Балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыру шарттары

Жоспар
КІРІСПЕ 3
1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАЛАЛАР ҮЙІНДЕГІ ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
Қазақстандағы балалар үйі туралы түсінік 6
1,2 Балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыру шарттары 16
1.3 Әлеуметтік педагогтың балалар үйіндегі балаларға әлеуметтік психологиялық қолдау
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАЛАЛАР ҮЙІНДЕГІ ТӘРБИЕ ҮРДІСІНІҢ ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 38
2.1 Қазақстандағы балалар үйіндегі тәрбиеленушілерді тәрбие әдістері 38
2.2 Халық педагогикасы негізінде балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыру
ЭКСПЕРИМЕНТТІК – ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ 50
ҚОРЫТЫНДЫ 55
Әдебиеттер тізімі 57
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Еліміздің саяси-экономикалық және әлеуметтік жедел жаңаруында Қазақстан
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында (1999 ж., 2007 ж.)
Қазіргі кезеңде мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру жүйесінің
Статистикалық мәліметтерге жүгінсек, Қазақстан Республикасы бойынша 18 мыңнан астам
Қай заманда болмасын, жас ұрпақтың өнеге тұтар өзіндік
Дамыған қоғамдағы тәрбиеші мен тәрбиеленушінің арасындағы адамгершілік қарым-қатынас өздігінен
Балалар үйіндегі тәрбиеленішілерді тәрбиелеу және де жеке тұлға ретінде
Қазақстандағы арнаулы балалар үйі мен мектеп-интернаттарда тәрбиеленетін балалардың дамуы
Зерттеудің мақсаты: Қазақстан балалар үйі және ондағы тәрбиеленушілерді тәрбиелеуді
Зерттеудің нысаны: Балалар үйі және ондағы тәлім - тәрбие
Зерттеудің пәні: балалар үйі және ондағы тәлім – тәрбие
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер балалар үйіндегі тәрбие процесі ғылыми-педагогикалық
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1.Балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыру шарттары анықтау;
2.Әлеуметтік педагогтың балалар үйіндегі балаларға әлеуметтік психологиялық қолдау көрсетудің
3.Қазақстандағы балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыру өлшемдері, көрсеткіштері, деңгейлері
Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негіздері –
Зерттеу көздері - Философия, психология, педагогика ғылымдарының дүниетаным,
Зерттеу жұмысының әдістері - Философиялық, психологиялық, педагогикалық, әдістемелік зерттеулерге
Зерттеудің базасы – ШҚО, семей қаласы №3 балалар үйі.
Зерттеу жұмысының құрылымы: дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі
1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАЛАЛАР ҮЙІНДЕГІ ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫ ТӘРБИЕЛЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
Қазақстандағы балалар үйі туралы түсінік
Қазіргі таңда қоғамның әлеуметтік-экономикалық жағынан дамуы бар әлеуметтік сұраныс
Бала бойындағы қабілет нышандарын дамытып, оны қоғамның белсенді мүшесі
Балалар үйі – мектеп жасына дейінгі және мектеп жасындағы
мектеп жасына дейінгі балаларға арналған бөбекжайлар (туғаннан - 3
- аралас балалар үйі (мектеп жасындағы және мектепке дейінгі
- арнаулы балалар үйі (денсаулығы нашар, кемтар балаларға арналған);
- жалғызбасты аналардың балаларына арналған «Үміт» балалар үйі.
Бұл арнаулы ұйымдар – тәрбиеленушілердің дағдыларын қалыптастырып, әлеуметтік тұрғыда
Бұл мекемелердің негізгі міндеттері:
1. Жеке тұлғаның ақыл-ой, эмоциялық және денелік дамуына себеп
2. Тәрбиеленушілерді әлеуметтік қорғауды, медициналық- психологиялық-педагогикалық жағынан оңалдыруды қамтамасыз
3. Жеке тұлғаның, қоғамның және мемлекеттің мүдделері үшін білім
4. Тәрбиеленушілердің денсаулығын сақтау мен нығайтуды қамтамасыз ету.
5. Тәрбиеленушілердің құқықтары мен мүдделерін қорғау. Жетім балалар мен
1. Жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар мектеп
түр өзгерістер кездеседі:
• топтары жасы бірдей балалар мен қыздардан жас және
• топтары «отбасының орнын басу» қағидаты бойынша – жынысы
• жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардан сынып
• Жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды мектеп-интернаттан
• Мектеп-интернат көбінесе ықшамауданның, шағын ауылдың,кенттің балалары үшін мәдениет
• Балалардың жексенбі, мереке күндерінде, каникул күндерінде қамқоршы және
Жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар балалар үйінде
• мектепте тек балалар үйінің балаларымен толымдалған «жетімдер сыныптары»
• жетім бала үшін сыныпта отбасында тәрбиеленетін құрдастарымен бірге
Бұл мәселе бала құқықтарын қорғау туралы конвенцияның 20-бабында: «Мемлекет
Қазіргі қоғамның тарихи даму тәжірибесі бала тәрбиесінде жеке тұлғаны
Жетім балалар мен ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың проблемалары ғылым
• қалпына келтірушілік – жеке тұлғалық тұрғыда балалардың қажеттіліктерін
• тәрбиелік – жас ұрпақты тәрбиелеп, әлеуметтендіру;
• шаруашылық-тұрмыстық – қоғам мүшелерінің тән саулығын қолдау, отбасындағы
• экономикалық-кәмелет жасына толмағандар мен отбасының еңбекке қабілетсіз мүшелеріне
• бастапқы әлеуметтік бақылау – өмірлік қызметтің әр түрлі
• рухани қарым-қатынас – отбасы мүшелері жеке тұлғаларының дамуы,
• әлеуметтік-мәртебелік – отбасы мүшелеріне белгілі бір әлеуметтік мәртебе
• бос уақыттық – бос уақытты ұтымды ұйымдастыру,қызығушылықтардың өзара
• эмоциялық-психологиялық қорғанысқа, эмоциялық қолдауға ие болу.
Егер отбасының бұл функцияларын балалар үйіне түсіретін болсақ, онда
• отбасылық (қорғаншылдық, қамқорлық, асырап алу);
• мемлекеттік (сәбилер үйлері, балалар үйлері, әр түрлі үлгідегі
• мемлекетте қорғаншылық міндеттердің бір бөлігін сақтай отырып, отбасылық
• мемлекеттік емес (жекеменшіктегі балалар үйлер, баспаналар және басқалар).
Тараз қаласындағы «Қ. Сарымолдаев атындағы №1 балалар үйі» мемлекеттік
«Рухани-өнегелік тәрбие: жалпыадамзаттық құндылықтарға бейімделу» бағдарламасы тиімді енгізілуде. Ол
Атырау облыстық С. Қазыбаев атындағы №1 мектеп-интернат 2004 жылдан
жылы ықыластылыққа үйренетін: тренингтер, дөңгелек үстелдер, шеберлік сыныптары өткізіледі.
шаруашылығын жүргізу, қоғамдық орындарда болған кездегі мінез- құлық мәдениеті
Тараз қаласындағы «Ұлан» балалық шақ үйі республикалық маңызы бар
жылдарға арналған тәрбие процесінің кешенді бағдарламасына» сүйене отырып, халықтық
өнер, ағылшын тілі, ұлттық аспаптар, ән, хореография, сахналық өнер
Құқық бұзушылықтар мен қылмыстардың алдын алу мақсатында лекциялар мен
Алматы қаласындағы №2 балалар үйі тәрбие процесінің негізгі тақырыптары
Тәрбие процесі мынадай міндеттерді шешуге бағытталған:
1. Қазақстандық отаншылдық пен азаматтылық.
2. Рухани-өнегелік тәрбие.
3. Салауатты өмір салты дағдыларын қалыптастыру.
4. Эстетикалық, экологиялық мәдениетті қалыптастыру.
5. Экономикалық мәдениет пен кәсіптік бағдарды қалыптастыру. 6. Саяси
7. Қыздарды «Қыз – елдің көркі» бағдарлама бойынша
өнегелілікке тәрбиелеу.
Балалар үйінде қыздарды өнегелілікке тәрбиелеу бойынша жұмыс «Қыз –
істейді.
Қостанай облыстық балалар үйінде құқықтық тәрбие, сала-уатты өмір салтын
Семей қаласындағы №3 балалар үйінде тәрбиеленушілердің рухани-өнегелік дамуы үшін
Семей қаласындағы «Подросток» балалар баспанасы балаларды емдеу-сауықтыру, тәрбиелеу жұмысын
1,2 Балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыру шарттары
Тәрбиенің негізгі мақсаты жеке адамды қалыптастыру және оны жан-жақты
Педагогика үшін мәнді мәселенің бірі – “жеке тұлға” түсінігінің
Адамның табиғи дамуы сан алуан әлеуметтік сапалар мен қасиеттерді
Балалар үйіндегі баланың қабілетін дамытуда оның өзінің белсенділігі маңызды
Балалар үйі жағдайындағы тәрбиеленушілердің дамуында психологиялық ерекшеліктер байқалады. Олар:
- психикалық процестердің дамуындағы ерекшеліктер: қабылдауының төмендігі, түйсінудің әлсіздігі,
- мінез-құлық дағдыларындағы ерекшеліктер: көңіл-күйдің жиі өзгеруі мен ашушаңдық,
- қарым-қатынастағы ерекшеліктер: құрдастарымен жиі келіспеушілік, бірігіп ойнай білмеуі,
Осыған орай, балалар үйі тәрбиеленушілерінің психологиялық дамуындағы сәтсіздікті анықтайтын
- тәрбиеші мен тәрбиеленушілер арасындағы қарым-қатынас пен оқу-тәрбие үдерісінің
-әлеуметтік-мәдени ортамен қарым-қатынастың шектеулілігі;
-балалар үйі тәрбиешілерінің психологиялық-педагогикалық дайындығының жеткіліксіздігі;
- тәрбиеленушілерді тәрбиелейтін арнайы маман-педагогтардың жиі ауысуы;
-мектепке дейінгі балалар үйінде ойынды ұйымдастыру мен қалыптастыру бойынша
-тәрбиеленушілердің қарапайым мұқтаждықтарының шектелуі.
Отбасы жағдайында, өз үйінде бала өзін еркін ұстап, қалаған
Тәрбиеленушілердің мұқтаждықтарының шектелуі жеке тұлға ретінде қалыптасуда қажетті әлеуметтік
Ғалым К.Оразбекова өзінің «Жеке тұлға ұлттық тәрбиесінің ғылыми-педагогикалық негіздері»
Осыған сәйкес зерттеу барысында тәрбиешілерге балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тұлғасын
-тұлғаны қалыптастыруға арналған педагогикалық, психологиялық және әдістемелік әдебиеттерге талдау
- тұлғаны қалыптастырудың маңызы мен мәнін анықтау;
-халық педагогикасының мазмұны мен әдістемесі туралы білімдерін жетілдіру;
-тұлғаны қалыптастыруға бағытталған тиімді әдіс-тәсілдер жүйесін айқындап алу;
- тұлғаны қалыптастыруда диагностика жасай білу іскерлігін меңгеру. [36.42]
Балалар үйлерінде тәрбиеленетін балалардың психикалық дамуын көп жылдар бойы
Барлық зерттеушілер балалар үйлері тәрбиеленушілерінің жеке тұлғасының қалыптасуындағы көп
Балалар үйлерінің жасөспірімдеріндегі бірқатар ерекшеліктер олардың айналасындағы адамдармен өзара
Отбасындағы жасөспірімдерде әйел мен еркек бейнелерінде көп орынды отбасы
4–12 жасар балаларға арналған жасқа байланысты міндеттер:
1. Басқалармен санаса білу – басқалардың мүдделерін есепке ала
1) сұрақ беру, құрдасымен кездесу туралы келісу, көмек өтіну,
2) өз іс-әрекеттерін басқалардың мүдделерін есепке ала отырып жоспарлау,
3) өз пікірінің болуы, басқалардың пікірлерін есепке ала отырып
4) басқалармен есептесу, басқаларға барабар жауап беру (10–12 жас).
1) өзіне қызықты іс табу, дербестіліктің дамуы (4–6 жас);
2) өзіндік пікірінің болуы, басқалардың мүдделерін есепке алу, басқалармен
3) өз істерін өздігінше атқара алу, қиындықтар туған жағдайда
4) өзінің бос уақытын қалауынша өткізу, өзінің бос уақытын
3. Оқу — бастауыш мектепте қоғамда қызмет етуге қажетті
1) сабақта басқа балалармен бірігіп жұмыс істеу және белсенділік
2) бастауыш мектепте оқудың икемділіктері мен дағдыларына ие болу,
3) ынтамен оқу, білімді меңгеруге күшін, төзімін жұмсау, өздігінен
4. Достық — құрдастарымен достық қарым-қатынастар орнату мен оны
1) өзіне қарсы жыныс пен өз жынысы балаларының арасынан
2) достық қарым-қатынастар жасау, достаса, басқаның пікірімен есептесе, басқамен
3) қақтығыстарды өздігінен шешу, тұрақты «үздік» досының болуы (8–10
4) достықты сақтау, балалармен және қыздармен достаса білу (10–12
5. Үйдегі міндеттер — үй шаруашылығын жүргізу үшін өзіне
1) өз заттары мен ойыншықтарын жинастыру (4–6 жас);
2) үй шаруашылығына көмектесу, басқаларға қамқорлық жасау (6–8 жас);
3) үйдегі тұрақты міндеттерді, еңбек тапсырмаларын бөлу (8–12 жас).
1) телевизорды, магнитофонды, ойнатқышты қосу мен ажырату (4–6 жас);
2) ақшаны, қоғамдық көлікті, телефонды пайдалану, ақшаның құнын білу
3) инфрақұрылымды пайдалануға қажетті дағдыларды меңгеру (10–12 жас).
7. Қауіпсіздік және денсаулық — өз қауіпсіздігі мен денсаулығы
1) көшеде абай болу, өзін қауіптілікке ұшыратпау, ересектермен қарым-қатынастарда
2) таңдау жасай білу (8–10 жас);
3) қауіптілік тұрғысынан алып қарағанда өз іс-әрекеттері мен өз
мінез-құлқының мүмкін болатын салдарын көре білу (10–12 жас).
Жасөспірімдерге арналған жасқа байланысты міндеттер (13– 21 жас):
1. Тәуелділіктен азат болу, өз еркіндігіне ие болу —
2) құрдастарымен және ата-аналарымен өз қарым-қатынастарын анықтау, проблемаларды жанжалдарсыз
2. Денсаулық және сыртқы бейне — жасөспірім өзіне жақсы
1) өз салмағын, дене жағдайы мен дамуын өздігінен қадағалау
2) салауатты өмір салтын ұстану, зиянды әдеттерден дер кезінде
3. Бос уақыт — міндеттерден азат кездегі уақытты толыққанды
1) бос уақыт үшін рақаттану әкелетін қажетті, пайдалы істерді
2) бос уақытты толыққанды өткізу (16–18 жас).
Әлеуметтік құзіреттілік жасқа байланысты міндеттер мен қажетті дағдылардың арасындағы
1.3 Әлеуметтік педагогтың балалар үйіндегі балаларға әлеуметтік психологиялық қолдау
Қазақстан Республикасында білім берудің ұлттық моделін жасау және дамыту
Жалпы, «Жетім балаларды әлеуметтендіру» сөзінің мағынасын Қазақстандағы балалар
Қазақстан Республикасында (ҚР) жетім және ата-ана қамқорлығынсыз қалған балаларды
Жетім ұғымымен қатар кейінгі кезде «Әлеуметтік жетім» ұғымы қолданыста
олар толық жанұялық тәрбие көрмеген. Оларға тән қасиеттер: агрессия,
ҚР интернаттық білім беруді ұйымдастыру тәртібі туралы ережесінде интернаттық
Статистикалық мәліметтерге сүйенетін болсақ, соңғы жылдары ата-ана қамқорлығынсыз
Қазіргідей елімізде экономикалық жағдай жақсарып, елдің тұрмысы түзеле бастаған
“Әлеуметтендіру” ұғымы алғашқы рет өткен ғасырдың орта шенінде американдық
«Әлеуметтену» – (латын сөзінен шыққан «socialis» - қоғамдық) тұлғаның
және т.б. Э.Дюркгейм әлеуметтену процесін қарастырып, оның белсенді бастамасы
Т.Парсонстың ойынша, әлеуметтену бала дүниеге келген қоғам мәдениетіне қатысты
Сонымен, әлеуметтену: индивидтің әлеуметтік топқа, қоғам өміріне
Әлеуметтендіру ұғымы көбінесе әлеуметтенудің негізгі механизмдері арқылы да түсіндіріледі.
Атап айтқанда, психологиялық және әлеуметтік-психологиялық механизмдер (импринтинг, еліктеу, экзистенциалды
Әлеуметтену процесін төртке бөліп қарастыруға болады: адамның стихиялық
Осы механизмдер мен процестер әлеуметтік-педагогикалық жұмыстар жүйесі бола отырып,
Әлеуметтік-педагогикалық қызмет – баланың, жасөспірімнің отбасында, мектепте, қоғамда
Әрбір бала өзінің ерік-жігеріне және бітіміне қарай өзіндік адамгершілік-имандылық
негізде өзінің жеке басын қалыптастырады. Тәжірибені талдай келе біз
Осылайша, зерттеу жұмысының бірінші бөлімінде жетім балаларды әлеуметтендірудің психологиялық-педагогикалық
Ал, енді диссертацияның екінші бөлімінде жетім балаларды тұлғалық әлеуметтендіруге
Жетім балаларды жан-жақты әлеуметтендірудің негізгі мақсаты етіп енді ғана
Бұл міндеттің ойдағыдай іс-жүзіне асуы үшін, қажетті шарттар туындайды
1. Жалпы білім беретін мектеп ұжымы, мұғалімдер мен тәрбиешілер
2. Жас ұрпақтың адамдық бітім-болмысының, қадір-қасиеттері мен сапаларының жан-жақты
3. Жетім балаларды адамгершілік тұрғыдан әлеуметтендіру оларға белгілі бір
4. Жалпы мемлекеттік, жалпы ұлттық мәні бар әлеуметтік қасиеттер
5. Жетім баланың бойында ұлттық сана-сезімді, қадір-қасиеттерді, рухани құндылықтарды,
Жалпы балалар үйі жағдайындағы жетім балаларды әлеуметтендіріп, жаңа қоғам
- оларға өмір бойы қызмет ететін, дүниеге ғылыми
- оқу үрдісін барынша ізгілендіру мен гуманитарландыру принциптерін басшылыққа
- білім берудің басты принципі – жас ұрпақты оқыту,
- ұлттық мәдениетті, салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды, ұлттық психо-логия мен
- жетім балалардың бойында ұлтаралық қатынас мәдениетін қалыптас-тыруға, олардың
Сонымен қатар, біз дені сау бала яғни, қоғамға қажетті
Дене шынықтырудың әр түрлі әдістері қолданылады: қозғалмалы ойын-дар, серуендеу,
Балалардың және үлкендердің педагогикалық, психологиялық, құқықтық жігерлендіруі балалар құқығын
Балалар үйіндегі тәрбиеленушілермен жұмыс жасау барысында мынадай шаралар
Әлеуметтік педагогтың қызметінде әлеуметтік-тұрмыстық қызметте негізгі орын алады, олардың
Дегенмен, қоғамның дамуы әрбір тұлғаның бойындағы ізгі қасиеттерінің сапасына,
Сондықтан, жас ұрпақты қоғамға әлеуметтендіру барысында олардың бойына ізгі
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАЛАЛАР ҮЙІНДЕГІ ТӘРБИЕ ҮРДІСІНІҢ ӘДІСНАМАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
2.1 Қазақстандағы балалар үйіндегі тәрбиеленушілерді тәрбие әдістері
Қазіргі педагогикалық теорияда "Тәрбие әдісі" ұғымы әлі де жете
Тәрбие әдіс ұғымы туралы мұнан басқа да бірсыпыра анықтамалар
Сонымен, әр түрлі авторлардың анықтамаларына сүйеніп, мынадай қорытынды жасауға
Тәрбие жұмыстарының әдістері тәрбиенің мақсатына, принциптеріне және мазмұнына, балалардың
Барлық әдістер тәрбие мақсаттарын іске асыруға, оқушыларды мінез-құлықтың қоғамдық
Әдістерді іске асыру барысында тәрбиеші оқушыларға педагогикалық ықпал жасайтын
Тәсіл әдістің құрамды бөліктері, әрбір әдістің тәсілдері болады. Мысалы,
Тәрбие құралдарына іс-әрекеттерінің түрлері, көрнекі құралдар, көптеген коммуникация құралдарды,
Балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тұлғасы қалыптасуының басқарылуын қамтамасыз ету —
Белгілі орыс педагогтары тәрбие әдістерін жасау үшін 40-жылдардың соңында
Тәрбие әдістері проблемасын шешуде зор үлес қосқан педагогтар Н.К.Гончаров,
60-жылдардың екінші жартысынан бастап педагогикалық іс-әрекеттерін жіктеуде "Советская педагогика"
Қазіргі кезде тәрбие әдістерін жіктеудің 11 -ден астам түрлері
Герцен атындағы Санкт-Петербург мемлекеттік педагогикалық институтының ғалымдары (Т.Е.Конникова, Г.И.Щукина)
Бірінші топ — тәрбиеленушілердің іс-әрекеттеріндегі, қарым-қатынасындағы, мінез-құлқындағы жағымды тәжірибені
Талап — мінез-құлық нормасының көрінісі, балаларды әлеуметтік тәжірибеге қатыстыру.
Қоғамдық пікір - бұл ұжымдық талаптың бейнеленуі, ал талап
Үйрету, жаттықтыру - бұл мінез-құлық нормасына сәйкес оқушыларды қажетті
Үйрету әдісі баланың орындағыштық, сыпайылық (инабаттылық), мұқияттылық, табандылық сияқты
Жаттықтыру әдісі - бұл әртүрлі ситуацияда оқушылардың моральдық тапсырмаларды
Үйрету және жаттыктыру әдістерінің тәсілдері: нұсқау көрсету, машықтаңдыру, тапсырма.
Тәрбиелеуші ситуация жеке адамның жағымды әрекеттерінің және қылықтарының қалыптасуына
Өз еркімен тандау ситуациясының тәрбиелік мәні өте зор. Мысалы,
Екінші топ. Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері (ұғым, байымдау
Бұл әдістердің балалар санасына ықпал жасауда маңызы өте зор.
Әрбір әдістің мақсаты мен мазмұны педагогикалық оқу құралдарында жақсы
Әңгіме - бұл балалардың санасын қалыптастыру әдістерінің бірі. Балалар
1. Тақырыптың көкейтестілігі, яғни өмірге қажеттілігі балалардың мүддесіне жауап
2. Әңгіменің мазмұны балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес
баяндалуы қажет.
3. Әңгіменің тақырыбына сәйкес техникалық құралдарды тиімді пайдаланған жөн.
4. Оқушылар үшін әңгіме тартымды, қызықты болуы керек:
жаңалық, оқушыларды зеріктіретін артық сөздерден аулақ
болу, бір нәрсені қайталай беру наразылық туғызады.
Пікірталас — бұл жоғары сынып оқушыларының байымдауын (пікір айтуын),
Пікірталас оқушыларды қателіктер мен жалған көзқарастармен күресуге үйретеді. Пікірталастың
Үшінші топ — мадақтау және жазалау әдістері. Өткізілетін тәрбиелік
Сонымен, Санкт-Петербург педагогикалық институтының ғалымдары жасаған тәрбие әдістерінің жіктеуінде
Мектеп өмірінде В.А.Сластенин жасаған тәрбие әдістерінің жіктеуі ойдағыдай қолдануда.
Бірінші топ. Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері: әңгіме, лекция,
Екінші топ. Қоғамдық мінез-құлық тәжірибесін қалыптастыру және іс-әрекетті ұйымдастыру
Үшінші топ. Іс-әрекет және мінез-құлықты ынталандыру әдістері: жарыс, мадақтау,
Төртінші топ. Бақылау, өзін-өзі бақылау және тәрбиеде өзіне-өзі баға
Тәрбие әдістерінің бұл жіктеуіңде III, IV топтар ғана қарастырылады.
Айрықша қолданылатын III топтағы әдістер жарыс, мадақтау, жазалау деп
Жарыс — балалардың ұжымда іс-әрекетін ұйымдастыру және ынталандыру әдісі.
Жарысты ұжымдық және дара түріңде өткізуге болады. Ұжымдық түрге
Мадақтау — бұл баланың жағымды мінез-құлқын ынталандыру құралы. Егер
Жазалау — бұл балаға қоғамдық талап қою, оның мінез-құлқында
IV топтағы әдістердің ішіңде педагогикалық бақылау және психологиялық сұрақтарды
Тікелей бақылау зерттеуші мен объект арасындағы бақылау арқылы тікелей
Ашық бақылауды қатысушылар біледі. Жасырын бақылауды теледидардан, жасырын дыбыс
Қысқа мерзімде бақылау сабақ, үзіліс және бүтін жұмыс күні
Ұзақ мерзімді бақылау оқу тоқсанының және жыл бойында жүргізіледі.
Жеке адамның тәрбиелілігін (әдептілігін) зерттеуде бақылау әдісін қолдану үшін
Психологиялық сұрақтар ұжым мүшелері арасындағы қатынастарды, жолдастық құштарлықты немесе
Тәрбиенің нәтижелерін анықтауда мынадай керсеткіштер еске алынады: оқушылардың моральдық
Сонымен, әрбір тәрбие әдістерінің мақсаты оқушыларды адамгершілік көзқарасқа сендіре
Айта кету керек, басқа да толып жатқан тәрбие әдістерінің
Не себепті осы уақытқа дейін тәрбие әдістерінің бірыңғай ғылыми
Оның себебі, біріншіден, тәрбие әдістерінің жіктеуін жасауда бірыңғай пікірдің
Тәрбие жұмысында әр баланың жеке даму ерекшелігін еске алған
Тәрбие жұмысында моральдық ұғымдар элементтерін жете білмегеңдіктен түрлі жағымсыз
Сонымен, біріншіден, тәрбие әдістерінің көмегімен тәрбиеленушілердің әр түрлі іс-әрекеттері
Барлық тәрбие әдістері бір-бірімен өзара байланысты, өзара тәуелді. Ешбір
Барлық тәрбие әдістері бір-бірін толықтырады. Әдістердің бірлігі тәрбие жұмысына
2.2 Халық педагогикасы негізінде балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыру
Жеке тұлғаның қалыптасуына ұлттық тәлім-тәрбие туралы ой-пікірлер айтқан орта
Жеке тұлғаны
қалыптастыру
компоненттері
Өлшемдер
Көрсеткіштер
Мақсаттылық-
мотивациялық Жеке тұлғаның дара психология-лық ерекшелік-терінің дамуы - психикалық
- темперамент;
- мінез-құлық дағдысының қалыптасуы.
Мазмұндық-
операциялық Халық педагогикасы материалдары туралы түсінігі, білімі - тәрбиеленушілердің
- салт-дәстүр мен әдет-ғұрып туралы түсінігі, сүйіспеншілігі, білімі;
- ұлттық сәндік-қолданбалы өнер туралы түсінігі, білімі, дағдысы;
- ұлттық ойындарға қызығушылығы, білімі.
Процессуалдық-
қорытынды Тәрбиеленуші-
лердің іс-әрекет дағдысы - ойын, сабақ, еңбек, іс-әрекет барысында
- мәдени қарым-қатынас дағдысының сақталуы.
Сурет-1 Халық педагогикасы негізінде тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыру моделі (5-6
Модельді жасауда алдын-ала сараланған әдістер пайдаланылып, сандық және сапалық
Мотивациялық компонент жеке тұлғаның дара психологиялық ерекшеліктерінің дамуымен сипатталады.
Мазмұндық компонент халық педагогикасы материалдары туралы түсінігін, білімін арттыруды
Процессуалдық компонент мектеп жасына дейінгі тәрбиеленушілердің іс-әрекет дағдысының қалыптасуымен
Жоғарыда аталған өлшемдер мен көрсеткіштерді басшылыққа ала отырып халық
Жоғары деңгей: балалар үйінде мектепалды тобы тәрбиеленушілерінің психикалық процесстері:
Орта деңгей: балалар үйінде мектепалды тобы тәрбиеленушілерінің психикалық процесстері:
Төменгі деңгей: балалар үйінде мектепалды тобы тәрбиеленушілерінің психикалық процесстері:
ЭКСПЕРИМЕНТТІК – ТӘЖІРИБЕЛІК БӨЛІМ
Эксперимент Семей қаласындағы №3 балалар үйінде жүргізіліп, оған барлығы
Зерттеу жұмысының мақсат, міндеттеріне сәйкес арнайы анықтау эксперименті жүргізілді.
Балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыру мен тәрбиелеуде басшылыққа алып
- балалар үйіндегі тәрбиеленушілер ерекшеліктеріне сай арнайы халық педагогикасы
- халық педагогикасы негізінде ұлттық бұйымдармен, құрал-жабдықтармен арнайы жабдықталған
- балалар үйінде арнаулы білімі бар мамандардың жеткіліксіздігі;
- балалар үйіндегі оқу-тәрбие үдерісінің халық педагогикасы негізінде жүйелі
- халық педагогикасы негізінде тәрбиеленушілер тұлғасын қалыптастыру мен тәрбиелеу
Жоғарыдағы анықтау экспериментінің нәтижесі бойынша тәрбиешілердің халық педагогикасы материалдары
- балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің жас және психологиялық ерекшеліктерін ескере
- тәрбиеші мамандардың халық педагогикасы негізінде тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыру
- халық педагогикасы материалдарын жинақтау және оны оқу-тәрбие жұмысы
- балалар үйіндегі педагогикалық іс-шараларды ұйымдастыруда зерттеу мәселесіне байланысты
- тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыруда олардың психологиялық ерекшеліктері мен әлеуметтік
Аталған олқылықтардың орнын толықтыруды біз зерттеу жұмысымның қалыптастыру эксперименті
Қалыптастыру эксперименті барысында негізгі үш бағыт айқындалды:
Бірінші бағыт – балалар үйінде тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыруға арналған
Екінші бағыт – оқу-тәрбие үдерісінде интерактивті әдіс-тәсілдерді пайдалану.
Үшінші бағыт – тұлғаны қалыптастырудың мониторингін жасау.
Эксперимент нәтижелері үш кезеңде анықталды:
1. Нақтылау – зерттеу тақырыбына сәйкес педагогикалық тәжірибеде қаралатын
Қалыптастыру – ұсынылған эксперимент материалдары негізінде тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыруды
3. Түзету, бекіту – алынған сараптама мәліметтерді талдау, нәтижелерге
Қалыптастыру экспериментінің мақсаты: балалар үйіндегі мектепалды тобы тәрбиеленушілерін халық
Эксперимент нәтижесінде анықталған кемшіліктерге орай, зерттеуіміздің келесі кезеңінде №3
Осы талаптарға орай №3 балалар үйіндегі 30 тәрбиешінің білім
Кесте 1 – «Халық педагогикасы негізінде тәрбиеленушілерді тәрбиелеу жолдары»
Тақырыптар теориялық тәжірибелік
Балалар үйіндегі тәрбиеленушілер тұлғасын қалыптастыруда халық педагогикасы материалдарын пайдаланудың
Балалар үйіндегі тәрбиеленушілерді ұлттық сәндік-қолданбалы өнермен таныстыру негізінде тұлғалық
Халық ауыз әдебиеті үлгілерінің тұлғаны қалыптастырудағы тәрбиелік мүмкіндіктері 2
Қазақтың салт-дәстүрі негізінде тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыру 2 2
Тұлғаны қалыптастырудағы ұлттық ойынның маңызы 2 2
Халық педагогикасы негізінде тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастырудың әдістемесі 2 2
Тәрбиеленушілерге психологиялық көмек көрсету 2 2
Барлығы: 30 сағат 15 15
Педагог мамандар теориялық білімдермен қатар «Балалар үйінде оқыту және
Эксперимент барысында тәрбиеленушілердің халық педагогикасы туралы білімін, дағдыларын анықтау
Кесте 3 – Тәрбиеленушілерді халық педагогикасы арқылы тәрбиелеу деңгейлерінің
Деңгей
лер Эксперимент тобындағы тәрбиеленушілер саны – 40 Бақылау
экспериментке
дейін эксперименттен
кейін Экспериментке дейін Эксперимент-тен кейін
Жоғары 25% 38,7% 22% 28,8%
Орта 41,2% 42,5% 42,5% 45%
Төменгі 33,8% 18,8% 35% 26,2%
Халық педагогикасы негізінде тәрбиеленушілерді тәрбиелеу қорытынды нәтижесі төмендегідей болды:
Халық педагогикасы негізінде тәрбиеленушілерді тәрбиелеу деңгейлерінің көрсеткіштері төмендегі
Диаграмма 1 Халық педагогикасы арқылы тәрбиеленушілерді тәрбиелеу деңгейі (Экспериментке
Диаграмма 2 Халық педагогикасы арқылы тәрбиеленушілерді тәрбиелеу деңейі (Эксперименттен
Эксперименттік бөлімімді қортындылайтын болсам балалар үйіндегі тәрбиеленушілерді халықтық педагогикасы
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстандағы балалар үйі және ондағы тәлім-тәрбиені зерттеу жұмыстарының нәтижелері
Зерттеліп отырған мәселе бойынша философиялық, педагогикалық, психологиялық, әдістемелік еңбектерге
Балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастырудың психологиялық ерекшеліктеріне сипаттама жасалып,
Балалар үйінде тәрбиеленішілерді тәрбиелеу процесінде халық педагогикасы мұраларын пайдалануда
Қазақстанның әлемдегі мейлінше бәсекеге қабілетті 50 мемлекеттің қатарына кіру
Балалар үйінде халық педагогикасы материалдарын пайдалану арқылы тұлғаны қалыптастырудың
- балалар үйі тәрбиешілеріне қойылатын талаптар мен жауапкершіліктерінің басым
- арнайы жүргізілетін эксперименттің анықтау, қалыптастыру және қорытынды кезеңдеріндегі
Алынған қорытындылар негізінде төмендегідей ұсыныстар жаалды:
- балалар үйлеріндегі тәрбие жұмыстарының мазмұны мен жүйесі әлемдік
- балалар үйінің тәжірибесінде тұлғаның әлеуметтік қасиеттерін қалыптастыруда халық
Балалар үйінде қызмет жасайтын мамандарды арнайы дайындау және оларды
Әдебиеттер тізімі
.Ә.Назарбаев Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі. Әл-ауқатының артуы. //Қазақстан –
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы //Қазақстан Республикасы Парламент
Ананьева Г. Где тонко, там и рвется // Социальная
Андреева А. Дом, где возвращают радость//Социальная защита.-2000.-№5
Анохина Н. Чтобы мир не казался чужим // Социальная
Адлер А. Беспризорные дети // Лишенные родительского попечиельства: Хрестоматия.
Айтбаева Г.Н. Халық педагогикасындағы жеке тұлғаны қалыптастыру мәселелері //Хабаршы
Асылбекова М.П.Жеке тұлғаны қалыптастырудағы инновациялық әдіс-тәсілдер //Университеттік білім: сапа,
Асылбекова М.П.Тәрбиеші-педагогтардың жеке тұлғасын және оның кәсіби мәдениетін қалыптастыру
Асылбекова М.П.Балалар үйіндегі оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудағы инновациялық әдіс-тәсілдер //Бастауыш
Асылбекова М.П.Балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тілін дамытудағы ойынның маңызы //Бастауыш
Асылбекова М.П.Балалар үйінде оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың әдістемесі. Оқу-әдістемелік құрал.
Ахметқанова Б.К.Жетім балалардың кәсіптік бағдарының белсенділігі //Орта Азия және
Берн Э. Игры, в которые играют люди. М.,1997.
Бернс Р. Развитие Я-концепции и воспитание.- М.: Прогресс, 1986.
Блонский П.П. Избранные педагогические и психологические сочинения. –М., 1979.
Васильев Н.Н. Тренинг профессиональных коммуникаций в психологической практике. –
Вачков И.В. Психология тренинговой работы: Содержательные, организационные и методические
Войтенко Т.П. Дети-сироты как объект социально-психологической работы. – Благовещенск,
Грановская Р.М. Психологическая защита. М, 2007.
Дементьева И.Ф. Социально психологические особенности детей-сирот и детей, оставшихся
Зубайраева З.А.Жетім балаларды әлеуметтендіру //Әдістемелік құрал. – Шымкент:
Зубайраева З.А.Жетім балаларды әлеуметтендіру мәселелері //Арнайы курстың модульдік бағдарламасы.
Зубайраева З.А.Әлеуметтік тұлғаның қалыптасуының теориялық мәселелері //Қазақстандағы және онымен
Зубайраева З.А.Қазақстандағы жетім балалардың әлеуметтік проблемасы //Ордабасы тауында өткен
Зубайраева З.АЖетім балалармен жұмыс әлеуметтік проблема //ҚАУ-нің 10 жылдығына
Зубайраева З.А.Жетім балалардың туындауы, тарихи дамуы және әлеуметтендірудің ерекшеліктері
И. В. Дубровиной Психическое развитие воспитанников детского дома /
Евдокимов Ю.А. Коррекционно-развивающие функции работы по социальной адаптации воспитанников
Ежов И.В. Особенности личности ребенка, воспитывающегося внесемьи. – Тула:
Кон И.С. Социологическая психология - Воронеж: ИздательствоНПО «МОДЭК», 1999.
Какимова Г.Н.Жетім көрсең, жебей жүр. – Алматы: Ізденіс, 2005.
Кабыланова Н.Е.Жетім балалардың өзін-өзі тануындағы құқықтық құжаттардың маңызы //әл-Фараби
Лангмейер И., Матейчек З. Психическая депривация в детском возрасте.
Лисина М.И. Пути влияния семьи и детского учреждения на
Макаренко А.С. Собрание сочинений в 5 томах. - М.:
Мамырулы Ғ.К. Ғұлама – ойшылдар пікіріндегі жеке тұлға тәрбиесі
Мануйлов А.С., Козлов В.В. «Социально-психологическая диагностика» Ярославль 2005.
Маулетова М.Е.Жетім балалардың әлеуметтенуінің кейбір ерекшеліктері //Мектепке дейінгі және
Мельник С.Н. Теоретические и методические основы социально-психологического тренинга Владивосток
Мукинова А.П.Социально-педогогические причины сиротства //Вестник Иссык-кульского университета. – Каракуль,
М.Т.Тұрыскелдина., Л.С.Нұрғазиева.Халықтық педагогтардың ата-ана тәрбиесі туралы ой пікірлерін оқу
Нұрсұлтанова Н.Г.“Бөбек” қайрымдылық қорының әлеуметтік мәні //Әлеуметтік ғылымдардың өзекті
Олехнович М., Макарова Т. Мотивационный аудит как технологияповышения эффективности
Прихожан А.М. Анализ содержания образа Я в старшем подростковом
Прихожан А.М., Толстых Н.Н. Психологическая помощь в воспитании детей-сирот
Петровский А.В. Отчуждение как феномен детско-родительскихотношений // Вопросы психологии.
Пуртова О.Н. Педагогические условия личностного самоопределения беспризорных подростков в
Романенко Н.А. Некоторые теории личности. Схемы и алгоритмы.А. 2004.
Сагидоллаева А.К. Сенсорлық тәрбие // Отбасы және балабақша. -
Серикова Х.С. Воспитательная среда организации образования длядетей, оставшихся без
Серикова Х.С. Самопознание - ключ к успеху // Жасstar,
Сухомлинский В.А. Избранные произведения. – М.: Педагогика,1983
С.Ж.Піралиев, Р.Р.Масырова Жетім балалары әлеуметтендірудегі әлеуметтік педагогиканың алатын орны
Смикова Т.Г. Проблема становления личности детей-сирот и их взаимоотношения
Топчий М.В. Современные социально-педагогические проблемывоспитания детей в сиротских учреждениях.
Фрейд А. Разлука с матерью. – М.: Просвещение, 1991.
Харчев А.Г. Воспитание и жизнедеятельность личность. – М.: Наука,
Шипицина Л.М. Психическое развитие детей-сирот. СПб.: Питер,1996.
Юферева Т.И. Особенности формирования психологического пола у подростков, воспитывающихся
Яньшин В.Д. Психосемантика цвета. – СПб., 2008.
3
Мақсаты
Халық педагогикасы негізінде тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыру
Халық педагогикасы негізінде балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастырудың негізін
Міндеттері
Жеке тұлғаны қалыптастыру деңгейлері: жоғары, орта, төменгі
әдістері
Әңгімелесу, түсіндіру, әңгіме, саяхат, ойын-жаттығулар, педагогикалық жағдаят, т.б.
құралдары
Халық ауыз әдебиеті үлгілері, салт-дәстүр, әдет-ғұрыптар, ұлттық сәндік-қолданбалы өнер,
Нәтижесінде:
Қарапайым еңбек ете білуге икемді, іс-әрекетте белсенді тұлға қалыптасады.
%
ЖЕТІМ БАЛАЛАРДЫ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ –
Жетім балалардың әлеуметтік қасиеттерді, тәжірибені мең-геру барысында өздері әлеуметтік
Әлеуметтендіру кезеңдері
1) допуберантты кезең– туылғаннан 12 жасқа дейін;
2) жасөспірімдік кезең –
12-18 жас аралығы;
3) ересектік кезең–
18 жастан жоғары
Әл е у м е т т е н
деңгейлері
Микроорта
Макроорта
Мезаорта
Психологиялық
Әлеуметтік-психологиялық
Әлеуметтік
Әлеуметтендірудің негізгі төрі - қозғалыс
Балалар іс-әрекетінің ерекше ұйымдастырылған, әлеуметтік тұрғыдан тәуелді, қоғамдық және
әлеуметтендіру процесінің мазмұны
Отбасылық әлеуметтену
Жыныстық ролдік әлеуметтену
Кәсіби әлеуметтену
Саяси әлеуметтену
Әлеуметтендіру процесінің түрлері
Стихиялы әлеуметтену
Адамдардың өзін-өзі өзгертуі
Тікелей әлеуметтену
Әлеуметтік бақылау
Әлеуметтендірудің сипаттамасы
Тәрбие негізінде әлеуметтік әрекет жасау
Әзіліссіз процесс негізінде стихиялы әлеуметтену
Әлеуметтендіруге қажет құндылықтар
қоғам қажеттіліктері
Адамгершілік-эстетикалық қасиеттер мен адамдардың мәдени қасиеттері
іс-әрекеті
Әлеуметтендірудің негізгі міндеттері
Жауапкершілікке тәрбиелеу
Мәдениеттілікке тәрбиелеу
Кез-келген ортаға қалыптасу қабілеттерін дамыту
Өзін-өзі тануын жетілдіру
Ортақ өмір сүру дағдыларын қалыптастыру
Мәселе шешу қабі леттерін дамыту
қоғам жайлы сын-пікір
айтуға даярлау
Шығармашылық қарым-қатынаснаүйрету
Сурет 2 - Жетім балаларды әлеуметтендірудің негізгі қажеттіліктері
Әлеуметтенудің әлеуметтік-педагогикалық механизмдері
Дәстүрлі механизм
Институционалды механизм
Стильді механизм
Тұлғааралық
механизм
Адамның отбасы және өзіне жақын адамдарына тән нормалар мен
Қоғамдық институттармен, түрлі ұйымдармен бай-ланысы арқылы адамның әлеуметтік білімі
Өмірде өзіндік орны бар адамдардың моральдық-психологиялық сипаттамасы мен мінез-құлық
Адам мен сол адамның өзі үшін маңызды адамдардың әсерлесуі
Н Ә Т И Ж
Балалық шақта дамыған әлеу-меттік тәжірибелер уақыт талабы мен
Араласу арқылы адам өзінің мінез-құлқына ұқсас ортақ көзқарастағы
Адамның субмәде-ниетті қанша дең-гейде қажет етуіне байланысты әсер етіп,
Адам өз жақында-рымен, туыстары-мен, достарымен және таныстарымен араласу
Сурет 3 - Әлеуметтенудің әлеуметтік-педагогикалық механизмдері

Ұқсас жұмыстар

Халық педагогикасы негізінде балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің тұлғасын қалыптастыру

Бала психикасының онтогенездегі даму ерекшеліктері

Жетім балаларды әлеуметтендіру мәселелері

Жетім балалардың тұлғалық әлеуметтенуінің педагогикалық шарттары

Тастанды балалар үйіндегі балаларға әлеуметтік сипаттама

Ата-анасының қамқорлығынан тыс қалған балалардың әлеуметтік-психологиялық бейімделу мәселелері

Жетім балаларды психологиялық-педагогикалық қолдау - әлеуметтену құралы ретінде

Жетім балалардың тұлғалық әлеуметтенуінің педагогикалық шарттары туралы ақпарат

Жетім балаларды әлеуметтік қорғау