Ерте балалық шақтағы бала тілінің дамуының сөйлеу
Жоспар
Кіріспе...........................................................................................................3-5
І. Ерте балалық шақтағы баланың тілінің дамуы туралы
1.1 Ерте балалық шақтағы баланың тілінің дамуына әсер
1.2 Ұсақ мотроиканы дамыту арқылы сөйлеу тілін жетілдіру....................7-9
1.3 Ерте балалық шақтағы баланы түрлі ойындар арқылы
ІІ. Ерте балалық шақтағы бала тілін дамытудың психологиялық
2.1 Ерте балалық шақтағы бала тілінің дамуына ата-
2.2 Ерте балалық шақтағы бала бақшадағы баланың жалпы
2.3 Ерте балалық шақтағы бала тілінің дамуының сөйлеу
ІІІ. Қорытынды....................................................................................................30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.......................................................................31
Кіріспе
Ерте балалық шақтағы баланың аса маызды жетістіктері (бір
Тілді үйрену баланың өзінің тілге деген ерекше белсенділігімен
Сөздің мәніне, сөздердің көрсететін шындығына бағдар ұстаумен қатар
Баланың тілге деген активтілігі тек өлеңмен жазылған түрге
Зерттеудің өзектілігі: Тіл дамыту жұмыстарын тиімді ұйымдастыру үшін
Зерттеудің мақсаты: Ана тілі пәні дұрыс жазу, сауатты
Зерттеу міндеті: «Тіл» немесе «тіл дамыту» —
Зерттеудің теориялық қолданымы: Психиканың бір жастық сатыдан екінші
Зерттеудің практикалық қолданымы: Бүгінгі таңда ерте балалық
І. Ерте балалық шақтағы баланың тілінің дамуы туралы
1.1 Баланың тілінің дамуына әсер ететін факторлар
Бала тілінің дамуы дыбыс
5-6 айдан кейін еліктеу
Тілдің шығуында дыбысты есту
1,5 жаста сөз бен
Баланың тілінің дамуына 3 пен
Ерте балалық шақтағы балалардың тіл байлығын
Баланы оқыту барысында тіл байлығы дамып,сөйлеу қабілеті санасы
1.2 Ұсақ мотроиканы дамыту арқылы сөйлеу тілін жетілдіру
Ұсақ моториканы дамыту жұмыстарын ерте сәбилік шақтан бастаған
Ерте балалық шақтағы жаста қарапайым жаттығуларды жасауда өлеңмен,
Ұсақ моториканы дамытудың маңыздылығы неде? Адамның бас миында
Педагогтар мен балалар психологының мақсаты- ата – аналарға
Ұсақ моториканың қимылдары мен қолдың икемдігі бас миының
Қазіргі кезде баулы ойыншықтардың көбейгенін немен түсіндіруге болады.
Қазіргі кездің балаларында жалпы моторлық артта қалушық байқалады
Жалпы моториканың дамуының аздығын, соның ішінде қол қимылының
Тіпті баланың сөйлеу тілі қалыпты болған жағдайда бұл
Өкінішке орай көп ата- ана қолдың икемі
Кішкентай ғана сәбидің қалайтыны қозғалу, қозғалыс- әлемді танудың
Егер сіз бірінші сынып оқушысында жазуда қиындық болмасын
Осылайша жалғастырып басқа саусақтармен де «мына саусақпен ботқа
Бір жастан асқан балалар үшін – саусақ бассейні
1.3 Ерте балалық шақтағы баланы түрлі ойындар арқылы
Балабақашағы оқыту- тәрбиелеу жұмысында балалардың тілін дамыту, сөздік
Ерте балалық шақтағы балалармен сөздік жұмысын жүргізу ісі-
Біз балалармен сөздік жұмысын жүргізе отырып, оларды айналасындағы
Ерте балалық шақтағы балалардың сөздік қорларын дамыту ісінде
-балалардың сөздік қорларын дамыту;
-жаңа сөздерді меңгерту;
-үйреген сөздерін тиянақтап, анықтап, әрі байытып отыру басты
Осы аталған міндеттерді тәрбиеші үнемі сөздік жұмысын жүргізуде
Халық даналығында «Ойнай білмеген, ойлай да білмейді», «Ойында
Ойынды қолданумен бірге ойлауға, тілді дамытуға, шығармашылық әрекетін
Ерте шақтағы тәрбиеленушілерде педагогикалық процестер барысында баланың көңіл-күйін
Психологиялық ойын- жаттығулар баланың жан дүниесінің, рухани жай-күйінің
Ойындардың негізгі мақсаты балалардың ықылас зейінін, сөздік қорын,
Сонымен балалардың сөздік қорларын дамытуда ойындарды, тапсырма- жаттығуларды
Ұрпақтан ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, әрі
Ал тіл кемістігі кездесетін балалардың жалпы қимылдары, соның
Сөйлеу тілі мүшелері әрекетінің қозғалуларының дамуы қол саусақтарының
Сызба 1. Бала тіліне әсер ететін саусақ жаттығулары
Пассивті жаттығу – ұсақ моториканы дамытудың
Содан кейін ғана активті саусақ жаттығуларына көшуұсынылады. Оның
деңгейі баланың ұсақ моторикасының даму деңгейіне қарай таңдалады.
9 айдан жоғары сәбилерге арналған ойын- жаттығулар.
Көңілді қуыршақтар.
Қазіргі кезде ағаштан жасалған көңілді қуыршақтар жай ойыншық
Алдымен екі жартыны құрастыру арқылы бір қуыршақты пайдаланыңыз.
Пирамидалар.
Дүкеннен пирамида ойыншығын сатып аларда дөңгелектерінің әр түрлі
Жиек бойымен жүргізіп шық.
Бұл ойынға мақпал қағазға жабыстырылған үй, машина, гүл,
Ойынға пайдаланылатын барлық заттар бала өміріне қауіп төндірмеуі
Сурет 1. Баланың дамуына әсер ететін үйдің суреттерінің
Адамның он екі мүшесінің тіршілікте атқарар міндеті
Қуыр, қуыр, қуырмаш,
Тауықтарға тары шаш.
Балапанға бидай шаш,
Балаларға тәтті шаш .
- дей келіп, жұмылған әр саусақты жеке-жеке ашарда:
Сен түйеңе бар,
Сен жылқыға бар.
Сен сиырға бар,
Сен қойыңа бар,
Сен үйде отырып
Шешеңе көмектес.
- деп әр саусаққа тапсырма беріледі. Одан соң
Көтеріңкі көңіл – күй сыйлайтын бұл ойын балаға
Халық өзінің өмір тәжірибесінде тіршілікте қалай қолдануына қарай
Қорытындысы
Егер бала қандай да бір саусақ ойынын жетік
Өз тәжірибемде тәрбишілерге саусақ ойындарын сергіту жаттығуларына,
Сызба 2. Бала дамуына әсер ететін саусақ ойындарының
Халық даналығында «Ойнай білмеген, ойлай да білмейді», «Ойында
Ойынды қолданумен бірге ойлауға, тілді дамытуға, шығармашылық әрекетін
Ерте шақтағы тәрбиеленушілерде педагогикалық процестер барысында баланың
Психологиялық ойын- жаттығулар баланың жан дүниесінің, рухани жай-күйінің
Ойындардың негізгі мақсаты балалардың ықылас зейінін, сөздік қорын,
Сонымен балалардың сөздік қорларын дамытуда ойындарды, тапсырма- жаттығуларды
Ұрпақтан ұрпаққа жалғасын тауып келе жатқан, әрі
Ал тіл кемістігі кездесетін балалардың жалпы қимылдары, соның
Сөйлеу тілі мүшелері әрекетінің қозғалуларының дамуы қол саусақтарының
Ж дыбысының айтылу артикуляциясымен таныстырғаннан кейін басқа дыбыстардың
Айтылғандардың ішінен Ж дыбысы бар сөйлемдерді балалар
Ж дыбысын буын ішінде келтіру.
Жа-жа-жа-жалау
Жө-жө-жө-жөке
Жо-жо-жо-жол
Жу-жу-жу-жусан
Жә-жә-жә- жәшік
Жы-жы-жы-жылан
Жи-жи-жи-жиек
Ж дыбысын әуелі сөз, содан кейін сөйлем ішінде
жапалақ, жұлдыз, жаңбыр, жылқы.
3-Ж дыбыстарын жұмбақ, анаграмма, сюжетті суреттер арқылы да
Ішіне тамақ салынған,
Есігі тастай жабылған. (Жұмыртқа.)
Шешесі - су, әкесі - суық. (Мұз.)
Қос қолы жоқ, көзі жоқ,
Сурет салар өзі көп (Аяз.)
Түнде бармын, күндіз жоқпын. (Жұлдыз.)
Ж-дан бастасаң,
Жыл мезгілі болады.
Қ-дан бастасаң
Құсқа айнала қалады. (Жаз-Қаз.)
Балалар т-д дыбыстарын айтып үйренгеннен кейін, естілуін айыра
«Қораз бен Ораз» тақпағын IV мәнерлеп оқи отырып
Ұмтылса қораз,
Қашады Ораз.
Шақырса қораз,
Жылайды Ораз.
Ораз бен қораз
Осылай араз. (Н.Жанаев.)
Қ дыбысын буын
қа -қа -қа -қалам
қо-қо-қо-қоян
қы-қы-қы-қылыш
қү- құ- құ- құлан
қи- қи- қи- қияқ
қу- қу- қу- аққу
Қ дыбысын сөз ішінде келтіріп қайталау:
Қоян қала
Қасық қылыш
Қайық қайшы
Қоңыз
Ғ дыбысын буын ішінде айыра білуге жаттықтыру: ға-қа-ка-ла-ғы-қи.
Ғ дыбысы бар сөздерді тауып айтқызу: Ғалым, доға,
Ғ дыбысын буын ішінде келтіріп қайталау:
ға-ға-ға-жаға
ғи-ғи-ғи Сағи
ғу-ғу-ғу-бұғу.
ғы-ғы-ғы- бұғы
Ғ дыбысын сөз ішінде келтіріп қайталау:
Ғалым қолғап
Тоғай шаңғы
Сағыз торғай
Саға таға
Балға қағаз.
Ғ дыбысын осы дыбыс бар сөздерден жасалған сөйлемдерді
Қ-Ғ дыбыстарын тақпақ, жұмбақ, жаңылтпаш ішінде бекіту.
Қарға, қарға, қарғалар,
Қар үстінде жорғалар.
Боран соқса, қор болар,
Бұтаға келіп қорғалар. (Халық өлеңі).
Жұмбақтар
Көрдім мен терезеден өрнекті,
Біреу қолмен жасағандай көрнекті. (Қырау).
Асты тас, үсті тас,
Ортасында жанды бас. (Тасбақа).
Шеңбер жасап өседі,
Желмен бірге көшеді. (Қаңбақ).
Бұрап қойған сағаттай,
Айқайлайды таң атпай. (Әтеш).
Балаларды Л дыбысының естілуін
Л дыбысы бар
Л дыбысын
ла- ла- ла- ала ол- ол- ол- жол
лу- лу- лу- алу ал- ал- ал- мал
лы- лы- лы- жылы ол- ол- ол-
ли- ли- ли- лимон ал-
Л дыбысының сөз ішінде келуіне берілген мысалдар:
Лақ жол көйлек
Лашын қол қолған
Қала тал алма, құлын
Дала мал көбелек
Құрамында л дыбысы бар сөйлемдер:
Тақпақ айтқызу арқылы л дыбысын пысықтау:
Ақ лақ маңырап,
Анасын іздейді.
Фатима таңырқап,
Тиді екен кім дейді?
ІІ. Ерте балалық шақтағы бала тілін дамытудың психологиялық
2.1 Ерте балалық шақтағы бала тілінің дамуына ата-
Бала тәрбиесі — баршаның ісі. Отбасының да, балабақшаның
Халқымыз «Балаңа бес жасқа дейін патшаңдай қара»
Қазірде дүниеге дені сау бала әкеліп, ол нәрестенің
Қазіргі заманда әр отбасында дүниеге келген сәбиді, өсіп
Сөз этикеті деген ұғым тек сыпайы сөйлеу немесе
Әдетте адамның жеке басының қасиеттері бес жасқа дейін
Бұл жерде мен трафареттік сахналау тәсіліне басты назар
2.2 Ерте балалық шақтағы бала бақшадағы баланың жалпы
Ана тілін үйренудің заңдылығы бірқатар қабілеттердің
Егер тәрбиеші баланың табиғи сөйлеуі неғұрлым қарқынды болатын
Оқыту әдісі деп білімді бір адамнан екінші
Ерте шақтағы кезеңдегі тілдің дамуына мынадай практикалық әдістер
Еліктеу әдісі
Еліктеу әдісінде үйретуші мен үйренуші екеуі де бір
Бұл әдісті (колдануды сәби шағынан бастап, кейінгі шақтарда
Еліктеу әдісіне үйрену тұрмыстық іс-әрекеттерді атқару кезінде, айталық,
Еліктеу әдісі бұдан гөрі ересек балаларды тілге үйрету
Заттармен ойын ойнау кезінде балалар оларды бір орыннан
Баланың «құрылыс салуына» көмектесе отырып, тәрбиеші құрылыстың затын,
Мысалы, бала ересек адамның көмегімен «конструктордың» тетіктерінен машина
— Леня, біз не құрастырамыз? Автомобиль ме?
— Жүк машинасын,
Алдымен бізге доңғалақтар керек. Леня, доңғалақтарды бере қойшы.
Доңғалақтар... Әкелдім.
Өте жақсы. Міне, рамасы. Кел, раманы доңғалақтарға коялық.
Осылайша ізденіп, мотор, капот, руль, қорап өз орындарына
Сюжетті драмалық—рольдік, «режиссерлік» ойын процесінде тіл дамыту үшін
Рольдік ойында бала ересек адамдардың өміріндегі өзі байқаған
«Режиссерлік ойында бала өзі роль алмай, оны
Сюжетті ойындар үйренген тілдік материалды бекіте түсуде
Оқыту тәсілдері
Жоғарыда көрсетілген мысалдар оқытудың бір әдісімен еліктеу әдісімен
Белгілі бір әдістің қолданылу вариантын, сол әдісті құрайтын
Сонымен, еліктеу әдісін жүзеге асыратын тәсілдер мыналар болуы
1) айналадағылармен танысқанда нақты затты бақылау— жоғарыда айткан
2} ойындар: біздің байқағанымыздай, ойын үстінде баланың тілі
3) сөз үлгісіне сүйену (сөзді елестету): тәрбиеші
Сонымен, біз үйретуші мен үйренуші бір сөзді айтатын
Сөйлесу (әңгімелесу) әдісі
Бала үшін орындалуы анағұрлым қиыны оның тілін үйрету
Әңгімелесу әдісі үйретушінің сұрануынан, ал үйренушінің жауап
Нақты затқа немесе суретке сүйену тәсілі
балалар белгілі дыбысқа сөз ойлап табады:
ересек адамның суреттеп айтып беруімен заттардың атны оңай
3) балалар бұрыннан білетін жұмбақтарды айтады немесе
Дидактикалық ойынның басты ережесі балалар жұмбаққа арқау болған
Балалардың жас мөлшеріне қарап жайылма сөйлемнің құрылысын, мәселен
Бес жастағы бала үшін сөзбен елестетуте сүйену
Төрт жастағы баламен жұмыс істегенде бұл міндетті шешуді
Адам мамандығын толық бейнелейтін суреттердің жиынтығы керек:
Алты - жеті жастағы балалармен жұмыс
Байланыстыра сөйлеуге жаттығу үшін тәрбиеші тақырыпты белгілеп, осы
Төрт - бес жастағы
Сонымен, сөйлесу әдісі — бұл
Сөйлесу әдісін — теориялық материалды берудің бір тәсілі
Қайталап айту әдісі
Ерта шақтағы балаларды, жоғарыда айтылған тілге
Қайталама айту әдісінде тәрбиеші балаларға көркем әдеби шығарманы
Қайталап айту әдісі еліктеу әдісіне ұқсас. Бұл әдістердің
Балаларды көркем әдебиетпен таныстыруға байланысты методикада қайталап айтудың
Құрастыру (әңгімелеп беру) әдісі
Ерте шақтағы балалардың тілінде құрастыру (әнгімелеп беру) әдісіне
Практикалық әдіс пен тәсіл ұғымы
Балаларды ана тіліне үйретудің жоғарыда келтірілген әдістері баланың
Болашақ тәрбиеші үшін балалармен — жеке және бір
Тәрбиеші балалармен мазмұнды әңгімеге кірісіп кетуте даяр болуға
тұрмыстық істер процесінде (балалар бақшасында ертеңгісін кездескенде; тамақ
серуендеу және экскурсияда; ойын кездерінде;
суреттерді, диапозитивтерді, кодопозитивтерді қарағанда;
көркем әдеби шығармаларды оқып, талқылауда, еңбек процесінде және
Оқытудың практикальгқ әдістері — еліктеу, сөйлесу (әнгімелесу), қайталап
2.3 Ерте балалық шақтағы бала тілінің дамуының сөйлеу
Баланың сөйлеу тілінің қызметі — ен алдымен
Артикуляциялық мүшелердің қозғалуының әсерінен сөйлеушінің бұлшық
Демек, әрбір адам үшін сөздің сезімдік негізі –
Соңғы жылдары физиологтар жасаған эксперименттер баланың саусаңы сөйлеу
Сонымен халықтық күлдіргі өлеңдерді жасаушылар тәжірибесі мен
Балалардың тілін дамытуда олардың тыныс алуын дұрыс жолға
Жағымсыз сезімнің немесе мінез-құлықтың қасиетін білдіретін интонацияларды
ІІІ. Қорытынды
Қорытындылай келегнде,ерте шақтағы балалардың тілін дамыту аса күрделі
Бұл туралы М.Мұқанов былай дейді. «Психика үнемі өз-
геріске ұшырайды, бірақ оның құрамы бәрі бірдей өзгермейді,
оның көп және аз мөлшерде дамуға ұшырайтын қасиеті
Сонымен қатар, аз өзгерілетін қасиеттері (инвариант) психи-
калық дамудың тірегі және негізгі шарты болып есептеледі».
Тіл дамыту мәселесінде де осыны айтуға болады. Яғни
Ана тілін үйренудің заңдылығы бірқатар қабілеттердің
Егер тәрбиеші ерте шақтағы баланың табиғи сөйлеуі неғұрлым
Қорыта айтқанда, «ана тілі – жан дүниесінің айнасы,
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Федоренко Л.П., Фомиева Г.А., Лотарев В.К. «Мектеп жасына
Адамбаева Ж. «Орыс мектебінің бастауыш сыныптарында тіл дамыту»
Адамбаева Ж. «Орыс мектептеріндегі қазақ тілі сабақтарындағы тіл
Баймұратова Б.Б., Едепбаева З.Д. «Изучаем казахский язык
Өтебаева Г. «Ересектер тобындағы балалардың
Аяпова Т. «Сөз мағынасының қалыптасу үрдісінде» //Бастауыш
Абдуллина Г. «Тіл мен сөйлеу» //Бастауыш мектеп// №11
бет (8)
Сардарова Ж «Бастауыш мектептің тіл сабақтарында дамыта оқыту
8. «Отбасы және балабақша» 2002 ж
9. «Логопедия» Е.Н.Краузе (30-38
10. «Дошкольное воспитание» 2003 ж. №1 (50
11. «Дошкольное воспитание» 2000 ж. №11
12. «Отбасы және балабақша» 2000 ж.
13. «Отбасы және балабақша» 2010 ж.
14.Жарықбаев Қ. Жантану негіздері. Алматы -2002.-250 бет
15.Зимняя И.А. Педагогикалық психология. Оқулық.Алматы-2005.359 бет
16.Намазбаева Ж.И. Психология, оқулық Алматы-2005.- 430 бет
17.Алдамұратов А. Жалпы психология,Алматы,1996. – 300 бет
18.Тәжібаев Т. Жалпы психология. Алматы 1993. – 300
19.Илина Т. А. Педагогика:- Алматы, 1977.- 488 бет.
2
Саусақ жаттығулары
Пассивті
сипау
Сүйемелдеусіз
Активті
Дауыстың сүйемелдеуімен
(түрлі тақпақпен, көрініспен т.б сүйемелдеу)
діріл
уқалау
Саусақ ойындарының
нәтижесінде
Баланың сөйлеу тілі жетіледі
Икемділігі артады
Қимыл – қозғалысы артады
Логикалық ойлауы дамиды
Танымдық деңгейі артады
Ерте балалық шақтағы баланы түрлі ойындар арқылы бала тілін дамыту
Ерте балалық шақтың жалпы сипаттамасы
Мектеп жасына дейінгі балалардың сәбилік шақтағы ерекшеліктері
Сәбилік шақтың ерекшеліктері мен оның маңызы
Балалар психологиясындағы жаңатарау
Аутист баланың психологиялық дамуының ерекшеліктері
Аутизм мәселесінің тарихы
Эмоционалды- ерік сферасы зақымдалған балаларды жалпы білім беру үрдісіне қосу
Баланың жеке басын қалыптастырудың бастапқы кезеңі
Аутист баланың психикалық дамуының ерекшеліктері