Кәсіби сәйкестіліктің психологиялық аспектілері

Мазмұны
Кіріспе................. 3-4
1 тарау Кәсіби сәйкестілік мәселелерінің ғылыми-теориялық негізі
1.1 Кәсіби сәйкестілікті анықтаудың әдіснамасы ....................... 5-11
1.2 Кәсіби сәйкестіліктің даму тарихы мен зерттеу теориясы
1.3 Мамандықты анықтау жүйелігінің психологиялық ееркшеліктері ........ 20-23
2 тарау Кәсіби сәйкестіліктің психологиялық аспектілері
2.1 Кәсіби сәйкестілік ұғымына мінездеме ........... 24-27
2.2 Мамандық таңдау - өзін-өзі тану мен өзін-өзі бағалаудың
2.3 Мамандық анықтау жүйелілігі .......................... 41-43
2.4 Жеке тұлға және оның мамандыққа сәйкестілігі ................ 44-49
2.5 Мамандық таңдауда мектеп пен отбасының өзара байланысы мен
ықпалы ........................ 50-56
3 тарау Тәжірибелік зерттеу жұмыстары ........... 57-73
Қорытынды ...................... 74-75
Қолданылған әдебиеттер тізімі ......... 76-78
Қосымшалар ..................... 79-87
Кіріспе
Психология ғылымындағы өрістеп келе жатқан негізгі бағыттарды, жаңа ықпалдар
Қазіргі қоғамда кәсіби іс - әрекет пен мамандық таңдауға
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Зерттеу тақырыбының өзектілігі тұлғаның кәсіби анықталу
Зерттеудің мақсаты – жоғары сынып оқушыларының кәсіби сәйкестіліктегі өзіндік
Зерттеу объектісі: студенттердің тұлғалық даму құрылымындағы кәсіби сәйкестілік
Зерттеу пәні: студенттердің таңдаған мамандықтары бойынша кәсіби сәйкестілігін
Зерттеудің жаңалығы:
Жеке тұлғаның адекватты мамандық таңдауының кәсіби өзіндік анықталуға
Жоғары сынып оқушыларының дұрыс кәсіби жоспар жасау мен таңдау
Зерттеудің болжамы: Студенттердің мамандық таңдау мотиві болып табылатын
Зерттеуде қолданылған әдістер: Мамандық түрін анықтауға арналған Е.А.
Зерттеудің теориялық маңыздылығы: педагогика және психология және еңбек психологиясы
Зерттеудің практикалық маңыздылығы: Зерттеуде алынған нәтижелерді студенттердің, жоғары сынып
Зерттеу жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен,
Зерттеу жұмысының кезеңдері:
Зерттеу жұмысының бірінші кезеңінде мамандық таңдаудағы проблемалар, кәсіби анықталу,
Зерттеудің екінші кезеңінде зерттеудің негізгі эксперименттік бөлімі жүзеге асырылды.
Зерттеудің үшінші кезеңінде зерттеу жұмысының нәтижелері жүйеленіп, талдауға түсті,
Зерттеудің базасы: Семей қаласындағы М.О.Әуезов атындағы Семей педагогикалық колледжі
Кәсіби сәйкестілікті зерттеу мәселелерінің ғылыми-теориялық негізі
1.1 Кәсіби сәйкестілікті анықтаудың әдіснамасы
Кәсіби сәйкестілікті анықталудың ғылыми проблемаларын зерттеу әдістері мен жүйесі,
Мамандық таңдауға байланысты жұмыстарға ықпал ететін негізгі жағдайларға тұжырымдамалы
Әдіснама мінезі идеясына жеке тұлғаның кәсіби сәйкестілікті анықталу жұмысын
Әлуметтану ғылымында әлеуметті – кәсіби идеясы кең тарады. Бұл
Кәсіби анықталудың, сәйкестіліктің әдіснамалық сұрақтарына кәсіби анықталудың анықтау
Кәсіби сәйкестілікті анықтау жүйесінің анықтамасын қалыптастырмас бұрын, бірнеше жағдайларды
«Кәсіби анықталу өзіне мақсатты қалыптарды, міндеттерді, принциптерді, формаларды, әдістерді,
қосып алатын жүйелі іс - әрекетті білдіреді.
2) Тұлғаның кәсіби анықталу жүйесі еңбек және кәсіби
3) Кәсіби анықталу, сәйкестілік жүйесі – бұл өнеркәсіп
4) Кәсіби анықталу әлеуметтік жүйелерге қатысты дәл осы бір
5) Кәсіби анықталу, сәйкестілік проблемаларын шешу үшін жалғыз министрліктің
Кәсіби сәйкестіліктің эффективтілігіне көптеген әр түрлі объективті және субъективті
Жоғарыда аталып құрастырылған 5 түрлі жағдай арқылы тұлғаның
50–ші жылдардың орта тұсынан бастап, жұмысшы мамандықтарына; 80–ші жылдары,
«Мамандық таңдау немесе кәсіби анықталу жүйесі жұмысының жалпы мақсаты
Кәсіби анықталу жүйесіне келесі негізгі компоненттер кіреді:
мақсаттар мен міндеттер, негізгі бағыттар, сонымен бірге оқушылармен жүргізілетін
Әрбір мектеп жұмысының нақты мақсаттары мен міндеттері осы немесе
Кәсіби сәйкестіліктегі анықталу - «қазіргі уақытта кәсіби анықталу жұмысының
1) Кәсіби ағартушылық бұған кәсіби ақпарат, кәсіби насихат, кәсіби
2) Алдын – ала кәсіби диагностика, бұған жеке
3) Кәсіби кеңес беру, бұған мамандық
4) Кәсіби таңдау мақсаты – берілген мамандықты сәтті
5) Әлеуметтік – кәсіби бейімделу.
6) Кәсіби тәрбие, мақсаты – оқушыларда қарыз қасиетін,
Әртүрлі бағыттар бойынша кәсіби анықталу жұмысының формалары әдістер шеңбері
Кәсіби анықталу сұрақтарының ғылыми зерттеу әдістері күрделірек жағдайға
Неғұрлым маңызды әдіснамалық сұрақтар қатарына кәсіби анықталу критерийлерінің эффектілігін
Бұл критерий маңызды, бірақ жеткіліксіз. Өйткені, мысалы, жоспарланған оқушылар
Мамандықты дұрыс таңдау өндіріске және еңбек сапасына жағымды әсер
Мамандық таңдау сәттілігінің неғұрлым маңызды психологиялық критерийіне адамның өз
Мектептердің және педагогтардың кәсіби сәйкестілікті анықтау әрекетінің эффектілігін анықтау
Психологиялық жағынан тұлғаның психологиялық процестері мен жағдайларының және қасиеттерінің
Әлеуметтік жағы тұлғаның белгілі бір әлеуметтік топқа, ұлтқа жататандығына
Биологиялық жағы жоғары жүйке іс-әрекетінің типін, анализаторлардың құрылымын, шартсыз
Аталған үш жақты зерттеу тұлғаның сапалары мен мүмкіндіктерін, оның
Жеке тұлғаны зерттеуге арналған еңбектерде ішкі жан дүниесінің қарама-
қайшылығы, өзіндік жеке өмір ерекшелігін табу мен айырықша жеке
Көп салалы психология курсының қай-қайсы болмасын студенттің тұлғалық дамуына
психодиагностикалық зерттеу студенттің өзі туралы білімін толықтырады;
зерттеудің нәтижесін талдау арқылы студент өзін түсінуге, тануға мүмкіндік
психологиялық кеңес зерттеу нәтижелерінің мазмұнына байланысты тұлғалық дамуды әрі
психологиялық кеңес тәсілдері тұлғалық қалыптасуды ұйымдастырумен бірге, дамуды жетілдіруге,
Студенттік шақтың негізгі ерекшелігі - өмірлік жоспарларының құрылуы.
Өмірлік жоспар – бұл әлеуметтік этикалық тәртіптегі құбылыс. Студенттік
«Кәсіп» және «мамандық» ұғымдары қамтитын әртүрлі қызметтер саны өте
«Кәсіби сәйкестілік» дегеніміз тұлғаның мамандыққа сәйкестілік жүйелілігінің психологиялық ерекшеліктері,
1.2. Кәсіби сәйкестіліктің даму тарихы мен зерттеу
Кәсіби сәйкестілікті зерттеу мен оның анықталуының бастапқы кезеңін көптеген
Адамдардың кәсіби жарамдылығының кейбір элементтерінің пайда болуы ғасырлар түбінде
Б.з.д. ІІІ мың жылдықта Қытайда кең тараған «өкімет ақсүйегі»
Басқа да мысалдарды бізге Спарта, Афины, Рим қалаларының ежелгі
Жоғарыда келтірілгендей мысалдар өте көп, олардың барлығы кәсіби диагностика
Алайда, егерде кәсіби сәйкестілік пен анықталуды, өзіне жоғарыда аталған
Дәл осы кезде жұмысшы күшін қолдану тәжірибелік қажеттілігі пайда
Индивидуалдық ерекшеліктердің ғылыми зерттеу негізін салған ағылшын ғалымы Френсис
1908 жылдың қаңтар айында, жоғарыда айтылғандай, Бостон қаласында жастарға
Өз жұмысында бюро келесі жағдайларға басшылық етті: белгілеріне қарай
Телефондық компанияның тапсырысы бойынша ол телефонисттер мамандығына дағдысы бар
Тарихта көрсетілгендей, кәсіби анықталудың пайда болуына өмірдің өзі мәжбүрледі.
Кәсіби анықталудың мақсаты мен міндеті кәсіби анықталудың өзі дамыған
Кәсіби анықталу тәжірибенің бірлігі мен тәртіп аралық теориясынан тұру
«Тәжірибелік жағы өзіне мемлекеттік және қоғамдық ұйымдардың, кәсіпорындардың, мекемелердің,
Кәсіби анықталудың теориясын келесідей анықтауға болады: «Бұл эффективті кәсіби
теориясын анықтауда шарасыз. Келесі анықтаманың әлде – қайда түбегейлісі:
Кәсіби анықталу әрекетінің объектісі адамның әлеуметтік кәсіби өзін -
«Мамандық таңдауда белсенділік принципі.» Мамандықты белсенді түрде жеке тұлғаның
Кәсіби сәйкестіліктің анықталуында жалпы педагогикалық принциптермен тығыз байланысты тағы
Кәсіби анықталудың оқушылардың еңбек дайындығымен байланысты приципі. Бұл принцип
- Кәсіби анықталудың жүйелілігі мен тұрақтылық
Кәсіби анықталу жұмысындағы диагностикалық және тәрбиелік бағыттардың байланыстылығы приципі.
- Оқушылардың жас ерекшеліктерін, кәсіби қызығушылық деңгейін, үлгеру
Адамдар еңбек әрекетінде екі негізгі жүйемен жұмыс атқарады. Олар
Табиғи абиотикалық және жасанды техникалық жүйелерінің еңбек жүйесінің объектісі
Мамандық түрлерінің логикалық иерархиялық сипаттамасынан көретініміз, бүгінгі таңда адамдардың
Әрине, адамдар әрекетіндегі бұндай жүйелер бірігіп, бірлесуі де мүмкін.
Мәдени қоғамда кәсіби еңбектің тарихи дамып, қалыптасып және жойылып
1. Топтардың, адамдардың қауымдастығының қажеттіліктерін қанағаттандыру принципі. Кері жағдайда
2. Болашақта мақсаттардың орындалуы жайлы принцип. Керісінше жағдайда
3. Жасы үлкен адамдар үшін жоспарланған әрекет аймағының сәйскестілік
Мамандық түрімен танысу, оны зерттеу – мамандық әрекетін және
І. Белгілі бір мамандық түріне қажет арнайы білім алушылар.
ІІ. Жас мамандар. Бұл жұмыс орындарына арнайы білім алғаннан
ІІІ. Тәжірибелі мамандар. Сәттілікпен жұмыс атқарып жүрген адамдар немесе
ІҮ. Зейнеткерлік жастағы адамдар.
«Кәсіп» - адамның не білетіні, не істей алатыны
Кәсіп жайлы айтудың қажеттілігі еңбекті бөлшектеп бөлуден басталады. Мысалы,
«Мамандық» сөзі латын тілінің «profiteri» - «жұрт көзінше сөйлеу»
«Адамдардың еңбектік кәсіптілікке байланысты тенденциялары мамандық түсінігінен бұрын қалыптасқан.
Ең бастысы, адам антропогенездің бастапқы фазаларынан бастап, психика мен
Психикалық шындықтың ерекшеліктеріндің игерудің эффективті әдістерін табу әрбір адам
Жан дүниелеріне байланысты тәжірибе жинақтаған адамдар қауымдастығы психологиялық «көмек
Отто Липманн арнайы мамандықты зерттеу әдебиеттерінде адамдардың өз мамандықтарына
О.Липманн мамандықтарды саралаудың бұл түрі тек қана кейбір мамандықтарға
Тәжірибелі қызметкерлердің жаңадан келген жұмысшыларына деген кәсіби-педагогикалық авторитаризмі де
Мұндай өндіріс техникасында шамадан тыс өзгерістері туралы емес, күнделікті
Жоғарыда келтірілген жағдайларда жастарды кәсіби дайындауда, мамандық таңдауда кеңес
Соныменен, кәсіби сәйкестіліктің анықталу теориясында жалпы педагогикалық және спецификалық
1.3. Мамандықты анықтау жүйелігінің психологиялық ерекшеліктері
Басқа жағынан қиындық, жеке тұлға дамуының тек белгілі деңгейін
Енді кәсіби жұмысқа байланысты, әрі қатысты жеке тұлға мінездемелерін
Бағалы анықтаулар (ориентация) « Жеке тұлға адамдармен үнемі қарым
Жеке тұлғаның белсенділік қайнар көзіне қажеттіліктер қызмет ететі. Кәсіби
Әр бір жеке тұлға өз мақсаттары мен қызығушылықтарына сай
Өзін - өзі қоғамда, жақын әлеуметтік ортада бекіту;
Еңбек ұжымындағы беделділік;
Туған – туысқандарының, таныстарының, достарының келісімі;
Өзін - өзі жетілдіру, және көрсету – қызықты жұмыс;
Өзінің білімдерін, мүмкіншіліктерін, қабілеттіліктерін қолдану;
Еңбектің шығармашылық мінезі;
Материалды – практикалық, утилитарлық құндылықтар – жақсы жалақы;
Жек тұлғаны қанағаттандыратын мамандық түрі
Кейде бір – біріне тепе – тең түсініктер: «қызығушылық»
Құндылықтарды таңдау барысында, өз кезегінде, жеке тұлғаның қызығушылықтары мен
« Мамандық таңдау мотивтерін түріне қарай 1О-ға бөлінеді:
Жалпы ортақ мотивтілік;
Мамандықтар романтикасы;
Танымдық мінезді мотивтер;
Мамандықтың қоғамдық маңыздылығы көрсетілетін мотивтер;
Мысалдарға жүгіну;
Мотивтелмеген таңдау;
Мінезі бойынша барлық мотивтерді төрт түрге бөліп көрсетуге болады:
Берілген еңбек әрекетін таңдаудың нақты мақсатты-бағытталғандығын дәлелдейтін мотивтер;
Толық мотивтелмеген, нақты емес мотивация;
Сенімсіз, дәлелденбеген мотивация;
Ешбір дәлелсіз мотивация [55].
Қажеттіліктерді, қызығушылықтарды қанағаттандыру, мақсаттарды жүзеге асыру нақты міндеттерді шешіп,
Мамандық таңдау мотивтерін анықтау, адамды берілген еңбек түріне не
Сонымен біз адамның жеке тұлғалық жүйесіндегі құнды анықтауларды қарастырдық.
Алдын – ала кәсіби диагностика адамның бейімділіктер сияқты қасиеттерін
Әдетте, оқушы, неғұрлым бейім деген пәнге, соғұрлым көп уақытын
Қабілеттіліктер «бұл – алынған білімнің сәттілігі, шеберлігі мен дағдыларына
Білімдерге, шеберлік пен дағдылар қатынасына қарай адамның қабілеттіліктері кейбір
«Берілген сұраққа осындай үйлесім, ғалымдар мен зерттеушілірге адамдарды осы
Қабілеттіліктерден басқа, жеке тұлғаның индивидуалды психологиялық ерекшеліктеріне темперамент және
Жүйке – жүйесі темпераменті бойынша 4 түрлі типке бөлінеді:
Меланхолик. Әлсіз тип, қозу және тежелу процесстерінің әлсіздігімен мінезделеді.
Холерик. Күшті, салмақты емес тип. Бұл типте қозу процесі
Сангвиник. Күшті, салмақты, қозғалмалы тип.
Флегматик. Күшті, салмақты, бірақ, селсоқ процесстер тән.
Адамда кез – келген күш, салмақтылықпен, жүйке – жүйесі
Жеке тұлғаның индивидуалдық ерекшеліктеріне мінез – құлық та жатады.
«Психологтар мінез – құлық қасиеттерінің 4 түрлі жүйесін бөліп
Ұжымға немесе жеке адамға қарым – қатынасын білдіретін қасиеттер
Еңбекке қарым – қатынасын білдіретін қасиеттер (еңбек сүйгіштік, жалқаулық,
Заттарға деген қарым – қатынасын білдіретін қасиеттер (ұқыптылық, салақтық,
Өз - өзіне деген қарым – қатынасын білдіретін қасиеттер
Адамның мінез – құлқы байқаусыз әр түрлі қасиеттер жиынтығынан
Сонымен біз оқушыларды кәсіби анықталу мақсатында зерттеу үшін қажетті,
Оқушылармен жүргізілетін кәсіби анықталу жұмысы барысында темперамент ерекшеліктерін есепке
Кәсіби диагностика мен кәсіби таңдау мақсатында оқушылардың мінез –
Бұл оны белгілі еңбек әрекетін орындаушы ретінде анықтап қана
Кәсіби сәйкестіліктің психологиялық аспектілері
2.1 Кәсіби анықталу ұғымына мінездеме
Кәсіби дайындық функцияларын атқаратын, «арнайы білім беру» ұғымына тепе
«Мамандық талаптарына сай ішкі ресурстарды анализдеу нәтижесінде, адамның көмегімен
таңдаудың субъектісі, яғни, таңдаушы;
таңдаудың объектісі, яғни, нені таңдайды.
Таңдаудың субъектісі мен объектісі мамандық таңдаудың мәнсіздігін анықтайды. Ол
Мамандық таңдау бұл – бір мезгілді емес акт. Мамандық
сыртқы жағдайлардан;
мамандық таңдау субъектісінің индивидуалдық ерекшеліктерінен.
«Кәсіби өзін - өзі анықтау бұл – жеке тұлғаның
«Кәсіби сәйкестіліктің пайда болуы жоғары мектеп жасын қамтиды, бірақ,
Алғашқы рет мамандық таңдау (төменгі мектеп жасы оқушыларына тән):
мамандықтар әлемі жайлы аз диффренциалды көріністер, ішкі ресурстар жайлы
Кәсіби өзін - өзі анықтау этабы (жоғары мектеп жасы):
кәсіби ниеттердің пайда болуы мен қалыптасуы және әр түрлі
Кәсіби білім алу:
мектеп білімін меңгеріп болғанан кейін, таңдалған мамандықты
Кәсіби бейімделу;
әрекеттің индивидуалдық стилінің қалыптасуы, өндірістік және әлеуметтік қарым –
5) Еңбек барысында өзін - өзі жүзеге асыру:
- кәсіби еңбекпен байланысты үміттердің жүзеге асуы не аспауы.
Осылай кәсіби өзін-өзі анықтау адамның бүкіл өмір жолын қарастырады.
Кәсіби өзін - өзі анықтаудың алғы шарттары:
Детерменизм және әрекет прициптері ұстанымына қатысты кәсіби өзі -
анықтау. Кәсіби өзін - өзі анықтау – жеке
«Өзін-өзі анықтаудағы адаммен сыналатын қажеттіліктер өзімен – өзі мәнсіз
«Жеке тұлға мен соған қатысты кәсіби анықталу жүйесінің сыртқы
«Сыртқы дүниемен үнемі байланыс процесінде адам өзара әрекет етушіліктің
Кәсіби өзін - өзі анықтау процесі субъекті әрекетінің пайда
Өзін - өзі анықтаудың жекелік алғы шарттары.
«Кәсіби өзін - өзі анықталудың ең жақын психологиялық алғы
Мамандық таңдау проблемасының сәтті шешімін қамтамасыз ететін жеке тұлғаның
Өзін-өзі анықтау психологиялық алғы шарттар тобының бұл түріне, жеке
Екінші топ компоненттері өзінің танымдық қажеттіліктерінің байланысы арқасында, адамға
«Мамандық таңдаудың сегіз бұрышы»
Е.А.Климовтың көзқарасы бойынша, мамандық таңдау жағдаяттарының сегіз бұрышы бар.
Отбасындағы үлкен адамдардың ұстанымы.
Әрине үлкендердің өз балаларының болашақ мамандығының қамын ойлауы түсінікті;
әлі кішкентай деп ойлауында. Мамандықты дұрыс таңдауға көбінесе, ата
Зерттеулер көрсеткендей, көп жағдайда балалар ата – анасының таңдауымен
Достарының, жолдастарының, құрбы – құрдастарының ұстанымдары. Жоғары сынып оқушыларының
Мұғалімдердің, мектеп педагогтарының ұстанымы. « Әрбір мұғалім, ұстаз оқу
Жекелік кәсіби жоспар. Адамның болашағы жайлы түсініктер оның мінез
Қабілеттіліктер. Жоғары сынып оқушыларының қабілеттіліктері мен дарындылықтарын тек оқу
Қоғам келісіміне тартылу деңгейі. Оқушылар тартылуының реалисттілігі – кәсіби
Ақпараттандыру – маңызды ақпараттар – мамандық таңдаудың маңызды факторы.
Бейімділіктер әрекет барысында қалыптасып, жүзеге асады.
Әртүрлі әрекет түрлеріне саналы түрде қосылу арқылы, адам әуестігін,
2.2 Мамандық таңдаудағы өзін - өзі тану мен өзін
Өзін - өзі тану – мамандық таңдауға қатысты басты
Дүниені және өзін - өзі одан әрі жақсы тану
Адамның өзіне деген талап қоюшылығы, өзін - өзі тәрбиелеуі,
Психологияда өзін - өзі бағалау өзін - өзі танудың
«Өзін - өзі бағалау» сөзінің өзі бізге оны түсінуге
К. Маркстың өзі «Мамандық таңдауда бозбаланың ойлары» атты еңбегінде
Жоғары сынып оқушылары өздеріне объективті және толық баға беруге
Жоғары сынып оқушылары жасөспірімдерге қарағанда, өзін - өзі бағалау
Жоғары сынып оқушыларының өзін - өзі бағалауы екі түрлі
Өзін - өзі тәрбиелеу;
Болашақ мамандығын болжамдау.
Мамандық таңдауда жоғары сынып оқушылары көп жағдайда, ең біріншіден,
мамандық таңдауда өзін - өзі бағалаудың қаншалықты маңызды екенін
Жоғары сынып оқушы - түлектері үшін мамандық таңдау –
Адекватты өзін - өзі бағалау барлық оқушылар санына тиімді
Жоғары деңгей - өзінің қызығушылықтарын, қабілеттіліктерін, жеке қасиеттерін бағалау
Ортаңғы деңгейге – үлкен адамдардың бағалауына қарағанда өздерін тым
Төменгі деңгейге – мұғалімдер мен ата – аналар бағалауымен
Өзін - өзі бағалау өзін - өзі тану феномені
9-1О сынып оқушыларының назарына кәсіби маңыздылығы бар қасиеттер енуі
Оқушылардың қажетті кәсіби анықталу білімдерін меңгеру, адамды еңбек
Мамандық таңдау келесі этаптардан тұрады:
1. Мамандықты алғашқы тандау, оған
2. Кәсіби өзін - өзі анықтау кезеңі. Бұл кезеңде
3. Кәсіби білім алу таңдаған мамандықты игеру үшін жалпы
4. Кәсіби адаптамция әрекеттіліктің индивиуалды стилінің қалыптасуымен ерекшеленеді. Бұндай
5. Еңбекке өзін - өзі анықтау кәсіби еңбекпен байланысты
Сонымен, кәсіби өзін - өзі анықтау жеке тұлға әрекетінің
Психологиялық әдебиеттері мамандық таңдау жөнінде шешім қабылдаудың психологиялық факторларын
Жалпы мамандық сипаттамасының дәстүрлі сызбасы
ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ /мамандықтың қысқаша тарихы, оның халықшаруашылық жүйесіндегі алатын
ӨНДІРІСТІК-ТЕХНИКАЛЫҚ /технологиялық процесс жайлы берілгендері, объектісі, жұмыс орны, еңбекті
САНИТАРЛЫҚ-ГИГИЕНАЛЫҚ /климаттық жағдайлар, жарықтың түсуі және басқа да санитарлы
ПСИХОФИЗИКАЛЫҚ /жеке тұлға қасиеттері мен психикалық процесстердің ерекшеліктеріне мамандықтың
Мамандықты саралау. Әлемде мыңдаған мамандық бар. Сондықтан осы
Мамандықтарды халық шаруашылығы салаларына қарай да бөлуге болады. Мұндай
Шынында да, адам жұмыс істеген кезде, оның ықыласы салаға
Е.А.Климов ұсынған сызбаға назар салатын болсақ, мамандықты саралауды төрт
Мамандық топтары (БОНМ)
Мамандық бөлімдері (РМАФ)
Мамандық кластары (ГПИ)
Мамандық типтері (ПТЧЗХ)
1-сурет. Мамандықтарды саралаудың шолу сызбасы.
Бұл сызбаны болашақ еңбек жолын таңдауды ойластырған кезде /мамандық
А.П.Леонтьев бойынша барлық мамандықтар еңбек затына байланысты биономиялық /табиғат/,
Ал, Е.А.Климов еңбек затына қарай барлық мамандықты, кәсіби әректті
І. «Адам-табиғат» /Т/. Мұнда басты, негізгі еңбек заты –
«Адам-табиғат» мына мамандықтарды бөліп қарастыруға болады:
√ еңбек ететін заттары - өсімдік ағзалары болып табылатын
√ еңбек ететін заттары – тірі жаунарлар болып саналатын
√ еңбек ететін заттары – микроағзалар болып саналатын мамандықтар.
Алайда, «Адам-табиғат» типіне жататын мамандық иелерінің еңбегі жоғарыда аталған
«Адам-табиғат» типіне жататын мамандықты таңдағанда ескерілетін жағдай: еңбектің биологиялық
Бұндай мамандық типін таңдаған оқушы бойында келесі психологиялық қасиеттер
ІІ. «Адам-техника»» /Т/. Мамандықтың бұл типінде еңбек үшін басты,
Әрине, қызметкерлер еңбегі мұнда тек техникаға ғана бағытталып қоймайды.
«Адам-техника» түріндегі мамандықтардан мыналарды бөліп қарауға болады:
√ жер – топырақ, тау жыныстарын өндіретін, өңдейтін мамандықтар;
√ металл емес өндіріс материалдарын, бұйымдарды, жартылай шикізаттарды өңдейтін
√ металл өндіретін және өңдейтін, механикалық әдіспен құрастыратын, машина
√ технологиялық машиналарды, қондырғыларды, тасымал құралдарын жөндейтін, реттейтін күтетін
√ ғимараттарды, құрылыстарды, конструкцияларды монтаждайтын, өңдейтін мамандықтар;
√ электр құрал-жабдықтарын, приборларды, аппараттарды жөндейтін, реттейтін, күтетін мамандықтар;
√ көтеретін, тасымалдайтын құралдарды пайдалануға, оларды басқаруға байланысты мамандықтарын;
√ ауылшаруашылығы өнімдерін қайта өңдеуге байланысты мамандықтар.
Техникалық объектілерді өңдегенде, түрлендіргенде, орын ауыстырғанда немесе бағалағанда қызметкерлерден
ІІІ. «Адам-адам» /А/. Мұнда негізгі еңбек заты – адам.
Бұл түрдегі мамандықтардан мыналарды бөліп қарастыруға болады:
√ адамдарды оқытуға және тәрбиелеуге, балалар ұжымын ұйымдастыруға байланысты
√ өндірісті басқаруға, адамдарға, ұжымға басшылық етуге байланысты мамандықтар;
√ тұрмыстық, сауда қызметтеріне байланысты мамандықтар;
√ ақпараттық қызметке байланысты мамандықтар;
√ ақпараттық-көркемөнер қызметін көрсетуге, көркемөнер ұжымдарын басқаруға байланысты
√ дәрігерлі қызмет көрстеуге байланысты мамандықтар.
Сонымен, «Адам-адам» типіне жататын мамандықтардың басым көпшілігі адамдарды оқытып,
Бұл типтегі мамандық бойынша жемісті
Адамдармен жұмыс істеу тіпті оңай
«адам-адам» типіндегі мамандықты таңдаған кезде тұлға бойында аса қажетті
әрқашанда қарым-қатынасқа ұмтылу, танымайтын адамдармен тіл табыса алу;
адамдармен жұмыс істеген кезде көңіл-күйдің үнемі жақсы болуы;
басқа адамдардың ойын, ниетін, көңіл-күйін ұға білу, өзін басқа
адамдардың өзара қарым-қатынасын тез түсініп, көп адамның жеке бастарнына
әртүрлі адамдармен ортақ тіл таба білу;
өз эмоцияларын әрқашанда қадағалау.
ІҮ. «Адам-белгі жүйелері» /Б/. Мамандықтың бұл типінде басты, жетекші
«Адам-белгі жүйелері» типіндегі мамандықтарға мыналар жатады:
√ құжаттарды толтыруға /ана тілінде немесе шетел тілдерінде/, іс
√ еңбек заттары сан мен сандық қатынастардан тұратын мамандықтар;
√ ақпараттарды өңдеп, шартты белгілер жүйесіне келтіруге, объектілерді схема
Осы типтегі қандай да бір мамандық бойынша табысты еңбек
бір қарағанда жай белгілер сияқты болып көрінетін заттар әлеміне
Ү. «Адам-көркем образ» /К/. Мамандықтың бұл типіндегі жетекші
еңбек заты – көркем образ, оны жасау тәсілдері. Мұнда
- бейнелеу қызметіне байланысты мамандықтар: көркем жиҺаз жасау жөніндегі
- музыка қызметіне байланысты мамандықтар: композитор, оркестр артисі, музыкалық
- әдеби көркем шығарма қызметіне байланысты мамандықтар: көркем әдебиет
- әртіс – сахна қызметіне байланысты мамандықтар: театр
«Адам-көркем образ» типіндегі мамандықтардың бір ерекшелігі
қызметкерлер жұмсаған еңбегінің көбі сырт көзге көрінбей, тасада қалады.
Адам еңбегі мазмұнының маңызды сипаты еңбек мақсаты болып
табылады. Еңбек мақсаты әралуан болғанымен оларды білу, қайта жасау,
Гностикалық мамандықтар /Г/.
Бұл мамандықтың атауы латынның «гнозис» - білім, таным деген
шыққан.
Студенттерге ақыл-ой еңбегі, яғни танымдық, гностикалық тек қана
жазу үстелінің басында, кабинетте ғана болады деген үйреншікті ұғыммен
Түрлендіру мамандықтары /Т/.
Көптеген мамандықтар еңбек заттарын түрлендіруге байланысты.
Адамның түрлендіру әрекеті тек қана заттарды жаңғыртуға ғана бағытталып
Іздестіруші мамандықтар /І/.
Бұл кластың атауы түсініктеме беруді қажет етеді. Алайда, ол
Жоғарыда аталған мамандықтың үш класқа тек шартты түрде ғана
Студенттерге еңбек құралдарына қарай мамандықтардың төрт бөлімге бөлетінін де
қол еңбегін пайдалануға байланысты мамандықтар. Бұл мамандық адамдары еңбектің
жұмыс қолмен басқарылатын машыиналарды пайдалануға байланысты мамандықтар.
автоматтандырылған, автоматты жүйелерді, аппараттарды пайдалануға байланысты мамандықтар. Автоматтандандыру тәжірибесіне
функционалды еңбек құрал-саймандары басым болатын мамандықтар.
Психологтар мамандық таңдаудың негізгі факторлары ретінде студенттердің қызығушылықтарын /танымдық,
Адам өзінің кәсіби жолының қалыптасуында жауапты тұлға. Бірақ, «кәсіби
Жалпы техникада белгілі бір проектіні іске асыру алдында оны
2-сурет. Кәсіби өмір жолындағы мүмкін болған және іске асырылған
Суретте бейнеленген кесінділер мақсатталған мүмкіндіктер нұсқалары болып табылады. Бұндай
Суретте үш түрлі шартты түрде жағдаяттар, қадамдар мен шешімдер
Ұдайы кәсіби дамудың кепілдігі ролін адамның белсенділігі атқарады. Оларды
Кәсіби таңдауды жасау және таңдалған жолда жинақталған тәжірибе таңдаудың
Жеке тұлғаның әрекет субъектісі ретінде жан-жақты дамуына тоқталатын болсақ,
Студенттердің мамандықты дұрыс таңдап алуы – еңбектің мазмұны, сипаты
Профессиограмма – оқушының ақыл-ой, психологиялық күш т.с.с. жеке қасиеттеріне
мамандық атауы;
мамандықтың маңызы мен халық шаруашылығында алатын орны;
еңбек түрлері: қол еңбегі, механикаландырылған, автоматтандырылған еңбек, еңбек заттары
жұмыс атқару үшін қажетті білім, іскерлік;
жұмыс жағдайы, жұмыс орны;
жұмыс және демалыс режимі;
медициналық қарсылықтар;
жеке адамның ерік-күші, іскерлігі және басқа қасиеттеріне қойылатын талаптар;
мамандықтың адамның жалпы мәдени дәрежесінің қалыптасуына, ақыл-ой қабілетінің жетілуіне,
мамандық алу жолдары, оқу орнының сипаттамасы және оған түсу
кәсіби өсу перспективасы;
тектес мамандықтар.
Еңбек жолын ойластыра отырып, болашақ мамандықтың профессиограммасын жасаған пайдалы.
2.3. Мамандық анықтау жүйелілігі
«Кәсіби сәйкестілік» сөз тіркесі әр түрлі мағынада қолданылуы мүмкін.
Жоғары сынып оқушыларының оқу орнын таңдаулары кей кезде аз
«Өзін-өзі анықтау» термині жасөспірімдер үшін «қақпан» тәрізді де болуы
Кәсіби өзін - өзі анықтау мәселесі соншалықты күрделі, оны
Осыған байланысты жас түлектерді болашақ өмірге, болашақ мамандыққа дайындау
Орта және жоғары сыныптың кез – келген мұғалімі индивидуалды
Осы кезде педагог оқушыларға көмек көрсету үшін жастардың кәсіби
«Кәсіби өзін - өзі анықтау», «кәсіби бағдар беру», «кәсіби
Бірінші белгісі – жастарды еңбек әрекетіне қалыптастыру. Бірақ, егер
Екінші белгісі – еңбек етуге жарамды қоғам мүшесі ретінде
2.4. Жеке тұлға және оның мамандыққа сәйкестігі
Бүгінгі таңда тұлға, психологиядағы ең өзекті мәселелердің бірі болып
Б.Г.Ананьев., А.Н.Леонтьев өз еңбектерінде объективті өмірді бейнелеу үрдісінде, белсенді
Студенттік кезеңде жеке тұлға ретінде мамандық таңдаудағы өзін-өзі анықтау
Балалық ойын.
Бұл ойында бала өзіне әртүрлі маман ролін алып, кейбір
Бозбалалық-бойжеткендік фантазия.
Мұнда олар өзіне ұнайтын мамандықты армандайды.
Бозбалалық пен осы жастың көп бөлігін қамтитын – алдын-ала
Іс-әрекеттің түрлері таңдалынып, ең алдымен жасөспірімнің көзқарасы
бағаланады, сонан кейін қабілеттілік көзқарасы, ең соңғы көзқарасы бағалы
Мамандық таңдаумен, практикалық шешім қабылдау өзіне негізгі екі
компонентті қосады: болашақ еңбегінің біліктілік деңгейін анықтау және соған
Мамандық таңдау көп баспалдақтылығымен ерекшеленеді. Мүмкіндік қызығушылығынан және
Студенттер үшін мамандық таңдау және өмірлік бағдарламасын жүзеге
асыру деңгейіне байланысты.
Мамандық, ізденіс бұл әлеуметтік қана емес, сонымен бірге,
психологиялық проблема осыған байланысты психологияда 3 негізгі теоретикалық тұжырымдама
Адам ойының тұрақтылығы мен жеке қабілеттерінің практикалық өзгеріссіздігі осыларға
Әрбір адамның керекті қабілетін қалай болса да бөліп алуға
Бұл іс-әрекеттің жеке стиліндегі жіктелу ізденісі, яғни іс-әрекетпен естің
Бұл концепция Е.А.Климовтың келесі жіктелген алғы шарттарында негізделген:
іс-әрекеттің жетістігі үшін тұрақты тәрбиеленбейтін жеке психологиялық қасиеттер профессионалды
кейбір нашар дамыған жеке қабілеттерді жаттығулар арқылы басқа қабілеттің
қабілеттің жіктелуін тұлғаның жеке өзіндік қасиетімен бірге жүргізу қажет,
Мамандық таңдауда профессионалды түрде кәсіби кеңес өткізу қажет. Бұл
арнайы дайындықты қажет ететін қиын іс. Мамандық таңдаудағы
Жастарды еңбекке баулу және мамандық таңдау – маңызды мемлекеттік
Жеке тұлға және оның мамандыққа сәйкестігін жеке тұлға бойындағы
Еңбек субъектісі ретінде адамның дамуын педагогикалық басқару, кәсіби өзін
Осыған байланысты жеке тұлға мен мамандық арасындағы сәйкес келмеушілікті
Стихиялық кәсіби саралау деп аталатын құбылыс. Онда адам өзіне
Бұндай қобалжу түрлері ол таңдаған кәсіби жолына сәйкес келмеуінің
Аталған құбылыстар нәтижесінде адамдар бір жағынан, белгілі бір кәсіби
Жалпы орта білім беретін мектептің жоғары сынып оқушысы бола
Осының алдында адамдарды белгілі нұсқаларға «итермелеу» туралы айтылса, мында
Кейде болашақ кәсіби жолын таңдауға байланысты көмек көрсететін педагогикалық
Жүйелі түрде кәсіби білім алуға мүмкіндіктің болмауы салдарынан адам
Пайда болу, қалыптасу, өңделу – тек қана жеке бас
Мамандық таңдау субъектісі болып табылатын адам педагогикалық басқарушы тарапына
Мамандық таңдау жағдайында оптант мамандық жайында компетентті кеңес түрлеріне
Мамандық таңдау жайлы дұрыс кеңес беру жұмысы – кез
7. Егер кеңес беру жағдайында субъектілі және объектілі мүмкіндіктер
8. Қоғамда дамыған еңбек құралдарының жаңа түрлерін қалыптастыру
Әркімнің өмірі әр түрлі болғандықтан өмір жолында түрлі жағдайларға
Мамандықты таңдау жөніндегі кеңес беруді де басқару ретінде түсінуге
Кәсіпкердің қалыптасуында авторитарлы тенденциялардың болуы мүмкін («Білмесең – үйретеміз,
мәжбүрлейміз» ретінде).
Еңбек құралдары мен жаңа жағдайларды жоспарлау жұмыстары адамың
Кесте 2
Жеке тұлға ерекшеліктері мен мамандық талаптары арасындағы өзара сәйкестіліктің
Кәсіби
әрекеттің
субъектісі
ретінде
жеке
тұлғаның өз
бетінше
даму
деңгейлері Жеке тұлғаның индивидуалды ерекшеліктері мен әрекет талаптары арасындағы
Бар мүмкіндіктерді пайдалану Қажетті мүмкіндіктердің қалыптасуы
Бар
мамандықтарға, жұмыс түрлеріне, әрекеттерге адам-дарды саралау
Педагоги-
калық бас-
қарудың
бол-
мауынан
тұлғаның
дербестігі. 1. Табиғи түрде кәсіби саралау (сәтсіздік жағ-дайдың мүмкіндігі
Мықты педагогика-
лық бас-
қарудың салдарынан
өздігінше даму 5. Гуманистикалық негізде кәсіби таңдау (ұсыныстар арқылы)
қалыптасу жөнінде кәсіби кеңес беру 7. Кәсіби білім алу,
байланысты
еңбек
жағдайларын
инженерлік -
психологиялық
тұрғыда
жоспарлау
Тұлғаның өз
еркімен
дамуы
авторитарлы
басқарудан
шектелген 9. Білім алу мен
жұмыс істеуге
жарамсыздарды
кәсіби саралау
негізінде шектету 10. Кәсіби
кеңес беруді
«қатаң
басқару»
түрінде өткізу 11. «Қатаң
басқару»
позициясы
арқылы
дайындықты
қалыптастыру 12. Жеке
түлғаны өнді-
рістен шығару
позициясында
тәсілдерді
қалыптастыру
Жоғарыда сипатталған жеке тұлға мен мамандықты сәйкестендірудің он екі
Адамның мамандыққа жарамдылығын адаммен ғана ұштастыруға болмайды, себебі, нашар
Адамның кәсіби әрекеті икемдеу барысында оның индивидуалдық – өзіндік
Әрекеттің стилі - әрекеттің өзі сияқты өзгеріп отыратын функционалдық
2.5 Мамандық таңдауда мектеп пен отбасының өзара
байланысы мен ықпалы
Мектеп, отбасы және қоғамдастық баланы қоғамның болашақ белсенді тұлғасы
Балалардың отбасындағы еңбек тәрбиесі проблемасына атақты совет педагогы А.С.
Отбасында балаға «мамандық» атты еңбек тәрбиесіне үйрету мүмкін емес.
Оқушылардың кәсіби анықталу жүйесінің маңызды бөлігі мектептің ата –
Демек, отбасының әлеуметтік және тәрбиелік институты ретіндегі қатынасы, кәсіби
Кәсіби жарамдылық дегеніміз адам мен оның қызметінің, кәсібінің өзара
І. Мамандыққа жарамсыздық. Адам жұмысқа уақытша нмесе мүлдем
ІІ. Қандай да бір мамандыққа жарамдылық. Кәсіби жарамдылықтың бұл
ІІІ. Адамның қызметтің қандай да бір саласына лайықтылығы. Бұлжерде
ІҮ. Сол мамандыққа, қызмет саласына әуестік. Мұны адамның еңбеккер
Кәсіби жарамдылық – туа біткен қасиет емес. Ол еңбек
Жоғары оқу орнының және арнаулы орта оқу орны студенттерінің
мамандық таңдаудағы дербестігі – олардың барынша тәуелсіздігі, өзіндік инициатива
Сонымен, мамандықты саналы таңдап алу дегеніміз оқушылардың
әрқайсысының өз мүмкіндіктерін қоғамның қажеттерімен, оның моралдық принциптерімен үйлестіре
Мамандардың болжауынша, кезк елген адам тіршілік барысында кәсіби
білім мен іскерлікті бес-алты рет түбегейлі жаңартуларына тура келеді.
Мектеп бітіруші мамандықты таңдауды ойластырған кезде өз ықыласын,
бейімділігін, мүмкіндігін бағалауы қажет. Күрделі дүниедегі өзінің аса көп
Студенттің өзін-өзі басқара білуді үйренуі үшін, алдымен өзін тани
білуі, яғни өз қабілеті мен бейімділігін, құштарлығы мен мінез-құлық
Студенттің мамандық таңдағанда өзіне-өзі, өз қабілетіне, адамгершілік
сапаларына, қылығына сын көзбен қарау оған өз мүмкіндігін мамандық
Мінезді, ерік күшті мақсатты қалыптастыру таңдап алған мамандық
бойынша халық шаруашылығының кез келген саласында табысты еңбек ету
Студенттердің өздерінің кәсіптік қызметтері жөнінде таяу уақытқа және
алыс болашаққа арналған жеке кәсіптік жоспарды жасап көруді ұсынуға
Кәсіптік жоспар жасаған кезде студентке мақсатқа жету жолдары мен
құрамдарын да: өз күшін қай жерде және қащан сынап
Мамандықты дұрыс таңдап алу дегеніміз болашақ жұмыс адамның өзіне
қанағат, қоғамға пайда әкелу. Студентерді мамандық таңдау кезінде
бірден басты немесе жоғары дәрежелі мамандықтарды бағдарлау. Кімде-кім
мамандықтың беделдігі, беделсіздігі жөнінде жаңсақ түсінік. Кейбір мамандықтар жөнінде
мамандықты біреулерге ілесіп, серіктесіп таңдау. Мектеп бітірушілердің оқу
адамға, қандай да бір мамандық иесіне деген ықыласты оның
оқу пәндерін мамандықпен теңестіру. Әрбір оқу пәнінің тасасында толып
материалдық өндіріс саласындағы еңбектің сипаты туралы ескі ұғым.
Ғылыми-техникалық прогрестің жеделдеу дәуірінде көпшілік мамандықтар бойынша еңбек мазмұны
Мамандық таңдауда студенттің өзінің маңызды дене ерекшеліктерін,
кемшіліктерін білмеу немесе оған мән бермеу. Адам ағзасының ерешклеікутеріне,
Мамандық таңдауда өзінің қабілеті мен дәлелді себептерін түсіне
білмеушілік. Студенттің өзін-өзі түсінуі, жеке басының ерекшеліктерін біліп, өз
Анықтама-ақпараттық кәсіби кеңес – студент таңдаған мамандықтың
мән-жайын терңірек таныстыруға бағытталған. Бұндай кәсіби кеңес түрі студенттерде
Диагностикалық кәсіби кеңес – жеке адамды жан-жақты зерттеудің
нәтижесінде, оның ықыласын, бейімділігін, қабілетін, басқа да кәсіби қажетті
Медициналық кәсіби кеңес - студенттің қалап алған мамандығына,
денсаулығы сай келетін, келмйтіні анықталуға тиіс. Егер таңдаған мамандық
Түзету кәсіби кеңес – студенттің кәсіби ой-ниеті оның нақты
мен қабілетіне сай келмеген жағдайда қажет болады. Мұндай жағдайда
Жоғарыда аталған кәсіби кеңестер бір-бірімен тығыз байланысты
Медициналық кәсіби кеңесте анықтама – информациялық және түзету кәсіби
3 тарау Кәсіби сәйкестіліктің эксперименттік зерттеулері
Жалпы кәсіби мотивация өзгермелі, объективті, субъективті факторлар әсерінен өзін
Зерттеу мақсаты: кәсіби сәйкестілік мотивтерін зерттеу.
Е.А.Климовтың «Дифференциалды-диагностикалық сұрақнама» әдістемесі (Қосымша А) студенттердің мамандық таңдаудағы
Кәсіби сәйкестілік мотивтерінің төрт негізгі тобын бөліп қарастыру негізінде
р/с Студенттің аты-жөні Кәсіби шеберлік мотивтері Еңбекте өзін-өзі анықтау
1. Аянова Әмина +
2. Алдасова Рамия
+
3. Алдоңғарова Перизат
+
4. Аюпова Назия
+
5. Акбергенова Гауһар
+
6. Болатова Карина
+
7. Болатканова Балауса
+
8. Берикова Ания
+
9. Басболатова Урия
+
10. Бодақбаева Еңлік
+
11. Гайсина Айгерім
+
12. Гуриева Даяна
+
13. ГауҺартас Дана +
14. Досболова Данара
+
15. Даярбаева Айман +
16. Даласбекова Дидар
+
17. Досқалиева Жазира
+
18. Еркешова Еркежан
+
19. Закариянова Аяла
+
20. Зейнелова Жадыра
+
21. Жайлаубай Жасмин +
22. Жеңісбекова Зарина
+
23. Қалиева Қаракөз
+
24. Қарсақбаева Арай
+
25. Қырықбаева Динара +
26. Қосаева Дильназ
+
27. Наубайханова Риза
+
28. Насырова Мадина
+
29. Ниязбекова Айгерім
+
30. Мамырова Майра +
31. Маусымбаева Диляра
+
32. Парменбекова Назерке
+
33. Ризабаева Лиза
+
34. Расова Назигул
+
35. Садуақасова Мадина
+
36. Татерова Айгерім
+
37. Толасбаева Зарина
+
38. Уалиева Зайра
+
39. Шакенова Шакизат
+
40. Ілиясова Іңкәр
+
0314 - «Бастауышта оқыту әдістемесі және ағылшын тілі» мамандығында
Кәсіби шеберлік мотивтері 6 студентте байқалды, бұл 15 пайызды
Еңбекте өзін-өзі анықтау мотивтері – 10 студент, 25 пайыз;
Еңбектің өзіне байланысты мотивтері – 10 студент, 25 пайыз;
Кәсіби сәйкестілік – 14 студентте, ол 35 пайызды құрады.
Сурет 1 – Кәсіби сәйкестіліктің нәтижесі
Е.А.Климовтың «Дифференциалды-диагностикалық сұрақтама» анкеталық әдістемесінің нәтижесі бойынша еңбектің
1) «Адам-адам» типіне – 14 студент;
2) «Адам-табиғат» типіне – 8 студент;
3) «Адам-техника» типіне – 4 студент;
4) «Адам-белгі жүйелері» типіне – 6 студент;
5) «Адам-көркем образ» типіне – 8 студент;
Кәсіби сәйкестіліктің жеке тұлға типімен өзара байланысын анықтау мақсатында
Зерттеу мақсаты: Кәсіби сәйкестіліктің жеке тұлға типімен байланыстылығын
р/с Студенттің аты-жөні Реалистік тип Интеллектуалды тип әлеуметтік тип
1. Аянова Әмина
+
2. Алдасова Рамия
+
3. Алдоңғарова Перизат
+
4. Аюпова Назия
+
5. Акбергенова Гауһар
+
6. Болатова Карина
+
7. Болатканова Балауса
+
8. Берикова Ания
+
9. Басболатова Урия +
10. Бодақбаева Еңлік
+
11. Гайсина Айгерім
+
12. Гуриева Даяна
+
13. ГауҺартас Дана
+
14. Досболова Данара
+
15. Даярбаева Айман +
16. Даласбекова Дидар
+
17. Досқалиева Жазира
+
18. Еркешова Еркежан
+
19. Закариянова Аяла
+
20. Зейнелова Жадыра
+
21. Жайлаубай Жасмин
+
22. Жеңісбекова Зарина
+
23. Қалиева Қаракөз
+
24. Қарсақбаева Арай
+
25. Қырықбаева Динара
+
26. Қосаева Дильназ
+
27. Наубайханова Риза +
28. Насырова Мадина
+
29. Ниязбекова Айгерім
+
30. Мамырова Майра
+
31. Маусымбаева Диляра
+
32. Парменбекова Назерке
+
33. Ризабаева Лиза
+
34. Расова Назигул
+
35. Садуақасова Мадина
+
36. Татерова Айгерім
+
37. Толасбаева Зарина
+
38. Уалиева Зайра
+
39. Шакенова Шакизат
+
40. Ілиясова Іңкәр +
Әдістеме қорытындысы бойынша:
реалистік тип – 4 студент – 10 %;
интеллектуалды тип – 6 студент – 15 %;
әлеуметтік тип – 10 студент – 25 %;
конвенциалды тип – 6 студент – 15 %;
әрекеттенуші тип – 6 студент – 15 %;
әртістік тип – 8 студент – 20 %.
Сурет 2 – Кәсіби сәйкестіліктің жеке тұлға типімен өзара
Нәтижелерді өңдеу: Жауап парағындағы әрбір тігінен орналасқан сұрақтарға белгіленген
Реалистік тип. «Ер адамдардың» типі, жоғары эмоционалды тұрақтылыққа ие.
Интеллектуалды тип. Аналитикалық ақыл-ой, тәуелсіздіктің болуымен сипатталады. Теортикалық және
Әлеуметтік тип. Анық көрінетін әлеуметтік қабілеттердің бар болуымен ерекшеленеді.
Конвенциалды тип. Құрылымдық әрекетке, белгілі бір алгоритмдерге қызығушылығын
Әрекеттенуші тип. Энегрия, импульсивтілік пен энтузиазмді қажет ететін мақсаттар
Әртістік тип. Қоршаған ортамен қарым-қатынаста өзінің қиялы мен интуициясына
Мамандық таңдауда адамның психологиялық ерекшеліктері мен болашақ жұмысының мазмұны
Зерттеу мақсаты: Мамандыққа сәйкес адамның бойындағы қасиеттерін анықтау.
Кез келген мамандық адамның бойында сол мамандыққа сәйкес келетін
Әр адамның мәліметті қабылдап, шешім шығаруы оның қандай психологиялық
р/с Студенттің аты-жөні Рационалды-интроверт «инспектор» Рационалды-экстраверт «администратор» Этнико-сенсорлы, рационалды-экстраверт
1. Аянова Әмина
+
2. Алдасова Рамия
+
3. Алдоңғарова Перизат
+
4. Аюпова Назия
+
5. Акбергенова Гауһар +
6. Болатова Карина
+
7. Болатканова Балауса
+
8. Берикова Ания
+
9. Басболатова Урия
+
10. Бодақбаева Еңлік
+
11. Гайсина Айгерім
+
12. Гуриева Даяна
+
13. ГауҺартас Дана
+
14. Досболова Данара
+
15. Даярбаева Айман
+
16. Даласбекова Дидар
+
17. Досқалиева Жазира
+
18. Еркешова Еркежан
+
19. Закариянова Аяла
+
20. Зейнелова Жадыра
+
21. Жайлаубай Жасмин
+
22. Жеңісбекова Зарина +
23. Қалиева Қаракөз
+
24. Қарсақбаева Арай
+
25. Қырықбаева Динара
+
26. Қосаева Дильназ
+
27. Наубайханова Риза +
28. Насырова Мадина
+
29. Ниязбекова Айгерім
+
30. Мамырова Майра
+
31. Маусымбаева Диляра
+
32. Парменбекова Назерке
+
33. Ризабаева Лиза
+
34. Расова Назигул
+
35. Садуақасова Мадина
+
36. Татерова Айгерім
+
37. Толасбаева Зарина
+
38. Уалиева Зайра
+
39. Шакенова Шакизат
+
40. Ілиясова Іңкәр
+
Зерттеу нәтижесі:
рационалды-интроверт «инспектор» - 3 студент – 8 пайыз;
рационалды-экстраверт «Админстратор» - 2 студент – 5 пайыз;
этнико-сенсорлы рационалды-экстраверт – 4 студент – 10 пайыз;
рационалды-экстраверт «энтузиаст» - 8 студент – 20 пайыз;
рационалды-интроверт «гуманист» - 7 студент – 18 пайыз;
рационалды экстраверт «тәлімгер» - 6 студент – 15 пайыз;
иррационалды-экстраверт «саясаткер» - 5 студент – 12 пайыз;
иррациоанлды-экстраверт «кеңесші» - 5 студент – 12 пайыз.
Сурет 3 - «Сандық кәсіптік бағыт беру» тестінің
Диагностикалық әдістемелерді жүргізу барысындағы әңгімелесу негізінде мамандық таңдауда ата-аналарының,
Практикалық психологияда түзету-дамытушылық жұмыстың негізі ретінде психологиялық тренинг қолданылады.
Жеке тұлғаны оқыту, тәрбиелеу және дамытудың көп жақты мәселелерін
1-ші тренингті сабақ.
Тақырыбы: «Мен және менің мамандығым»
Мақсаты: студенттің кәсіби бағдары, әрекет үстіндегі табандылығын анықтау, психологиялық
Қолданылатын әдіс-тәсілдер:
Сөздік, түсіндіру, сұрақ-жауап, практикалық тестілеу.
Көрнекілік: Тақырыпқа байланысты нақыл сөздер жазылған плакаттар, дидактикалық материалдар,
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Тренингтің мақсаты мен тапсырмаларын жариялау. Топ жетекшісімен таныстыру.
ІІ. Тренингке қатысушыларды бір-бірімен таныстыру. Сіз өзіңіз жайлы бір-екі
Бірнеше қатысушы есімдерді түгел атап шығады, сәтті өткен танысу
ІІІ. «Өзіңізге өзіңіз ризасыз ба?» тесті.
Мұндағы мақсатымыз ең алдымен, адам өзіне деген сенімді қалай
ІҮ. Топпен жұмыс. Таңдалған салалары бойынша бөлінеді. Психолог шартымен
Соңында болашақ маман иелері өздерінің мамандықтары туралы өз пікірлерін
Ү. Релаксация
ҮІ. «Сұхбаттасу». Қатысушыларға сұрақтар беріліп, жауаптар алынады.
Оқуға түсуіңе ата-анаң келісім берді ме?
Не үшін бұл мамандықты таңдадың?
Мамандықты өз таңдауың бойынша жасадың ба?
Оқуға дайындығының қандай?
Болашақ мамандық туралы не ойлайсың?
Маман ретінде өзіңіді қалай сезінесің т.б. сұрақтар легі.
ҮІІ. Сабақты қорытындылау.
ҮІІІ. Қоштасу рәсімі
2-ші тренингті сабақ.
Тақырыбы: «Өзім үшін не білуім керек?»
Мақсаты: жетістікке қол жеткізудегі адамның жеке психологиялық ерекшеліктері мен
Қолданылатын әдіс-тәсілдер: сөздік, түсіндіру, сұрақ-жауап, психодиагностикалық әдістеме.
Көрнекілік: плакаттар, маркер, әдістемелік бланк, сызба, бағалау парағы.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Тренингтің мақсаты мен тапсырмаларын жариялау. Топ жетекшісімен таныстыру.
ІІ. Тренигке қатысушылардың бір-бірімен сәлемдесуі. Қатысшулыар шеңбер жасап тұрып,
ІІІ. «Жетістікке жету жолдарының шыңдары» анкеталық тесті.
Мұндағы мақсатымыз адамның жетістікке жетудегі қиындықтарға қаншалықты төзе білу
ІҮ. Топпен жұмыс.
Қатысушылар жазбаша түрде үш сөйлемді жазып, ойларын жалғастырады.
Мен дәрігер болсам....
Осы мамандықтың қиындықтары....
Менің қолымнан келеді....
Қатысушылар осы сөйлемдерге жазбаша түрде жауап жазып, соңынан жауаптары
Ү. Сергіту жаттығуы.
ҮІ. «Сұхбаттасу». «Мен» бейнесі.
Қатысушыларға күннің сруетін салу ұсынылады. Күннің шуағына өзінің бойындағы
ҮІІ. Сабақты қорытындылау.
ҮІІІ. Қоштасу рәсімі
3-ші тренингті сабақ.
Тақырыбы: «Жетістікке ұмтылу»
Мақсаты: жетістікке қол жеткізудегі адамның жеке психологиялық ерекшеліктері мен
Қолданылатын әдіс-тәсілдер: сөздік, түсіндіру, сұрақ-жауап, психодиагностикалық әдістеме.
Көрнекілік: плакаттар, маркер, әдістемелік бланк, сызба, бағалау парағы.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Тренингтің мақсаты мен тапсырмаларын жариялау
ІІ. Тренигке қатысушылардың бір-бірімен сәлемдесуі. Қатысшулыар шеңбер жасап тұрып,
ІІІ. «Жетістікке жету жолдарының шыңдары» анкеталық тесті.
Мұндағы мақсатымыз адамның жетістікке жетудегі қиындықтарға қаншалықты төзе білу
ІҮ. Топпен жұмыс.
Қатысушылар жазбаша түрде үш сөйлемді жазып, ойларын жалғастырады.
Мен дәрігер болсам....
Осы мамандықтың қиындықтары....
Менің қолымнан келеді....
Қатысушылар осы сөйлемдерге жазбаша түрде жауап жазып, соңынан жауаптары
Ү. Сергіту жаттығуы.
ҮІ. «Сұхбаттасу». «Мен» бейнесі.
Қатысушыларға күннің сруетін салу ұсынылады. Күннің шуағына өзінің бойындағы
ҮІІ. Сабақты қорытындылау.
ҮІІІ. Қоштасу рәсімі
4-ші тренингті сабақ.
Тақырыбы: «Өзін-өзі тану»
Мақсаты: студенттердің өзін-өзі тану себептерін туындату, өзін-өзін тануға үйрету
Қолданылатын әдіс-тәсілдер: сөздік, түсіндіру, сұрақ-жауап, психодиагностикалық әдістеме.
Көрнекілік: маркер, фломастер, А 4 үлгідегі ақ беттер
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Тренингтің мақсаты мен тапсырмаларын жариялау.
ІІ. Тренигке қатысушылардың бір-бірімен сәлемдесуі. Қатысушылар екіге бөлініп, екі
ІІІ. «Қозғалысты шеңбер бойынша беру» ойыны. Қиялындағы затты, оны
ІҮ. Топпен жұмыс «Жағымсыз – жағымды қасиеттер» жаттығуы.
Қатысушылар таза парақ пен қалам алып, парақты екі жартыға
Ү. Сергіту жаттығуы.
ҮІ. «Менің түсім» жаттығуы
Қатысушыларға көптеген түстер беріледі. Олар өздеріне ұнаған түсті таңдайды.
ҮІІ. Сабақты қорытындылау.
ҮІІІ. Қоштасу рәсімі
5-ші тренингті сабақ.
Тақырыбы: «Мамандықты дұрыс таңдай білейік»
Мақсаты: кәсіби мамандықты таңдаудың объективті және субъективті факторын анықтау.
Қолданылатын әдіс-тәсілдер: сөздік, түсіндіру, сұрақ-жауап, психодиагностикалық әдістемелер.
Көрнекілік: мамандық туралы айтқан ғалымдардың ой-пікірлері жазылған плакаттар, маркер,
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Тренингтің мақсаты мен тапсырмаларын жариялау.
ІІ. Тренингке қатысушылардың бір-бірімен сәлемдесуі. Қатысушылар шеңбер жасап тұрып,
ІІІ. «Кәсіптік сандық бағыт беру» тесті.
Мамандық таңдауда адамның психологиялық ерекшеліктері мен болашақ жұмысының мазмұны
ІҮ. Топпен жұмыс.
«Өрмекші жібі» жаттығуы.
Қатысушылардың алғашқысы бір мамандықты білдіретін антоним сөз айтып, қолындағы
Ү. Сергіту жаттығуы.
ҮІ. «Сұхбаттасу». «Мамандықтың бүгінгі қажеттілігі...»
Қатысушыларға топ жетекшісі сұрақтар қояды, қатысушылар жауап береді. Жауаптары
ҮІІ. Сабақты қорытындылау.
ҮІІІ. Қоштасу рәсімі
6-шы тренингті сабақ.
Тақырыбы «Мен таңдауды үйренемін».
Мақсаты: студенттің өзі шешім қабылдап, дұрыс таңдауды жасауға көмектесу
Қолданылатын әдіс-тәсілдер: сөздік, түсіндіру, сұрақ-жауап, психодиагностикалық әдістемелер.
Көрнекілік: плакаттар, маркер, әдістемелік бланк, сызба, бағалау парағы.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Тренингтің мақсаты мен тапсырмаларын жариялау.
ІІ. Тренигке қатысушылардың бір-бірімен сәлемдесуі. Қатысушылар шеңбер жасап тұрып,
ІІІ. «Менің кеңістігім» психологиялық тесті.
Жеке тұлға болып қалыптасуда адамның әлеуметтік-психологиялық жағынан дамуына әсер
ІҮ. Топпен жұмыс.
«Өрмекші жібі» жаттығуы.
Қатысушылардің алғашқысы бір мамандықты білдіретін антоним сөз айтып, қолындағы
Ү. Сергіту жаттығуы.
ҮІ. «Сұхбаттасу». «Мамандықтың бүгінгі қажеттілігі...»
Қатысушыларға топ жетекшісі сұрақтар қояды, қатысушылар жауап береді. Жауаптары
ҮІІ. Сабақты қорытындылау.
ҮІІІ. Қоштасу рәсімі
7-ші тренингті сабақ.
Тақырыбы: «Қарым-қатынастың тиімділігі»
Мақсаты: студенттердің коммуникативті дағдыларын дамыту, қарым-қатынас әдістерімен таныстыра отырып,
Қолданылатын әдіс-тәсілдер: сөздік, түсіндіру, сұрақ-жауап, психодиагностикалық әдістемелер.
Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Тренингтің мақсаты мен тапсырмаларын жариялау.
ІІ. Тренигке қатысушылардың бір-бірімен сәлемдесуі. Қатысушылар шеңбер жасап тұрып,
ІІІ. «Бойканның қарым – қатынастағы стратегиялық басты белгісі» тесті.
ІҮ. «Арқан тарту» ойыны. Бұл жаттығуға диаметрі он, ұзындығы
Ү. Топпен жұмыс. «Мен – маманмын». Тренингке қатысушылар өздерін
ҮІ. Сергіту жаттығуы.
ҮІІ. «Өзін өзі жарнамалау» жаттығуы.
Сіздер маған өзіңіздің көрсететін көрсететін қызметіңізді, психологиялық ерекшелігіңізді, икемділігіңізді,
ҮІІІ.Сабақты қорытындылау
ҮІІІ. Қоштасу рәсімі
8-ші тренингті сабақ.
Тақырыбы: «Өмірлік мақсат»
Мақсаты: болашаққа сеніммен қарауға үйрету, алдыға қойған мақсатқа жетудегі
Қолданылатын әдіс-тәсілдер: сөздік, түсіндіру, сұрақ-жауап, психодиагностикалық әдістемелер.
Көрнекілік: Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі.
Тренингтің мақсаты мен тапсырмаларын жариялау.
ІІ. Тренигке қатысушылардың бір-бірімен сәлемдесуі. Қатысушылар шеңбер жасап тұрып,
ІІІ. «Тұлғаның өзін өзі бағалаудың зерттеу әдісі» тесті.
ІҮ. Топпен жұмыс.
«Мақсатқа жете аласың ба?» жаттығуы.
Қатысушыларға проективті әдіс қолданылады. Әр қатысушы мақсатқа жету дегеніміз
Ү. Сергіту жаттығуы.
ҮІ. «Пікірталас». «Өмірдегі менің орным...»
Қатысушыларға топ жетекшісі сұрақтар қояды, қатысушылар жауап береді. Жауаптары
ҮІІ. Сабақты қорытындылау
ҮІІІ. Қоштасу рәсімі
.
И.И.Дубровинаның бағдарлама-тренингі жүргізудегі негізгі мақсат - бүгінгі таңдағы маңызды
р/с Студенттің аты-жөні Кәсіби шеберлік мотивтері Еңбекте өзін-өзі анықтау
1. Аянова Әмина +
2. Алдасова Рамия
+
3. Алдоңғарова Перизат
+
4. Аюпова Назия
+
5. Акбергенова Гауһар
+
6. Болатова Карина
+
7. Болатканова Балауса
+
8. Берикова Ания
+
9. Басболатова Урия
+
10. Бодақбаева Еңлік
+
11. Гайсина Айгерім
+
12. Гуриева Даяна
+
13. ГауҺартас Дана +
14. Досболова Данара
+
15. Даярбаева Айман +
16. Даласбекова Дидар
+
17. Досқалиева Жазира
+
18. Еркешова Еркежан
+
19. Закариянова Аяла
+
20. Зейнелова Жадыра
+
21. Жайлаубай Жасмин +
22. Жеңісбекова Зарина
+
23. Қалиева Қаракөз
+
24. Қарсақбаева Арай
+
25. Қырықбаева Динара +
26. Қосаева Дильназ
+
27. Наубайханова Риза
+
28. Насырова Мадина
+
29. Ниязбекова Айгерім
+
30. Мамырова Майра +
31. Маусымбаева Диляра
+
32. Парменбекова Назерке
+
33. Ризабаева Лиза +
34. Расова Назигул
+
35. Садуақасова Мадина
+
36. Татерова Айгерім
+
37. Толасбаева Зарина
+
38. Уалиева Зайра
+
39. Шакенова Шакизат
+
40. Ілиясова Іңкәр
+
«Педагогика және бастауышта оқыту әдістемесі» мамандығында оқитын 40 студентке
Кәсіби шеберлік мотивтері 7 студентте байқалды, бұл 17 пайызды
Еңбекте өзін-өзі анықтау мотивтері – 11 студент, 28 пайыз;
Еңбектің өзіне байланысты мотивтері – 6 студент, 15 пайыз;
Кәсіби сәйкестілік – 16 студентте, ол 40 пайызды құрады.
Сурет № 4 – Қалыптастырушы экспериментте алынған кәсіби сәйкестіліктің
Бүгінгі таңдағы әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың күрделенуі, ақпараттар ағымының қарқындауы т.б.
Болашақ студент мамандық таңдағанда өзіне-өзі, өз қабілетіне, адамгершілік сапаларына,
Қорытынды
Бүгінгі таңдағы әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың күрделенуі, ақпараттар ағымының қарқынды дамуы,
Дипломдық жұмыстың мазмұнын ашу мақсатында мамандық таңдаудағы бағдарламаларды жоспарлау,
Бүгінгі студент – ертеңгі маман иесі. Сондықтан, студенттің мамандық
Студенттің мамандық таңдауы мен оның кәсіптілік сәйкестілігі проблемаларын қамтыған
Мамандық таңдауды анықтайтын факторлардың ішіндегі ең маңыздысы сол кәсіпке
Зерттеу жұмысын қорытындылай келе, педагог-психолог маманына мынандай ұсыныс жасауға
Болашақ мамандықты таңдауда оқушының бойындағы қабілеттіліктерді дұрыс диагностикалай білу;
Зерттеуден алынған нәтижелерді, сонымен бірге жас және дербес өзгешеліктерін
Оқушы жөнінде, оның микроортасы жөнінде толық хабардар болу
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Климов Е.А. Введение в психологию труда. М., 1988
Бодров В.А. Психология профессиональной пригодности. М., 2001
Гаврилов В.Е. Использование модульного подхода для психологической классификации професиий
Иванова Е.М. Психотехнология изучения человека в трудовой деятельности. М.,
Абульханова-Славская А.А. Стратегия жизни. М., 1991
Зеер Э.Ф. Психология профессий. Екатеринбург., 1999
Колмогорова Л.С. Диагностика психологической культуры школьников. М., 2002
Акмеология: Учебник / Под.ред. Деркача А.А. М., 2002
Басимов М.М. Типология личности и профессиональной среды Дж.Холланда. Учебно-методический
Климов Е.А. Как выбирать профессию. М., 1984
Кукосян О.Г. Профессия и познание людей. Ростов-на-Дону. 1981
Бодалев А.А., Рудкевич Л.А. Как становятся великими или
Ростунов А.Т. Психологическая подготовка школьников к труду и выбору
Пряжников Н.С. Психологический смысл труда. М., 1997
Шестень А.П. Научно – популярная, техническая и художественная литература
Василюк Ф.Е. Психология переживания. Анализ преодоления критических ситуации. М.,
Осницкий А.К. Психология самостоятельнотси: Методы исследования и диагностики. М.,
Газарян С.С. Ты выбираешь профессию. М., 1985
Климов Е.А. Психология профессионала. М., 1996
Петрищева Г.П. Жизненные планы как фактор профессионального самоопредения молодежи.
Гейжан Н.Ф. Теория и практика профессиональной консультации. М., 1991
Ярошенко В.В. Школа и профессиональное самоопределение учащихся. – Киев,
Мир профессий. Человек-знаковая система. Сост. Левиева С.Н. М., 1988
Дьяченко М.И. Психология высшей школы. Минск., 2006
Головаха Е.И. Жизненная перспектива и профессиоанльное самоопределение молодежи. Киев.,
Ильинский И.М. Образовательная революция. М., 2002
Кабаченко Т.С. Методы психологического воздействия. М., 2000
Гизатулин Ш.З. Профориентация старших школьников. Уфа., 1985
Резапкина Г.В. Секреты выбора профессии. М., 2002
Климов Е.А. Психология профессионального самоопределения. М., 2004
Мир профессий. Человек-природа. Сост. Левиева С.Н., М., Молодая гвардия.
Мир профессий. Человек-техника. Сост. Гаврилов В.Е., М., Молодая гвардия.
Ковалев Е.А. Личность воспитывает себя. М., 1983
Пряжников Н.С., Пряжников Е.Ю. Психология труда и человеческого достоинства.
Кроник А.А. Психологическое время личности. Киев., 1984
Ломов Б.Ф. Человек и техника. Л., 1973
Столяренко Л.Д. Педагогическая психология. РнД., 2004
Немов Р.С. Психология. 1 книга. М., 2000.
Маркова А.К. Психология профессионализма. М., 1996
Климов Е.А. Как выбирать профессию: Книга для учащихся страших
Мир профессий. Человек-художественный образ. Сост. Смирнов А.И. М., 1982
Орлов А.Б. Психология личности и сущшности человека. М., 2002
Петрова Н.И. Индивидуальный стиль деятельнотси учителя. Казань., 1982
Смирнов И.П. Человек – образование – профессия – личность.
Пермяк Е.А. Кем быть? Путешествие по профессиям. М., 1956
Моросонова В.И. Индивидуальный стиль саморегуляции: феномен, структура и функции
Профессинальная ориентация молодежи и организация приема в высшие учебные
Рудкевич Л.А. Как становятся великими или выдающимися? М., 2003
Повренков Ю.П. Психологическое содержание профессионального становления человека. М., 2002
Щукин М.Р. Структура индивидульного стиля деятельности и условия его
Практикум по психологии менеджмента и профессональной деятельности. Под.ред. Никифорова
Козача В.В., Гарбер Е.И. Методика профессиографии. Саратов., 1992
Пряжников Н.С. Пряжников Н.С. Профессиональное и личностное самоопределение. М.,
Гарбер Е.И., Козача В.В. Методика профессиографии. Саратов., 1992
Психодиагностика мотивации: Сост. Казанцева Г.Н., Сидоров К.Р. Ижевск., 2002
Рувинский Л.И., Хохлов С.И. Как воспитывать волю и характер.
Прощицкая Е.Н. выбирайте профессию: Учебное пособие для учащихся старших
Шефель С.В., Шилин К.И. Сотворение человека будущего: Экософские основания.
Матушкин С.Е. Воспитание трудолюбия: содержание, поиски. Челябинск., 1998
Ростунов А.Т. Формирование профессиональной подготовки. Минск., 1984
Қосымша А
Студенттердің кәсіби мотивациясын анықтау әдістемесі
КІРІСПЕ НҰСҚАУЛАР. Мотивация ретінде белсенділік туғызатын және оның бағытын
Кәсіби мотивация өзгермелі, объективті, субъективті факторлар әсерінен өзін үздіксіз
Кәсіби мотивацияға байланысты мәселелрді қарастырғанда мотивацияның әрекет сәттілігіне әсер
ӘДІСТЕМЕ МАҚСАТЫ. Кәсіби әрекеттілік мотивтерін зерттеу
ҚАЖЕТТІ ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР. Кәсіби әрекеттілік мотивтерін зерттеуге арналған сұрау мәтіні,
ЖҰМЫС БАРЫСЫ: Зерттеу жұмысы топ арасында немесе индивидуалды түрде
НӘТИЖЕЛЕРДІ ӨҢДЕУ. Әдістеме кәсіби әрекеттілікті зертетуге арналған. Кәсіби әрекеттілік
І – еңбектің өзіне байланысты
ІІ – еңбектің әлеуметтік маңыздылығының мотивтері;
ІІІ - еңбекте өзін-өзі анықтау мотивтері;
ІҮ – кәсіби шеберлік мотивтері. Жауап парағын белгілегеннен кейін,
ОҚУШЫЛАРДЫҢ КӘСІБИ МОТИВАЦИЯСЫН ЗЕРТТЕУГЕ
АРНАЛҒАН СҰРАУ МӘТІНІ
Маған ұнайды...
а/ еңбегімнің зая кетпейтінін білетін болсам, кез келген
б/ қойылған мақсаттарға жету үшін барлық жаңа нәрселерге үйрену;
в/ барлық істерді жақсы істеу, себебі, бұл маған болашақта
Менің ойымша....
а/ тапсырылған істердің барлығын жақсы орындау қажет, себебі бұл
б/ өзімнің жұмысым қоршаған ортаға пайда әкелу қажет;
в/ қойылған мақсаттарға жетуге әсер ететін болса, барлығымен де
Маған ұнайды...
а/ болашақта қажет болатын болса, жаңа нәрселерге үйрену;
б/ кез келген жұмысты жақсы орындау, себебі ол қоршаған
әкеледі
Менің ойымша...
а/ кез келген жұмыстың маңыздылығы – оның қоршаған ортаға
б/ өмірде өз күшімді барлық іс-әрекет түрінен сынақтан өткізу;
в/ өмірдегі ең маңыздысы – бұл әрқашанда жаңа нәрселерге
Маған ұнайды..
а/ барлық жұмыс түрлерін жақсы орындау;
б/ менің жұмысым қоршаған ортаға пайда тигізетіні;
в/ кез келген жұмысты оырндау, себебі жұмыс істеу әрқашанда
Мені қызықтырады...
а/ жаңа білімдер мен дағдыларды меңгеру процесі;
б/ менің мүмкіндіктерімен сай келетін кез келген жұмысты орындау;
в/ қоршаған ортаға нақты пайда әкелетін жұмыс процесі
Мен сенімдімін...
а/ кез келген жұмыс қызықты, егер ол жауапкершілікті қажет
б/ кез келген жұмыс қызықты, егер ол маған пайда
в/ кез келген жұмыс қызықты, егер мен оны өз
Маған ұнайтыны...
а/ өз ісімнің шебері болу;
б/ ешкімнің көмегінсіз бір нәрселерді істеу;
в/ әрқашанда жаңа нәрселерге үйрену.
Мені қызықтырады...
а/ үйрену;
б/ қоршаған орта байқайтын барлық іс-әрекетті істеу;
в/ жұмыс істеу.
Менің ойым бойынша...
а/ менің жұмысымның нәтижелері қоршаған ортаға байқалса, жақсы болар
б/ кез келген жұмыстың нәтижесі маңызды;
в/ қажетті білімдер мен дағдыларға үйрену қажет.
Менің қалайтыным...
а/ өзімді қызықтыратын істермен ғана айналысу;
б/ кез келген істі тек қана жақсы орындау;
в/ менің жұмысым қоршаған ортаға пайда әкелсе,ғ өткені ол
Мені қызықтырады...
а/ кез келген әрекетті басқалар істей алмайтындай жақсы орындау;
б/ бұрын білмеген нәрселерге үйрену;
в/ зейін қоюды талап ететін жұмыстарды істеу.
Мен ұнатамын...
а/ бәрі бағалы деп есептейтін жұмыстарды істеу;
б/ ешкім кедергі жасамайтын болса, кез келген жұмысты орындау;
в/ істейтін жұмысым болғанды.
Менің қалайтыным...
а/ кез келген жұмысты орындау, оның қорытындысы мені қызықтырады;
б/ пайда әкелетін жұмысты орындау;
в/ маған ұнайтын жұмысты оырндау
Менің ойым бойынша...
а/ кез келген жұмыстың ең қызықтысы – оның жүру
б/ кез келген жұмыстың ең қызықтысы – оның нәтижесі;
в/ кез келген жұмыстың ең қызықтысы – оның басқаларға
Маған ұнайды..
а/ өмірде қажет болатын нәрселердің барлығына үйрену;
б/ қаншалықты қажет екеніне қарамастан, жаңа нәрселерді игеру;
в/ үйрену, оның жүру процесі
Мені қызықтыратыны...
а/ оқу аяқталғаннан кейнгі перспектива;
б/ оқып болғаннан кейінгі қоғамға қажетті адам болатыным;
в/ оқудың маған пайдалы екендігі
Мен сенімдімін...
а/ мен нені үйренсем де ол маған әрқашанда қажет
б/ маған әрқашанда оқу ұнайтындығы;
в/ оқып болғаннан кейін қоғамға қажетті адам болатындығына.
Маған ұнайтыны...
а/ менің жұмысымның нәтижесі басқаларға көрінетін болса;
б/ өз жұмысымды шеберлікпен атқару;
в/ кез келген істі басқалар істей алмайтындай жақсы орындау.
Менің жақсы қасиетім...
а/ өзіме бұйырылған істі сапалы орындайтыным;
б/ қоршаған ортаға байқалатын іс-әрекеттерді орындай алатыным;
в/ айналысып жүрген іс-әрекетімнің нәтижелі болғанын қалаймын.
Қосымша Б
КІРІСПЕ НҰСҚАУЛАР. Кәсіби сәйкестіліктің мақсатын айқындауда адамның психологиялық типін
ӘДІСТЕМЕ МАҚСАТЫ. Кәсіби сәйкестілікті анықтауда адамның психологиялық типін анықтау.
ҚАЖЕТТІ ҚҰРАЛ-ЖАБДЫҚТАР. Анкеталық сұрақтар мәтіні, жауап парағы.
ЖҰМЫС БАРЫСЫ: Сыналушыларға жауап парақтары таратылып, келесі нұсқаулар ұсынылады:
НӘТИЖЕЛЕРДІ ӨҢДЕУ.
«иә» деген жауапқа – 3 ұпайдан, «жоқ» деген жауапқа
АНКЕТА СҰРАҚТАРЫ
«Қызықты физика», «математикалық демалыс» сияқты кітаптарды оқисыз ба?
Радиотехника саласындағы жетістіктер жөнінде ғылыми-көпшілік журналдармен таныстыңыз ба?
Жан-жануарлар және өсімдіктер жемі жөнінде оқисыз ба?
Географиялық карта және әртүрлі елдер жөніндегі мәліметтермен танысасыз ба?
Тарихи оқиғалар жөнінде және жеке тұлғалар жөнінде кітап оқисыз
ЖиҺаздарды құрастыру, киім үлгілерін модельдеу, тағамдар әлемімен қызықтыңыз ба?
Спорт және шайқастуралы кітаптар оқыдыңыз ба?
Ұйымдастырушылық қабілетіңіз жоғары ма?
Әртіс болуды армададыңыз ба?
Мектеп өмірі жөнінде кітаптар оқыдыңыз ба?
Биологияны оқып үйренгіңіз келе ме?
Пайдалы қазбалардың оррнының зерттелуі туралы біленсіз бе?
Физикадан тәжірибе жасадыңыз ба?
Шет тілдерді білесіз бе?
Дәрігер және медбике қызметімен таныссыз ба?
Драмалық үйірмелерге қатыстыңыз ба?
Өз ойыңды жазбаша жеткізе аласыз ба?
Спорт ойындары қызықтыра ма?
Сахнада өлең айтып көрдіңіз бе?
Химия үйірмесіне қатыстыңыз ба?
Оқу тапсырмаларын орындауда қиындық туса, жолдастарыңа орындау тәртібін шыдамдылық
Топ тәлімгері жұмысын атқара аласыз ба?
Лингвистикалық немесе әдеби үйірмелерге қатысу.
Ойындар және балаларға мереке ұйымдастыру, ықпал штабын құра алып,
Әдеби мерекелер, айтулы күндерді ұйымдастыра аласыз ба?
Әдеби кештердің сценарийін жаза аласыз ба?
Санитарлар үйірмесіне қатыстыңыз ба?
Музыкалық аспата ойнай аласыз ба?
Үлкендерге көмек көрсетуде шыдамдылық танытасыз ба?
Адамдарға әртүрлі қызмет көрсете аласыз ба? (аяқ киімдерді жөндеу,
Әдеби-сыншыл мақалаларды оқисыз ба?
Сурет көрмесі, театр қойылымдары, кинофильмдерді талқылай аласыз ба?
Кішкентай балаларға кітаптар оқу, ертегі айтасыз ба?
Тұрмыстық құралдарды жөндей аласыз ба?
Әскериленген жорықтар қызықтыра ма?
Географиялық және геологиялық карта жасай аласыз ба?
Әртүрлі механизммдерді құрастыра аласыз ба?
Ауру адамды күте аласыз ба?
тарихи үйірмелерге қатысу, тарих бойынша хабарлама дайындай аласыз ба?
Жанұяның қаржысын үнемдей аласыз ба?
Сайыстарға, олимпиадаларға және көркемдік байқауларға қатыса аласыз ба?
Математикалық есептерді жылдам шеш аласыз ба?
Техникалық сызба және сызулардан хабарыңыз бар ма?
Жаңалық ашулар жөнінде бяндама даярлай аласыз ба?
Биологиядан тәжірибе жасап көрдіңіз бе?
Өз бөлмеңді жинақы ұстау, мектептегі, сыныптағы, үйдегі жинақылыққа қамқор
Адам ағзасының қызметі және құрылысы туралы біліміңіз бар ма?
шетелдегі және ТМД-дағы елдердің саяси оқиғаларын талқылай аласыз ба?
Коллекция жинайсыз ба?
Халықтарды, мемлекеттердің пайда болуы туралы тарихи деректерді білесіз бе?
Қосымша В
«САНДЫҚ КӘСІПТІК БАҒЫТ БЕРУ ТЕСТІ»
НҰСҚАУ: төмендегі кестенің әр жұптан (1-2, 3-4, 5-6, 7-8)
Сіздің жұмыс қабілетіңіз үнемі бірқалыпты, анық себептерге ғана байланысты
Сіздің жұмысқа қабілетіңіз көңіл-күйге қарай өзгеріп тұрады.
Келеңсіз жағдайлар мен дау-жанжалдардан себеп іздеп әуре болмайсыз. Ақыл-ойыңызды
Жақсы қарым-қатынасты бұрып алмас үшін келісімге келе аласыз. Сіз
Сіз – реалист адамсыз. Бос қиялды ұнатпайсыз. Өзіңізге сенімді
Болашақты елестете білесіз, өткенді жиі еске аласыз, жақсылыққа, өзгерістерге
Ұстамдысыз. Әр нәрсенің соңын күтесіз, қарым-қатынаста бастамшылық көрсете алмайсыз.
Жаңа адамдармен тез тіл табысып кетесіз. Таныстарыңыздың санын көбейтуге
Қандай психологиялық типке жататыныңызды төмендегі кесте бойынша табасыз:
Психологиялық тип Қандай кәсіппен айналысуыңа болады? Нені талап
1357
Логикалы-сенсорлы, рационалды-интроверт «инспектор» Техникаға бейім. Инструктор, контролер, құжататрды толтыру,
1358
Логикалы-сенсорлы, рационалды-экстраверт «администратор» Экономист, банктің несие бөлііндегі жұмыстар,
1367
Логикалы-интуитивті, рационалды-интроверт «сараптамашы» Жүйелі сараптауды қажет ететін салалардың бәрінде
1368
Логикалы-интуитивті, рационалды-экстраверт
«кәсіпкер» Жоғарытемп қажет ететін жұмыстарға, іссапарлармен байланысты жұмыстар ұсынуға
1457
Этикалы-сенсорлы
Рационалды-инроверт Әлеуметтік сала: медицина, денсаулық сақтау әсіресе, стоматология, массаж,
1458
Этикалы-сенсорлы рационалды экстраверт «энтузиаст» Жарнама әлеуметтік сауалнама жүргізу, қызмет
1467
Этнико-интуитивті рационалды-интроверт
«гуманист» Жасөспірімдермен тәрбиелік жұмыстар, психотерапия, философты-гуманитарлы сала, портреттік,
1468
Этнико-интуитивті,
Рационалды-экстраверт
«тәлімгер» Гуманитарлық сала, өткізу немесе қамсыздандыру агенті, өнер салалары.
2357
Сенсорлы-логикалық иррационалды-интроверт «шебер» Шаруашылықты рационалды жүргізу, заттарды көркемдеу, шағын
2358
Сенсорлы-логикалық, иррационалды-экстраверт «Маршал» Адамдарды жақсы басқара біледі, бойындағы қасиеттерді
2367
Интуитивті-логикалық, иррационалды-интроверт «сыншы» Қолданбалы ғылыми-зерттеу жұмыстары, прораммалау, математика, физика,
2368
Интуитивті-логикалық, иррационалды-экстраверт «Ізденуші» Басқаларға тәуелсіз, өз бетімен болатын
2457
Сенсорлы-этикалық,
Иррационалдық-экстраверт «Делдал»
Әлеуметтік салада өзін толық көрсете алады. Аз мөлшердегі мауда,
2458
Сенсорлы-этикалық иррационалды-экстраверт «Саясаткер»
Ресурстармен қамтамасыз ету, дипломаттық жұқмыстар, көпшілік мәдени іс-шараларды ұйымдастыру
2467
Интуитивті-эстикалық, иррационалдық-инроверт «Лирик» Аз адамдармен сыпайы түрде араласатын жұмыстарды
2468
Интуитивті-эстикалық, иррационалдық-экстраверт «Кеңесші» Гуманитарлық сала, педагогика, жанұялық, психологиялық кеңес
88

Ұқсас жұмыстар

Тілдік қасиеттеріне байланысты студенттердің өзін - өзі сәйкестендіруі

Мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыру

Мектепке дейінгі мекемелерде балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыру

Жеке тұлғаның өзін-өзі тану құрылымындағы Кәсіби Мен-тұжырымдамасы және кәсіби сәйкестілігі

Кәсіби сәйкестік

Интеллектілік даму мен өзіндік бағалаудың өзара байланысына этномәдени факторлардың әсері

Мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың этностық - мәдени дүниетанымын қалыптастыру

ЖАЛҒЫЗДЫҚ ӘЛЕУМЕТТІК ҚҰБЫЛЫС РЕТІНДЕ

Мектепке дейінгі мекемелердегі оқыту мен тәрбиелеу