Тұрақты шығындар
Жоспар:
Кіріспе...............................................................................................................3
1. Калькуляцияның мәпі және әдістері ..............................................................5
2. Өнімнің өзіндік кұнын
3. Абзорпшен-костинг жүйесінде өзіндік құнды калькуляциялау
4. Директ-костинг
5. Абзорпшен-костинг және директ-костинг жүйелерінің кемшіліктері
Қорытынды ........................................................................................................49
Қолданылған әдебиеттер тізімі ..........................................................................50
Кіріспе
Кәсіпорындар нарықтык қатынастар кезінде заңды және экономикалық тәуелсіздікке
Кәсіпорындардың әр түрлілігі яғни меншік, экономикалық, заңды, ұйымдық,
- қаржылық жәие басқару есебінің
- жеделділігімен
- өзіндік құнды толықтырумен
Қаржылық және басқару есебінің өзара қатынасы бақылау шоттарының
Екінші кретерий негізінде шығындар есебі фактілік есепке (бұрынғы)
Соңғы жағдайда басқару есеп жүйесіінің екі түрін айтуға
Бүгінгі нарықтық қатынастар даму қарсаңында кәсіпорын бағыт бағдарының
баскарудың рөлін ғана
Практикада көрсеткендей, қазіргі таңда жалпы шығындар сомасы мен
Бұл курстық жүмыстың актуалдығы қазіргі таңда Қазақстан Республикасьшың
I. Калькуляциялаудың мәні және әдістері.
Өнімнің өзіндік құны - бұл өндіріске және өткізуге
Калькуляциялау — бұл барлық тауарлық өнімдердің де әрі
Калькуляцияда
қорытындыланады.
Калькуляцияның мына түрлері болуы мүмкін:
• жоспарлы - еңбек шығынының,
• есеп берушілік (нақты) калькуляция
• нормативті
• жобалық
• алдын - ала жүргізілетін
Калькуляция барысында шығын есебінің объектісін және өнімнің өзіндік
Шығын есебінің объектісі — кәсіпорын өндіріс шығын есебінің
Калъкуляциялау объектісі - кәсіпорын калькуляциялайтын өнім (жұмыс, кызмет)
Кешенді өндірістерде біртұтас технологиялық процесте шикізаттың бір түрінен
Шығынды шығарып тастау әдісі - мұнда өнім өндірудің
Құрамдастырылған (комбинированный) әдіс - негізгі және ілеспе өнімнің
Кезеңдер:
• кешенді шығынның жалпы сомасынан ілеспе
• шығынның қалған сомасынан
• шығынның
• тиісті өнімдердің өзіндік күнының жалпы
Тапсырыстық әдіс - технологиялық мақсаттарға арналған материалдар шығынын,
Өндірістік шығынның тапсырыстық есебін ұйымдастыру мына жагдайларда жүзеге
тапсырыспен орыыдалған бүйымдарды немесе бірқатар бұйым партиясын дайьшдауды
Барлық тікелей шығындар жекелеген тапсырыстар бойынша шығын номенклатурасында
Жеке тапсырыс шығын есебі мен калькуляциялаудың объектісі болып
Есептің тапсырыстық әдісіне мына ерекшіліктер тэн:
• тапсырыстар бойынша шығындарды қорытындылау (жалпылау); .тапсырысты орындау
• тапсырыстар есебінің карточкасын жүргізу, сондай-ақ жанама шығындар
8010 «Негізгі өндіріс» талдамалық шоттар тапсырыстардың саньша сэйкес
Қайта бөлу әдісі біркелкі өнім өндірістің барлық кезеңінде
Әдістің мәні мынада - тіпті бір қайта жасаудан
Шығын есебінің қайта бөлістік әдісінің ерекшеліктеріне мыналар жатады:
Жаппай өндіріс жағдайында бір текті өнімдер жай калькуляцияларда
Шаруашылық операцияларының мазмүны Дебет Кредит
1. Жартылай
2. Жартылай дайындалған өмім одан әрі өңделуге №2
3. Жартылай өнім №2 цехында цайындалды (айдың басындағы
4. Жартылай дайындалган өнім №3 цехына одаы әрі
5. Дайын өнім қоймаға кіріске алынады (сатып алушыларға
1221700
Өзіндік құнды калькуляциялаудың процестік әдісі бір текті немесе
Бұйымның бір бірлігінің өзіндік құны белгілі бір кезеңдегі
өзіидік кұнын осы кезеңде
Мұнда өндіріске кен өндіруші өнеркәсіп
Нормативті әдіс.
Өнім өндіруге кететін материалды айдың басында цех шығын
Ауытқу есебі (+ -) жабдықтың, шикізаттың, материалдың технологиялық
Нормадан (мөлшерден) ауытқуға мыналар себепші болады: материалдың ауыстырылуы,
Материал шығыны бойынша нормадан ауытқу мына
• құжаттау әдісі
• топтамалық пішу
• түгендеу әдісі - осы әдіспен ауысым,
Бухгалтерия кезең сайын ауытқулар туралы, оның себептері мен
Ауытқуларды анықтау тауарлық өнімнің өзіндік құнына және аяқталмаған
Өнімнің бір бірлігінің нақты құны шығын баптары бойынша
Өнімнің нақты өзіндік қуны нормативті өзіндік құнға үстемелеу
«Стандарт-кост» жүйесі бойынша шығын есебінің әдісі.
«Стандарт» - өндіріске аса кажетті машина және еңбек
«Кост» - бұл өнімнің бір бірлігін әзірлеуге кететін
Америкалық эдебиеттерде «стандарт-кост» ұғымы өндірістің тікелей бүйымдарын реттеуге
«Стандарт-кост» жүйесінің артықшылығы - өндіріс пен бұйымды өткізудің
Ауытқу - нақты және нормативті (жоспарлы) шығындардың арасындағы
Жоспарлау және есеп объсктісіне өндірістің заттай негізін құрайтын
Барлық стандарттар жиынтығы үш топка бөлінеді:
• баға деңгейінің есебіне қабылданғанға байланысты:
1) идеалды - әлдеқайда қолайлы (жайлы)
2) қалыпты - экономикалық кезең ішінде
3) ағымдық - нақты есептік кезеңдегі
4) базистік - жылдың басында белгіленеді
• қуаттылықты пайдалану деңгейіне
1) теориялық - кәсіпорын оны жақсы
2) өткендегі орташа орындау - статистикалық
3) қалыпты орындау
• өнім шығару көлеміне
1) теориялық – кәсіпорынның теориялық қуаттылығы алдын ала
2) практикалық -
3) қалыпты -
4) болжалды -
Бұл сипаттамалар мынаны көрсетеді: америкалықө фирмаларда шығын баптары
«Стандарт-кост» жүйесі - тікелей шығындарды басқару құралы. Бұл
1-ші нұсқа. Шығындар 8010 «Негізгі өндіріс» шотының дебетіне
2-ші нұсқа. 8010 «Негізгі өндіріс» шот дебетінде қорытыланған
Америакалық фирмалар әдетте стандарттықтан болатын нақты шығын ауытқуының
Абзорпшен-костинг және директ-костинг әдістері толығы
курстық жұмыста қаралған.
II. Өнімнің өзіндік анықтау жүйелерінің жалпы сипаттамасы:
абзорпшен-костинг және директ-костинг.
Толық өзіндік құн калькуляциясы немесе абзорпшен-костинг.
Дәстүрлі отандык есеп үшін өндіру және өнімді сатумен
Калькуляциялаудың бұл жүйесі негізінен күрделі құрылымы бар ірі
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен шығындар есебінің техникасы
Шаруашылық субъектілер толық өнімнің өзіндік кұнын калькуляциялау процесі
• калькуляциялау және шығындар есебінің объектілері бойынша калькуляциялық
•ақаудың түпкілікті өзіндік кұнын анықтау;
• жанама өнім мен өндіріс қалдықтарын бағалау;
•аяқталмаған өндірісті бағалау;
•дайын өнім мен аяқталмаған өндіріс шығындарының арасын айыру;
•өнім бірлігінің өзіндік құнын есептеу.
Шаруашылық субъектілерінде калькуляциялау процесі, өнімді сату мен өндіріс
Ондай қағидалар болып мыналар табылады:
• ғылыми негізделген өндіріс шығындарының жіктемесі;
• шығындар есебінің объектісін калькуляциялау және калькуляциялық
• жанама шығындарды тарату әдісін таңдау;
• кезендер бойынша шығындарды айыру;
• өзіндік күнның калькуяциялық бірлігін есептеудің әдістерін тандау.
Бұл жалпы қағидалар жекелеген кәсіпорындарында өндірістің ерекшелігі мен
Шаруашылық субъектілерде болатын калькуляциялау процесінің негізгі міндеттері болып
• жекелеген өнім (жұмыс, қызмет) түрлернің бірліктерінің нақты
• шығындар нормативтері мен әрекет етуші нормаларды сақтау
• өнімдердің рентабельділігін және оның деңгейіне әсер ететін
• шығындарды алынған нәтижесімен салыстыру жолымен, кәсіпорынның да,
• өнімнің өзіндік құнын- төмендететін резервтерді анықтау және
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен өндірістік шығындар есебінің
Енді осы шығьшдар есебінің әдістерінің жіктелуін келтірейік:
өндірістік процеске қатынасы бойынша:
•тапсырыстык;
•процестік (бөліністік);
•жай (бір-екі сатылы жай, көпсатылы жай);
•баптары бойынша
•кешенді.
2) калькуляциялау объектілері бойынша:
•өнім (бұйым, тауар, қызмет, жұмыс)
•процесс
•бөлініс
•тапсырыс
3) шығындарды
Қазіргі уақытта, экономикалық эдебиеттерде, тіптен бүрындары да „Өнімнің
Сонымен бірге, шын мэнінде және нақты өмірде «калькуляциялаудың
Осы әдістің шеңберінде шаруашылық субъектілері өнімді өндіру мен
1 сурет. Толық калькуляциялау.
Тарату (бөлу) базасы ретінде өте жиі өндірістік жұмысшылардың
субъектілер сату мен өндіруді ұлғайтса, онда өнім бірлігінің
Айнымалы шығындар жүйесі бойынша өзіндік құн калькуляциясы немесе
1936 жылы американдық Д. Харрисон енгізген Директ-костинг немесе
Директ-костинг жүйесі негізгі шығындарды өндіріс көлемі бойынша тұрақты
Айнымалы шығындарга өндіріс көлемінің өзгерісінен тікелей және жанама
Тұрақты шығындар дегеніміз - өндіріс көлемінің кезінде шығындардың
Кейбір шығындар айнымалы және тұрақты шығындардың қосындысынан тұрады.
Шығындарды өнімнің (орындалған жұмыстың, көрсетілген қызметтің) өзіндік құнына
Бұл жүйені шығын обьектілері бойынша толық емес, шектеулі
Мұндай әдетті іс жүзінде қолданған алғашқы кезеңдерде өзіндік
Қысқартылған өзіндік құн есебінде тұрақты жалпы өндірістік және
Директ-костинг жүйесінің негізіне салынған басты принцип -өзгермелі және
Бұл жүйе әрқилы елдерде әр түрлі аталады. Германия
«Өзгермелі», «тұрақты», «жартылай өзгермелі», «жартылай тұрақты» терминдері өндірістік
Өзгермелі шығындар - тұтастай алғанда өндіріс көлемінің әзгеруіне
Алайда шығындардың көпшілігі жартылай өзгермелілерге, біреуі үлкен деңгейде,
Өзгермелі шығындар түрлері:
- тікелей материалдық
- тікелей еңбек
- технологиялық мақсаттарға жұмсалатын тұрақты
- жалпышаруашылық
- басқару кызметкерлерінің еңбекакысы
- жал төлемі
- басқару шығыстары басқа баптарының
Аралас, яғни жартылай
- материалдық-техникалық қызмет ету
- телефон шығындары
- жылытуға шығын шығару
Басқарудың «директ-костинг» технологиясының мэні өндіріс шығындарын калькуляциялау мен
Тікелей шығындарды дайын бұйым түрлері бойынша қорытады, жанамаларды
Өзіндік күнды « директ-костинг » жүйесі бойынша калькуляциялау
Осыған орай, бұл жүйенің бірқатар жормалдары бар. Өзіндік
Қазіргі таңда элемдік практикада директ-костинг әдісінің екі нүсқасы
- Қарапайым
- Жетілген
Қарапайым директ-костинг құрылысы:
Өткізу көлемі
- ( азайту )
Айнымалы шығын
= ( тең )
- ( азайту )
- ( тең )
Бірінші сатыда дайын өнім өндіру көлемі мен айнымалы
Жетілген директ-костинг әрбір өнім бойынша маржаны анықтауға негізделген
шығындарды жабуға
береді.
Сатудан түскен табыс - Айнымалы өзіндік құн =
= 1 — маржа ( -) минус
Тікелей тұрақты шығындар
= 2- маржа (-) минус
Жанама тұрақты шығындар
Негізгі қызмет табысы ( зиян )
Жетілген директ-костингтің принциптері:
- Шығындар, өткізу және нәтижелер
- Сегментке тікелей
- Айнымалы және тікелей
III. Абзорпшен-костинг жүйесінде өзіндік құнды калькуляциялау және операциялық
Негізгі материалдар шығындары тікелей шығындардың бірінші элементі болып
Материалдардың нақты өзіндік құны оларды сатып алуға кеткен
Негізінен калькуляциялаудың мэнін жан-жақты зерттеу үшін, бірінші кезекте,
Орташа өзіндік кұн бойынша қорларды бағалау әдісі шаруашылықтың
Қорларды бағалаудың ФИФО әдісінде материалдық ресурстардың сатып алу
ЛИФО әдісінің ФИФО әдісінен айырмашылығы, өндіріске (сатуға) бірінші
Аталған үш әдістің мәні келесі мысалда келтірілген.
Мысал. 1 кестеде, қаңтар айындағы материалдардың қалдықтары,
келіп түскендері және шығындары
80 Кесте: Қаңтар айындағы материалдар қозғалысы туралы бастапқы
Материалдар қозғалысы Саны, бірлік Бағасы, а.б.
01.01. қалған қалдық
05.01. сатып алынды
15.01. сатып алынды
20.01 . сатып алынды
25.0 1 .сатып алынды
Келіп түскен материалдардың жиынтығы (қалдыктарымен бірге) 100
100
150
110
120
580 100
110
120
130
140 10000
11000
18000
14300
16800
70100
Шығыс _ ?
01.02. қалдық 280 - ?
Қорлардың орташа өзіндік құны есептік кезең басындағы бар
Бірліктің орташа құны мынаған тең болады:
Сәйкесінше, кезең соңында қалған қалдықтардың (01.02. 2001) құны
280*120862=33841,4 аб. *
Каңтар айында жүмсалған материалдардың кұны мынаны құрады: 300*120862=36258,6
Егер біз бүдан қорытынды жасасақ, онда тек кана
Мысалы 07.01 күні 50 бірлік санында (көлемінде) материалдар
2. Кесте. Материалдар қозғалысы және оларды бағалау.
Материалдар қозгалысы Саны, бірлігі Бағасы, а.б. Сомасы, а.б.(1*2)
Құны а.б. (3/1)
А 1 2 3 4
01.01. қалдык
05.01 . сатып алынды 06.01 . калдық
07.01. шығындар 08.01. қалдык
05.01. сатып алынды 06.01. калдықтар 16.01. шығындар
17.01 . қалдық
20.01 . сатып алынды 2 1 .0 1
22.01. шығындар 23.01. қалдык
25.01 . сатып алынды 100
100
200
50
150
150.
300
150
150
110
260
100
160
120 100
110
-
105
-
120
-
112,5
-
130
-
119,9
-
140 10000 11000 21000
5250
15750 18000 33750 16875 16875 14300 31175 11990
-
105
-
105
-
112,5
-
115,5
-
119,9
-
119,9
-
01. 02. қалдық 280 -
Орындалған есептеулер материалдардың қорларын бағалауға мүмкіндік береді. Бұл
70100-35985=34115 мың аб.
Ал енді осы екі вариантты салыстырып көрейік: екінші
ФИФО әдісіне сәйкес осы қорлардың өзіндік кұны, бірінші
100 бірл. X 100 = 10000 мың аб
100 бірл. X 110 = 11000 мың аб
100 бірл. X 120 = 12000 мың аб
Жиынтығы: 33000 мың аб
Ай аяғында қалған қорлар құны:
70100 - 33000 = 37100 мың аб
Бұл соманы басқа турде де алуға болады:
120 бірл. X 140 = 16800 мың аб
110 бірл. X 130 - 14300 мың аб
50 бірл. X 120 = 6000 мың аб
жиынтығы: 37100 мың аб
ЛИФО әдісіне сәйкес, корлардың өзіндік құнын, соңғы алынғандары
Осы әдісті колдана отырып, 300 бірлікке материалдар шығыны
120 бірл. X 140 = 16800 мың аб.
110 бірл. X 130 = 14300 мың аб.
70 бірл. X 120 = 8400 мың аб.
Жиынтығы: 39500 мың аб.
Қоймадағы 280 бірлігі бірінші сатып алынғандардың өзіндік құны
100 бірл. X 100 = 10000 мың аб.
100 бірл. X 110 = 11000 мың аб.
80 бірл. X 120 = 9600 мың аб.
Жиынтығы: 30600 мың аб немесе
70100 - 39500 = 30600 мың аб.
Сонымен, қаңтарда кәсіпорын әз өнімін сатқаннан алған түсімі
(кесте 3).
Осыдан мынадай қорытынды жасауға болады: инфляция жағдайында салық
ФИФО әдісін қолдану барысында біз, керісінше, шаруашылық субъектілеріне
З.Кесте. Қорларды бағалаудың салыстармалы-экономикалық
талдау әдісі.
№
Көрсеткіштер Орташа өзіндік құн әдісі
Жай (қарапайым) Перманентті
1
2 Өнімді
36258,6 100000
34115 100000
33000 100000
39500
3
4
Табыс(1-2)
Кезең аяғындағы қорлардың құны
33985 67000 37100 60500
30600
Қорларды перманентті орташа өзіндік құны бойынша есептеген кезде
Өндіріске жүмсалған материалдарды бағалау үшін таңдап алынған әдісті
Жұмсалған материалдык, ресурстардың құнын оларды пайдаланған есеп шоттарына
Жекеленген бөлшектер мен операциялар бойынша материалдардың жақты шығындарын
Материалдарды пайдалану есебін үйымдастыруда бастапқы (немесе алғашқы) күжаттарды
Материалдарды босату лимиті де, және рәсімдеу тәсілі де,
Мезгіл-мезгіл қолданылатын материалдарды
Біракта, ондағы өндіріске босатылған материалдар өздерінің нақты тұтынушыларын
Сондықтан шығындар шотына материалдарды есептеп шығару, сол шығындар
Есепті кезеңдегі жалпы нақты материалдар шығын мына формула
М нш = Қ қбм + Т -
Мұндағы, М нш — есепті кезеңдегі материалдардың нақты
Қ қбм — есепті кезең басындағы материал қалдықтары,
Т — есепті кезең бойында күжаттарымен бірге келіп
А - есепті кезең бойында материалдың ішкі ауысуы
Қ қа - түгелдеу мәліметі бойынша анықталатан, есепті
Әрбір бүйымның нақты жұмсалуын, оның нормативтік шығысымен пропорционалды
Сонымен орындалған есеп айырысуларын, негізгі материалдың шығыстары мен
"Негізгі өндіріс" шоты дебеттеледі де, "Материалдар" шоты кредиттеледі.
Тікелей шығындардың екінші элементі: негізгі өндірістік жүмысшыларына, есептелген
Мерзімді төлем ақысы бойынша төленетін жүмысшылардың еңбек акыларын
Жүмысшыларды мерзімнен тыс жұмыстарға тарту кәсіпорынның басшысы бекіткен
Еңбек ақының кесімді нысаны бойынша, жүмысшының істеп шығарған
¥сақ сериялық және дербес өндіріс жағдайында өндіру есебі
Жұмысшылардың айлық немесе екі апталық өндіруін тіркеуге (немесе
Сериялық өндірісте жұмысшылардың өндіру есебі үшін алғашқы кұжат
Жүмысшының шығарған өнімін анықтау үшін, ауысым басындағы бөлшек
Кесімді бағаны нақты өндіріліп шығарылған өнім көлеміне көбейтеді
Осы түрде орындалғаи және рәсімделген есеп айырысулар бухгалтерлік
«Негізгі өндіріс» шоты дебеттеледі де, «Еңбек ақы бойынша
Дәл осы мезгілде есептелген еңбек ақыдан бекітілген норматив
Толық өзіндік кұнының құрамындағы үстеме шығыстардың есебі.
Жоғарыда ескерткендей, жанама шығындарды жатқызатын тұраты (нақты) шығындар
Үстеме шығыстар бөлімше, цех, өндіріс, бөлініс сияқты өндірістік
Аталған шығындар түрлерін біртүтас «Үстеме шығыстар» деп аталатын
•олар негізінен кешенді сипатқа ие (шығындар құрамында барлық
•егер өндіріс өнімнің бірнеше санын (түрін) өндіретін болса,
•бюджеттік-сметалық әдіспен бақыланады.
Үстеме шығыстарды негізінен шартты-айнымалы шығындар қатарына жатқызуға болады,
Үстеме шығыстары мынадай екі топтан тұрады:
1) құрал-жабдықтарды үстау және пайдалану шығыстары;
2)басқарудың жалпьюндірістік (жалпыцехтық) шығыстары.
Бұл екі топқа да тән мынадай жалпы сипаттар
•олар кешенді баптардаы түрады;
•өндірістік бөлімшелерде пайда болады;
•олардың пайда болу
•бюджеттік-сметалы әдіспен бақыланады;
•дайын өнім мен аяқлалмаған өндіріс түрлері арасында жанама
Сонымен бірге осы карастырылып отырған әрбір топтар әр
Үстеме шығыстардың анлитикалық есебі шаруашылық субъект бөлімшелері бойынша,
Әдетте, ұйымдарда алдын ала үстеме шығыстардың сметасы жасалынады,
Есепті кезеңнің аяғында нақты үстеме шығыстар сомасына мынадай
«Негізгі өндіріс», «Көмекші өндіріс» және «Өндірістегі акау» июттары
Зерттеулер көрсеткендей, үстеме шығыстарды таратудың терең негізделген әдістемесін
І.Шығындардың жатқызылатын объектісін таңдау, яғни үстеме шығыстарды иеленушілеріне
2.Объектіге жатқызылатын тиісті шығындар алдын ала іріктеліп алынады
З.Шығындарды есептік объектілері (шығын иеленушілері бойынша) ара-қатынасын белгілеу
Тарату әдістері бухгалтер-талдаушының шешімі бойынша өз бетімен таңдалынады.
Үстеме шығындарды тарату тәсілін тавдаудағы маңызды қағида, ол
Әкімшілік шығыстарды жалпы ұйымға және өндіріске қызмет көрсетумен,
Жалпы әкімшілік шығындардың аналитикалық есебі осы шығындардың топтамасы
Енбек үакыты немесе негізгі өндіоістік жүмысшылапынын енбек ақылары,
Жалпы әкімшілік шығыстарды тарату барысында материалдардың ауытқу амплитудасы
Сатып келгенде, жекелеген өнім түрлері арасында жалпыэкімшілік шығыстарды
Дайын өнімнің езіндік құнын калькуляциялаудың толық әдісінің есебі
Аяқталмаған өндіріс мәселесін шешу үшін кандай да бір
Аяқталмаған өндіріс көлемі туралы үздіксіз агымдағы мәліметтерді алу
Аталған шоттың кредиттік айналымы дебеттік айналымымен үйлеспейді, өйткені
2. сурет. Толық өзіндік құнды калькуляциялау кезіндегі есептік
Сөйтіп, аяқталмаған өндірістің кезең аяғындағы көлемі (немесе деңгейі)
Бухгалтерлік есеп және есеп беру ережесінде аяқталмаған өндірісті
1 .Нақты өидірістік шығындары бойынша;
2.Нормативтік (жоспарлы) өндірістік өзіндік кұны бойынша;
3.Тікелей шығьшдардың баптары бойынша;
4.Материалдық шығындардың құны бойынша.
Қайсы әдісті таңдау мэселесі бүгінгі күннің ең өзекті
Нәтижесінде, шаруашылық субъектілер жетпісінші жылдары кабылданған жоспарлау мен
2 сурет өнімнің толық өзіндік құнын калькуляциялаудың есептік
2 суреттен көріп отырғанымыздай, калькуляциялау процесінен жанай өтіп,
1. Есептің жүмысын жеңілдетеді және оны біршама
2. Бюджетке аударылатын салық
келген тәсілінде біркелкі болады. Айырмашылық тек әрбір есептік
З.Калькуляциялаудың бұл тәсілі өнімге сүраныс азайған кезде, тұрақты
Одан баска, шаруашылық субъектілер қабылдаған тәртібі бойынша, есептен
Сөйтіп, осы мэселелер бойынша толық ақпарарттар (өзіндік құнды
Өкінішке орай, осыдан бірнеше жыл бұрын теория мен
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің назарын мынаған аударған жөн, ол
ІV. Айнымалы
Директ-костинг жүйесі өзіне тек тікелей шығындарды ғана енгізеді.
Сондықтан
«Директ-костинг» (маржиналды табыс немесе айнымалы шығынды жабу есебінің)
Оны жактаушылардың пайымдауы бойынша, тұрақты шығыстар шаруашылық субъектілер
Сондықтан бұл шығындар өндіріс көлемінен тәуелді емес, бірақ
Өнім түрлері Баға, аб/дана Айнымалы шығындар
1 53 30(40) 23(13)
і 87000(116000) 66700 37700(13 *2900)
2 54 30(45) 24(9)
3 59 48(64) 11(-5)
82500
Х
36900
45600 50700
Тұрақты шығындарды жабудың үлесінің сомасы - тұрақты шығындардың
Ескерту! Осы жүйеде, әрбір өнім түрі бойынша тұраты
сомасы калыптастырылады, ал ол біздің мысалда 125000 аб
берді, бірак одан тек нақты сатылған өнімге катысы
сомасы. Осы соңғыдан тұрақты шығындардың пайда болған орындары
бойынша есепке алынған сомасы шегеріледі (36900) аб, тұрақты
дәрежесі мен түпкі нэтижесі шығарылады (45600).
Біз де осы пікірді жақтаймыз. Біздің пікірімізше, бухгалтерлік
Бұл арада үлкен пікір таластың бары рас, олардың
Сондықтан бұл жөніндегі пікірдің кең қанат жайып келе
Директ-костинг жүйесінің бірнеше айрықша ерекшеліктері де бар: бірінші
Есеп процесі екі кезеңнен өтеді (3 сутретті қараңыз):
Бірінші кезең
«Өзіндік құнды есептеу»: Өнім түрлері
Сатудан түскен табыс
минус
Айнымалы шығындар
Маржиналды табыс
(брутто- табыс
Екінші кезең
Нәтижелерді шығару (есептеу): минус
Тұрақты шығындар
Өндіріс рентабельділігі
Бірінші кезеңде дайын өнімді өндірудің көлемі тікелей шығындармен
Қазіргі кезде бір гана шаруашылық субъектісі әр түрлі
Осы мәселені Қазақстанда шешу үшін талпыныстар жасалып жатыр,
Қазакстанда директ-костинг элементтері көптеген шаруашылық субъектіде колданыс таба
Сөйтіп, тэжірибеде «директ-костинг» жүйесін қолдану үстеме шығысының дифференциалды
Енді жоғарыда айтылғандардың растығын қуаттау үшін біз „директ-костинг"
Мұнда, маржиналды табыс мөлшерлемесін колдану арқылы өндіріс көлемінің
Маржиналды табыс - бұл өнімді сатудан түскен түсім
Таңдап альшған есеп әдісі шаруашылық субъектілерінің табысына, қорлардың
Мысал. Шаруашылық субъектілерде А және Б - екі
«Директ-костинг» әдісі бойынша шығындар есебі 5-суретте келтірілген. 8010
120 мың аб экімшілік шығыстары (есепті кезең шығындары
Көріп отырганымыздай, есепті кезеңде А өнімін өндіруге 130
Б бұйымы бойынша ұқсас есептеулер 130 мың аб
Барлық дайын өнімнің өзіндік құны - 195 мың
Қоймада дайын өнім жоқ болғандықтан, қорлар тек аякталмаған
6-суретте толық өзіндік құнды калькуляциялаудың есептік жазу тәртібі
42 страница
8010-А шоты бойынша тікелей және үстеме шығындары қоса
Б өнімі бойынша: 15 бірлікті дайындау үшін шаруашылық
Барлық дайын өнімиің өзіндік құны — 255 мың
Енді, аяқталмаған өндіріс корларын бағалайық. А өнімі бойынша
Алынган нәтижелерді салыстырудың арқасында мынадай қорытынды жасауға болады:
Нәтижесінде, өзіндік құнды толық емес (ішінара) калькуляциялау кезіндегі
Есептеулер «толық өзіндік құн» жүйесі кезінде есептелген табыстың
4. Кесте. Айнымалы («директ-костинг» әдісі) және толық шығындарды
Көрсеткіштер Айнымалы шығындар есебі,
Өнім бірлігінің өзіндік құны
А
Б
Қорларды бағалау
Табыс
6,5
8,7
195,0
85,0
8,5
11,3
255,0
145,0
Егер бүндай шектеуші факторлардың саны тым көп болса,
соң осы себептердің накты белгілері табылса, онда оның
Сөйтіп, біздің пікірімізше «директ-костинг» жүйесінің акпараттары бойынша есептеулер,
Таңдап алынған калькуляциялау әдісі өнімнін өзіндік құнының деңгейіне
Маржиналды тәсілді пайдаланған кезінде, ол қаржылық-шаруашылық қызметіндегі шығындарды
5. Кесте. Қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп беру
Қатар нөмірі (к/н) Көрсеткіштер Сома, мың
1
2
3
4
5 Сатудан түскен түсім (табыс)
Сатылған өнімнің
Маржиналды табыс (бағ. 1 - бағ.2)
Тұрақты шығындар
Операциялық табыс (бағ.З - бағ.4) 400
195
205
120
85
Толық өзіндік күнды калькуляциялау нэтижесі бойынша жасалған есеп
6. Кесте. Қаржылық-шаруашылық қызметтің нәтижесі туралы есеп беру
қ/н Көрсеткіштер Сома, мың де
1
2
3 Сатудан түскен түсімдер
Сатылған өнімнің өзіндік құны
Операциялық пайда (табыс) (бағ. 1 - бағ.2)
255
145
Жоғарыда айтканымыздай, Халықаралық бухгалтерлік стандарттары «директ-костинг» жүйесін салықтарды
Ең алдымен оны пайдаланғанда ол: өндірілген өнімнің көлемін,
Қазіргі жағдайда басқарушылар (меңгерушілер) ғимаратқа төленетін жалғаның көлемі
V. Абзорпшен-костинг және директ-костинг жүйелерінің кемшіліктері мен
Айнымалы өзіндік құнның калькуляциясы бухгалтер-талдаушыға біркатар басқарушылык мэселелерді
«Директ-костинг» жүйесі тиімді баға белгілеу саясатын жүргізуге де
Сөйтіп, осы жүйе, ягии мейлінше кысқартылған «директ-костинг» жүйесі,
Жалпыәкімшілік шығыстар калькуляциялау процесіне катыстырылмайды. Ол кезендік болып
Абзорпшн-костинг есебінің ерекшелігі мынада: тікелей шығын бірлікке тікелей
• Пайда болу орындары
• Шығынды негізгі
• Үстеме шығынды негізгі өнімді
Бөлудің бірнеше базаларын пайдалануда бұл әдістің мынадай кемшіліктері
Пайда жанама салығы жоқ түсім мен өндірілге арасындағы
Директ-костинг жүйесінің бірнеше айрықша ерекшеліктері бар:
- өндірістік шығындар өзгермелі шығындарға
- өнімнің өзіндік құнын
- кірістер туралы есепті жасаудың
Өзгермелі шығындар бойынша өнімнің өзіндік құнды калькуляциялау маңызды
Өзгермелі шығындар бойынша өзіндік құнды калькуляциялау бұйым бағасы
Стандартты директ-костинг- кәсіпорынның түпкілікті мақсатына таза пайда алуға
Директ-костингтің артықшылықтарына келетін болса:
өзіндік құнды жарым-жартылай калькуляциялаудың қарапайымдылығы мен обьектілігі, өйткені
өзіндік құнды әр түрлі кезеңдердің өзгермелі шығындары, абсолютті
шығаруды үлғайту үшін тиімділігі мол бұйымды анықтау
өзгермелі шығыстарды,өткізу бағаларын және шығарылатын өнім құрылымын өзгерту
тұраты шығыстардың шамасын жедел бақылау үшін жағдайлар жасау,
есептің талдаушылық мүмкіндіктерін кеңейту, өйткені есеп пен талдаудың
директ-костинг жүйесі принциптнрін басқару есебінің басқа жүйелерімен үйлестіре
Алайда директ-костинг жүйесін зерттеушілер оның бірқатар кемшіліктері бар
1. Шығындарды тұраты және айнымалы шығындарға бөлудің қиындығы,
2. Тұрақты шығындар да өнім
3. Өзіндік
4. Бұл жүйеде өнімдерге берілген баға кәсіпорынның барлық
Қорытынды.
Қазіргі кезеңде бэсекелестік күрестің сипаты, эсіресе халықаралық нарықта,
Курстық жүмысты қорытындылай келе, осы жүйелер, яғни мейлінше
Сөйтіп, „директ-костинг" жүйесінің толық өзіндік құнды калькуляцинлаудан түбегейлі
Көптеген ғалымдар тұрақты шығындарсыз өндіріс қызмет ете алмайды
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Рей Вондер
2. Управленческий учет / Под ред. В.Палия и
3.Управленческий учет по центрам ответственности // Экономика сельскохозяйственных
4. Назарова В.Л., Жапбарханова М.С., Фурсов Д.А., Фурсова
5. Назарова В.Л.
6.Разливаева Л.В. Басқарушылық есеп. Оқу-тәжірибелік құралы.
7. Мадиева Қ.С. Өндірістік есеп. Оқулық. Қарағанды.
8. Карпова Т.П. Управленческий учет: Учебник для вузов.
9. Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет? Учеб. Пособие. М.:
10.Друри К. Введение в управленческий и
11.Дюсембаев К.Ш. «Директ-костинг»: теория, мотодология және практика.
12.Тасмағанбетов Т.А. Басқарушы есеп стратегиясын
13.Баканов М.М., Капелюш С.М. Калькуляция издержек обращения в
14.Сатубалди С. Учетные системы транзитной экономики. Учебник для
15. Вахрушина М.А. Бухгалтерский управленческий учет. Учебник. М.,
16. Кукукина И.Г. Управленческий учет. Учебник для
17. «Директ-костинг без секретов» / Управленческий
18. Сәтмырзаев А.А Банки
Тікелей шығындар
теңдестіріледі
өнім түрлерімен
Жанама шығындар
орналастырылады
Жауапкершілік орталықтары бойынша
таратылады
өнім түрлері бойынша
Маржа
Тұрақты шығындар
Негізгі қызметтің табысы (зиян)
Шығындар
Өндіріс және айналым шығындардағы ұғым
Шығындардың экономикалық мәні
Шешім қабылдаудағы шығындар классификациясы
Залалсыздықты талдаудың жалпы түсінігі
Директ костинг
Кәсіпорынның шығын түрлері
Өндіріс шығындары және табыс туралы түсінік
Өндіріс шығындар туралы
Шығындар. Шығындарды жіктеу