Пейзажды кілем
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
І – бөлім. Мотивацияның теориялық негіздері 6
1.1 Мотивацияның мәні, маңызы, мазмұндық және 6
процессуалдық теориясы. 6
1.2 Еңбек ақы – мотивацияның басты құралы 14
1.3 Еңбек нәтижелігін ынталандыру 23
ІІ Бөлім. Еңбек мотивациясының Алматы кілем кәсіпорындағы алатын орны
2.1 Қазақстандағы кілем және кілем бүйымдары нарыгының қалыптасуы мен
2.2 Алматы кілем кәсіпорындағы еңбек ақыны есептеу 34
ІІІ Бөлім. Еңбекақы еңбек нарығын реттеуші құрал ретінде 45
3.1 Еңбек нарығы және еңбекке сұраныс пен ұсыныс. 45
3.2 Мемлекеттік еңбек рыногының тиімді жұмыспен
3.3 Еңбек ақыны басқаруды жетілдіру жолдары жөніндегі
Қорытынды 62
Қолданылған әдебиеттер тізімі 65
КІРІСПЕ
Белгілі ір ұйым басшысы ойлаған мақсатына жету үшін, ол
Жалпы адамдардың қызметке мотивациясы белгілі іс-әрекетті жүзеге асыруға талпындыратын
Сонымен қатар жеке күштер мен адам іс-әрекетінің арасындағы байланыс
Зерттеу өзектілігі. Қазақстан Республикасы рыноктық қатынастарға өтуі, яғни экономикадағы
Республикада еңбек рыногының қалыптасуы жағымды және жағымсыз
Жұмысқа жалдау көптеген меншіктермен іске асады. Қазіргі уақытта мемлекттік
Ал екінші жағынан меншікті жекешелендіру процесі кәсіпорындардан жұмыс күшінің
Жұмыс күшіне сұраныстың өзгерген құрылымы мен бұрындары қалыптасып қалған
Қажетті шаруашылық байланыстардың үзілуі, өндірістердің құлдырауы, дәстүрлі салалардың жабылуы
Әрине шешілмеген проблемалар өте көп және оларды шеше отырып
Осы проблемаларды зерттеуге К.Маркс, Дж.М.Кейнс, Фридмен, Самуэльсон, Ж.Б.Сэй, А.
Қазақстандықтар Я.Ә.Әубакіров, Т.А.Алимбаев, нарыққа өтпелі кезеңде жұмыс күшін
Зерттеу мақсаты: еңбек және жұмыспен қамту аясындағы нарықтық қатынастардың
Қойылған мақсаттарға сәйкес бұл жұмысты мынадай мәселелер шешілуі
Еңбек рыногының теориялық және материалдық негіздерін зерттеу де өзара
Қазақстан республикасының еңбек рыногы дамуы мен қалыптасуына
республиканың еңбек рыногын қалыптасу ерекшеліктерін анықтау және осы
Зерттеу объектісі болып өтпелі экономика жағдайындағы республиканың еңбек
Зерттеу пәні - өтпелі кезең жағдайдағы еңбек
Адамдар басқару оның мотивациясын түсіну арқылы болады. Тек қана
Өзінің жұмысын орындауға адамның әзірлігі мен тілегінің бар болуы,
І – бөлім. Мотивацияның теориялық негіздері
1.1 Мотивацияның мәні, маңызы, мазмұндық және
процессуалдық теориясы.
Менеджменттің аса маңызды міндеттерінің бірі - өзінің қарамағындағы адам
Басшы ойлаған мақсатына жетуі үшін, ол жұмысты дұрыс үйлестіріп,
Мотивацияның басқару міндетіне – амалдар мен құралдар жиынтығы кіреді.
Басшы жұмысты жоспарлау мен ұйымдастыру кезінде берілген ұйымның нақты
Мотив дегеніміз – адамдардың бір іс-әрекет жасауларына итермелейтін себеп.
Мотив тек адамдарды іс-әрекетке оятып қана қоймайды, сонымен бірге
Адамның мінез-құлқы тек бір ғана себеппен (мотивпен) анықталмайды, ол
Мотивациялау – бұл адамдардың бойындағы мотивтерді қозғау арқылы оларға,
Мотивация – адамдарға әсер ететін көптеген ішкі және сыртқы
Мотивацияның екі типі бар:
- сыртқы күштердің әсерінен адамдардағы белгілі іс-қимыл мотивтерін оятады.
адамның бойында белгілі мотивациялық құрылымның қалыптасуы. Бұл тип- тәрбиелеу
Мотивация қызметтің төмендегідей сипаттамаларына ықпал етеді:
ынта-жігер;
талпыну, - тырысу;
табандылық;
жауапкершілік;
бағыттылық;
Сонымен мотивация дегеніміз – бір бағыттағы мақсатқа жету үшін
Мотивацияның мазмұнды теориясы ең бірінші кезекте адамды қызметке ынталандыратын
Абрахам Маслау әзірлеген, қажеттілік теориясы;
Альдерфермен әзірлеген ERG теориясы;
Мак Клелландтың қанағаттырылған қажеттілік теориясы;
Герцбергтің екі фактор ілімі;
Абрахам Маслоудың 20 ғасырындағы 40 жылындағы психологияның бір саласы
Бихевиоризм – ағымынша мінез-құлық деген ұғымды береді. Оның басқа
Абрахам Маслоу негізгі қажеттіліктерді бес топқа бөлген:
1. Физиологиялық қажеттіліктер өмір сүру үшін қажеттіліктер, бұған тамақ,
2. Қауіпсіздік және болашаққа деген сенім қажеттілігі. Бұл қажеттіліктер
3. Әлеуметтік қажеттіліктер. Адамдардың көпшілікпен бірге жұмыс істеуге бір
4. Құрметтеу қажеттілігіне адамның өзін-өзі құрметтеуінен, өз қызметінде жетік
5. Өзін-өзі көрсету қажеттілігі. Адамның творчествалық жігерін көрсететін, өзінің
Маслоу теориясы бойынша, бұл қажеттіліктерді қатаң иерархиялық құрылым ретінде
Маслоу бойынша қажеттілік теориясы.
Нақты уақыт кезінде адам өзі үшін аса маңызды және
Өзін-өзі көрсету қажеттілігі ешқашанда толық қанағаттандырылмайды, өйткені адамның
Маслоу теориясы адамдардың жұмысқа ынталану негізін түсінуге зор үлес
Ұйымның ойлаған мақсатына жету үшін басшылар адамдардың ең қажетті
Басшы өзінің қарамағындағыларды мұқият бақылауы, сөйтіп, қандай қажеттілік олардың
К.Альдерфердің ERG теориясы - қажеттіліктерді келесі үш топқа бөледі:
Бұл қажеттіліктердің үш тобы Маслоу көрсеткендей иерархиялық түрде орналасқан.
Альдерфер теориясы жаңа болғанымен оның дұрыстығы туралы эмпирикалық қағидалар
Альдерфердің иерархиялық қажеттілігі бойынша пайда болу және керісінше төмендеуі.
Д.Мак – Клелландтың қажеттілік теориясы. Ол жоғары деңгейдегі қажеттіліктерге
Жетістікке жету қажеттілігі – адамның алдына қойылған мақсаттарға бұрынғыдан
Қатысушылық қажеттілігі – Маслоудың үшінші теориясына ұқсас. Мұндай адамдар
Ф.Герцбергтің екі факторлы теориясы. Экономика саласындағы американдық психолог, әрі
1. Қызметтегі міндетіңіз орындалғаннан кейін қай кезде өзіңізді өте
Қызметтегі міндетіңіз орындалғаннан кейін өзіңізді қай кезде нашар сезінесіз?
Герцберг қорытындысы бойынша, алынған жауаптарды мына екі үлкен категорияға
Біріншісі – “гигиеналық факторларң негізінен істелетін жұмыс қоршаған ортамен
Мотивация – жұмыстың мәні мен сипатына байланысты. Мотивацияға жататындар
Герцберг теориясы бірқатар ұйымдарда тиімді пайданыла тұрса да, оған
Іс жүргізу теориясы адамдар әр түрлі мақсатқа жетуі үшін
Іс жүргізушілік теориясы қажеттіліктердің болатынын теріске шығармайды, бірақ адамдардың
Мотивацияның үш негізгі процессуалдық теориялары бар:
Күту теориясы;
Әділеттілік теориясы;
Портер-Лоулер үлгісі;
Күту теориясы – бұл белгілі бір жағдайдың ықтималдығын бағалау
Еңбек шығындары – нәтижелер береді, яғни жұмсалған күш-жігермен алынатын
Нәтиже – марапаттау. Бұл жеткен нәтижелер деңгейіне жауап ретіндегі
Әр түрлі адамдардың марапаттауға деген көзқарасы әр түрлі болғандықтан
Егер осы үш фактордың біреуі аз болса мотивация әлсіз
Мотивация – Ш – Н х Н – М
Жұмсалған күш
жігерлер қажетті +
нәтижелерді бере- болатындығын
тінін күту
Ш-Н
Е-Р
Әділеттілік теориясы бойынша адамдар жұмсаған шығындарына қарай алған мадақтау
Егер еңбегін асыра бағалады деп санаса, онда, ол керісінше,
Порьтер Лайман, Эдвард Лоулер моделі күту теориясы мен әділеттілік
Жұмсалған күш- жігер;
Сезіну;
Алынған нәтижелер;
Марапаттау;
Қанағаттану дәрежсі;
Олар бір –бірімен белгілі қарым-қатынаста болады. Мысалы, нәтижелер жұмысшының
Бұл моделдің маңызды қорытындысы жемісті еңбек адамды қанағаттандырады, бұл
1.2 Еңбек ақы – мотивацияның басты құралы
Еңбек – адам мен табиғат арасындағы мақсаткерлікпен жасалатын тоқтаусыз
Еңбек мөлшері дегеніміз – дидактикалық өлшем арқылы тауарлы еңбектің
Еңбегіне қарай ақы төлеудің экономикалық жаңа мазмұнға ие болуы
Еңбек өлшемі мен табыс өлшемі бұл - әрбір жұмысшының
Бұл еңбегіне қарай бөлудің шарты болып табылады. Кәсіпорындардың өзін-өзі
Еңбекке ақы төлеу мен жалақы жүйесін жетілдіру еңбектің мөлшері
Персоналды тиімді пайдалану оны материалды ынталандырумн тығыз байланысты. Бұл
Ең төменгі жалақыны белгілегенде екі критерий есте болуы керек:
қызметкер және оның семьясының материалдық мұқтажы;
экономиканы сипаттайтын факторлар (ұлттық табыс деңгейі және өсуі, жұмыссыздар
Бұл жалақыны мемлекет жағынан белгілеудің төрт мақсаты бар:
– бәсекелес ортаны орнатуға үлес қосу;
жалақы деңгейін жалпы көтеруге себебін тигізуі;
ірі әлеуметтік саясатты іс жүзіне асыруға көмек беру;
Мысалы, ұлттық табысты бөлгенде тұрмыс деңгейі төмен адамдар пайдасына
Еңбек ақы төлеу мәселесі фирмада тарифтік жүйе құру арқылы
Қазақстан Республикасы саясаттық және экономикалық тәуелсіздік алысымен өзбетімен еңбек
Біркелкі тарифтік кесте 21 разрядтан, басқаша айтқанда кәсіптік –
Жұмысшылар;
Техникалық орындаушылар;
Әкішілік – шаруашылық қызмет көрсететін бөлімшелердің басшылары;
Арнайы орта білімі бар мамандар;
Жоғары білімі бар мамандар;
Белгілі басқару функциясын атқаратын бөлімдер басшылары;
Тікелей басшылар;
Ғылыми және жоғарғы оқу орнында істейтін қызметкерлер;
Әр топ ішінде нақтылы қызмет орындары көрсетілді. Мысалы,
Бюджеттік салада тарифтік еңбек ақысын есептеу үшін заңмен белгіленген
Жеке меншікті секторда бұл тарифтік кестені қолдануға міндетті емес,
Тарифтік кестеден тыс әр қызметкерге әр түрлі факторға байланысты
Бұрынғы жалақы төлеу моделінен фирмалар аластап, өз бетімен жаңа
Фирма өз табысына қарай ең төменгі жалақы ставкасын белгілейді,
Біздің елде кең тараған көзқарас бойынша жалақының екі формасын
Кесімді ақы төлеу формасы қолданса жұмысшы жалақысының көлемі өндірілген
кесімді еңбек ақы төлеудің тік түрі жалақы көлемін (3к)
Зк=P N6
Мұнда: P – келісімді расценка;
N6 - өндірілген бұйымдар саны.
Расценканы жұмыс күрделілігіне (разрядына) сәйкес тарифтік ставканы уақыт мөлшеріне
кесімді – сыйлық ақы бойынша жалақы көлемі (З к-с)
Зк.-с= Зк+ С,
мұнда: С-белгілі бір көрсеткіштер үшін төленген сыйлық көлемі;
кесімді үдеме ақы төлеу жүйесі бойынша жалақы көлемін мына
Зк.-ү.= PNж+P1 (Nн –Nж),
мұнда: Nж, Nн – жоспармен белгіленген және нақтылы өндірілген
P, P1 – негізгі және көтерілген расценкалар;
- жанама кесімді ақы төлеу жүйесі бойынша кейбір көмекші
Зж.-к.= Pж Nн.б.,
мұнда: Pж- жанама кесімді расценка,
Nн.б.- осы көмекші жұмысшы қызмет еткен негізгі жұмысшылардың өндірілген
аккордтық ақы төлеу жүйесі бойынша іске жұмсаған уақыт есепке
Мерзімді ақы төлеу формасы, жұмыс сапасын көтеру мақсаты тұрса,
Бұл фирманың екі жүйесін ажыратады: жай мерзімді және мерзімді
Мерзімді – сыйлық жүйесі негізгі өндіріс жұмысшыларына қолданады. Бұл
Техникалық мөлшерлеуді ұйымдастырудың негізгі мақсаты белгілі біржұмысты орындауға қажет
Уақыт мөлшері (сағат, минутпен өлшенеді) деп жұмыстың бөлігін берілген
Өндіру мөлшері дегеніміз уақыттың бір бөлігінде (сағат, смена) жасалынуға
Қызмет көрсету мөлшері ретінде бір орындаушының (немесе бригаданың) қызмет
Қызметкерлер сан мөлшері уақыттың бір бөлігінде белгілі жұмыс көлемін
Жұмысшының қай еңбегі болсын мөлшерленуге тиіс. Бұл талап мамандар
Техникалық мөлшерлеу тек еңбек шығынының мөлшерін есептеумен шектелмейді. Оның
Еңбекті мөлшерлеу әдістерін екі топқа бөлуге болады: жиынтық және
Талдау әдістері операцияны жеке элементтерге – негізгі уақыт, көмекші
Басқару еңбегіне ақы төлеу және ынталандыру – мотивацияның негізгі
Кез келген басшы, кәсіпкер еңбекақы төлеуді ұйымдастыру мәселесімен
ұйым қызметкерлеріне еңбекақы төлеудің түрлері мен жүйесін анықтау;
басқару қызметкерлерінің еңбекақы мөлшерлерін анықтау жүйесін жасау;
ұйым қызметкерлері мен мамандарының жекелеген жетістіктеріне қосымша төлемдерді төлеудің
қызметкерлерді ақшалай немесе сыйлықтай ынталандыру жүйесін және оның көрсеткіштерін
Ұйым қызметіндегі қызметкерлерге еңбекақы төлеудегі толық дербестігі бар басшылар
Кәсіпкерлерге еңбекақы төлеу сұрақтары жайында мемлекеттік пен басқа да
Кез-келген бағалануы тиіс. Ұйым басшысын қызметкерлерге еңбекақы төлеу мәселесі
білім деңгейімен;
арнайы дайындықпен;
өндірістік тәжірибемен (еңбек стажы) анықталады.
Жоғары деңгейде мамандандырылған қызметкердің өзінен төмен маманнан еңбекақысы көп
Еңбекақы орнықты болуы тиіс. Төменгі деңгейдегі жалақы қызметкердің басқа
Жоғарғы деңгейдегі жалақы көлемімен керек маманды кәсіпорында, ұйымда алып
Басқару қызметкерлерінің еңбекақысын екі бөлім тұрғысынан қарастырған жөн. Оның
Жақсы нәтижелерге жету еңбек қарқынның өсуімен ілесіп отырады. Сондықтан
Қызметкерлерді еңбекке тартуды, ұйымнан жібермеуді және оларды ынталандыру ақшалай
1.3 Еңбек нәтижелігін ынталандыру
Басқару қызметін ынталандыратын әдістердің белгілі жиынтығы қолданады. Республикамыздың және
Тура экономикалық ынталандыру әдістері:
Өндірген өнімге еңбекақы төлеу;
Істеген күніне қарай еңбекақы төлеу;
Өндіріс процесін жақсартып, жетілдіргендігіне төленетін ақшалай төлемдер;
Жұмысқа шықпағаны үшін төленетін төлемдер;
Оқу үшін төленетін төлемдер.
Жанама экономикалық ынталандыру әдістері:
Жеңілдетілген әдіс арқылы тамақтану (льгот арқылы);
Еңбек стажына төленетін қосымша төлемдер;
Премиялар (сыйақылар);
Ақшалай емес ынталандыру әдістері:
қызмет бойынша жоғарылау;
кәсіпорын, ұйым атынан оқыту;
еңбек нәтижелігі бағалау;
еңбек сапалығын арттыру;
жұмыс күнінің кестесін жасау арқылы;
Әрқашанда ынталандырудың негізгі көрсеткіші ретінде – ақша қарастырылады. Бірақ
Іс жүзінде Г. Форд бір күнге ең төменгі жалақыны
Фордтың мұндай әрекеттеріне мамандар айтарлықтай жақсы баға берген
Сонымен, алғаш рет сыртқы жағдайларға сай материалдық ынталандыру жүйесі
Кейіннен материалдық (ақшалай) ынталандыру құралы ретінде қолданыла бастады.
ІІ Бөлім. Еңбек мотивациясының Алматы кілем кәсіпорындағы алатын орны
2.1 Қазақстандағы кілем және кілем бүйымдары нарыгының қалыптасуы мен
Жеңіл өнеркәсіптің маңызды салаларының бірі — кілем өндірісі.
Осы өндіріс Қазақстандағы кілем және кілем бүйымдары нарығының қалыптасуына
Қазақстанда кілем өндірісінің тарихы 1936 жылдан бері, тек қолмен
1992 жылы "Алматы кілем" кілем фабрикасы жабық түрдегі акционерлік
Қазақстан мен Орта Азияда кілемдік бұйымдардың суреті, түсіне қатысты
Қазақстанның кілем және кілем бұйымдары нарығының жағдайы жалпы отандық
Қазіргі уақытта терең талдап зерттеуді қажет ететін шешілмеген экономикалық
Бірақ осы сала нарықтық экономиканың қалыптасу жолдарында, өзінің бұрынғы
Жоғары дәрежеде табыс әкелетін салалардың бірі - жеңіл өнеркәсіп,
Тоқыма және тігін өндірісіңде 1997 жылы шығарылған өнім көлемі
Сонымен бірге, мақта-қағаз өнімі, дайын тоқыма, төсек-орын бұйымдары, асхана,
Тоқыма және трикотаж шағын және орта кәсіпорындардағы өндіріс қызметкерлерінің
Бірақ, көптеген тоқыма және мақта өндірісі өнімдеріне сұраныс болмады,
Нарыққа ауысу кезеңінде халық тұтынатын тауарлар өзіндік өндіріс негізінде
Қазақстанда жеңіл өнеркәсіпке жұмсалған инвестицияның басым бөлігі, оның жалпы
Сала кәсіпорындарын жекешелендіру ісі айтарлықтай нәтиже бермеді, себебі бақылаушы
Мұндай қосындылар тұтынушы жұмсайтын төлемдердің көбеюіне әкеліп соғады, бұл
Сонымен қоса, бұрынғы республикалар арасындағы дезинтеграция, бірегей технологиялық тізбек
Жалпы, жеңіл өндірістік кәсіпорындары нарықтық жаңалықтарды белсенді түрде қабылдай
- өндірістің монополизациялануы мен шоғырлануының төмен деңгейі;
- кәсіпкерлік бәсекелестіктің дамуына жағдай жасайтын шағын кәсіпорындар тобы
- сапасы жағынан жоғары дәрежелі болып табылмайтын шектен тыс
- шартты түрдегі жоғары дәрежедегі табыстылыққа қол жеткізу шаралары;
- салалардың ғылыми және қаржылық көлемінің салыстырмалы түрімен шартты
- Қазақстанда жеңіл өнеркөсіптік тауарларды шығаруға арналған өз табиғи
- басым түсетін тұтынушылар тобының дамыған елдердегі критерий сәйкестігімен
- жеңіл өнеркәсіп басқа салаларға қарағанда инвестиция мөлшерін төрт
Өкімет жүргізіп отырған экономикалық және қаржы-несие саясат несие үшін
Осындай жағдайдың негізгі себептері белгілі болып отыр. Бұл -
Жеңіл өнеркәсіпке арналған өте бай шикізат қорына (жүн, тері
Қазіргі замандағы экономикалық жағдайларға қарай қазақстандық кәсіпкерлердің алдында тұрған
Мемлекеттік кілем сауданың болмауы да, кілем және кілем бұйымдарының
Сонымен қатар, сауда мекемелерінің төлемақыны төлей алмайтындығы, тауар өндірушілерінің
Соңғы бесжылдықта салалардың басқарушылық құрылымы бірнеше рет өзгеріп отырды,
Қазақстанда 1990-2000 жылдардағы кілемдік бұйымдарды шығару ісі 4 -
Кілемдер мен кілемдік бұйымдар мың шаршы м. есебімен 1990
1 – кесте
Қазақстанда 1990-2000 жылдардағы кілемдік бұйымдарды шығару көлемі (мың шаршы
Атауы
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
ҚР
бойынша:
2234
2000
1600
1440
685
200
218
219
208,4
151,2
149,1
олардың
ішінен
Алматы:
1365
1300
1200
1100
604
198
198
194
171,3
116,6
149,0
Атырау:
Жамбыл:
Қарағанды:
869
700
400
300
71
-
-
-
-
-
-
Қостанай:
-
-
_
-
-
-
20
25
37,0
34,5
-
Алматы
облысы;
-
-
-
-
-
-
-
-
0,1
0,1
0,1
• Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі деректері бойынша
Қазіргі кезде Қазақстандық кілем бұйымдарының нарығы: шетелден келетін кілемдерден,
Республиканың кілем өнімдерін шығарушы көсіпорындары қиын әрі күрделі жағдайда
2 - кесте
Шетелдік өндірушілердің кілем және кілемдік бұйымдарға
белгілеген бағалары
Бұйым түрі
Өндіруші ел
Шикізат құрамы, %
1м2 теңге бойынша бағасы
Пейзажды кілем
Иран
70% жүн
5474
Кілемдік төсеніш
Иран
100% синтетика
500
Кілем
Иран
100% синтетика
1238
Кілем
Бельгия
100% синтетика
1260
Кілем
Қытай
50% жүн
5685
Кілемшелер
Түркия
100% синтетика
1585
Еден төсеніштері
АҚШ
100% синтетика
785,5
Еден төсеніші
Австрия
10% синтетика
1306
Палас
Ресей
100% синтетика
1049,4
Кілем
Қырғызстан
30% жүн
928,6
Рельефті екі жақ-
Түркия
100% синтетика
3941,1
ты тығыз жасал-
ған кілем
Кілем
Египет
100% синтетика
2431,1
Кілем
КНДР
100% жүн
2989,8
Қазақстан кілем нарығын зерттеу негізінде
Республика аймағында кілемдер және кілемдік бұйымдарды шығаруда "Алматы кілем"
Қазақстанның кілем бұйымдары нарығында "Алматы кілем" ААҚ фабрикасымен бірге
Өндірістің техникалық деңгейінің төмендеуі, бағаның жоғарылауы, өткізу нарығының болмауы
Қазақстан нарығына көтерме делдалдық және сауда үйлері арқылы импорттық
Ішкі нарықтың кілемдік бұйымдарды сату қызметі заттық нарықтарда жеке
Олардың ішіндегі ең ірісі - "Сыр-Дария" базары. Автовокзал жанында
"Тиграхауд" қалалық заттық нарығы Қытай, Түркия, Бельгия, Пакистан, Моңғолия,
Нарық үлесі 2004 ж. өсуі тиіс, себебі тауар шығару
"Алматы кілем" ААҚ 2004 жылы кілем бұйымдарының шығару көлемін
"Алматы кілем" ААҚ-тың мақсатты болжамы бойынша, 2004-2005 ж.ж. нарық
Қазақстандық кілем және кілем бүйымдарын шығаратын кәсіпорындармен бірге 2001
Сонымен, Қазақстанда қалыптасқан кілем нарығының дамуы кілем өнімдерін шығаратын
2.2 Алматы кілем кәсіпорындағы еңбек ақыны есептеу
Персоналдың барлығы еңбек келісім-шарт негізінде жұмыс істейді. Келісім-шарт жүйесі
Жұмыс уақыты аптасына - 40 жұмыс сағаты, артық жұмыс
Әр жұмыскер қосымша демалысты қосқанда жыл сайын төленетін 18
Қызмет нәтижесінде материалдық қызығушылық, өндірістік жоспардың орындалуына байланысты жалақының
Қызметкерлердің жалақысы штат кестесі бойынша анықталады. Өндірістік қызметкерлер үшін
Жөндеу жұмыстарының шығындары ғимарат пен құрал-жабдықтардың баланстык құндылығының 10%
Заңға сәйкес төленетін салықтардың түрлері
- Мүлік салығы;
- Жер салығы;
- Транспорт салығы; әлеуметтік салық;
- Жеке тұлғалардың табыс салығы - жалақы
- Заңды тұлғалардың табыс салығы;
- Жинақтаушы зейнетақы қоры - жалақының ішінен
- Әртүрлі міндетті төлемдер және жинақтар.
Сақтандыруға және ғылыми жұмыстарға қатысуға арналған шығындар. Заңға сәйкес
Төмендегі кестеде Алматы кілем кәсіпорнының қызметкерлері еңбек ақы мөлшері
Қызметі еңбек ақы мөлшері
цех бастығы 35000
инженер 35000
маманның көмекшісі 30000
есептеуші 17000
тасымалдаушы 16000
тоқымашы 28000
ставильщик 24000
жүйе инженері 28000
Еңбек төлемақысын саралау (дифференциация) республика аймақтарына да өзара сәйкес
1 топ - 9000 теңгеге дейін; бір айлық жалақы
2 топ - 9001 теңгеден 14000 теңгеге дейін; бір
3 топ - 14001 теңгеден 19000 теңгеге дейін; бір
4 топ - 19001 теңгеден 24000 теңгеге дейін; бір
5 топ - 24001 теңгеден жоғары; бір айлық жалақы
Кейбір ерекшеліктерді ескере отырып, мына жағдайды белгілеуге болады; 9000-ға
Олардың сұранысын сипаттай отырып, 1 - топ - "төмендегілер"
Үшінші топ - '"'жоғарғылар" тобы, олар табысқа байланысты ең
Тәжірибе көрсетіп отырғанындай, кілемдік бұйымдарды алатын табысы жоғары деңгейдегі
"Төменгі" топтар үшін кілемдік бұйымдар оларға қажет болған кезде
Бағалардың төмендеуі, кілемдердің сатылу көлемінің өсуіне себеп болады. Осыған
Мәселен, 1998 жылы бағаның 1% -ға көтерілуі 3,35% негізінде
Таза жүннен жасалған кілемдік бүйымдарды сатып алу себептері әр
Әдеттегідей, кілемдерді аға буын кіші буын үшін, ал соңғы
Кілемдік бұйымдарды сатып алу ісі мынадай кезеңдерге жиі бөлінеді:
- бойдақтық өмір кезеңіндегі көлем бұйымдарын сатып алу;
- "толық ұя" өмірлік циклі кезеңінде отбасы сатып
- кенже бала 6 жасқа толғанда, сатып алынатын
- ересек балаларына қатысты "толық ұя" кезеңінде мұндай кезеңде
- "бос ұя" кезеңі, яғни шаңырақ көтерген ұл-қыздары
Осыған орай, Қазақстан нарығында Алматы кілем фабрикасының өнімдерін сатып
Нақты тұтынушы болып табылатын азаматтарда бұйымдар жөнінде мәлімет жоқ
Өндірістік кәсіпорындарға шығарылған өнім шикізат пен материалға айырбастау мақсатында
Фабрикалық және өндірістік бөлімдер мен оның басқару органдарының құрылымын,
Осындай қалыптасқан жағдайда "қаражат-өндіріс" кері байланысы жүзеге асырылады. Міне,
Фабрика сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыратын болып табылатындықтан, белгілі
Экспорттың 98% Ресей, Өзбекстан, Прибалтика елдері, Тәжікстан, Беларусь секілді
Фабрика атқаратын импорт қызметі негізгі өндіріске қажетті шикізат алуға
Фабрика айырбастау арқылы қызмет етеді және салыстырмалы түрдегі жоғары
Бұйымдарды нарықтық бағалардан төмен дәрежеде, бірақ ақшасын алдын-ала төленген
Шикізаттың дайын өнімге айналуы: негізгі, қосымша, қызметтік және басқару
Қайта өндіру кезіндегі кілемнен қалған жиынтықтар қолданылмайды. Қосымша өндіріс
Фирма жағдайын анықтау және зерттеу нарықтық жағдайды жұмыстың ең
Кәсіпорынның микроортасы факторларын талдау келесі шарттарға байланысты: оның жалпы
Кәсіпорын жекеменшіктік сипатына қарай - жекеше, құқықтық жағдайына қарай
Бұрын кәсіпорын актив, айналым, сату қызметі және жұмысшыларының санына
Кәсіпорын қызметін нақты түрде сипаттау және мәселелерді шешу жолдарын
Кесте көрсеткіштері көрсетіп отырғандай, соңғы екі жыл аралығында кәсіпорын
Бірақ кәсіпорынның жалпы капитал рентабельдігі 1996 жылы - 16,55%,
2002 жылы жалпы капитал рентабельдігі өсіп, 15,4% құрады, бұл
Жоғарыдағы кестеде өнімнің әр жыл сайын айқын түрде шығарылуы
Мұндай өсім осы кезеңдегі инфляция мен негізгі шикізат және
19 - кесте көрсеткіштері көрсетіп отырғандай, 1997 жылдағы нақты
"Алматы Кілем" ААҚ бойынша қаржылық-экономикалық көрсеткіштер динамикасы
(1996 жыл, пайыз есебімен)
Қаржьшық-экономика-лық көрсеткіштердің өзгеру динамикасы
1996
1997
1998
1999
2000
2001
Нақты өндіріс, пайыз
100
32,8
33,8
32,5
28,4
19,4
есебімен (%)
Ақша дәрежесіндегі өн-
100
96,9
141,9
127,0
116,6
80,6
діріс, пайыз есебімен (%)
Жылдар бойынша тауар-
100
124,6
188,7
204,0
199,1
140,2
дың өзіндік бағасы,
пайыз есебімен (%)
"Алматы кілем " ААҚ-ның деректері бойынша
Нақты өнім шығарылымының төмендегеніне қарамастан, өзіндік құны бар бағаның
Негізгі шикізат пен қажетті материалдар, сондай-ақ электр жарығы, жылу
Осыған байланысты шикізат және қажетті материал бағасы өндіріске жұмсалатын
Осыған орай, 1997, 1998, 1999 ж.ж. тауардың өзіндік бағасының
ІІІ Бөлім. Еңбекақы еңбек нарығын реттеуші құрал ретінде
3.1 Еңбек нарығы және еңбекке сұраныс пен ұсыныс.
Адамзат тарихының тәжірибесі, адамның еңбекке деген ең жақсы ынтасы,
Осы уақытқа дейін біздің елімізде еңбек нарығы болмады. Мамандарды
Оның есесіне жұмыскерге, белгілі бір жұмыс орнына ие болуға
Кадрларды тұрақтандыруда «жас маман» институты, белгілі бір кезеңге мерзімдік
Бір орында ұзақ уақыт жұмыс істеу экономикалық тұрғыдан да
Қазақстан Республикасының «Халықты жұмыспен қамту туралы» Заңына сәйкес, жұмыстан
Еңбек нарығы барынша күрделі және жетілмеген нарық түрі болып
Еңбек нарығы – бұл еңбек мөлшері және институттары, ұдайы
Еңбекке жинақталған сұраныс жетілген бәсеке нарығында жеке фирмалардың еңбегіне
Еңбекке сұраныс бағасы шектік еңбек өнімділігінен тұрады, демек өнімнің
Шекктік өнімнен түскен табысты анықтау үшін шектік өнімді өнім
Шектік өнімнен түскен табыс, төленетін еңбек ақыдан жоғары
Жалақы мөлшері мен жұмыс күшіне сұраныс мөлшері арасындағы тәуелділік
Сурет – жұмыс бастылық көлемі
Еңбекке жинақталған ұсыныс халық санымен анықталады, ондағы халықтың еңбекке
Еңбек ұсынысы сұраныс сияқты, жалақы мөлшеріне байланысты, бірақ байланысы
Сурет -жұмыс бастылық көлемі
Еңбек ұсынысы екі құбылыспен сипатталады: «орнын басу әсері», табыс
Себебі: жұмысқа жалданатын адам еңбек пен бос уақыт арасын
Мұнда “Орын басу әсерің көрінеді. Болашақта жалақының өсуі “табыс
Ұсыныспен сұраныстың қиылысқан әсері, жалақының теңестірілген деңгейін көрсетеді. Берілген
Егер жалақы деңгейі төмен және W1 тең болса,
Кәсіпорын жұмыс күшін ұстау мақсатымен жалақыны көбейтеді. Сол кезде
Егер жалақы W2 деңгейіне жетсе, онда ұсыныс сұраныстан артады.
Сурет- жұмыс бастылық деңгейі
Жұмыс істеуге ынталанушы саны азаяды (ұсыныс төмен), сонымен қатар,
3.2 Мемлекеттік еңбек рыногының тиімді жұмыспен
Республикадағы еңбек рыногының тиімді жұмыс істеуін жоғарлату үшін әлеуметтік
Жұмыспен қамту және жұмыссыздық проблемасын шешуде микроэкономика деңгейінде жалпы
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаев: “Мемлекеттің экономикада маңызды, бірақ
Еңбек рыногын мемлекеттік реттеу шараларының келесідегідей белгілері болуы керек:
Еңбек рыногына әсер етудің дәрежесі бойынша: тікелей және қосымша.
Олардың макроэкономикалық және микроэкономикалық деңгейлерге бағыталғандығы бойынша шаралар;
Еңбек рыногін белгілі бір жақтарына әсер етуі бойынша жұмыс
Дамыған мемлекеттің тәжірибесі көрсетіп отырғандай, мемлекеттік реттеудің жалпы стратегиясының
Өкімет толық жұмыс бастылықты қолдау міндеттілігін өз ойнына алғандағы
Жұмыспен қамту кепілдігі немесе жұмыстан шығарудан қорғау. Бұл заңдық
Еңбек қауіпсіздігі. Техникалық қауіпсіздік деңгейін бақылау кәсіпорын жауапкершілігінде болады.
“Кедейлік және жұмыссыздықпен күресң 2000 жылдың наурызында қабылданған бағдарламасында
Кедейленуші ауыл жұмысшыларына және экологиялық дипрессиядағы жұмысшыларға үлкен қауіп
Қауымға сәйкес “халықты жұмыспен қамту бойынша алғашқы шаралар
Сонымен қатар өкімет жұмыссыздарды қайта оқытуға, кәсіпкерлік негізін оқытуға,
Басқада шаралар ретінде – микронесиелерді тәжірибесін кеңейту, мамандық бойынша
Өнімді нәтижелі жұмыспен қамтуға қол жеткізу және жұмыссыздықты қысқарту
Еңбек және әлеуметтік заңдылықты толықтыру және өзгерту арқылы құқықтық
Перспективалы өндірістерді реформалау, жаңа өндірістерді ашу негізінде экономиканың салалық
Инвестициялық белсенділікті ынталандыру және экономиканың мемлекеттік және мемлекеттік емес
Еңбек нарығындағы қалыптасқан жағдайларға байланысты профессионалдық оқыту арқылы еңбекке
Қосымша жұмыс орындарын құруды ынталандыруды қолдайтын жұмыспен қамту саясатына
Қосымша жұмыс орын беретін шағын және орта кәсіпкерлікті дамытуды
Жұмыспен қамтуды кепілдендіру, еңбек жағдайы, режимі, еңбек ақы мәселесін
Қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыруды дамыту;
Аймақтық еңбек рыногындағы сұраныс және ұсыныс диспропорцияларын жоюға бағытталған
Халықты жұмысқа орналастыруға көмек беру, жұмыссыздарды әлеуметтік қорғау механизмін
Бұл мақсаттардың бәрін жүзеге асыру, бір жағынан жұмыспен қамту,
Қазақстан Республикасының нарықтық қатынастарға өтуі еңбек рыногы жалпы заңдылықты
Қазіргі жағдайдың еңбек қатынастарының құқықтық реттелмегендігі жұмыс күшін талдау
Қазақстан Республикасының Президенті айтып өткендей, “заңдылық бір орында тура
Мысалы: «мемлекеттік қызмет жайлы» заңына 16 баб 2 бөлігінде
КЗОТ-ңа өзгерістермен қосымшаларды енгізу туралы заң өз уақытында қабылданбады.
1999 жыл желтоқсанында қабылданған еңбек туралы заң бірқатар келіспеушіліктерді
Бөлім 1. 1-ші бап “жұмысшыға өз уақытында және толық
Осындай 8-ші баптың 8-ші тармағында: «жұмыс беруші жұмысшыға сынақтау
Бөлім 4. 49 бап 1 тармақ - Апталық есептеу
Бөлім 2 27 бап 2.1 – штатты қасқарқан жағдайда
Бөлім 8 88 бап 1 тармақ – «жұмысберуші жұмысшыны
Еңбек жайлы занды жасаған кезде жұмысшымен жұмысберушінің құқықтарына көлемін
Мемлекет өз тарапынан жұмысшы азамат дұрыс өмір сүруі және
Әсіресе жұмыссыздар қатарын толтырушы әйелдермен жастарға көңілді көбірек бөлу
Келесі бағыт болып, өмір сүруге қабілетті кәсіпорындардың өндірісін қолдап
3-ші бағыт болып, инвестициялық саясатты ынталандыру арқылы жұмыс орындарын
Сонымен қатар қазіргі кезде Республика экономикасы үшін маңызды мәселе
Мысалы, өтпелі кезеңінің алғашқы кезеңдерінде (1993-1995) шетел мамандарын және
Мемелекеттік бюджеттегі ақшаны және қатаң бақылайтын қайта құру және
Нарықтық жағдай жұмыс істеуге қажетті барлық деңгейдегі басқару персоналдарының
Жапониядағы экономиканың дамудың табыстылығы мемлекеттік белсенді құрылымдық саясатяна ғана
Жұмыссыздықтың қысқаруына қаржылық және салық саясатының белгілі бір бағыттары
Барлық тауар өндірушілері үшін жақсы салықтық жағдайлар, алғынған табыстарды
Салықтардың жоғарылылығы және өте көптігі өндірушілердің ынтасын жояды.
Шағын және орта бизнесті дамыту және қолдау жұмыспен қамту
Жеке шағын кәсіпорындарды құру халықтың көптеген топтарына экономикалық қызметті
Көптеген азаматтар үшін бизнеспен айналысу өмердгегі өз орнын іздестірумен
Республикадағы еңбек рыногының жұмыс істеуі жетілдіруде маңызды ролды әлеуметтік
Алты айдан бір жылға дейінгі мерзімде жұмыссыз азаматтарға жұмысқа
Жұмыссыздарды әлеуметтік қолдау активті және пассивті түрлері арқылы жүреді.
Жұмыссыз мәртебесін беруде қатаң талаптар қойыла бастады. 1991 жылы
Халықты жұмысқа орналастыру бойынша делдалдың келесідегідей негізгі бағыттарымен дамитын
Жұмысқа орналасудағы нақты мәслелерді шешуде азаматтарға көмек, қабылдау сапасы,
Бос орындарды толтыру үшін жаңа құрылып жатқан кәсіпорындармен бірлесе
Кәсіпорын арасында бос орындар жайлы ақпараттармен алмасу;
Жұмыс күші нарығы жайлы жұмыс берушілерді хабардар ету;
Жалпылай жұмыстан босату кезінде жұмыс орындарын сақтау бойынша іс-шараларды
Халықты бос жұмыс орындары және еңбек нарығындағы ұсыныстар жайлы
Еңбек ресурстарын ауданаралық және аймақаралық бөлу мәселесі бойынша жұмыстарды
Жұмыссыздық бойынша ресми берілгендер еңбек рыногындағы нақты жағдайды бейнелемейді,
Мемлекеттің шектелі ресурстарын мүмкіндігін ескере отырып проблеманы шешу үшін
Жұмыссыздық бойынша жәрдем ақы жүйесні келесі ұсыныстың мәні жоғары,
Жалпы алғанда барлық күш-жігер еліміздегі жұмыс күшіне қатысты өтпелі
Еңбек рыногының икемделігін жақсарту үшін, үкімет жұмысқа орналастыру бойынша
3.3 Еңбек ақыны басқаруды жетілдіру жолдары жөніндегі
Қазақстан Республикасының Президенті Қазақстан халқына Жолдауы. Елбасының Қазақстан
Ең бастысы бізде қоғамның және мемлекеттік, экономиканың және әлеуметтік
Президенттің қазіргі жолдауында экономиканың және әлеуметтік саясаттың, басты бағыттары,
Бірінші бөлім экономикалық өсу деп аталады, онда Қазақстанның экономиалық
Ал екінші бөлім - әлеуметтік даму деп аталады. Экономикалық
Алдынғы жылдары бюджет мекемелердегі жұмысшылардың жлақысы жоғарытылған еді, тек
Белсенді әлеуметтік саясаттың жүргізілуіне байланысты келесі жылдан бастап бюджет
Жаңадан жасалып жатқан еңбек ақы жүйесінің шегінде мемлекеттік қызметкерлердің
Өкімет еңбек ақы кескінін анықтап алуы қажет. Ең алдымен
Жалпы алғанда 2004жылы еңбек ақыны жоғарлатуға мемлекеттік бюджеттен 50
Президент өкіметке төлем денгейдегі табыс алатын адамдарды қолдау мақсатында
Бұл шаралар төменгі табыс бар көптеген қазақстандықтардың жағдайын жақсартып
Жолдаудағы көрсетілген тағы бір маңызді мәселе мемлекетіміздің миграциялық шығындары.
Сондықтан үкімет мыналарды ескеретін бағдарлама жасауы қажет.
Тууды жоғарлату;
Денсаулық сақтауды жақсарту есебінен қайтыс болуда азайту;
Еңбекке қабілетті жастағы қазақстандық иммигранттарды қабылдауды жоғарлату.
Осыдан шыға отырып келесі жылға қойылатын мәселе оралмандар квотасын
Қорытынды
Басқару еңбегіне ақы төлеу және ынталандыру – мотивацияның негізгі
Еңбек ақы орнықты болуы тиіс. Төменгі деңгейлердегі жалақы қызметкерлердің
Өтпелі кезең жағдайында Қазақстан республикасының еңбек рыногының қалыптасу проблемасын
Еңбек рыногы инфраструктураның маңызды ірі қажетті элементі. Қазіргі еңбек
Жолдау бойынша еңбек, жеке еңбек, кәсіпкерлік қоғамдық түр мәртебесіне,
Еңбек рыногындағы еңбек қатынастар жұмыс күшіне сұраныс пен ұсыныс
Еңбек рыногының қалыптасуы өтпелі кезеңде үлкен, өйткені еңбек рыногы
Бір жағынан еңбек және кәсіпкерлер қызметке еркіндік беру кәсіпқойлықтың,
Еңбек рыногының маңызды элементі жұмыс күші нарық қатынастары өтпелі
Жұмысбастылық - бұл белгілі бір жұмыс орнына жұмысшыны нақты
Нарық жағдайында бірінші орынға «тиімді жұмыспен қамту» және
Ал жұмыссыздық - еңбек рыногының тиімсіз жұмыс жасауының және
Инвестицияны тарту экономикалық жағдайдың жақсаруына белгілі бір дәрежеде
Шығыс және орта бизнес республиканың өндіріс сферасында емес саясында
Халықшаруашылық салаларында және ірі кәсіпорындардың жұмысшылардың босатылуын болдырмау қажет.
Еңбек рыногындағы белсенді саясат экономикалық нарықтық секторын дамытуға сәйкес
Жұмыс күшінің территориялық мобильдігін жоғарлату қажет, оның жоғарлауына жұмыс
Сонымен қатар еңбек рыногы инфраструктурасын да дамыту қажет.
Іс жүзінде КЗоТ-та, (еңбек тұралы заң кодексі) заңда еңбек
Нарықтық қатынастарға өтпелі кезеңде еңбек рыногын қалыптастыру әрине қажет.
Еңбек рыногындағы өндірісті жетілдіруге талпынушы шығаратын типтегі еңбек ресурстары
Еңбек рыногының моделі (үлгісі) жұмысбастылық сферасындағы жағдайды реттеу әдістері
Жоғарғы деңгейдегі жалақы керек маманды кәсіпорында, ұйымда алып қалуға
Кәсіпкердің мақсаты – еңбек өнімділігін дамыту, өнім сапасын жоғарлату,
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының Конституциясы - 1995г
Добрынина А.Н., Тарасеевича Л.С. Экономическая теория.
Нарибаев К., Жұмабаев С. “Менеджментң – Алматы, 1998ж.
Романенко И.В. “Управление персоналомң Санкт-Петербург 2000 г.
Шекшня С.В. “Управление персоналом современной
организацийң - М., 1997г.
Закон о труде Республики Казахстан, 2000г.
Веснин “Основы менеджментаң
Маковская “Основы менеджментаң
Ашимбаев Т.А. Экономика Казахстана на пути к рынку. –
Жаркенова С.Б. “Менеджмент негіздерің. - Қостанай, 2000.
Каренов Р.С. “Кадровый менеджментң. –Алматы, 1998.
Эммерсон Г. “Двенадцать принципов производительностиң. – М., 1992.
Виханский О.С.Наумова А.И. “Менеджментң. – М., 1994
Әубәкіров Я. Экономикалық теория негіздері. Алматы: Санат, 998
Әубәкіров Я. А., Байжұмаев Б.Б. , Жақыпова П.Н., Табеев
Румянцев А.М. Саяси экономика. Алматы, 1982.
Ядгаров Я.С. История экономических учений. Москва, 1997.
Костюк В.Н. История экономических учений. Москва, 1977.
Макконнелл Р., Брю Л. Экономикс том 1. Таллинн 1993.
Макконнелл Р., Брю Л. Экономикс том 2. Таллинн 1993.
Бор М.З. История мировой экономики. Москва, 1998.
Харрод Р., Хансен Э. Классики Кейнсианства. Москва 1997.
Академия рынка: Маркетинг, М. 1993г.
Ведение в бизнес, пер. с англ. Ижевск, 1991г.
Все о маркетинге, Азимут центр, М. 1992г.
Райзберг Б.А. Основы бизнеса, М. 1996г.
Хоскинг А. Курс предпринимательства, М. 1993г.
Ахметова К.Ғ. “Менеджмент негіздерің. - Алматы, 1998
Бердалиев “Басқару негіздерің Алматы,
Гершикова И.Н. “Менеджментң - учебник – М., 1997г.
Кабушкин Н.И. “Основы менеджментаң – М., 1997г.
Нарықтық экономикада дамыған елдер өнеркәсібіндегі салыстырмалы еңбек құқығы
Мескон, Хедоури, “Менеджментң – М., 1997 г.
Мамыров Н.К. “Менеджмент и рынок: Казахстанская модельң – Алматы,
3
Жіп жалғау - керілген желі жіптерінің үзігін немесе қашқанын тауып байлау
Геометриялық ою
Қонақ үйлерді классификациялау және оның түрлері.
Қонақ үйлердің түрлері
Қазақ халқының қолөнерін оқушыларға үйретудің маңызы мен мазмұны
Бейнелеу өнері арқылы оқушылардың патриоттық сезімдерін қалыптастыру
Маслоу бойынша қажеттілік теориясы
Пейзаж. Жыл мезгілдері
Пейзаж жанрының түрлері, даму тарихы, ерекшеліктері
Сәндік қолданбалы өнер