Сөйлеу құрылысы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе Бағалау категориясының зерттелуіне шолу..............................3
Бағалау категориясының құрылымдық-семантикалық сипаты
1.1 Бағалау категориясының табиғаты,
1.2 Бағалау типологиясы, оның
жіктелімі.....................................................18
Бағалау категориясының жасалу жолдары
2.1 Лексикалық жасалу
2.1.1 Фразеологизм...........................................28
2.1.2 Мақал-мәтел.............................................30
2.1.3 Метафора..................................................32
2.1.4 Энантиосемия...........................................37
2.1.5 Тырнақша..................................................43
2.2 Фонетикалық жасалу жолы:
2.2.1 Интонация.................................................45
2.3 Грамматикалық жасалу
2.3.1 Сөз таптары.............................................47
2.3.2 Сөйлеу құрылысы.........................................................54
2.4 Паралингвистикалық жасалу жолы.............................56
Қорытынды.......................................................62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.......................................64
Кіріспе
Жұмыстың тақырыбы: Бағалау категориясының жасалу жолы
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Кіріспе бөлімде бағалау категориясының зерттелуіне жалпы
Бірінші бөлімде бағалаудың табиғаты, типологиясы, құрылымына тоқталынса, екінші
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Қазіргі лингвистикалық зерттеулер
Кейінгі кезде тілдің фактілерін семантикалық,
Қазіргі лингвистикалық еңбектерде бағалауды зерттеудің
Мәселені зерттеудің басқа аспектілерін айтпағанның
Бағалауыштық мағынаның табиғаты, құрылымы,
Қазақ тіл білімінде бағалауыштық мағына
Зерттеудің нысаны. Бағалау мағынасының құрылымдық жүйесі
Зерттеудің пәні.
Зерттеудің дереккөздері. Диплом жұмысына дереккөз
Зерттеу жұмысының мақсаттары мен міндеттері. Қазіргі қазақ
бағалау категориясы жайлы логикалық, философиялық,
Бағалау категориясының мағыналық және қолданыстағы
Бағалауыштық мән білдіретін сөздердің құрамын
Зерттеудің әдістері. Диплом жұмысын жазу барысында
Зерттеу жұмысының ғылыми-теориялық, әдістемелік негіздері. Әдіснамалық негізге
Жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден,
Адам өмірден алған, жинаған тәжірибесі
Тілдік қарым-қатынаста өмір сүретін ерекше
Тіл білімінде бағалау категориясы табиғи
Алдымен бағалау логика-философиялық категория ретінде
Шығыс философы Әбу Әли ибн
Бағалау категориясына қатысты негізгі философиялық
Бағалау мағынасының логика-философиялық бағытта жеткілікті
ХХ ғасырдан бағалау категориясы тіл
Қазақ тіл білімінің негізін қалаушы,
Зерттеуші М.Оразов «Қазақ тілінің семантикасы»
«Қазақ лексикасындағы жаңа қолданыстар» атты
Қазақ тіл білімінде коммуникативті бағдары
З.Ерназарова «Сөйлеу тілі синтаксисінің прагмалингвистикалық
Зерттеуші Ш.Нұрғожина сөздердің бағалауыштық қасиеттері
З.А.Құрманәлиеваның «Реңк мәнді туынды зат
Б.Ұ.Сағынова «Қазақ тіліндегі адам интелектісіне
Д.Б.Бекзат «Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдердің танымдық-прагматикалық
Ғ.Ө.Танабаев субъектив мәнді етістіктердің семантикалық
А.Т.Бақытов «Француз және қазақ тілдеріндегі
Логика-филасофиялық және лингвистикалық түсінікте де
Бағалау мағынасын кең және тар
Соңғы кездерде, ХХ ғасырдың 80-90
Бағалауыштық мағыналар тіл жүйесінің түрлі
Жалпы сөздердің бағалауыштық қызметін В.В.Виноградов
Бағалау мағынасының синтаксистік деңгейде пайда
БАҒАЛАУ КАТЕГОРИЯСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ-СЕМАНТИКАЛЫҚ СИПАТЫ
1.1 Бағалаудың табиғаты, құрылымы.
Адамның қоршаған ортамен түрлі қатынастарын
Субъективті компонент бағалау субъектісінің объектіге
Бағалау анықтамалары әрқашан объектінің қасиеттерін
Бағалау субъектісі де, объектісі де
Бағаның зерттелу тарихы екі бағыттың
Кейбір авторлар «эмотивтілік» ұғымын өте
Бағалаудың эмотивтілік аспектісінде субъектінің өз
Қарама-қарсы бағыттағылар бағалау мәндері объектіге
Екі бағыттың идеяларының әрі
Дегенмен бағалауда субъект пен объект
Бір жағынан, бағалауыштық мән заттың
Контестегі баға негізгі және қосымша
Бағалаудың логикалық құрылымы бағалау субъектісі,
1. Кейбір бағалаушы субъектімен бағаны
Баға субъектісі жекелей және қоғамдық
Қазіргі тіл білімінде бағалау -
Бағалаушы субъект – жай ғана тірі
Айта кету керек, нақты сөйлеу
Бағалаушы субъектінің көп тараған түрі
Әдетте, бағалау мәнді сөздің құрылымында
Бағалаудың эксплицитті жинақталған субъектісі жастар,
Провиденциялық субъектінің бағалау сөздеріне сот
Ресми стильге жататын атаққа, сыйлыққа
Адамды, оның еңбектерінің нәтижелерін бағалау
Рецензиялар мен пікірлерде белгілі бір
Мінездемелерде баға, әдетте, жалпы сипатта
Айта кететін жай, ресми емес
Енді бағалаудың прагматикалық түрде берілетін
Сонымен, біз бағалаудың тілдік актісінде
2. Бағалаудың екінші құрылымдық
Бағаланушы зат ұғымына бағалылығы білдірілетін
Бағалау нысандарының объективтілік қасиеттерін есепке
Бағалаудың үшінші компоненті болып оның
бағалаудың қай тұрғыда жүзеге асырылатыны
«Под основанием мы понимаем ту
Бағалау негіздемесін анықтаудағы қиындықтар оның
анық көріне бермейтіндігімен байланысты. Мысалы:
Баға құрылымының төртінші компоненті оның
логикалық қыры болып табылады.
Барлық бағалар 2 топқа бөлінеді:
a) Абсолютті бағалар: Оларды тұжырымдау
ә) Салыстырмалы бағалар: жақсырақ, жаманырақ,
5. Бағалау құрылымына кіретін имплицитті
Тілде бағалауды көрсетудің түрлі құралдары
«Нөлдік аяны бағалаудың ауытқушылығын көрсететін
Бағалау шкаласын оның үдей түсуі
Бағалау шкаласы жөнінде айта келе,
Бағалау шкаласының арасында бейтарап өріс
Ал табиғи тілдерге келетін болсақ,
Бейтарапқа «талғаусыз» «орта» мағыналарындағы бірліктер
Бағалау сөздерінің градуалды топтарының мүмкіншілігін
Сөз жоқ, даму (градация) бағалаудың
Шкалада бағалауыш лексемаларды тек объективті
Бағалауыш шкаласының ұзындығы бірыңғай
Норма мен бағалау тығыз байланысты,
Бағалауыш сипатының негізгі ерекшелігі диалектика
Бағалауға жататын мағынаның негізгі «жақсы
Логикалық түсініктегі бағалау құрылымының
1.2 Бағалаудың типологиясы.
Бағалаудың мәнін, табиғатын түсінуде негізгі
1.сыртқы құндылықтар /игіліктер/;
2. жанға қатысты құндылықтар;
3. денеге қатысты құндылықтар.
Аксиологиялық зерттеулердің кейінгі кезеңдеріндерінде бұл
Аспаптық құндылықтарға құралдар, аспаптар, т.б.
Техникалық құндылық адамның дене мүшелері
Утилитарлық бағалау объектінің белгілі бір
Гедонистикалық немесе рақаттану, ләззат алу
«Жақсы» сөзінің адамның мінез-қылықтарына қатысты
Баға типологиясы әр түрлі белгілердің
«Жақсы // жаман» белгісі тілде қолданылатынын
Жалпы бағалау аксиологиялық мағыналардың екінші
1. сенсорлы, немесе гедонистскалық (дәмді-дәмсіз, тәтті,хош
2. психологиялық: а) интелектуалдылығын бағалау (қызықты,
3. эстетикалық (әдемі - көріксіз);
4. этикалық (мейірімді - мейірімсіз,
5. утилитарлы (пайдалылығын, қажеттілігін) бағалау
6. нормативті бағалау (дұрыс -
7. телеологиялық (тиімді - тиімсіз,
Жоғарыда аталып өткен жеке бағалау
Гедонистскалық (сезімдік) баға. Гедонистикалық
«Сүйсінерлік, рахатқа бөлейтін» деген жғымды
Бұған қарама-қарсы мағынаны жағымсыз,
«Жанға жағымды естілу» (дауысқа қатысты)
«Дәмі ұнамды» мағынасын мына предикаттар
«Дәмі ұнамсыз» мағынасы дәмсіз, жеуге
«Исі ұнамды» мағынасындағы предикаттар: хош
Бұған антонимдік «ұнамсыз иіс» мағынасындағы
Сонымен, гедонистикалық бағалауды білдіретін лексемалар
Жеке бағалау мағыналарының екінші түрін
Этикалық баға. Этикалық бағалар адамгершілік
Жағымды этикалық баға этикалық норманың,
Этикалық бағалау сөздері мәнмәтінде (контексте) моральдық
Адамдар әрекетіне етістіктермен, фразеологизмдермен берілетін
Тілдік қатынастар арқылы анықталатын адам
Адамды бағалаудағы басты моральдық-этикалық критерийлердің
Теріс моральдық қасиет ретінде
Эстетикалық баға. Эстетикалық баға «әсемдік»
Дамға байланысты эстетикалық бағалардың
Осы айтылғандарға қарама-қарсы жағымсыз эстетикалық
«Талғамы жоқтығы» мағынасы талғамсыз, парықсыз
Адамның киім-кешегіне байланысты айтылатын жағымсыз
Тұрмыстық заттар, баспана, үй бұйымдары
«Әдемі үн (дыбыс)» мағынасы сазды,
Керісінше, «жағымсыз үн» мағынасы құлақты
Сонымен, эстетикалық бағалауды білдіретін лексемалар
Бағалаудың үшінші тобына рационалдық бағалар
Бір немесе екі объектіні
Салыстырмалы баға бір заттың
Салыстырмалы бағалау жақсырақ, жаманырақ,
Эмотивті компоненттің болу, болмауына байланысты
Рационалды бағалаудың мақсаты -
Ашу деген - ағын
Алдын ашсаң, арқырар.
Ақыл деген - дария,
Алдын тоссаң, тоқырар (Әйтеке би).
Жақсы туған қыз бала
Батыр туған ұлмен тең.
Ақылы аз болған соң,
Жаман адам пұлмен тең (Ақтайлақ
Осы мысалдардағы таршылық, баршылық, ашу,
Рационалды баға бағалауыштық пайымдауларды және
Кейбір жағдайда сөйлем ішінде
Эмоционалды және рационалды баға субъектінің
2. Бағалау категориясының жасалу жолдары
Тіл білімінде тілдік қатынас кем
Коммуниканттар әрі вербалды, яғни тіл
Қай тілде болмасын тілдің
Барлық бағалауыштық лексикаға жататын сөздер
1. Заттың абстрактілі бағасын
2. Затты атап, оған
Бірінші топтағы сөздерді номинативті-бағалауыштық
Бірінші топқа жататын сөздерге мысал
Екінші топқа жататын сөздерге мынадай
Лексикалық жасалу жолы
2.1.1 Фразеологизмдер
Бағалауыштық мағынаның берілуінің бір жолы
Сондай-ақ тіліміздегі фразеологиялық бірліктер лексика-семантикалық,
Осы жоғарыда келтірілген еңбектердің қай
Қазақ тіліндегі көптеген фразеологизмдердің бағалауыштық
Фразеологизмдердің жеке тұрғанда эмоциялық реңкі
Тіліміздегі қой аузынан шөп алмас
«Фразеолгизмдер ауыспалы мағынада қолданылуы арқылы
Мысалы: Ой, көсе ит-ау, -
Адам өз ойын жеткізу үшін,
2.1.2 Мақал-мәтел
Бағалауыштық мағынаны берудің бір жолы
Мақал-мәтелдерде берілетін астарлама бағалауыштық мән
Жалпы қазіргі кезде ғылымның қай
ММ-дердегі бағалау ашық түрде де
ММ-дердің экспрессивтік-эмоциялық, бағалауыштық, дидактикалық, белгілі
ММ-дердегі бағалауыштық-сипаттамалық қызметтің мәні, біріншіден,
Сөйлеу тіліне тән мақал-мәтелдердің бағалауыштық
Метафора
Бағалауыштық мағынаны берудегі өнімді жолдың
Зерттеуші Б.Қасым метафораның тілде әмбебап
Сөйлеушіге, айтушыға бұрыннан таныс ұғым,
“Қазақ тілінің семантикасы” атты еңбегінде
а) құс атаулары: лашын, қаршыға,
ә) төрт түлік атаулары: қозы,
б) жыртқыш аң атаулары: қасқыр
в) ит - үй хайуаны,
г) жабайы аңдардан елік, құралай
д) құрт-құмырсқа атаулары: жылан, айдаһар,
е) тірі жәндіктерге, жан-жануарларға байланысты
ж) кейбір өсімдік атаулары: гүл
з) ай, күн сияқты планета
к) дерт, ауру атаулары жағымсыз
Газет лексикасына байланысты бағалауыштық лексика
Сөз шеберлері өзінің авторлық баяндауында
Алысты тұманданған ол ойлайды,
Өзге жұрт ойды нетсін өңкей
Жүрегін жуықтаса жаралаған:
Кір өмір, тікен тұрмыс, улы
Сұңқар ғой сүйген жары сұлу
Болмай ма сүймегені нақ сұм
Автордың атынан айтылатын метафорада оның
«Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде» «қу»
Болмасқа болып қара тер,
Қорлықпен өткен қу өмір (Абай,
Өткен өмір - қу соқпақ
Ет жүрексіз ерніңнің айтпа сөзін,
Тіл үйренген нәпсінің қу мінезін
Мезгілі өткен дәуренді қуалаған,
Неғылсын бір қартайған қу сүйекті?
(Бұл арадағы қу сүйек -
Ақылы, аты тапшыдан,
Қу сөзін алма қолқаға (Абай,
Қысқа түнде қырық жерге қойма
Қу тілмен қулық сауған заңы
Ірімшік жерге салп етті.
Іс бітті, қу кетті (Абай,
Метафорада бағаланушылық сырдың болуы оқушы
Қазақта төрт түліктің ішінде түйе
Алдындағы асау жас қайнап тұрған...
Асау той, тентек жиын, опыр-топыр...
Сонымен ақын «асау» сөзіне әр
Әрине, Абайша метафораландыру Ілияс пен
(Абайды қайталаған деуге болады):
Жабайы жақпарлардың қысаңында,
Сарқырайды асау Терек, күшті ағында
Қар шөгеріп құдіретті бураны
Бөгеді асау Теректі (I.Ж., 566).
Аналогиялық метафора Ілиястың өзінде де
Ойнақтап тастан аққан асау Қура...
Арқырап асау Шелек орыпты тас...
Жоғарыдағы метафоралардың қайталауы немесе соған
Ілиястың «асау» сөзін бір нәрсені
Туғаны - Арқадағы Арғын елі,
Өскені - Көкшетаудың шалғын жері,
Ащы тіл, асау мінез
Атанып кетпеді ме «Азғын», «Пері»?
Кенжесі албырт, асау Қожаберген
Жолбарыс, қан шеңгелдің бір қаталы
Немесе
Әсем өмірін, асау жылын
Тауысқан ер азаппен ол... (I.Ж.,
Әні аспан, әні Алатау, қар
Мінекей жуасыған долы асау құз
Асау жүрек құр тулап,
Күзетеді, тосады... (I.Ж., I, 330)
Байқап қарасақ «асау» сөзімен келетін
Қорыта келгенде, аталған сөзбен
Көркем сөз зергерлері белгілі нәрсе
«Түлкі қыз, қызыл алтай, кер
Ақ қоян, бозша байтал, ақша
Қымыздай балға ашытқан тәтті қызға,
Жігіттер, бәріңізде-ақ сұқтанарсыз» (I.Ж., 442).
Бірақ қыздың бәрі мұндай бола
Тамаша суреткеріміз І.Жансүгіров «Күйші» атты
Көлденең көп алдында тұр ханыша,
Алмас қыз, түсі суық нар
Жұтқанда аспаһани шарабынан,
Көрініп жұтқан шарап тамағынан
Текті құс, теріс азу, ақиық
Паң қыран, қыр тағысы
Қыран қыз шаңқылдады ашу өрлеп,
«Қайдасың қырылғырлар! Шапшаң кел!» -
Манаурап шырт ұйқыда жатқан ауыл,
У-шу боп оянысты... кетті
Аю қыз ашуланып бұрқ-бұрқ етті,
Наркескен қыз қолында жарқ-жұрқ
Кім өліп, кім қалғаны мағлұм
Әйтеуір үй есігі сарт-сұрт еттті
Жыланнан сырға салған жолбарыс қыз
Сықылды жын патшасы дажал түсті.
Айдаһар қыз айдары құтын алып,
Торғайдай тығылып тұр күйші сорлы
Мұндағы «алмас қыз», «текті құс,
Сонымен, шығарманың идеясын аша түсу
Сөздер метафоралы мағынада қолданылғада ол
2.1.4 Энантиосемия
Қарама-қарсы мағынадағы сөздерді немесе энантиосемияны
Ең алғаш энантиосемия құбылысын ашып
Энантиосемия туралы зерттеушілердің көзқарастары бірдей
В.Виноградов, Ю.Скиба, Н.Горелов, Е.Миллер, Ш.Сарыбаев,
А.Е.Жүсіпов “Қазіргі қазақ тіліндегі қарама-қарсылықтың
А.Т.Бақытов “Француз және қазақ
Энантиосемияның ерекше түрін сөз мағынасының
Қайнап піспеген, жеуге әлі болмайтын.
Өңделмеген, қам. Шикі қайыстан әзірше
Ауыс. Кемеліне келмеген, жетілмеген, шалағай.
а) ар жағы таза емес.
жас бала, перзент: Балалардың үлкені
Бағалауыштық белгілеріне қарай бұл мағыналар
Бұл мәселе жайында А.Е.Жүсіпов
Бағалауыштық энантиосемияның пайда болуының басты
“…Дала қараңғы болғандықтан ба, тай
А.Е.Жүсіпов зерттеу еңбегінде ақылды, философ,
Эмоционалдық бағалау энантиосемиясының пайда болуына
В.Н.Цоллердің бұл құбылысқа жасаған
Енді осы жасалған жіктемеге толығырақ
Сөз мағынасындағы бағаның өзгеру бағытына
Бағалаудың жағымды // оң (мелиорация) мәнге
Лингвистикада эмоционалды бағалауыштықтың соңғы түрі
Әлеуметтік лингвистика және психолингвистикалық себептерге
Алайда, ауызекі сөйлеу тілінде, ресми
а) Мына ақымақтың аузы недеген
ә) – Жаман неме, маған
2. Эмоционалды-бағалауыштық энантиосемияның қарама-қарсы белгілерінің
а) толық энантиосемия;
ә) жартылай энантиосемия;
б) латенттік немесе потенционалдық энантиосемия.
Толық энантиосемия кезінде бағалауыштық
Атақты сын. – 1) аты
Атақшыл сын. Даңқын, атағын шығаруға
Жартылай энантиосемия сөздің дифференциялдық және
Бұл мысалдардағы “бөрі” сөзінің қатігездік,
Латенттік (потенционалдық) эмоционалды-бағалауыштық энантиосемияда қарама-қарсы
3. Тілдегі жүйеде қалыптасу
а) Ингерентттік энантиосемия;
ә) Адгеренттік энантиосемия
Ингеренттік энантиосемия жүйеде қалыптасқан көпмағыналы
Адгеренттік энантиосемия ауызекі сөйлеуде қолданылады
Бағалауыштық энантиосемия сөйлесім кезінде, контекст
Кейбір эмоционалды-бағалауыштық сөздерді ирониялық тұрғыда
Кейбір дөрекі, тұрпайы / ұрсу,
Алғашқы мағына түсінігінің “жылжуына” орай,
Конткесте,қолданыс жағдаятына қатысты бағалауды
Бағалауыштық энантиосемия құбылысы фразеологиялық тіркестерге
Сонымен, бағалауыштық энантиосемияның қалыптасуына қоғамдағы
Эмоционалды-бағалау энантиосемиясы – тіл мен
2.1.5 Тырнақша
Жазбаша жұмыстарда бағалауыштық мағынаны тырнақшамен
Демек, бұл дегеніміз тырнақшаның да
Сөз жеке тұрғанда бірнеше мағынаны
И.С.Қайырбеков баспасөздегі тілдік факторлерге сүйеніп,
« 1. Тырнақшаланған сөздің ирониялық
а) Сөз негізгі мағынасына тікелей
ә) Сөздің жеке мағынасы мен
2. Қоғамдық өмірдегі жаңа құбылысты
Жаңа қазақ тіркесі ауызекі сөйлеу
2.2 Фонетикалық жасалу жолы
2.2.1 Интонация
Сөйлеу әрекеті барысында екпін (тон),
Ғалымдар сөзге эмотивті-экспрессивті-бағалауыштық мән
Қазақ тілі бойынша интонация
Сондай-ақ бұл мәселе жайлы С.Негимов
Адам эмоциясында интонацияның алар орнының
Бұл мәселені публицистикалық стильге қатысты
Интонацияның сөйлеу тілінде де, адамдардаң
«Интонацию нельзя рассматривать как нечто
Сонымен қатар, интонация - ауызекі
Кез келген сөз нақты коммуникативтік
Сөйлемнің қандай интонациямен айтылғанына
2.3 Грамматикалық жасалу жолы
2.3.1 Сөз таптары
Бағалауыштық категория басқа да категориялар
Тілімізде модаль сөздердің сөз табы
Ал енді тіл білімінде эмоционалды
Б.С. Жонкешов эмоционалды сөздер тобының
Жоғарыда келтірілген бұл сілтемелерден модаль
Зат есімдерге жататын бағалауыш сөздер.
Бағалауыштық мағына реңк мәнін үстеуші
Қазіргі қазақ тілінің грамматикалық еңбектерінде
Ғ.Ғ. Мұсабаев: «қазақ тілінде қандай
Жалпы алғанда осындай жұрнақтар адамдардың
Осы негізде қалыптасқан бағалауыштық мағына
Бағалауыштық мағына сонымен бірге сөз
Сын есімдерге жататын бағалауыш сөздер.
Бағалауыш сөздердің сын есімдерде көптеп
Аталған сын есімдер зат есімдермен
Сын есімдер семантикалық жағынан бірінші,
Қатыстық сын есімді бағалауыш сөздерге
Ал енді мына бір мыалдағы,
Бағалауыш мәнді етістік сөздер. Сан
Ғ.Ө.Танабаев «Қазіргі қазақ тіліндегі субъектив
Бағалау ұнайды // ұнамайды, жақсы
Жинаған материалдардың негізінде жоғарыда көрсетілген
Үстеулерге жататын бағалауыш сөздер. Бағалауыштық
Үстеу сөздер заттың әр қилы
2.3.2 Сөйлеу құрылысы
Бағалауыштық мағына тек жеке лексемаларға
Сөйлеуші өзінде бар тәжірибе, білім
Бағалау мәні, жоғарыда айтып кеткеніміздей,
Абай мен Ербол енді жүрмек
– Сен оқыдың да, білім
– Ол кінәңіз орынды. Айып
– Ең әуелі арзан мен
– Бір жолы өңшең атқамінер
Сонымен бірге Тамаша! Азамат! десек
Осындай мәндегі бағалауыштық сөйлемдердегі пікірлер
2.4 Паралингвистикалық жасалу жолы
Тілде бағалау мағынасының тілдік емес
Сөйлеу жағдайы мен коммуниканттар қатынасында
Паралингвистика қарым-қатынасқа қатысушылардың сөйлеу қатынасын құптайтын факторларды зерттейтін
«Паралингвистика» терминін алғаш Американдық ғалым А.Хилл ұсынған.Қазақ ғалымдары ішінде
Паратілдік амалдар вербалды ақпараттардың
Ым тілінің қызметі жағынан басқа семантикалық таңбалардан елеулі өзгешеліктері
Адамдар қарым-қатынасында сөз,сөйлем басты амалдардың бірі болып саналады.Сонымен бірге
Паралингвистика: 1) фонация (екпін,темп,сөйлеу әуені,тембрі,кідіріс толтырушылар,сөйлеудің диалектілік және әлеуметтік
Е.А.Васильева өз ғылыми зерттеуінде бейвербалды компоненттердің эмоцияға тәуелді болуына
Осы негізде жазылған еңбектерге қатысты
Сондай-ақ Б.Момынова мен С.Бейсембаеваның аворлығымен
Қазақ тілінде оң, теріс, болымды,
Әсіресе сый-құрметке қатысты бейвербалдық белгілерде
Паратілдік амалдарға просодикалық, яғни фонацияның
Қатынастың кез келген түрінде екпін,
Интонацияның эмоциялық түрлерінің әуені де
Мысалы, қарым-қатынас барысында күлкі,
Расында, күлкі, жымиыс дегеніміз бұл
Қарқылдай, кеңкілдей, мырс ете күлулер
- Атым Қияқ, әкем Жаубасар
Просодикалық амалдардың ішінде де қуануды,
Адам ашуланғанда денесі дірілдеп, көзі
- Менің ауыруыма да себеп
-Неге? Қандай себебі бар? -
- Көргеніме көрімдік берейін бе?
Ал «қорқу» тек қана кинесикалық
- Кісі атылды, - дедім
Ішегін тарту - дауысы дірілдеу
Қарым-қатынас жасаушылардың ақырын сөйлеуінің өзі
Т.М.Николаеваның айтуы бойынша, атақты лингвист
Кекіру бейвербалды амалдардың ішінде просодикалық
Адам баласы құпия бір сырды
Бейвербалды амалдардың құрылымындағы кинесикалық саланың
Бірақ ым мен ишаратттың көпмағыналылығынан
Қорытынды
Біздің жұмыста баға заттың сапасының
Тіл білімінде бағалау категориясы табиғи
Бағалаудың маңызды ерекшелігі - онда
Контекстегі баға негізгі және қосымша
Күрделі субъективтік және объективтік қатынастар
Тіл құбылыстарының өзара байланысы мен
Бағалауыш мағынаның берілуінде, жасалуында басқа
Бағалауыштық мағынаның ауқымды бөлігін табиғатынан
Сөйлеуде бағалауыштық мағына тілдік қатынас
Баға берудің субъектісі мен
Жалпы және жеке бағалауыштық мағынаны
Жалпы бағалауыштық мағына заттың бір
Біз жұмысымызда этикалық, эстетикалық,
Бағалау - тілдік қарым-қатынаста өмір
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Ивин А.А. Основания логики
2. Артюнова Н.Д. Типы значений:Оценка. Событие.
3. Байтұрсынов А. Әдебиет танытқыш.
4. Оразов М. Қазақ тілінің
5. Қазақ лексикасындағы жаңа қолданыстар.
6. Бенвенист Э. Общая лингвистика.
7. Момынова Б.Қ. Газет лексикасы
8. Лукьянова Н.А. Экспрессивная лексика
9. Ерназарова З. Сөйлеу тілі
10. Нұрғожина Ш.И. Эмоциональность и
11. Құрманәлиева З.А. Реңк мәнді
12. Сағынова Б.Ұ. Қазақ тіліндегі
13. Бекзат Д.Б. Қазақ тіліндегі мақал-мәтелдердің
14. Танабаев Ғ.Ө. Қазіргі қазақ
15. Бақытов А.Т. Француз және қазақ
16. Кругликова Г.Г. К.Семантике количественной
17. Вольф Е.М. Функциональная семантика
18. . Тамаева Б.Ғ. Құрмет
19. Аспекты семантических исследований /
20. Хидекель С.С., Кошель Г.Г.
21. Момынова Б., Бейсембаева С. Қазақ
22. Виноградов В.В. Основные типы
23. Кеңесбаев І. Қазақ
24. Қайдаров А.Т. Особенности стилистического употребления
25. Болғанбаев Ә. Қазақ тілінің
26. Болғанбаев Ә. Қазақ тілінің
27. Галкина-Федорук Е.М. Об экспрессивности
28. Базарбаева З.М. Қазіргі қазақ
29. Негимов С. Шешендік өнер.
30. Брагина А.А. Лексика языка
31. Мұсабекова А.А. Қазіргі қазақ публицистикасында
32. Кеншібаева Ж. Мәтінні семантика-синтаксистік
33. «Қазақ тілі» энциклопедия. -
34. Жақыпов Ж.А. Сөйлеу синтаксисінің
35. Мусин Ж.М. Қазақ тілінің
36. Серғалиев М. Стилистика негіздері.
37. Қасым Б.Қ. Қазақ тіліндегі
38. Темиргазина З.К. Оценочные высказывания
39. Тіл білімі сөздігі. -
40. Жүсіпов А.Е. Қазіргі қазақ тіліндегі
41. Ахметов Ә.Қ. Түркі тіліндегі
42. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі.
43. Никитевич В.Ф. К вопросу
44. Смағұлова Г.Н. Мағыналас фразеологизмдердің
Пайдаланылған көркем әдебиеттер:
Аймауытов Ж. Шығармалары. - Астана: Елорда,
Әуезов М. Абай жолы. -
Бөкей О. Кербұғы. - Алматы: Атамұра,
Кекілбаев Ә. Ханша-дария хикаясы. -
Мағауин М. Шақан-Шері. - Алматы: Атамұра,
Мақатаев М. Аманат. - Алматы: Атамұра,
Момышұлы Б. Ұшқан ұя. -
Мүсірепов Ғ. Ұлпан. - Алматы:
Нұршайықов Ә. Махаббат, қызық мол
Мұқанов С. Өмір мектебі. -
Есенберлин І. Көшпенділер. –Алматы, 2002,
Есенберлин І. Ғашықтар. - Алматы,
4
Логопедия ғылымы. Логопедия ғылымының пәні, зерттеу объектісі, мақсат-міндеттері
Дислалия және оның себептері
Әдеби тілдің нормалары
Мүмкіндігі шектеулі балаларға жүргізілетін логопедтік зерттеу әдісі
Жанжал және оның моральдық-ізгілікті құрылысы
Аффект
Сөйлеудің бұзылысы мен патологиясы
Фразеологизмдер ұғымы, фразеологиялық бірліктер түсінігі фразеологизмдердің топтастырылуы
Грамматика - тілдің құрылысы туралы ілім
Диалектілік лексика