Қазақ әдебиетінің тарихы

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 А.СҮЛЕЙМЕНОВ ПРОЗАСЫНЫҢ МАЗМҰНДЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕР ЖӘНЕ ОБРАЗДАР ЖҮЙЕСІ
1.1 А.Сүлейменов прозасының тақырыптық – идеалық тұтастығы
1.2 Жазушы көркем прозасындағы кейіпкерлер әлемі
1.3 А.Сүлейменов прозасының көркемдік жүйесі (монолог, диалог,
2 А.СҮЛЕЙМЕНОВ ПРОЗАСЫНЫҢ АРХИТЕКТОНИКАЛЫҚ ЖӘНЕ
2.1 Уақыттық алмастыру және мотив
2.2 Жазушы прозасының тілдік – стилдік ерекшеліктері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Әдебиетке ХХ ғасырдың екінші
Осындай қажеттіліктен барып біз, А.Сүлейменов шығармашылығын зерртеу нысанына
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Зерртеу жұмысының
Осы орайдағы зерттеу мақсатынан мынадай міндеттер келіп шоғыры
1. Жалпы жазушы шығармашылығына тұтас көркемдік талдау жасау.
2. Суреткер шығармашылығының даму кезеңдерін анықтау.
3. Тақырыптың бұған дейінгі зерттелу деңгейін анықтау үшін
Тақырыптың бұған дейін зерттелу деңгейі. Жазушы шығармашылығына
Асқар Сүлейменовтің шығармашылық тұлғасын дамытудағы бірегей қадам ретінде
Жазушы жайлы естеліктердің бір ерекшелігі терең ғылыми сипатқа
Жазушының шығармашылық тұлғасын тануда Өтеш Қырғызбаевтың еңбегі атап
Зерттеу әдіс – тәсілдері. Зерттеу жұмысында негізінен хронологиялық,
Ғылыми-зерттеу жұмысының дерек көздері. Бұл бағытта жазушының
Ғылыми-зерттеу жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысының құрнылымы кіріспеден, екі
1-ТАРАУ
А. СҮЛЕЙМЕНОВ ПРОЗАСЫНЫҢ МАЗМҰНДЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ОБРАЗДАР ЖҮЙЕСІ
1.1 Асқар Сүлейменов прозасының тақырыптық –
1960-80 жылдары әңгіме жанры мазмұн, түр жағынан да
Бұл кезеңде қазақ
Атап айтқанда, жетпісінші жылдар
60 - жылдардың екінші жартысы
70-жылдары жазылған А.Сүлейменовтың «Бесінін», М.Мағауиннің
Зерттеу нысанына алынып отырған суреткердің адамгершілік-парасаттылық сияқты мәселелерді
Өткен ғасырдың 60 – жылдар кезеңінде жазушы сын
Яғни, әңгімедегі ұлттық идея негізі, көрнекті желі болып
Ал, қызыл кім? Оны әңгімеде анық ашып айтып
Қара немересінің арық тамағына қажыр, көзіне-от, көкірегіне-сес егем
Жердің танабын қуырмаған да ер ме екен?
Қара шал Ұлттық идеяны іске асырушы, ал қызыл
Шығармадағы кейіпкерлердің характер сомдауында қызық ерекшеліктер бар. Шығарма
сипатынан оларды автор шығарма соңында кейіпкер – символға
Ол – суреткер жанына аса жақын қадірлі сезімге
“- Иә.Үке, өзіңіз естіп жүрген шығарсыз. Қызыл айғырды
“- Маған ат ұстауға неге болмайды?
- Сіз кімнен артықсыз?
- Мен емес, атым артық қой.”
“Мен емес, атым артық қой” деген сөзі қара
“- Жалған – ай! – деді төбе құйқасы
Осы ішкі монологтарда қара шалдың күрсінісімен бірге негізгі
“Қара көк тұман бүркенген шоқы, бүгін, әдеттегідей еңселі
Қара шал мен табиғат мінезі қатарласып тұр. “Жер
“Қара шал бұл тұста қорыққан да, ашуланған да
Әңгімедегі қара шал, қызыл айғыр бір жақ топ
Шығарма соңы. Соңғы сюжеттік шешім. Кульминациялық эпизод. Кемпірі:
1.2 ЖАЗУШЫ КӨРКЕМ ПРОЗАСЫНДАҒЫ КЕЙІПКЕРЛЕР ӘЛЕМІ
Көркемдік сыннан өтетін өмір шындығының сенімділігінің айқын кепілдерінің
Майталман қаламгер Асқар Сүлейменовті жоғарыда айтқандай адам жан-дүниесінің
А.Сүлейменовтің «Бесатар» повесінде 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыстың көрінісін
Көтеріліс басшыларының бірі – Мұқағали аққұба шалға тіпті
Тұтқын өзінің офицер екенін айтып, сонысына қарай құрмет
- Тартып жібер, батыр. Шұлғауы жиырылып қалғанба, аяғымды
Иноземцев амалсыз Мұқағалидың етігін суырып береді...
Қалай болса солай аңғал отырған Мұқағали әуелі жазалаушы
Басқа бір жазушы, мүмкін, жазалаушы офицердің бес адамды
Жоғарыдағы айтылған пікірлерден жазушының өзіндік беті, кейіпкер
Сонымен бірге А.Сүлейменов кемшіліксіз де емес. Жазушының прозалық
Әрі ауыр құрылған, әрі ішкі теңеулері рабайсыз сөйлемдер
Мұның бәріде іздену жолында, мың тоннадан бір мысқал
Жазушының ең үлкен қауіпі – болымсыздығы боямалалау айналасында.
Осындай жаңа әуенді, оқушының ой-сезімін тереңдете беретін шығармалар
Бектұровты ойландыратын мәселе осы. Оның кінәсі не? “Әй,
Сержан өз еркінен айырылып қалды, сол сәт
Әрине, әр жазушы кейіпкерінің ішкі жан әлемін ашуда
Осынау мүлгіген мылқау тыныштық пен ауыр психологиялық жағдай
Кабинетте жалғыз қалса болды, Бектұровтың желке тұсындағы Әуезов
Эпикалық жазушылар секілді Сүлейменовте ұзақ – сонар жүйелі
Асқар Сүлейменов - әрбір сөзге сараң әрі сауысқандай
Ол – біріншіден, өз кейіпкерлерін ел ішінен, қарапайым
Асқар Сүлейменовте бүкіл шығарма бойында үзілмей келе жатқан
1.3 АСҚАР СҮЛЕЙМЕНОВ ПРОЗАСЫНЫҢ КӨРКЕМДІК ЖҮЙЕСІ (МОНОЛОГ,
Ішкі дауыс, ішкі монолог құрылысына қарай түрлі көркемдік
Біздіңше, бұлда автордың ішкі дауысты, ішкі монологты берудегі
“Адасқақ ” – жанры жағынан әңгімелер циклы деп
Шын мәнінде, әр бөлікте екеуара диалог көп орын
Әрине, әр бөліктегі диалогтар көркемдік-маөмұн дәрежесі жағынан бірдей
Әсіресе, ІV диалогтегі Біржан-Ақан арасындағы әңгімелер- жалпы шығармадығ
Жазушы өмір сүрген кезең – отарлық кезең. Ұлттық
шығармашылығында ерекше сүйіспеншілікпен көрініп отыратын образ белгілер:
Кеңес дәуірінде қазақы ұлттық бейнелерге қатты саяси шүйлігудің
Сол кезде Орталық Комитеттің бір саяси идеологиялық хатшысының
Жазушы шығармашылығындағы тағы бір көрнекті үлгі образ ол
2-ТАРАУ
А. СҮЛЕЙМЕНОВ ПРОЗАСЫНЫҢ АРХИТЕКТОНИКАЛЫҚ
2.1 Уақыттық алмастыру және мотив
Асқар Сүлейменов – лингвистикалық проза өкілі. Біздің оны
Лингвистикалық проза деген әдебиеттану ғылымында теориялық тұрғыдан белгілі
Жазушы прозасындағы бірінші көзге ұрар поэтикалық ерекшелік –
Жазушы тілдік мәнерінде көп қолданылатын көріктеу құралы –
Асқардың тілдік қолданыстарындағы біз “дөрекілеу” деп отырған тілдік
Жазушы өзінің поэтикалық, стильдік шеберханасында троптың неше түрін
Жазушы тілі – бейнелі тіл. Ол көбінесе көркем
Асқар Сүлейменов проза саласында көп емес аз жазған,
“Бесатармен” жазушы өзінің қолтаңбалық ерекшелігін шын байқатты.
Ол үшін ең басты нәрсе ар – намыс
Қоғамдағы дәрежесі сол Романовтардың 300 жылдық тойына баратындай
Кейіпкер Крейгельдің заттық – декорациялық тұрғыдан суреттелуі де
Сонымен, Крейгель кім? Ол – бірнеше жүз жыл
Бұл тұрғыда “Бастыққа ладно десең жизнь ладно” деп
Шығармадағы кейіпкерлердің галереясы екі лагерге, екі бөлікке бөлінеді.
Саяси рең “Бесатарда ” негізгі нысана – идея.
Шығармадағы ең бір түйінді, мағыналы өрнекті тұс –
Жоғарыда айтқанымыздай “ Бесатар” – “Адасқаққа” барар жолдағы
Бұның бәрі, әрине, ұзақ жылғы шығармашылық тәжірибиемен жинақталатын
2.2 ЖАЗУШЫ ПРОЗАСЫНЫҢ ТІЛДІК – СТИЛДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Жазушы прозасында бірінші көзге ұрар поэтикалық ерекшелік- тілдік
Асқар Сүлейменовтің ең керемет әрі оқылуы өте қиын
Он алтыншы жылғы ұлт – азаттық тақырыбында қалам
Асқар Сүлейменов кейіпкерлерінің күлкілері – сайқымазақтық, шаттықтан, қуаныштан
Негізгі кейіпкер келбетіндегі әрбір әжім – сызықтан сыздықтанып
“Адасқақта” осындай ащы мысқылдар көп. Повестің өн бойы
Сыртқы қимыл – қозғалыс, іс - әрекет арқылы
Асқар Сүлейменовтің “Ситуация” повесіндегі мәселе осы. Оны автор
Әдетте әдебиетте әлем мен адам арасындағы қарым –
Асқар Сүлейменовтің “Ситуация” повесіндегі екі кейіпкердің бір бөлмеде
Асқар Сүлейменов шығармашылығы туралы айтқанда да, тек айту
Жазушы жанрлық әралуандыққа үлкен мән бере қараған. Өзі
ҚОРЫТЫНДЫ
ХХ ғасырдың екінші жартысы – қазақ әдебиетінің әлемдік
Осындай әдеби мұра, шығармашылық иесі болып табылатын авторды
Зерртеу жұмысы барысында біздің алдымызда үлкен, келелі міндеттер
Бұл тұрғыда әуелі өз зерртеу жұмысымызға дейінгі жазушы
Жазушы шығармашылығындағы біздің зерттеу нысанамыз болған туындылар: “Адасқақ”
Біріншіден, бұл шығармалар жазушының жанрлық әралуандық ерекшеліктерін айқындап,
Бірінші әдеби кезеңге қатысты “Түр туралы бірер сөз”
“Қара шал” әңгімесі ондағы кейіпкерлер символдық – атрибуттық
“Бесатар” повесі – М.Әуезовтың “Қилы заман”,
Автор ұлттың құруы, тозуы ең алдымен интелегенция өкілдерінің
Жазушы қолтаңбасындағы ірі бір ерекшелік көрінісін қысқаша интеллектуалды
“Шашылып түскен тіркестерде” суреткердің бүкіл шығармашылық жолындағы қордаланған
Қорытындылап айтқанда, әрбір жазушы шығармашылығына тән өзіндік ерекшеліктер
Жазушы прозасы әлемдік көркемдік тәжірибеге сүйенген синтезделген проза
Жазушының шығармашылығы ұлттық үрдіспен шектелмей, әлемдік бітұтас әдеби
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
Сүлейменов. А. Бесін. – Алматы: жазушы. 1970
Сүлейменов. А. Түр туралы бірер сөз. Жұлдыз. 1963
Сүлейменов. А. Қара шал. // Адасқақ, - Алматы:
Сүлейменов. А. Кек. – Алматы: Өнер. 1997.
Уақыт және қаламгер. әдеби сын – мақалалар. –
Сүлейменов. А. Адасқақ. – Алматы: жазушы. 1988.
“Поток сознание” литература // краткая литературная энциклопедия. 5
Қазақ әдебиеті тарихының өзекті мәселелері. – Алматы: ҚазҰУ.
Ергөбек. Қ. Баянғұмыр, - Алматы:
Қосымбаев. Н. А. Сүлейменовтің “Қара
Бельгер. Г. Талант и трудолюбие. Простор. 1976.
Прәлиева. Г. Көркем прозадағы психологизмдердің кейбір мәселелері.
Есембеков Т. Художственно-эстетическое значение драматизма в казахской прозе.
Орда Г. Әңгіме. Қазақ әдебиетінің тарихы. – Алматы:
Қаратаев М. Дәстүр және жаңашылдық.– Алматы:– 1980. –
46

Ұқсас жұмыстар

Кеңес өкіметінің алғашқы жылдарындағы әдебиет туралы айтыстар. ҚазАПП тұсындағы тұрпайы социологиялық сындар. Соғысқа дейінгі әдеби мұраны игеру мәселесі

Т.Жомартбаевтың публицистикалық шығармалары. Уәйіс Шондыбайұлы шығармашылығының зерттелуі. Қайым Мұхамедханұлының Абайтануға қосқан үлесі

Қазақ әдебиет тарихын қай дәуірден, кімнен бастау керек деген мәселеде

Қазақ әдебиеті тарихын дәуірлеудің ғылыми негіздері

ХІХ ғасырдағы қазақ әдебиетінің тарихы, зерттелуі

Қазақ фольклортану ғылымының тарихы, даму кезеңдері фольклор табиғаты мен тарихы туралы әр кезеңдердегі пікір-тұжырымдар

Алаш әдебиеттануын совет кезінде дамытқан ғалым

ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІНІҢ ТАРИХЫ. ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

Б.КЕНЖЕБАЕВ ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ӘДЕБИЕТІ ТАРИХЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ