Бағалы қағаздар нарығының объектілері
КІРІСПЕ........…………………………………………………………...3
1 Бөлім: БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ….5
1.1. Құнды қағаздар нарығының мәні……..............…………..……….5
1.2. Құнды қағаздар нарығының объектілері …….............................….12
1.3. Құнды қағаздар нарығының субъектілері.......................................28
2 Бөлім: БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНА ТАЛДАУ.....................................…..32
2.1. Мемлекеттік құнды қағаздар нарығы: мәні және қазіргі жағдайы
2.2. Корпоративті құнды қағаздар нарығы: мәні және қазіргі жағдайы
2.3. Бағалы қағаздардың қаржылық талдауы.................................
3 Бөлім: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНЫҢ ЖЕТКЕН НӘТИЖЕЛЕРІ
3.1. KASE-тің 2009 жылғы қызметінің қорытындысы жəне
2010 жылы атқарылатын жұмыстардың негізгі бағыттары ..............46
3.2. Құнды қағаздар нарығының инфрақұрылымы.............
3.3. Бағалы қағаздар нарығының даму болашағы
мен дамыту жолдары.…………………………………………………62
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Республикамыздың қаржы секторы экономиканың ең жоғары қарқынмен дамып жатқан
Бағалы қағаздар нарығы елдiң экономикасын дамытудың басым бағыттарының бiрі
Қор нарығының рөлі қаржы нарығының жалпы құрылымында маңызы өте
Қор нарығы сияқты капиталды үлкейтудің тиiмдi тетiктiң бар болуы,
Бағалы қағаздар нарығы кез келген елдiң қаржы нарығының құрама
Көрсетiлген қарыз капиталы, бағалы қағаздар нарығы, валюталық нарық және
Қазақстан Республакасының нарықтық экономикаға өткеннен кейін бағалы қағаздар нырығын
Қазақстанда бағалы қағаздар нарығын дамыту бойынша екі бағдарлама
Еліміз ақша-несиелік реттеу және қаржы саясаты аумағында атқарылып жатқан
Осылардың бәрін ескере отырып, сауатты ақша-несиелік және қаржы саясатына
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Бағалы қағаз нарығы қаржы нарығының негізгі
Қаржы нарығының жаһандануы және әлемде бәсекелестік артықшылықта болу елдегі
ҚР қаржы нарығы негізінен банктік саладан тұрады. Банктік мекемелер
ҚР Президентінің кезекті жолдауында ұлттық бағалы қағаздар нарығын дамыту
Жоғарыдағы факторларды ескере отырып, бағалы қағаздар нарығы, оның мәселелері
Зерттеудің мақсаты ретінде Қазақстан Республикасы бағалы қағаздар нарығының теориялық-әдістемелік
- бағалы қағаздар нарығының теориялық пен тәжірибелік мазмұнын қарастыру;
- әлемдік және ұлттық бағалы қағаздар нарықтарының үлгілерін, оны
- бағалы қағаздар нарығының дамуы жағдайында Қазақстанда мемлекеттік реттеудің
- ҚР эмиссиялық бағалы қағаздар нарығының жағдайына талдау жүргізу;
- ҚР бағалы қағаздар нарығындағы қатысушылардың өзара байланысының механизмін
- бағалы қағаздар нарығының даму бағыттары бойынша ұсыныстар беру.
Диплом жұмысының пәні ретінде ҚР бағалы қағаздар нарығындағы мемлекеттік
Зерттеу объектісі болып Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығы саналады.
Менің диплом жұмысым: кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды және қолданылған
Негізгі бөлім үш тараудан тұрады. Бірінші тарауда құнды қағаздар
1 БӨЛІМ. БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ
Құнды қағаздар нарығының мәні.
Қазақстан қаржы нарығы әлі де даму кезеңінде. Оның тиімді
Бағалы қағаздар нарығы (немесе Капитал нарығы ағыл. Capital market)
Бағалы қағаздар нарығы (қор нарығы) қаржы нарығының ең маңызды
Қазақстанның бағалы қағаздар нарығы 18 жылға жуық қызмет атқарып
Кесте 1 - Қазақстанның республикасының экономикасындағы қаржы нарығының рөлін
Бағалы қағаздар нарығы
01.01.08г. 01.01.09 г.
ЖІӨ, млрд долл 104,5 131,7*
ЖІӨ-ге бағалы қағаздар нарғының кәсiби қатысушыларының активтерiнiң қатынасы, %
ЖІӨ-ге бағалы қағаздар нарғының кәсiби қатысушыларының меншiктi капиталының қатынасы,
ЖІӨ-ге мемлекеттік емес бағалы қағаздардың KASE капитализациясына қатынасы, %:
Акция бойынша 9,82 11,24
Облигация бойынша 10,16 14,38
ЖІӨ-ге мемлекеттiк емес бағалы қағаздар бойынша KASE-та мәмiлелер
Бағалы қағаздар нарығы түрлерінің классификациясы бағалы қағаздар класификацияларымен көп
халықаралық және ұлттық бағалы қағаздар нарығы
ұлттық және жергілікті бағалы қағаздар нарығы
нақты нарықтардың бағалы қағаздар түрлері (акция және облигация)
бастапқы және туынды бағалы қағаздар нарығы
Аталған капитал салымдар нарығы арасындағы қаражат қозғалысы көп факторларға
табыстылық деңгейі;
нарықтың салық салу шарттары
капиталды жоғалту немесе күтілген табысты алмау тәуекел деңгейі
инвесторға арналған ыңғайлықтар және нарықтың ұйымдастырылуы, нарыққа тез кіру
Бағалы қағаздар нарығының функциялары:
коммерциялық функция, яғни берілген нарықта операциялардың нәтижесінде табыс алу
бағалық функция, яғни нарықтық бағаны құру процесін жасайды, олардың
ақпараттық функция, яғни нарық сауда объекттерi және оның қатысушылары
реттеу функциясы, яғни нарық сауда ережелерін және онда қатысу
Басқа нарықтардан айырмашылық тудыратын озіндік функциялары:
бағалық және қаржылық тәуекелдерді сақтандыру функциялары;
ақша қаражаттарын салалар арасында және нарық қызметтерінің әр түрлі
халықтың жинақтарын өндірістік емес формадан өндірістік формаға аудару
мемлекеттік бюджеттің дефицитін инфляциялық емес негізінде қаржыландыру, яғни айналымға
Бағалы қағаздар нарығын келесі белгілер бойынша бөлуге болады –
Бастапқы бағалы қағаздар нарығын , бағалы қағазды шығару және
Туынды бағалы қағаздар – бағалы қағаздар нарығының субъектілері
- ұйымдастырылған – бұл эмиссиялық бағалы қағаздар немесе
Қор биржасы – ғылыми, ақпараттық және техникалық ұйымдастырылған, сонымен
– сатылатын бағалы қағаздардың сапасын тексеру және сенімділігін тексеру;
– бір эмитенттің бірдей бағалы қағаздарына аукцион саудасы негізінде
– биржада орындалатын операциялардың жариялылығы.
1992 жылдың биржалық даму үдерісі кезінде массалық биржа құру
1996 жылдың аяқталу кезінде Қазақстан бағалы қағаздар нарығында өзара
1997 жылдың 5 наурызында «Бағалы кағаздар нарығы туралы» және
1997 жьілы жүргізілген тендердің нәтижесінде ¥лттық банк пен Қазақстан
Сонымен бірге бағалы қағаздардың туынды нарығы ұйымдастырылмаған бола алады
Ұйымдастырылмаған нарық келесі ерекшеліктермен мінезделеді:
сатушылардың көптігі;
бірдей бағалы қағаздардың біртұтас курстың болмауы;
бағалы қағаздардың саудасы біріңғай бірнеше жерде жүзеге асырылады;
осы сауданы ұйымдастыратын және әдістерін құратын біріңғай орталықтың болмауы.
Бағалы қағаздар нарығын оның қатысушылары арасындағы бағалы қағаздардың шығырылымына
Акция – шаруашылық субъектісінің дивиденд түрінде пайдаға қатысу құқығын,
Облигация – қоғамды басқаруға құқық бермейтін, бірақ купоy ненемес
Негізінен, бағалы қағаздар ресурстарды тарту құралы болып табылады. Акциялар
Шектеулер инвестордың қызмет өзгешелігімен туындаған жағдайдан өзге, бағалы қағаздар
Инвестор тарапынан, бағалы қағаздар – банктік депозит баламасы. Оларды
Қаржы кеңесшілері қор нарығы капиталды көбейтудің негізгі құралы деп
1.2 Бағалы қағаздар нарығының объектілері
Бағалы қағаздар нарығының инструменттері болып бағалы қағаздар және оның
Заңды тұрғыдан қарастырғанда, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес бағалы
Ал экономикалық мазмұны, бұл бүкіл тауарлық әлем екі топқа
Бағалы қағаздар материалдық құндылықтарға да ақшаға да жатпайды, олардың
Бағалы қағаздар бірқатар маңызды функциялар атқарады:
ақша қаражаттарын салалар және экономиканың секторлары, аумақ және
иемденушілерге қосымша құқықтар береді: капиталға құқық, басқаруға қатысу үшін
капиталға табыс алуға немесе капиталды қайтарып алуға құқық жән
Бағалы қағаздардың классификациясы
Экономикалық табиғаты бойынша:
қарыздық (облигациялар, ҰБ-ң ноталары, МЕККАМ және т.б.);
тауарлық жарлық документтері (коносамент);
туынды (фьючерсы, опцион, варрант, своп и др.).
үлестік (акция);
Құқықты тапсыру бойынша:
атаулы;
ордерлік;
ұсынушылық.
Шығару формасы бойынша:
документ түрінде (қағаздар);
документсіз.
Капиталды тарту мерзімі бойынша:
қысқа мерзімді (1 ж.-ға дейін);
орта мерзімді (1 ж.-дан 10 ж.-ға дейін);
ұзақ мерзімді ( 10 ж.-дан астам)
мерзімсіз.
Айаналым территориясы бойынша:
аймақтық;
ұлттық;
халықаралық;
Эмитент бойынша:
корпоративті;
мемлекеттік ( ҚР-ң Үкіметі, жергілікті атқарушы органдар, ҚР ҰБ);
шетел.
Табыстылық бойынша:
тұрақты табыс;
бір реттегі табыс;
бекітілген пайыз мөлшерлемесі бойынша;
қалқымалы пайыздық мөлшерлеме бойынша.
Қазақстан Республикасының бағалы қағаздар нарығының объектілері болып:
1) Қазақстан республикасының заңнамасы негізінде бекітілген, уәкілетті органдармен шығарылымы
2) Қазақстан Республикасының өкілетті органдардың нормативтік-құқықтық базасы негізінде бекітілген,
3) Өкілетті органдырдың нормативтік-құқықтық актілерінде бекітілген тәртіп бойынша, шетел
4) Шығарылымы өкілетті органдардың нормативтік-құқықтық базасы негізінде тіркелген немесе
5) мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар;
6) туынды бағалы қағаздар және басқа да қаржы инструменттер;
Эмиссиялық бағалы қағаздардың түрлері Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен, қазіргі
Акция - акционер үшін акционерлердің жалпы отырысына қатысып,
Дүниежүзілік тәжірибеде акциялар келесідей сұрыпталанады:
бір акционерден басқаға беру тәсілі бойынша: атаулы және иесі
табыс алу құқығы бойынша: жай және артықшылығы бар.
Қоғам тек өзінің жарғысында бекітілген акуияларды ғана шығара алады.
Атаулы акция - иесі міндетті түрде қоғамның реестрінде тіркелуі
Ұсынушы акциясы - иесінің аты-жөні қоғам кітабында тіркелмеген акция.
Кесте 2 - Акциялардың түрлері
Қоғамға басқару жағынан қолында атаулы акциясы бар акционерлер қолайлы.
Акцияның осы екі түрін айналымға түсіру жолдары да әртүрлі:
Біріншіден, сату механизмі бойынша. Агаулы акцияның иесі оларды қоғамнан
Ұсынушы акциясын сатқанда оны иемденушілер тікелей, яғни қолма-қол сатып
Екіншіден, акцияның осы екі түрінің жаңа данасын (тиражын) иемденушілер
Үшіншіден, ұсынушы акциясының номиналы тым жоғары болмайды, бірақ ол
Қоғамды басқаруға қатынасу құқығы бойынша акция жай және артықшылықты
Жай акцияларды иеленушілердің қоғамның түсірген пайдасының мөлшеріне байланысты дивидендтер
Әрбір жай акция өз иесіне бір дауыс үлесін береді.
Жай акцияны иеленушілердің өкілеттіктері:
1. Директорлар кеңесін сайлауға дауыс беруге және сол кеңеске
Директорлар кеңесі жылдық балансты және таза пайданы бөлу
жобасын дайындайды. Табысты бөлу – қоғам меншігін оның акционерлері
2. Дивиденд алу құқығы. Дивиденд мөлшері қоғамның жылдық
қаржы айналымына байланысты анықталады. Оны тоқсан сайын (әрбір үш
- қолма-қол төленетін дивидендттер. Бұл табысты бөлудің ең кең
- мүліктік дивидендтер. Бұл табысты бөлудің, мүліктік формасы акционердің
- акция формасындағы дивиденттер. Бұл қосымша акциялар акционерлер арасында
Қолма-қол төленетін, дивидендттер баланстың активі мен пассивін және колма-қол
3. Жай акция бойынша меншік құқығын басқаға беру деген
4. Қоғамдағы акционерлердің мүліктік мүддесін қорғауға дауыс беру құқығы.
Директорлар кеңесі, жоғарыда айтып кеткеніміздей, қоғам акционерлерінің жылма-жыл өтетін
Көптеген қоғамдар жай акцияның номинал құнын бекітеді. Ол бір
Егер акция көпшілікке сатылып кетсе, онда оның бағамын (курсын)
Акцияның эмиссиялық және нарықтық бағаларынан басқа, оның баланстық бағасы
Қоғам жай акцияның номналын көрсетпей де шығаруға құқығы бар.
Артықшылықты (немесе преференциалды) акциялар - меншік туралы ерекше сертификат.
Артықшылықты акциялардың өзі бірнеше түр тармағына: қатысушылар және қатыспаушылар,
- үстеме пайданы бөлуге катысу;
- хабарланып, бірақ төленбеген дивиденд алу мүмкіндігіне келешекте қатысу;
- акцияны басқа түріне айырбастау мүмкіндігі.
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде артықшылықты акциялар саны, әлбетте, барлық
Қорыта айтқанда, жай акциялар бойынша дивиденд төлеу коғамның нәтижелі
Облигация деп - эмитенттің оны ұсынушыға белгілі бір уақытта
Облигация мерзімдік қарыз міндеттемесі болғандықтан оның кепілі болып эмитенттің
1. Облигация ұстаушы қоғамға несие беруші, ал облигация -
2. Облигация ұстаушыға процент түрінде табыс төленеді.
Оның мөлшері алдын ала бекітіліп, нақты анықталады. Бұл бағалы
кағаз өзінде көрсетілген белгілі бір анықталған уақыт аралығында
ғана кіріс түсіреді. Облигация бойынша процент басқа өтелетін
дивидендтерден бұрын төленеді. Қоғамның процентті уақытында
төлей алмауы оның банкрот деп танылуына тең. Акционер де
3. Басқа несие беруші сияқты, облигация ұстаушының дауыс беру
4. Облигация бойынша табыс төлеу қоғамның шығынын құрайды. Ол
Облигацияда оның номиналы, купондық мөлшері, эмиссия шарты, өтеу туралы
Номинал - облигация сертификатының бет жағында көрсетілген ақша
Купондық мөлшері – жыл сайын эмитент төлейтін облигацияның номинал
Эмиссия шарты – облигация шығару мәмілесі. Ол қарыз алушымен
Өтеу туралы нұсқау – эмиссия шартындағы тармақ. Ол бойынша
Өтеу күні – қоғамның сатып алушыға облигацияның номиналына тең
Облигация қаматамасыз етілген және қамтамасыз етілмеген болып екіге бөлінеді:
Қамтамасыз етілген облигациялар – облигацияны шығару кезіндегі кепілдік ретіндегі
Қамтмамасыз етілмеген облигациялар – жалпы кепілдігі бар, басқаша айтқанда,
Облигацияның рейтингі – олардың инвестициялық сапасын арнаулы фирмалардың бағалауы.
Ааа - өте жоғары
Аа – жоғары сапа
А – ортадан жоғары
Ваа – орта сапа
Ва – алыпсатарлық элементтері бар
В – инвестицияға қажет белгілері жоқ
Саа – төмен сапа
Са – белгілі бір мөлшерде алыпсатарлық
С – ең төменгі сапа
Облигациялардың сұрыптамасы
Эмитентке байланысты:
мемлекеттік;
корпоративтік;
шетел.
Облигациялық қарыздың мерзімі бойынша:
белгіленген өтем мерзімі бойынша:
- қысқа мерзімді (1 ж.-3 жылға)
- орта мерзімді (3 ж.-дан 7 ж.-ға дейін)
- ұзақ мерзімді ( 7 ж.-дан астам)
- мерзімсіз
5) белгіленбеген өтем мерзімі бойынша.
Шығару формасына байланысты:
6) құжатсыз;
7) құжатты.
Иемдену тәртібі бойынша:
8) ұсынушылық;
9) атаулы.
Табыс алу тәсілі бойынша:
10) табысты (эмитентте қажетті табыс болған кезде пайыз мөлшерлемесі
11) пайызсыз ( дисконтпен сатылады, яғни номиналды құнынан арзан);
12) қалқымалы пайызбен ( пайыз ставкасы банк ставкасына байланысты).
Өтеу әдісі бойынша:
13) қатарлы;
14) бір реттік.
Айналым сипатына байланысты:
15) өзгермелі;
16) өзгермейтін.
Қамсыздандыруына байлансыты:
17) кепілдікпен қамсыздандырылған;
18) кепілсіз қамсыздандырылған.
Мемлекеттік бағалы қағаздар – бұл Қазақстан Республикасының үкіметімен, жергілікті
Қарыз алушы ретінде Қазақстан Республикасының үкіметі, жергілікті атқарушы органдар
Мемлекеттік бағалы қағаздар тек құжатсыз түрінде ғана шығарылады. Оларды
Бағалы қағаздардың басқа да түрлері.
Коносамент - тасымалдаушы жөнелтушіге беретін және жүктің тасымалдауға қабылданғанын
Коносамент өзінің айналым сферасы бойынша қаржылық емес тауар нарығына
Өткізу коносаменті - тасымалдаушы жөнелтушіге беретін және жүктің тасымалдауға
Тауар жарлығы құжаттары басқа да бағалы қағаздардың түрлері сияқты
Жүктi тасымалдау үшiн қабылданғаннан кейiн тасымалдаушы жөнелтушiнiң талап етуiмен
Коносаментке мынадай деректер енгiзiлуге тиiс:
- тасымалдаушының атауы және оның тұратын жерi;
- жөнелтушiнiң атауы және оның тұратын жерi;
- егер алушыны жөнелтушi көрсеткен болса, алушының атауы;
- жүктiң сыртқы жай-күйi және оның буып-түйiлуi;
- алушы төлеуге тиiс мөлшердегi жалдау ақысы немесе жалдау
- коносаменттiң берiлген уақыты мен орны;
- егер коносамент бiреуден көп болса, олардың түпнұсқаларының саны;
- тасымалдаушының немесе оның атынан әрекет етушi адамның қойған
Тараптардың келiсiмi бойынша коносаментке өзге де деректер енгiзiлуi мүмкiн.
Депозитарлық қолхат – ол шетел компаниясы шығарған акцияның белгілі-бір
Туында бағалы қағаздар – бұл базистік активтің болашақтағы бағасының
Олардың негізгі ерекшеліктері болып:
Олардың бағасы базистік активтің түбінде жататын бағасына негізделеді;
Туынды бағалы қағаздардың сыртқы айналым формасы негізгі бағалы қағаздар
Базистік активтердің өмір сүру мерзіміне қарағанда шектеулі
Туында бағалы қағаздардың түрлері:
еркін айналыстағы опциондар;
фьючерстік келісім шарт;
варрант;
своп және т.б.
Опцион — бір тарап (опционды сатушы) сату немесе сатып
а) активті сатып алуға құқық беретін опцион. Ол сатып
ә) активті сатуға құқық беретін опцион. Оны сатушы опционы
Опционның негізі болған активтің екі бағасы болады: ағымдағы нарықтық
Форвард – активті сатып алу-сату жағдайлары туралы алдын-ала келісілген,
Фьючерс – мәміленің шарттарына сәйкес белгілі бір мерзім өткеннен
Фьючерстік контракт мәмілеге қатысушыларға қор құндылықтарын жеткізумен ғана
Мерзімді нарық жасасқан мәмілелердің тек әртүрлілігіне ғана байланысты емес,
Фьючерстік нарық Форвардтық нарық
1. Сауда-саттық биржада жүргізіледі Форвардтық мәміле – ол банкаралық
2. Фьючерстік шарт стандартталған Шарт жағдайларын екі жақ мәміледе
3. Мәмілеге екі жақ қатыспайды, оның орындалуына есеп айырысу
4. Фьючерстермен саудада күнбе-күн есеп айырысады және сақтандыру дарнасы
5. Фьючерстік нарықта құқықтық-міндеттеме еркін басқаға беріледі Форвардтық нарықта
6. Фьючерстік нарықта мәмілені жою я жеткізіп ьерумен, я
7. Фьючерстік нарықта сауда ашық келісіммен аукционда жүргізіліп, биржа
Кесте 3 - Фьючерстік және форвардтық нарықтардың сипаттамасы.
Варрант – бұл негізгі бағалы қағаздарды шығарумен қатар (корпоративтік
Еурооблигациялар – ол еуронарықта ұзақ мерзімді займ алғанды қарыз
Своп — белгілі бір мерзім ішінде белігілі бір шарттар
2009 жылдың қорытындысы бойынша, қолданыстағы акциялар шығарылымы бар акционерлік
Агенттік 2009 жыл ішінде жалпы көлемі 3 356 658
2010 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша жиынтық номиналды құны
Еврооблигациялардың негізгі эмитенттері болып екінші деңгейдегі банктер және олардың
Зейнетақы активтерінің тұрақты өсуінің нәтижесінде, жоғары өтімділік инструметтерінің жеткіліксіздігі
2010 жылғы 1 қаңтардағы қолданыстағы пайлар шығарылымының саны 182
Қазақстандағы қор нарығының жай-күйінің негізгі индикаторы болып, бұрынғыша –
KASE айналымын жіберілген бағалы қағаздардың негізгі үлес салмағы борыштық
Сурет 1
Сурет 2
Мемлекеттік бағалы қағаздармен мәмілелер көлемі
Мәлімет беруші: "Ирбис" Ақпараттық агенттігі, 01.01.2010
Сурет 3
1.3 Бағалы қағаздар нарығының субъектілері
Бағалы қағаздар нарығына қатысушылар деген бағалы қағаздарды сатушы, не
Бағалы қағаздар нарығының субъектілері жеке және институционалды инвесторлар,
Жеке инвесторлар эмиссиялық бағалы қағаздарға инвестицияларды өздері немесе брокерлік-дилерлік
Институционалды инвесторлар инвестицияларын - зейнетақы активтерді немесе инвестициялық
Қазіргі кезде бағалы қағаздар нарығына қатысушыларды олардың нарыққа араласуына
Бірінші топ, бағалы қағаздар нарығына негізгі қатысушылар: мемлекет, жергілікті
Екінші топ, инвестициялық институттар, немесе бағалы қағаздар операциясын жүргізетін
коммерциялық және инвестициялық банктер;
сақтандыру қорлары;
зейнетақы қорлары және с.с. ұйымдар.
Бұл институттардың көпшілігі әртүрлі инвесторлардың, яғни заңды және жеке
Үшінші топ, жеке инвесторлар, яғни жеке адамдар, оның ішінде
Төртінші топ, бағалы қағаздар нарығының делдалдары, яғни брокерлер мен
қойылатын талаптар және олардың қызметі туралы төменде кеңінен баяндалады).
Бесінші топ, бағалы кағаздар нарығын бақылаушы және қадағалаушы мемлекеттік
Бағалы қағаздар нарығының негізгі сауда-саттық жұмысын қамтамасыз етіп, оның
Бағалы қағаздар нарығының кәсіби мамандары:
1. Брокерлер — делдал ретінде келісімге қатынасатын адамдар. Брокер
2. Дилерлер — өз атынан және өз есебінен
3. Джобберлер — нарық конъюнктурасын бақылаушылар.
Бағалы қағаздар нарығындағы брокерлер заңды тұлға ретінде тіркелген маманданған
Құрылымы жөнінен брокерлік фирма дирекция, әкімшілік бөлім, кеңес беретін
Брокерлік фирманың қызмет аясына:
1. Консалтинг (кеңес беру);
2. Бағалы қағаздарды алғашқы нарықта орналастыру және екінші нарыкқа
3. Инвестициялық қорларды құру және оны басқару және с.с.
міндеттер кіреді.
Бұлардан басқа брокерлер ақша нарығында бірсыпыра ерекше қызмет көрсетеді,
Брокерлер өз қызметінде мына түпкі бастамаларды басшылыққа алады:
1. Клиент брокерлік фирмамен шарт жасасқанда барлық тапсырма бойынша,
алу жөнінде (қор биржасынан ба, әлде биржадан тыс нарықтан
келісімге келеді.
2. Брокер клиенттің белгілеген сомасы шамасында әрекет
жасайды. Бірақ алған тапсырма көлемінде бағалы қағаздарды таңдауда
Кесте 4 - Брокерлік фирманың құрылымы
3. Брокер тапсырманы орындағаны туралы шартта көрсетілген уақытта клиентке
4. Брокер мәмілені арнаулы кітапқа тіркеуі қажет. Клиент ол
жөнінде көшірме талап етуге құқылы.
5. Клиент брокерге мәміледегі барлық тапсырманы уақытынан
бұрын тоқтатуға үкім бере алады.
Дилерлер - олар да делдалдар. Олардың брокерлерден айырмашылығы шарт
Әкімшілік дилерге 100 теңгелік облигацияны кемітілген бағамен (дисконтпен), мысалы,
Бағалы қағаздар операциясына маманданған дилерді жауапкершілігі шектеулі дилер деп
Дилердің атқаратын қызметі:
Бағалы қағаздардың шыгарыльшы, олардың басамы жәис
сапасы туралы хабар тарату;
Клиеттср/іііцтапсырмасы!! орыидау;
Багалы қагаздар нарыгындағы езгсрісіерді бақылап оты-
ру. Егер багалы қагаздарды сату-сагып алу баяуласа (мысалы.
сатушылар жэие сатып алуіиылар жеііспсй қалса), онда бағалы
кағаздардың багамын түрақтаидыру мақсатында дилер өз ессбінеи
опсрация жүргізеді.
Қазақстан Республикасының резиденті шетел мемлекетінің территориясында эмиссиялық бағалы қағаздарды
II БӨЛІМ: БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНА ТАЛДАУ.
2.1. Мемлекеттік құнды қағаздар нарығы: мәні және қазіргі
Мемлекеттік құнды қағаздар (МҚҚ) – Қазақстан Республикасы Үкіметімен, жергілікті
МҚҚ ішкі және сыртқы ауысу есебімен мемлекеттік борыш үлгісі
Қазақстан Республикасы Үкіметімен эмиттендірілген құнды қағаздардың алғашқы орнатылуы, әдетте
Кез келген заңды және жеке тұлғалар, олардың қатарында Қазақстан
МҚҚ шығару мақсаты:
Ақшаның құнсызданбау негізінде (айналымға қосымша ақша шығармай) Республикалық бюджеттің
Мемлекеттік мақсатты бағдарламаларды қаржыландыру;
Экономикалық белсенділікті реттеу (айналымдағы ақша көлемін, бағаға және ақшаның
Нарыққа қатысушылардың барлығына құнды қағаздарды, тұрақты және өте тиімді
Қаржы нарығының қатысушыларына, құнды қағаз нарығына пайыздың эталонды қойылымдарын
МҚҚ басқа құнды қағаздар алдындағы мүмкіншіліктері.
МҚҚ эмиссиясы және МҚҚ кірістерге салық салынбайды.
Сенімділіктің жоғарғы салыстырмалы деңгейі және негізгі күрделі қаржы және
Бізге мәлім, Қазақстан Республикасының мемлекеттік құнды қағаздар нарығы 1996-1997жж
Мемлекеттік құнды қағаздар нарығындағы жағдайға әсерін тигізген, Үкіметпен қабылданған
1999 жылы қаржы Министрлігіне құнды қағаздарды шығару арқылы айырбастау
Қазақстандағы мемлекеттік құнды қағаздарының жаңа дәрежесінің – Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік құнды қағаздары негізгі 4 топқа бөлінеді:
АҚШ долларында іріленген, еврооблигациялар;
Қаржы Министрлігінің ішкі теңгелік облигациялары;
Ұлттық Банкінің ноталары;
Муниципалдық облигациялар.
Республикалық бюджетке қаражаттың құйылуына қарамастан, экспорттан түсімдердің өсуі бюджет
Сурет 4 - Қазақстан Республикасында айналымындағы мемлекеттік құнды қағаздар
Ұлттық валютадағы айырбастау көлемінің ұлғайуына қарамастан, Министрлігінің теңгеде іріленген
Ұлттық Банк, ақшалы-кредиттік саясатының құралдары ретінде қолданылатын қысқа мерзімді
2009 жылдың соңында Ұлттық Банкінің ноталарына барлық мемлекеттік айырбастар
Ұлттық Банкі тарабынан айырбастаулар көлемінің төмендеуі, еркін айырбасталмалы валюталарға
Муниципалды облигациялар жергілікті орындаушы органдарымен шығарылады және қаржы Министрлігінің
Муниципалды облигациялық қарыздар мақсаттары және стратегиялары
Ел экономикасының нарықтық жағдайға көшуі, қазіргі таңда әлеуметтік-экономикалық аймақтарының
Муниципалды облигациялық қарыздар мақсаттары және қаржы стратегиясы, аймақтық әкімшіліктерімен
Облысты басқарушыларына (облыстық маңызды қалалар) ең бастысы, бюджеттің тапшылық
Муниципалдық облигациялардың тұрақтылығы және ұтымдылығы, өндірістегі инвестицияны тиімді тарту
Орталықтандырылған құралдарды тиімді инвестициялау үшін үлестік қатысу кестесі бойынша
Бұндай кестені жүзеге асыру, пайыздық қойылымдарға мемлекеттік муниципалдық құнды
Муниципалдық облигациялар эмиссиясы, инвестициядағы халықтың жинағы мәселесін шешу бойынша
Қор нарығының толық дамымауына байланысты, өсіп келе жатқан жеке
Пайыздық қойылымдарды жоғары деңгейде сақтауға әсерін тигізетін халық қорының
Халық, әлемдегі муниципалдық облигация инвесторларының негізгі тобы болып келетінін
Жалпы және жеке себептер бойынша облигациялық қарызды өткізу, аймақ
( Ағымдағы жылдың салық жинау бойынша тапсырмаларды орындамау себебі
( трансфеттер көлемінің республикалық бюджеттер талаптарына сәйкес келмеуі;
( Аймақ аумағындағы кәсіпорындарының сәтсіз қаржы жағдайы;
( Инвестициялық бағдарламаларды және жобаларды орындау үшін аймақтық бюджетте
( Кредиттік желілерді ашу барысында және басқада инвестицияларды ашу
Аймақ үшін қаржы-бюджеттік қиындықтар, қаржы қаражаттарының мезгілдік факторлар қызметінен
Өңір аймағында облигациялық қарыздарды өткізуге, принципиалдық жағдадйлар қолалйлы болуы
Ұсынылатын облигациялық қарызды орнату механизмін жүзеге асыру үшін қаржы
Қаржы ресурстарын тарту арқылы түпнұсқалық және стандартты емес кестелерді
Қарызды шығару және орнатумен байланысты тапсырмаларды шешуді өз құзіретіне
Мемлекетті құнды қағаздарды шығару бойынша әкімшіліктің тәжірибесі.
Муниципалды облигациялық қарыз аймақтың қаржы және инвестициялық мәселелерді шешуге
Заңды және жеке тұлғаларды - жергілікті инвесторлар үшін иелену
Осы құнды қағаздар бойынша кірістердің жеңіл салық салуы;
Кіріс, ережеге сәйкес корпоративті құнды қағаздарға қарағанда орталық үкіметтің
Облигациялық қарызды шығару және орнату аумақ әкімшілігіне қарыз
( Аймақтық бюджетке түсетін ауыртпашылықты төмендету;
( Бюджетке түсетін қаржының тұрақсыздық жағдайын жеңілдету;
( Аймақ кәсіпорындарына салық ауыртпашылығын түсірмей қаржы ресурстарын тарту;
( Аймақ аумағындағы жобаларды қаржыландыру;
( Ұзақ мерзімді эмиссиялық бағдарлама элементтерін аяқтау және қазақстандағы
( Аймақта қазіргі замандағы қор нарығын құруды ынталандыру және
Мемлекеттік өндірістік инвестициялардың тиімсіздігі және жергілікті деңгейде тікелей мемлекеттік
Нарық қызметінің механизмі
Областырдың, Астана және Алматы қалаларының жергілікті орындаушы органдарының мемлекеттік
Муниципалды құнды қағаздар аспаптар құрылымын диверсификациялау проблемасы
Рессей тәжірибесі, барлық тіркелген муниципалды қарызға алудың жартысынан көбі
Ипотека келісім шарттары бойынша және орнатылатын құнды қағаздар келешегінде
Жергілікті үкімет органдары ипотекалық және коммерциялық банктерден кепілхат (ипотека
Кепілдік құнды қағаздары бойынша кепілді көпшілік мемлекеттерде тәжірибеде жүзпайыздық
Инвестициялық облигациялық қарыздар арасында аймақ экономикасы үшін маңызды мағынасы
Жекешелендірілген кәсіпорындар және қарыз реципиент-кәсіпрындар акцияларында инвесторларға облигацияларды
Акция курсының күтілген көтерілімдерінен ұтыс алу мүмкіншілігін беретін және
Облигациялық қарыз көмегімен жұмылдырылған қаражаттан эмиссиямен қаржыланатын кәсіпорындар акциясында
Ұсынылған жобадағы «Жергілікті орындаушы органдарының құнды қағаздары туралы» жаңа
Муниципалды облигациялардың мұндай қызықтырушылығының өсуі, жергілікті бюджеттер үшін шығынсыз,
Аймақтық қарызға алу мәселелері
Мұндай әдіспен, аймақтық және муниципалдық қарызға алу жүйесін тиімді
Бүгін, Қазақстан Республикасының қаржы Министрлігі мемлекеттік қағаздар эмиссиясын жүргізуші
Муниципалды құнды қағаздар нарығының инстуттары және инфроқұрылымдарының дамуы, корпоративті
Муниципалды қарыздардың дамуы, жеке инвестицияларды ығыстыру салдарын азйтуға бағытталуы
Муниципалды қарыздардың дамуы, ішкі және шет ел инвесторлары үшін
Мемлекеттік саясат, муниципалдық облигациялар нарығында муниципалдық қарызға алу нарығына
Жергілікті және аймақтық органдарының өндірістік инвестициялау мақсатына қаражатты қолдану
Қарызға алу құрылымында мақсатты қаржыландыруға бөлінген қарыз қаражаттарын уақытында
( мемлекетті жекеменшік бойынша өкілеттілігіне шек қою нәтижесінде берілген
( эмисся қаражат есебінен құрылған және алынған нысандар, және
( коммуналдық жеке меншікте тұрған жекешелендірілген кәсіпорындар акциялары.
МҚҚ алғашқы нарығы
2009 жылы Қазақстан Республикасының қаржы Министрлігі (ҚРҚМ) МҚҚ 1
Нәтижесінде, 2009 жылдың желтоқсан айының аяғында айналымындағы ҚРҚМ құнды
> қысқа мерзімді МЕККАМ (тек 12 айлық) жалпы
> орта мерзімді МЕОКАМ (2-10 жыл мерзім айналымындағы)
> орта мерзімді МЕИКАМ (3-7 жыл мерзім айналымындағы) –
2009 жылы 12 айлық бойынша МЕККАМ кірісі 6,91%-дан 4,5%
Мемлекеттік бағалы қағаздардың өсім қарқыны 71,76%-ын 2006 жылы, 165%-ға
МБҚ құрылымында ең үлкен бөлігін ҚР Қаржы министрлігі шығарған
ҚР Ұлттық банктің ноттары мемлекеттің ақша-несие саясатының құралы бола
МҚҚ ТҮРІНДЕ МЕМЛЕКЕТТІК ҚАРЫЗ
МҚҚ түрінде шығарылған Қазақстанның мемлекеттік қарыз соммасы 2010 жылдың
Сурет 5 – 2005-2008 жылдар аралығындағы МБҚ құрылымы
Ескерту – ҚҚА-нің есебі негізінде жасалған
2009 жылы ҰБ ноталарының шығарылым көлемі 561,8 млрд теңгені
ҚРҚМ 2009 жылы МЕККАМ 126,2 млрд теңге соммасына (2008
МҚҚ нарығында муниципалды органдар 2009 жылы облигациялар эмиссиясын жүзеге
ҚРҚМ және ҰБ жалпы қарызға алу нетто сальдосы 2009
Келтірілген деректер бойынша, ҚРҚМ 2008 жылы МҚҚ нарығында ағымдағы
ҰБ ноталарын шығару көлемі, жалпы алғанда 2009 жылдың желтоқсан
2009 жылдың желтоқсан айында ҚРҚМ өздерінің облигацияларын орнату бойынша
МҚҚ қайталама нарығы
Өткен жылдардағыдай, МҚҚ биржалық нарық 2009 жылы биржа айналымының
Сурет 6-2009 жылғы МҚҚ биржалық нарығы, млн. доллар
Кезең МҚҚ бойынша қор нарығының сектры Барлығы
Алғашқы орналастыру Қайталама нарық, сауда-саттық
Қаңтар 0 60 134,4 60 134,4
Ақпан 0 37 397,2 37 397,2
Наурыз 0 49 250,1 49 250,1
Сәуір 0 52 472,5 52 472,5
Мамыр 0 40 059,5 40 059,5
Маусым 0 150 262,5 150 262,5
Шілде 0 42 007,2 42 007,2
Тамыз 0 57 445,9 57 445,9
Қыркүйек 0 59 270,3 59 270,3
Қазан 0 43 836,6 43 836,6
Қараша 0 55 554,3 55 554,3
Желтоқсан 0 105 412,4 105 412,4
Барлығы 0 753 102,8 753 102,8
2009 жыл 4 691,8 349 287,8 353 979,6
Тренд, рет Х 2,2 2,1
2009 жылдың желтоқсанында KASE МҚҚ сауда-саттық секторында жалпы айлық
Қазақстанның МҚҚ қайталама нарығының сауда-саттық келісімдер жалпы көлемінде биржалық
Жылдың соңы ережеге сәйкес МҚҚ нарығының белсенділігін көрсетеді. Желтоқсан
Қысқа мерзімді вексельді есепке алу және орта мерзімді МҚҚ
Жалпы Үкіметтік қарызға алу көлемінің өсуі, МҚҚ айналымы мерзімінің
Мемлекеттік бағалы қағаздардың құрылымы жағынан талдау жүргізсек, ҚР Қаржы
3.2 Корпоративті құнды қағаздар нарығы: Мәні және қазіргі жағдайы
Қор нарығының капиталға айналдыруын ұлғайту бойынша күрделі масштабты акциялар,
Қазақстан Рсепубликасы Үкіметінің «Мемлекеттік пакет акциясының бір бөлігі қор
Қазақстан Республикасында 1997ж 3 наурызында мемлекеттік акция пакеттерінің бір
1997 жылдың ортасына дейін, инвестициялық қорлары өкілдерімен үкімет жиналыстары
1997 жылы әлемдік экономиканы қамтыған дағдарыс оқиғасына сәйкес, шет
1998 жылдың сәуір айында инвестициялық банктермен келіссөздерді өткізу бойынша
Ең ауыр қиыншылықты шешу Қазақстанның Акционерлік Ұлттық Жинақ Банкіне
1998 жылдың 14 ақпанындағы Қазақстан Республикасы примьер-министрінің № 40-р
Қазақстан Республикасы Үкіметінің «Мемлекеттік меншікті тиімді басқару бойынша іс-шара
1998 жылы 5 қарашада өткізілген жұмыс комиссиясының жиналысында, 1998
1998 жылдың 25 қарашасынан 31 желтоқсанына дейінгі мерзім аралығында
1999 жылдың 10 желтоқсанында «Қазақстанның Ұлттық Қор Банкі» ашық
Бұндай әдіспен, бүгінгі күні «көгілдір фишкалар» бағдарламасын ұйымдастырушылар пікірі
Реттеуші органдарға қор нарығының берілген сегментін дамытуға қабілетсіз деп
Қаржы Министрілігінің деректері бойынша 2001 жылы 84 АҚ және
Мысалға, 1999-2000жж Қазақстан Республикасының құнды қағаздарын дамыту бағдарламысымен анықталған
Қазақстанда бірнеше жылдар бойы жоғары өтімді акциялардың болмайтындығын жалпы
- жеке меншік құрылымының жағдайы және қор нарығының параметрлері;
- шаруашылық айналым ақшамен және қор нарығының капиталға айналу
- эмитетнттердің транспаренттілігінің талдауы;
- жекеменшік құрылымы және қор нарығының параметрлері.
Жекеменшік құрылымы қор нарығының құрылымын анықтайтыны бәріне мәлім.
Жекеменшік құрылымы қаржы нарығының құрылымын қатал анықтайды. Осыдан пайда
Бүкіләлемдік банктерінің деректері бойынша, жекеменшік және Қазақстандағы нарықтың жуық
- 60-70% кем емес акционерлік капиталдары Қазақстанда күрделі немесе
- бақылайтын акционерлер үлесу өсуде;
- нарықта акционерлер капиталының маңызды емес бір бөлігі ғана
- акция нарығында сұраныс және ұсыныс құрылымдары көтерме болып
- ұйымдастырылған акция нарығынан бөлек халық;
- «күрделі акция пакеттерін ұстаушылар» капитализмі ретінде қазақстандық экономика
Берілген қортындылар, қызықтырушылығы мол компанияларының акционерлік құрылымымен бекітіледі. «Реесир-Сервис»
«Ақапарттық-Есептік орталығы» РМК (Қазақстан, Алматы қ.) номиналды ұстаушы ретінде
The Bank of New York (New York, USA) номиналды
The Bank of New York (New York, USA) (
Central Asian Industrial Holdings N^V. (Curacao, Netherlands Antilles) (
Бұның барлығы көлемді және жоғыры өтімді деп нарықты айта
Эмитенттер транспоренттілігінің талдауы
Қазақстандағы акция нарығының дамымауының себебі болып, компаниялардың айқындылығы саналады,
Берілген жағдадйда, акционерлік капиталды қор нарығы арқылы тарту қызығушылығы
Өтімділік туралы айта отырып, Үкіметтің нарықтың жандануына, нақты айтқанда
Егер үкімет жергілікті портфельдерге және жеке инвесторларға жеңілдікті ұсыну
Қазақстандағы акция нарығын дамыту үшін үкімет қандай реттегіш қадамдар
Компаниялар акционерлері компанияның дамуын анықтайтын қажетті шешімдер қабылдайды. Осындай
Қазақстандағы корпоративті облигациялар
Берілген активтердің алғашқы шығарылымдары 1998 жылы жүзеге асқан, алайда
Қазіргі таңда крпоративті облигациялар нарығының салалық құрылымы келесі мәліметтер
Барлық облигациялық шығарылымдардың ішінде (40,5%) банк секторлары алады. Қарызға
Өткізілген талдау бойынша корпоративті облигациялар нарығы экономиканың инфрақұрылымдық кешеніне
Корпоративті облигацияларға келетін болсақ, 2000 жылға дейін қазақстандық инвесторлар
ҚР бағалы қағаздар нарығында мемлекеттік бағалы қағаздар нарығы
Сурет 7 – Акция нарығының негізгі көрсеткіштері
Ескерту – ҚҚА-нің есебі негізінде жасалған
Суретте акционерлік қоғамдар санының және олардың акция шығарылымының санының
Акция нарығынан басқа, корпоративтік бағалы қағаздарға облигациялар да жатады.
Сурет 8 – Акция және облигация шығарылымдарын салыстыру
Ескерту – ҚҚА-нің есебі негізінде жасалған
Акцияға қарағанда облигация шығарылымы 5 есе төмен. Облигацияны шығару
Сурет 9 – Эмиссиялық бағалы қағаздар шығарылымын салыстыру
Ескерту – ҚҚА-нің есебі негізінде жасалған
Бекітілген мерзімде эмиссиялық бағалы қағаздардың ішінен тек акция нарығы
Сурет 10 – Қор биржаның ресми листингісіндегі шығарылымдар серпіні
Ескерту – ҚҚА-нің есебі негізінде жасалған
Қор биржаның листинг «В» тобына қарағанда листинг «А»
10-шы суреттен байқағанымыздай, листинг «А» тобындағы шығарылымдар саны листинг
Есепті жылдың мәліметіне сәйкес, «А» және «В» санаты бойынша
2.3. Бағалы қағаздардың қаржылық талдауы.
Қаржылық тәжірибеде тәуекел мен белгісіздік түсініктерін айырмайды. Көбінесе, тәуекелді
Тәуекел деңгейі мен көлеміне қаржылық механизм арқылы әсер етуге
Тәуекел тосуға сәйкессіздік ретінде қарастырылады. Әр түрлі баламалар бола
Қаржылық математика қаржы нарығына, соның ішінде бағалы қағаздар нарығына
Жиынтық табыстылық екі компоненттің қосындысы ретінде анықталады.
төленген акцияның акцияның
дивидендтер
r = ---------------- +
бастапқы баға
r = табыстылықтың дивидендтік компоненті + табыстылықтың бағалық
Акция активінің тәуекелділігін өлшеудің бірлігі ретінде өзгерістілік, волатильдік (volatility)
Табыстылықтың күтілетін мөлшерлемесі (табыстылықтың орта шамасы) табыстылықты алу бойынша
n
E (r) = P1r1 + P2r2 + …+ Pnrn
i=1
Жоғарыдағы формуланы акция табыстылығын бағалауға қолдансақ, онда АҚ «Астана-Финанс»
E (r) = 0,2*30% + 0,6*10% + 0,2* (-10%)
АҚ «NOMAD» компания акцияларының табыстылық деңгейінің ықтималдылық көрсеткішінің
Кесте 5 – АҚ «Астана-Финанс» және АҚ «NOMAD» акцияларының
Экономика жағдайы АҚ «NOMAD» акциясының табыстылығы,
% түрінде АҚ «Астана-Финанс» акциясының табыстылығы,
% түрінде Ықтималдылық
Өсу 50 30 0,20
Тұрақты 10 40 0,60
Құлдырау 30 -10 0,20
Ескерту – компания акцияларының негізінде жасалған
Кестеден байқағанымыздай, ықтималдылық көрсеткіші екі компанияда бірдей, бірақ табыстылықтың
Р
0,6
0,4
0,2
-30 -20
Сурет 11 – АҚ «Астана-Финанс» және АҚ «NOMAD» акциялары
Ескерту – автормен құрастырылған
Акция табыстылығының өзгеруі мүмкін диапозонымен және экстремалды, төтенше жағдайдың
n
σ2 = Σ (r1 – E (ri))* Pi
i=1
Мұнда математикалық тосу
n
E (ri) = Σ r1Pi
i=1
Стандарттық ауытқу жоғары болған сайын акциялардың өзгеріс көрсеткіші жоғары
АҚ «Астана-Финанс» және АҚ «NOMAD» акциялары бойынша
АҚ «Астана-Финанс» акциясы бойынша стандарттық ауытқу келесіге тең:
σ2А = (0,2)*(30%-10%)2 + (0,6)*(10%-10%)2 + (0,2)*(-10%-10%)2 ,
σА = 12,65%.
Ал, АҚ «NOMAD» акциясы бойынша стандарттық ауытқу келесіге тең:
σ2В = (0,2)*(50%-10%)2 + (0,6)*(10%-10%)2 + (0,2)*(-30%-10%)2 ,
σВ = 25,30%.
АҚ «NOMAD» акцияларының стандарттық ауытқу АҚ «Астана-Финанс» акциялары
Тәжірибеде акцияның табыстылық көрсеткішінің диапазоны үлгідегі бірқатар шамамен шектеліп
Стандарттық ауытқу – бұл өзгерістерді өлшеудің бірлігі. Көбінесе өзгерістілік
Әдетте бөлу табыстылықтың шектеусіз мәндерін қамтиды. Ол «минус шектеусіз»
E(ri) – tσ ≤ X(ri) ≤ E(ri) + tσ
Сенімді интервал бекітілген ықтималдылықпен нақты акция табыстылығының аралығындағы шамалардың
Мұнда X(ri) – E(ri) математикалық тосумен және σ орташа
Мысал ретінде күтілетін 10% табыстылығы мен 20% стандарттық ауытқуы
Қаржылық тәуекелдерді талдау кезіндегі қажетті көрсеткіш ретінде вариация коэффициенті
σ
V = -------
E(ri)
Стандарттық ауытқудан σ вариация коэффициентінің V айырмашылығы ретінде, вариация
Табыстылықтың бірдей немесе нөлдік орта шама болуы жағдайында вариация
Р
0,1
0,09
0,08
0,07
0,06
0,05
0,04
0,03
0,02
0,01
-6 -2 0 2 6
Табыстылық (%)
Сурет 12 – Ықтималдылықты бөлу тығыздығы
Ескерту – автормен құрастырылған
Көрсетілген есептеулер сәйкесінше ықтималдылықты береді. АҚ «NOMAD» акциялары үшін
Үш сигма ережесін қолданайық. АҚ «NOMAD» компанияның акцияларының нөлдік
Көрсетілген талдау орта табыстылықтардың ерекшеленуі жағдайында вариация коэффициентін қолданудың
Ықтималдылықты дұрыс бөлу заңы қаржылық операциялардың тәуекелдерін талдау кезінде
Барлық қаржылық операциялар дерлік дұрыс табысты бөлуді қарастырмайды. Туынды
Р
0,12
0,10
0,08
0,06
0,04
0,02
0 5
Сурет 13 – Асимметриялық бөлу
Ескерту – автормен құрастырылған
Бөлу тығыздығының максимум нүктесі 14%-ды табыстылыққа сәйкес келеді. Мұндай
Орта шама және стандарттық ауытқудан басқа асимметриялық бөлу көбінесе
Табыстың тіркелген (фиксацияланған) деңгейі бар облигациялардың құнын анықтау. Облигация
(8)
Мұндағы: P ─ облигацияның ағымдағы құны
C─ жыл сайынғы төлеуге жататын номиналдық табыстың пайызы;
k─ жабылу мерзіміне дейінгі алынатын табыс;
n ─ облигацияны өтеу (жабылу) мерзіміне дейінгі қалған мерзімі.
Облигациялардың басым бөлігі бойынша проценттер жылына бір рет емес,
(9)
Мерзімі шектелмеген облигациялардың ағымдағы құнын анықтау. ХІХ ғасырдың
р=С/к – ге тең, мұндағы к- тәуекелсіз мөлшерлемесі мен
Біз жылына 1000 теңгелік төлеммен мәңгілік қамтамасыз ететін бағалы
Р= 1000/14% *100%= 7142 теңгені құрайды.
Табыстың қолданыс таба алатын деңгейі өзгерген кезде (табыстылықтың нарықтық
Шартты бағалы қағаздардың құнын анықтау. Варрант белгілі бір акциялар
Цо=(р – П) хк – S,
Мұндағы:
р - контракт біткен күніндегі акцияның бағасы;
П - опциондық контракт жасалған кездегі акцияның бағасы;
К - опциондық контракт бойынша акцияның сомасы;
S - опционның сатылатын бағасы.
Егер де акцияның нарықтық бағасы өзгерсе, опционның ағымдағы бағасы
Акцияның ағымдағы құнын анықтау. Акцияны әрекет ету мерзімі шектелмейтіндіктен,
Ца= к (11)
Мұндағы:
Ца – акцияның құны;
Кі - пайыздық мөлшерлемесі
Акцияның нарықтық құны әр түрлі әдіспен бағаланады және онда
Рак= Х х + У хЦ3; Х+У =
Мұндағы:
Рак – акцияның нарықтық құны;
х – жоғары дивиденд алуға ниет білдірген инвесторлардың үлес
у – акцияның бағамдық құнының өсетіндігін көздейтін инвесторлардың үлес
Ц3 –бұрында сатылып кеткен акциялардың бағасы.
Акцияның нарықтық бағасын шығарған кезде х пен у деңгейінің
Рак= ∑∞t=1 (13)
Мұндағы:
Дt – кезең үшін күтілетін дивиденд;
к- акция бойынша қажетті табыс деңгейі;
∑-1ден ∞ дейін кезең ішінде болашақ дивидендтің дисконталған құнының
Рак - акцияның нарықтық құны.
Егер инвестор акцияны бір жыл ұстап және акцияның құнын
Рак = немесе Рак =
Мұндағы:
Д – жыл соңына күтілетін дивиденд;
n- жыл бойынғы акцияның өсу қарқыны, %
і- дисконттың мөлшерлемесі (күтілетін дивидендті ағымдағы құнға келтіру ).
Мысалы, кәсіпорын өткен жылы акцияға өз пайдасынан 1 мың
Рак = = =6,2 мың
Қазіргі жағдайда бағалы қағаздың ағымдағы құнын анықтаған кезде міндетті
ІІІ БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНЫҢ ЖЕТКЕН НӘТИЖЕЛЕРІ
3.1. KASE-тің 2009 жылғы қызметінің қорытындысы жəне 2010 жылы
Əлемнің қаржылық нарығына, оның ішінде қазақстанның биржалық нарығына əсерін
2009 жылы отандық қаржылық нарықтың өсу қарқыны мен конъюктурасына
– ұлттық вальютаның девальвациялануы;
– экономиканың түрлі секторларын жəне негізінен екінші деңгейлі банктерді
– қаржылық жағдайының нашарлауына байланысты қазақстандық компанияларміндетемелері бойынша дефолттар
– əлемдік шикізет нарығында қазақстандық экспортерлердің өніміне айтарлықтай жоғары
– халықаралық қор нарығында индекстердің өзгеруінің өсу қарқыны;
Аталған факторлардың нарықтық конъюктураға ықпал жасауының нəтижесінде 2008 жылмен
Биржалық айналымға əсер еткен экономикалық жағдайдың шиеленісуінен бөлек (2009
маңызды жаңалыққа толы болды.
Қазақстанның қаржылық нарығына дағдарыстық факторлардың тигізер ықпалын бақылауда ұстау
2009 жылдың алғашқы жартысында репо операциялары нарығының қызмет ету
жылдың екінші жартысында KASE «тікелей» репо нарығында биржалық нарықтың
KASE-нің бұдан бұрын шығарылған облигацияларына қызмет көрсету кезіндегі компания
Листингтік комиссияның 2009 жылдың 28 қыркүйегінде өткен алғашқы
отырысының қорытындысы бойынша аралық категорияға 11 эмитент көшірілді (қазіргі
KASE-нің 2009 жылғы үлкен жұмысының нəтижесі ретінде көрінген айтулы
бағалау жүйесі дайындалып, қолданыс тапты. Бағалау KASE тізімінде ұзақ
2009 жылдың 09 қарашасында KASE құнды қағаздар сауда алаңының
«Қазақстан қор биржасы» АҚ сауда алаңының Алматы қаласы өңірлік
Бұдан бөлек, листинг процедурасын жетілдіру жөніндегі жұмыстар шеңберінде жəне
құрылды.
Технологияны жəне ақпараттық қамтамасыз етуді жетілдіру жоспарында KASE-де 2009
нарығындағы шектеуге, акциялар құнының айтарлықтай түсуі немесе акция нарығы
2009 жылы KASE-нің ақпараттық толығуына қатысты Интернет-сайт мүмкіндіктері айтарлықтай
беру бөлімі пайда болды, əлеуетті листингтік компаниялар мен инвесторларға
Технологиялық жаңалықтар тарапынан қарағанда, 2009 жылы KASE-де саудаланатын құралдар
Сурет 14 - Биржаның 2009 жылғы қортытындысы бойынша нырық
Сурет 15 - Сауда көлемі
2010 жылы KASE өзінің қызметтерін əлемдік стандарттарға сай келетіндей
Олардың қатарында:
– жаңа қаржылық құралдарды енгізу жəне айналымға енгізілген барлық
– қазақстандық жəне шетелдік инвесторларды тартуға жағдай жасау жөніндегі
– эмитенттерді тарту, листингтік процедураларды жəне жалғаспалы сервистерді, нормативтік
– есептесу жүйелерін жетілдіру;
– KASE-нің биржалық қызметті техникалық жəне технологиялық дамытудың айтарлықтай
2010 жылға жоспарланған басым міндеттердің қатырында жаңа қаржылық құралдар
маңызына жəне неғұрлым таратылымды акциялардың курсы саудаларын іске қосу,
3.2. Құнды қағаздар нарығының инфрақұрылымы
«Инфрақұрылым» термині – экономикалық жүйе негізі, фундаменті, ішкі құрылымын
Бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымы – мәмілелерді жасау мен орындау
Инфрақұрылымның дамуы нарықтың дамуы мен, сауда көлемінің өсімімен қатарлас
Басқа елдердің бағалы қағаздар нарығының даму тарихы, нарықтың барлық
Инфрақұрылымның не бір сегментінің ұйымдастырылуы нарықтың дамығанына, сауда көлеміне,
бағалы қағаздар нарығындағы тәуекелдерді басқару
операцияларды өткізу бойынша меншікті құнын төмендету.
Тәуекелдерді басқарудағы инфрақұрылымның қызметі келесідей:
әртүрлі тәуекелдер түрлерін бір-ьірінен ажыратып, белгіле бір тәуекелдерді оған
тәуекелді тарату бойынша жауапты адамды анықтау
қатысушылармен келтірілген шығындар бойынша жауапкершілікті жүзеге асыру
Тәуекелдерді басқарудағы қолданылатын механизмдерді келесідей бөлуге болады:
әкімшілік, ұйымдастырушылық құрылымына әсер етеді
технологиялық, қолданылатын технологияны бақылайды
қаржылық, қаржы басқарудағы ерекше тәсілдерін қосқанда
ақпараттық, нарықтағы және одан тыс ақпарат ағындарын басқару
заңды, тәуекел туған жағдайда заңды қорғанысты қамтамассыз етеді.
Тиімді тәуекелді басқару жүйесін құру үшін, бірдей әкімшілік,
технологиялық және қаржылай шешімдері тиісті заңды құжаттар негізінде қабылдануы
Операциялардың меншікті құнының төмендеуі мынылырдың арқасында жетеді:
операцияларды және құжаттарды стандарттау
мамандандырылған құрылымдардағы операцияларының шоғырландырылуы
жаңа технологияларды қолдану (мысалы: ақпараттық)
Бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымның жеке жүйелерінің
функциясын түсіну үшін, мәмілелерді іске асыру кезінде оның жеке
Мәміле және оның инфрақұрылым элементтерінен өтуі
Шарт: «А» инвесторы бағалы қағаздарды иеленеді және оларды сатқысы
«В» инвесторы қандай бағалы қағаздарды сатып алу туралы шешім
«А» және «В» кездесу керек (физикалық түрде міндетті
«А» және «В» мәміленің негізгі шарттарын ескерту қажет:
мәміле бағасы
жабдықтау және төлеу шарттары,
мәміленің орындалу мерзімі,
мәмілені орындау бойынша кепілдік және жақтардың жауапкершіліктері.
Сауда-саттық шарты жасалуы тиіс.
Мәміле орындалу қажет, яғни келесілер орындалу қажет:
«В» жағынан бағалы қағаздар үшін төлем төленуі тиіс,
«А»-дан бағалы қағаздар берілуі тиіс,
«А» берген бағалы қағаздардың түпнұсқалылығы, ал «В» -
бағалы қағаздарды иелену құқығының ауысуы туралы құжаттардың рәсімделуі.
Көптеген жағдайларда үшінші жақ хабарландырылу қажет – бағалы қғаздардың
Осы әрекеттер жүзеге асу үшін келесі жүйелер құрылу қажет:
Ақпаратты ашу жүйесі – «В» барлық бағалы қағаздар
Сауда жүйесі - «А» және «В» кездесу
Мүлік құқығын тіркеу жүйесі – саудаға қатысушылардың тәуекелдерін төмендету
Клиринг жүйесі – биржада үлкен айналым болған жағдайда, стандартталған
Төлем жүйесі – сауда мәмілелерімен сабақтас ақшалай операцияларды қамтамасыз
Сурет 16 – Бағалы қағаздар нарығының инфрақұрылымын құрайтын қатысушылардың
Ескерту – ҚҚА-нің есебі негізінде жасалған
2005-2008 жылдар аралығындағы кәсіби қатысушылар санының серпінін 16-шы суреттен
Қарастырылған кезеңдерде бағалы қағаздарды ұстаушылар тізімінің жүйесін жүргізу ұйымдар
3.3. Бағалы қағаздар нарығының даму болашағы мен дамыту
Қазіргі кезде Республикада бағалы қағаздар нарығы қалыптасу шағында. Оның
Экономикалық мәселелерге:
нарықты реттейтін механизмнің нашар дамығаны;
нарықты дамытатын бірыңғай көзқарас жүйесінің жоқтығы;
заңдардың мүлтіксіз орындалмауы;
салымдарды тіркеу жүйесінің жоқтығы;
бағалы қағаздар нарығының материалдық-техникалық негізінің аздығы;
нарықтық инфрақұрылымның өсу деңгейінің төмендігі жатады.
Ал, әлеуметтік-психологиялық мәселелерге бағалы қағаздар нарығында маман кадрлардың аздығы
Бағалы қағаздар нарығына мамандарды Бағалы қағаздар жөніндегі Ұлттық комиссияның
Әлемдік нарық тарихында бағалы қағаздар нарығының негізгі үш үлгісі
Банктік үлгі – онда бағалы қағаздар нарығының механизмі арқылы
2.Банктік емес үлгі немесе нарықтық үлгі – онда бағалы
3. Аралас үлгі – онда бағалы қағаздар нарығының механизмі
Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығының ерекшелігі – мүлікті кіші
Бағалы қағаздар нарығының нарықтық үлгісінің банктік үлгіден айырмашылықтары мыналар:
- Нарыққа акционерлік капитал үлесінің көптігі;
- Үлестік бағалы қағаздардың қарыз қағаздарынан көптігі;
- Өндірісті қаржыландырудағы тура банктік несиенің аздығы;
- Нарықтағыбанк емес мекемелердің көптігі.
Бұлардан басқа Қазақстан бағалы қағаздар нарығының нарықтық үлгісін таңдап
Олар:
1. Өндірісті өркендету үшін шығарылып сатылатын акциядан түсетін ақша
2. Әлі көп уақытқа дейін Қазақстан нарығында өндіріс саласын
3. Саясат факторы – дүниежүзіндегі сисяқты Қазақстанда да бос
Қорыта айтқанда, Қазақстан Республикасында қалыптасып келе жатқан бағалы қағаздар
Қазақстан өз қаржы жүйесін дамытпай, экономиканың нақты секторында табысқа
Қазақстан ұжымдық инвестициялау нышандарының дамуын жетілдіру және ынталандыру, жеке
Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесін одан әрі дамыту, салымшылар мен
Егер қазіргі қалыптасқан Қазақстан бағалы қағаздар нарығын сандық көрсеткіштер
Ал 2010 ж. 1 қаңтарында қолданыстағы акциялар шығарылымы бар
Сурет 17
KASE жалпы капиталдануы ЖІӨ-нің қатынасы негізінде көрсеткішке талдау жүргізу
Сурет 18 – KASE жалпы капиталдануында ЖІӨ-нің қатынасы
Ескерту – ҚҚА-нің есебі негізінде жасалған
Бірақ табысты отандық компаниялардың акциясын Қазақстан азаматтарына сатып алып
Сөйтіп нарық жағдайларының шапшаң өзгерістерге ұшырауын ескере отырып, оның
Қазақстандағы қор нарығының қазіргі даму кезеңінде Қазақстандағы акциялар нарығын
Ұлттық Банкі үкіметке 30% дейін дауыс беруші ұлттық компаниялардың
Одан басқа, Ұлттық Банкінің төрағасы Қазақстанның банк жүйесінің ары
Несиелі базаның жедел өсуі, акционерлер ортасының кеңейуіне банктерді бөгеттейді.
Бұл әрекеттердің барлығы, берілген үрдіс 2008 жылдың екінші жартысында
Қазіргі кезде, мемлекеттік құнды қағаздар нарығы құрылып, ал 600
Акция нарығына, 5 млрд доллардан асып кеткен активтер және
Өткізілген талдау, күрделі корпоративті одан кейін ұсақталған және жеке
Біз қаласақ та, қаламасақ та қарыздық міндеттемелер Қазақстандағы бизнес
Акция нарығының қазіргі жағдайын әділ бағаласақ, Қазақстан Республикасындағы акция
ҚОРЫТЫНДЫ
Жүргізілген зерттеулер келесі негізгі қорытындылар мен ұсыныстарды жасауға мүмкіндік
1. Қазіргі уақытта бағалы қағаздар нарығының түсініктерін нақтылау қажеттілігі
2. Бағалы қағаздар нарығын талдау нәтижесінде келесідей қорытындыға келеміз.
3. Республикада бірқатар кәсіби қызмет түрлері қабылданған. Әйтсе де,
4. ҚР-да бағалы қағаздар нарығын мемлекеттік реттеуді негізінен 4
- заңнаманы шығару мен оған толықтыру жүргізу кезінде құқықтық
- заңнаманы шығару мен оған толықтыру жүргізу кезінде құқықтық
- бағалы қағаздар нарығындағы стратегия мен тактиканы анықтау кезінде
- бағалы қағаздар нарығының қатысушылар тізімін бекітуде, тек техникалық
5. Эмитенттер бағалы қағаздарды шығару кезінде белгілі бір артықшылықтардың
6. Эмитенттер немесе инвесторлардың міндетті өзара байланысы бар қатысушылар
Осы бағытты жүзеге асыру мақсатында, листингтік компания үшін жеңілдік
Осы, қадамдарды жүзеге асыруда листингтік компаниялардың биржада немесе басқа
7. АҚ «Астана-Финанс» және АҚ «NOMAD» акциялары бойынша
1 Қазақстан Республикасының қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу
* – жылдық есебі
Қазақстан Республикасының 2003 жылдың 02 шілдесінен №461-II "Бағалы қағаздар
2 Қазақстан Республикасының 2003 жылдың 02 шілдесінен №461-II "Бағалы
Қазақстан Республикасының 2003 жылдың 02 шілдесінен №461-II "Бағалы қағаздар
Қазақстан қор биржасының сандары мен фактілері//Қазақстан бағалы қағаздар нарығы.
Қазақстан Республикасының 2003 ж. 02 шілдесінен №461-II "Бағалы қағаздар
Қазақстан Республикасының 2003 ж. 02 шілдесінен №461-II "Бағалы қағаздар
Қазақстан Респуьликасының Ұлттық Банкі, 13.01.09.
"Ирбис" ақпарат агенттігі, 01.05.10
Ұлттық Банктің есебі
«Қазақстан бағалы қағаздар нарығы», 2010
Акция
Басқаға беру тәсілі бойынша
Басқаруға қатынасу құқығы бойынша
Атаулы
Ұсынушы
Жай
Артықшылықты
Дирекция
Әкімшілік бөлім
Кеңес беру бөлімі
Бағалы қағаздарды сату бөлімі
Хабарлама-техникалық бөлімі
Бағалы қағаздар нарығының объектілері
Бағалы қағаздар нарығы пәні бойынша Білім алушылардың оқытушылармен өзіндік жұмысты орындаудың ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЫ
Бағалы қағаздар нарығының субъектілерімен объектілері
Қазақстандық құнды қағаздар рыногының қалыптасуы
Бағалы қағаздардың негізгі және туынды түрлері
Қ.Р. қаржы нарығы
Қазақстан Республикасындағы қаржылық бақылаудың түрлері
Қазақстан Республикасындағы бағалы қағаздар нарығы қызметін талдау
Қаржы нарығы және қор биржасы
Қаржы нарығы туралы түсінік