Кәсіпорын деңгейінде
www.PHILka.RU
www.PHILka.RU
74
Мазмұны
Кіріспе
І Тарау. Нарықтық экономика жағдайында инвестициялардың теориялық негіздері
1.1. Инвестицияның экономикалық мәні, оның теориялық негіздері мен механизмдері
1.2. Инвестицияны тарту механизмінің факторы мен қағидалары
ІІ Тарау. Қазақстан Республикасының инвестициялық саясаттың қазіргі жағдайын талдау
2.1. Қазақстан кәсіпорынның инвестициялық инновациялық жағдайын талдау
2.2. Өңдеу өнеркәсіпті индустриалды инновациялық даму бағдарламасын жасау
ІІІ Тарау. Қазақстан Республикасында инвестициялық саясаттың даму бағыттары
3.1.Инвестиция және инновациялық әлеуетті көтеру
3.2. Техника-технологиялық базаны жетілдіру жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Соңғы жылдары Қазақстанның инвестициялық саясаты тұрақты
Нарықтың экономикалық ерекшеліктерін ескере отырып, экономикада инвестицияның саясатты қалыптастыруды
Экономиканың өсуі инвестициялық қызметтің белсенділігіне байланысты. Сондықтан, қазіргі таңда
Бірақ өз кезегінде инвестициялық саясат, ұдайы өндірістегі қаржылық және
Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатқа үлкен мән беруде. Сол себептен,
ҚР экономикасының дамуына инвестициялық саясаттың қазіргі жағдайын бағалау мен
Дипломдық жұмыстың мақсаты.
ҚР аймағында инвестициялық саясаттың экономикалық механизмі мен тиімді қызмет
Дипломдық жұмыстың міндеттері. Осы дипломдық жұмыстың мақсатына сәйкес зерттеудің
Нарықтық жағдайда инвестициялық саясаттың қалыптастыру түсінігі:
- Нарықтық экономикаға инвестиция тартудың шетелдік тәжірибесін және оны
- Экономикаға инвестиция тартудың мақсаттылығын негіздеу.
- ҚР инвестиция тартуды ынталандыру механизмдерін келешекте жетілдіру жолдарын
- Индустриалды-инновациялық дамытудың мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері.
Диплом жұмыс Кіріспеден, 3 тараудан, Қорытындыдан, 11 кестеден, 4
І Тарау Нарықтық экономика жағдайында инвестициялардың теориялық негіздері
1.1 Инвестицияның экономикалық мәні, оның теориялық негіздері мен механизмдері
Нарықтық экономиканың дамуы шаруашылық тұлғалардан, біріншіден
оның бәсеке қабілеттілігін ұлғайту, екіншіден, өзгермелі экономика жағдайында
оның қызмет жасауындағы тұрақтылығын қамтамасыз етуді талап етеді. Жалпы
қоғамның және жеке шаруашылық тұлғалардың дамуы ұлттық табыс өсімін
қамтамасыз етуде ұдайы өндірістің материалдық құндылықтарына негізделеді.
Осы өсімді қамтамасыз ететін құралдардың бірі инвестициялық қызмет болып
табылады.
Ивестициялар - бұл ақшалай құралдар, мақсатты банк салымдары,
пайлар, акциялар және басқа құнды қағаздар, технологиялар, машиналар,
құрал-жабдықтар, лицензиялар, сол сияқты кәсіпкерлік қызмет нысанына
салынатын несиелер, кез келген мүлік құқығы, интеллектуалды құндылықтар
және тағы да басқа пайда алу мақсатындағы қызмет түрлері.
Инвестиция қызметіндегі нысан барлық салалар мен халық шаруашылығы салалары
Инвестициялық қызмет инвестиция нарығында жүзеге асырылады, ол өз кезегінде
Инвестиция нарығының жағдайы және оның бөлігі сұраныс, баға, бәсеке
Инвестиция нарығында нарық коьюнктурасын зерттеу әсіресе,
инвесторлар үшін маңызды. Бұл тәуекелділік себебінен келген төмен
табыс немесе инвестицияланатын капиталдың жоғалуына байланысты
болады. Барлық нарықтағы сияқты, инвестициялық нарық бөлігі дамудың
төрт негізгі сатысымен коньюнктуралық көтерілу, коньюнктуралық
тойтарыс, тұрақтылық кезеңі, коньюнктуралық құлдыраумен сипатталады.
Барлық нарықтар үшін инвестициялық нарық құрамының сатылары бірдей емес
Кәсіпорын инвестиция нарығының коньюнктурасын зерттеу үшін оның мониторинг жүйесін
Инвестициялық нарықта макроэкономикалық зерттеу елдің инвестициялық ахуалын бағалауға бағытталған
- жалпы ішкі өнім серпінін, ұлттық табыс және өнеркәсіп
- ұлттық табысты бөлу серпіні (қор жинау және тұтыну);
- жекешелендіру үрдісін дамыту;
- инвестициялық қызметті заңды түрде зерттеу;
- жеке иивестиция нарығын, оның ішінде, қор және ақшалай.
Кесте 1 - Инвестициялық ңарықты зерттеу
Инвестициялық нарық коньюнктурасын зерттеу
1. Инвестициялық нарықты дамыту бағытында макроэкономикалық көрсеткіштерді болжамдау және
2.Экономика салаларына инвестицияны тартуды болжамдау және бағалау
3.Аймаққа инвестициялық тартуды болжамдау және бағалау
4.Жеке инвестициялық жобаға, инвестицияның нарық бөлігіне инвестицияны тартуды бағалау
5.Кәсіпорынның инвестициялық қызметінде стратегияны дайындау
6.Нақты күрделі қаржы салымы, қаржылық және инновациялық инвестициясын қамтитын
7.Кәсіпорынның инвестициялық портфелін басқару (оның ішінде инвестиция диверсификациясы, капиталды
Экономиканың жеке салаларына инвестицияны тартуды зерттеу осы
салаларға деген өнім қажеттілігі келешегін, серпінін және коньюнктурасын
зерттеумен сипатталады. Кәсіпорынның әрбір өнім түрі белгілі тіршілік
циклінен, оның ішінде туылуы, өсім, кеңейту және құлдыраудан өтеді.
Қоғамның қажеттілігі жеке салаларды дамытуды анықтайды, яғни олар отын-
энергетикалық кешен, машина құрылысы, көлік, құрылыс және ауыл
шаруашылығы.
Салаларға инвестицияны тартуды бағалаудың негізгі көрсеткіштері ретінде екі вариантпен
қолданылады:
- қолданылатын активтердің жалпы сомасына жататын өнімді өткізуден түсетін
- қолданылатын активтердің жалпы сомасына жататын баланс пайдасы.
Салалар бойынша инвестицияны тарту барысында талдау жасау осы көрсеткіштер
Осы келтірілген көрсеткіштер бойынша зерттеу жүргізуде инвестициялық тарту несие
Аймаққа инвестицияны тарту инвестициялық қызметті жоспарлауда маңызды рөлді атқарады.
Инвестициялық үрдістің қызмет етуі мен оны белсенділендірудің теориялық негіздерін
Инвестицияны өндірістік қызметте белгілі бір кезеңде қордаланған және тұтыну
Ұлғаймалы ұдайы өндірісте қосымша өнім бөлігі өндіріс көлемін ұлғайтудың
Кезеңде құрылған өнімнің
Екінші бөлімдегі барлық қамтылғандардың жеке қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында –
Инвестициялық үрдісті жузеге асыру экономикалық өсуге қол жеткізудің маңызды
Мерканттилистердің «арамтамақтық» тұтынуға теріс жақпен қарауы кездей соқтық емес.
Макроэкономикалық үлгілер қор жинаудың инвестицияға теңдігі жөнінде маңызды жағдайға
Кейне бағдарламасы экономикалық өсуге қолда бар ресурстарды толық пайдалану
Экономикалық динамика теоретиктері (Хоррод, Эккли және басқалары) Кейнетің теориясын
Бірақ, экономикалық динамика теориясының авторлары ұлттық табыстың өсу деңгейін
70-80 жылдары кеңес зерттеушілерінің еңбектерінде экономиканың даму қарқыны мен
Сөзсіз, экономикалық өсу деңгейі мен қор жинау арасындағы сызықтық
Қор жинау және тұтынушылық сұраныс жағдайы арасындағы өзара байланысқа
Бұл жерде «өндіріс құралына» сұраныс дегенде тек негізгі капитал
«Соңғы өнім» сұранысы ретінде ен алдымен халықтың тұтыну мақсатында
Соңғы өнімге сұраныстың ұлғаюы өндіріс құралдарының сұранысына үлкен ықпал
Туынды сұраныстың ұлғаю дәрежесі бір мезгілде екі факторға тәуелді.
Біріншіден, капитал сыйымдылық коэффициент мәнінен –неғұрлым ол жоғары болса,
«Жылдамдатудың» экономикалық көрінісі: неге ұзақ уақытта қолданылатын тұтыну құралдары
Инвестициялау мультипликаторын қолдану өте маңызды жағдайды
анықтайды яғни алғашқы құрделі қаржы салымы тұтыну шығындарымен
байланысты оны бөлу мөлшерінен артатын сомаға жалпы табыстың ұлғаю
тенденциясын құрады. Мультипликатор ұғымымен үйлесімде жылдамдату
қағидасын есепке алу нақты экономикалық циклді талдауға ықпал етеді,
экономиканың бір қалыпсыз қозғалысында күрделі қаржы салымының рөлін
ашуға көмектеседі. Бұл кезде, егер мультипликатор инвестициялық үрдіс
қызметінің кестесін суреттесе, онда жылдамдату қағидасы оның негізгі алғы
шарттарын анықтайды.
Сонымен, макроэкономикалық көрсеткіштер арасындағы өзара байланыс
жүйесінде инвестициялық үрдістер маңызды орын алады. Ал, бұл өз
ұлғаймалы ұдайы өндірісті, жүзеге асыруды реттеуде мемлекет қызметінің
негізгі бағыттарын анықтайды. Оған келесілерді жатқызуға болады:
1.Қазіргі жағдайда үйлесімді қор жинау мөлшерін негіздеу;
2.Ұлттық экономикаға инвестицияны қаржыландыру және несиелеуге мемлекеттің қатысуы;
3.Негізделген қор жинау мөлшеріне сәйкес шаруашылықтың әр түрлі салаларына
Ірі күрделі қаржы салымын жүзеге асырудың бірінші кезеңінде қор
қайтарымы төмендейді. Бұл өндірісті негізгі құралдармен жарақтандыру
кезеңімен байланысты, бұл кезде қормен жарақтандырудың өсу қарқыны еңбек
өнімділігінің өсуінен сөзсіз жоғары болады. Бұл кезең капитал салымдарында
жана құрылыс басым болатын өндірістің инфрақұрылымының қалыптасуымен
де байланысты.
Қор қайтарымы төмендеген жағдайда қор жинау нормасына сөзсіз, күшейтілген
Бірақ, белгілі бір кезеңде қор қайтарымының ұлғаюына қатысты өсу
Қор қайтарымының
Қор жинау теориясы саласында ресейлік, ғалым З.В.Соколинский қор жинаудың
Сонымен ресейлік ғалым, бір жағынан, қор жинаудың үйлесімді мөлшерін
Қор жинау қорын қалыптастыруда
Сондықтан, мемлекетпен қор жинаудың
Кенейтілген ұдайы өндірісті
1.2 Инвестицияны тарту механизмінің факторлары мен қағидалары
Мемлекеттік жеке инвестицияға жанама ықпал етудің: салықтық, қаржылық, несиелік,
Инвестицияның тұлғасы бойынша мемлекеттік және жеке меншіктік болып ерекшелінеді.
Инвестициялық үрдісті қалыптастыруда мемлекетпен ықпал етілетн жоғарыда ұсынылған негізгі
Мемлекеттің салық саясаты жеке инвестицияны ынталандыру мен
жанама реттеу қызметі болып табылады. Ол кәсіпорынның өз меншікті
есебінен өндіріс құралдарын кеңейтуді қаржыландыру мүмкіншілігін, яғни,
өзін-өзі қаржыландыру мүмкіншілігін анықтайды.
«Жалпы өзін-өзі қаржыландыру» ұғымы таза өзін-өзі қаржыландыру мен амортизациялық
«Таза өзін-өзі қаржыландыру бұл материалдық-техникалық базаны
дамытуға бағытталған кәсіпорын пайдасының бір бөлігі. Бұдан басқа, пайда
кәсіпорынды өзін-өзі қаржыландырудың көзі болғандықтан компанияны
дамытудың екі маңызды қызметін атқарады: күтілетін пайда инвестициялық
шешімді қабылдаудың негізгі және алынған пайда кәсіпорын қызметі
табысының өз шешімі болып табылады. Аталған пайданың бұл екі
бір-бірімен өте тығыз байланысты және инвестицияның тиімділігін бақылаудың
негізін құрайды.
Инвестиция тиімділігін бағалау ғылым және тәжірибелік көзқарас
тұрғысынан мәселе күрделі екендігін атап кету қажет. Көрсетілгег мәселе
сапалық пеп сандық аспектілердің болуымен сипатталады.
Мәселенің сапалық аспектісі инвестициялық қызметті жүзеге асырудағы кәсіпкерлердің алуан
1 Кәсіпорынның тіршілік ету теориясы инвестициялау себебі ретінде
өндірістік-технологиялық базаны жаңартпай кәсіпорынның өндірістік
кызметінің одан әрі мүмкін еместігін алға тартады;
2. Инвестицияның акселерациялық теориясы инвестициялық шешім қабылдауда шешуші жағдай
З. Пайда себебіне негізделген теория;
4.Инвестиция мотивін жеке инетитуационалдық жағдаймен байланыстыратын басқа да теория.
Пайданы инвестицияның ең басты дәлелі ретінде танитын теория неокласеикалық
Фирма табысы шығындарының артқаның емес, пайда алуға
Салымның соңғы бірлігіне келетін табыс нарықтағы табыстылық орташа пайыз
Шектелген ресурс жағдайында инвестиция мен салым арасында әрқашан өзгеріс
Дисконттаудың есептік тәсілі үшін базалық мөлшер ретінде банктің
пайыздық есептік мөлшері пайдаланылады.
Бірақ бұл мөлшер жалпы инвестициялық белсенділік пен инвестицияланатын нысанның
Сурет 1- Инвестицияның жіктелуі
Бұдан басқа, пайыздың есептік молшер қозғалысы тек өндіріс саласы
Осыған байланысты, дисконттау тәсілі белгілі бір шеңберде ғана ең
Одан әрі дисконттау әдісі инвестициялық жобаны таңдауға мүмкіндік береді.
Дисконттау операциясының экономикалық мәні уақыт бойынша капитал құнының қаншалықты
Келешек ұзақ мерзім салымды экономикалық бағалау мәселесінің тағы бір
Осылайша, инвестиция қызметінің мотивация жүйесінде болып жатқан
өзгерістерге қарамастан, пайда инвестициялық үрдіс бағытын және мөлшерін
анықтайтын маңызды критерий болып табылады.
Сапалық аспектімен қатар инвестиция тиімділігін бағалау мәселесінде сандық аспекті
Экономиканың нарықтық үлгісінде шығынды үнемдеуден басқа қор жинаудың басқа
Сонымен, инвестициялық белсенділікті ынталандыру мақсатында мемлекет тарапынан кәсіпорын пайдасын
Өзін-өзі қаржыландырудың басқа көзі кәсіпорынның ұзақ мерзімді активтерінің амортизациясы
Амортизация - бұл негізгі қапиталдың оның қызмет жасау кезеңіндегі
Сондықтан ұлғаймалы ұдайы өндірісті жүзеге асыруды мемлекет тарапынан реттеуде
Осылайша ұлғаймалы ұдайы өндірісті қалыптастыру және қолданудың теориясы мен
Амортизацияны кәсіпорын инвестициясының көзі ретінде қарауды заңды ететін
Амортизацияны есептеу базасына қатысты жоғарыда көрсетілген пікір Франциямын шаруашылық
Нарықтық экономикада негізті капитал
құнын шығару ретінде қарастырылады. Бұл ағымдағы өндіріс шығынын, оның
рентабельділігін, басқа да өндірістің тиімділік көрсеткіштерін анықтау үшін
қажет. Салық концепциясында амортизация-бұл экономикалық
негізделгеннен жоғары (төмен) болуы мүмкін, салықтың нормалардан шығатын негізгі
Негізгі капиталдың нақты пайдалы қызмет ету мерзімі жүргізуші
шаруашылық тұлғалардың өз бетімен қарастырылады. Амортизация нормасы
негізгі капитал тобы үшін анықталады. Негізгі капиталдың активті бөлігі
бойынша бұл норманы есептеу үшін тіксызықты әдістен басқа олардың
құнының көп бөлігін қызмет ету мерзімінің бірінші жартысына шегеруге
мүмкіндік беретін сызықтық емес тәсілдер қолданылады.
Амортизацияны есептеудің сызықты емес тәсілі сызықтық тәсілмен салыстырғанда еңбек
Нарық экономикасында негізгі құралды жаппай жаңарту үшін тимді ынта
Жеделдетілген амортизация келесідей арналар бойынша инвестицияға ықпал етеді:
а) негізгі капиталдың алғашқы пайдалану
аударымдардың сомасын жалпы ұлғайтады;
б) негізгі капитал айналымын тездетеді және сәйкесінше ұзақ мерзімді
салымның тәуекел дәрежесін төмендетеді;
в) кәсіпорынды инвестициялаудың меншікті
отырып, банктік пайыз ңормасын төмендетеді
г) ескі құрал-жабдықты жою бойынша психологиялық тосқауылдарды
жеңуді қамтамасыз етеді;
д) жеделдетілген амортизация негізгі қордың
кәсіпорынның жоғалтуын төмендетеді.
Осылайша, жеделдетілген амортизация инвестициялық қызметті тиімді ынталандыру құралы ретінде
Инвестициялаудың экономикалық ынтасы ретінде жеделдетілген амортизация екі тәсілмен жүзеге
Екінші тәсілдің мәні
Жеделдетілген амортизация инновациялық белсенді кәсіпорындарға өнімінің жаңа түрлерін шығаруға
Алайда амортизация қандай тәсілмен есептелмесін (сызықтық немесе жеделдетілген) кәсіпорынның
Меншікті құралдар барлық инвестициялық жобалардың негізі болып табылады. Меншікті
Пайда инвестицияны қаржыландыру көлемінің ұлғаюының маңызды көзі болып табылады.
Экономикалық жүйеде инвестиция тартудың маңызды факторы жинақ мөлшері болып
Қолайлы инвестициялық климаттың
инвестицияның тартылған бюджеттен тыс көздері меншікті құралдардан кейін
маңызды орын алады.
салмағы едәуір емес. Банктік несиелеу, лизинг және бағалы қағаздар
сияқты инвестиция тартудың бюджеттік емec көздеріне ерекше
иивестициялық үрдіске банктердің
қаржыландырумен шектеліп келді. Өзінің салалық ерекшеліктеріне қарай ауыл
шаруашылық өндірісі тұрақты экономика жағдайында да қарыз құралдарына
жүгінбей, қалыпты қызмет ете алмайды. Банктік несие
өндірісі үшін әзірге қымбат және банктердің өздері де ең
меншік иесінің, несие комитетіне негізделген инвестициялық
жасау үшін қажетті
өндірушілерін несиелеуге келісімін бермей
Инвестициялық нарықтың ауқымды потенциалы банктерді инвестициялық жобаларды қаржыландырудың салыстырмалы
Экономикалық теория жинақтау тәсілі мен инвестициялау тәсілі қарыз пайызы
Инвестициялық қызмет үшін қолайлы жағдай - бұл сабырлы инфляция
ІІ Таруа Қазақстан Республикасының инвестициялық саясаттың қазіргі жағдайын
2.1 Кәсіпорындардың қазіргі жағдайын және инвестициялық қызметін талдау
Қазақстандағы ең ірі өнеркәсіптік кәсіпорындардың мониторингі
"Испат-Кармет" АҚ "СЕГПО" АҚ, "Қорпорация Казахмыс" АҚ, "Конфеты
Кен өндіру өнеркәсібіне қарасты "Узеньмунайгаз" АҚ-дағы негізгі капиталды пайдалану
№ Көрсеткіштер 2004 2005 2006
1
2
3
4
5
6
7
8
9 Негізгі капиталдың бастапқы құны
Негізгі капиталдыңт амортизациясы
Негізгі капиталдың қалдық құны
Аяқталмаған құрылыс
Инвестициялар:
Төл кәсіпорындарға инвестициялар
Тәуелді ұйымдарға инвестициялар
Баланс валютасындағы негізгі құралдардың үлесі, %
Тозу коэффициенті, %
Негізгі құралдардың жаңару коэффициенті
Машиналар мен жабдықтардың бастапқы құны, мың теңге
Негізгі құралдардың белсенді бөлігінің ұлесі, % 102902059
245617
100450442
7677
-
0,96
0,02
0,41
20300451
0,89
0,68 118465749
5759355
112706394
9429
417
0,85
0,04
0,52
27897761
0,24
0,71 130728167
10443586
120284581
16943
-
0,82
0,08
0,64
28206600
0,22
0,73
Инвестициялардың төл кәсіпорындарға жұмсалуы осы жылдар аралығында 22 есе
Келесі қарастыратын өнеркәсіп саласын алатын болсақ, халық тұтынатын тауар
Соған орай, осы саланың қаржы көрсеткіштері өте төмен деңгейге
оның кәсіпорындарының ахуады нарық жағдайында нашарлап кетті /В, Г
қосымшалары/.
Жоғарыдағы кестеде "Алматы кілем" АҚ, "Алматы мақта-мата комбинаты" АҚ,
Қосымша мәліметтерінен "Узеньмұнайгаз" АҚ-мен салыстырғанда негізгі капиталдың тозу коэффициенті
ТК"АҚ-да22-24%-дай болған. Осыған байланысты тоқыма және тігін өнімдері бойынша
Индустрияландыру үрдістерін жүргізу тек мемлекет тарапынан көрсетілетін қолдау шараларына
Отандық өңдеу-өнеркәсібінің ішіндегі әлеуметтік, қоғамдық және тұтынушылық мәні зор
Тамақ өнімдерін өндіру саласының нарықта ерекше орны бар. "Рахат"
"Рахат" АҚ-ның қаржы тұрақтылық, көрсеткіштерінің ішінде қаржы тәуелсіздік коэффициенті
Тамақ өнеркәсібінің құрылымында өзіндік орны бар - "Рахат" АҚ
Машина жасау саласы экономикада ұдайы өндіріс функциясын орындайды: өнеркәсіптің
өнеркәсіп салаларының
1992-2002 жылдары өндіріс көлемі мен машина және құралдарды сатып
мен құралдарды сатып алу құрылымы өңдеу өнеркәсіп салалары үшін
кезеңде бос өндірістік қуаттар пайда болып, сөйтіп жыл ішінде
Осы мерзімде өнеркәсіптің негізгі қорлары құрамында техниканың орта жасының
Өнеркәсіптің негізгі қорларының белсенді бөлігіндегі ескірген, тозған техника тезірек-ауыстыруды
Мұндай жағдайларда өндірістік кәсіпорындар технологиялық тізбектіліктегі ең тозған және
Сонымен, өнеркәсіпте нарықтық экономика жағдайында кереғар жағдай қалыптасады. Бір
Өнеркәсіптің негізгі қорларының технико-технологиялық деңгейін көтеру
және жаңарту мүмкіндіктерін қарастырайық. Қазіргі кезде мұндай проблеманы
шешудің үш тәісілі бар. Біріншісі алтын валюта қорларын пайдалану
импорттық техниканы сатып алуға, екіншісі - өнеркәсіп кәсіпорындарына
шетел инвестициясының едәуір көлемін бөлуге, үшіншісі отандық техникаға
төлем қабілетті сұранысты арттыру мақсатында оны өндіру мен сатып
арттыруға бағытталады.
Бірінші тәсілді. Жүзеге асыру мүмкіндігін қарастырайық импорттық
техниканы сатып алуды азайту үшін өнеркәсіп салаларының негізгі қорларын
жеделдете жаңартуды қарастырады. Өнеркәсіп салаларындағы негізгі
қорлардың құрамында отандық негізгі технологиялық құралдардың күндық
шамасы едәуір жоғары болды.
Бірақ оларды импорттық құралдарды ауыстыру жағдайында жалпы шығындар көлемі
Екінші тәсілдің жүзеге асу мүмкіндігін қарастырайық. Отандық өнеркәсіп кәсіпорындарына
Шетел инвестицияларының ммақсаты салынған капиталға жоғары пайда табуды көздейді.
Өнеркәсіп салаларында негізгі технологиялық және қосымша құралдарды
және бақылау -өлшеуіш техниканы кең көлемде ауыстыру тек отандық
асырылады.
Сондықтан үшінші тәсілді жүзеге асыру мүмкіндігін қарастырғанда өнеркәсіпте қалыптасқан
Мұндағы ең басты мәселеге-машина мен құралдардың құнын анықтау жатады.
Қосымшада берілген кесте мәліметтерін талдау нәтижесінде "АЗТМ" АҚ 2005
Импорт алмастыру саясатын әрі қарай жүргізу үшін Қазақстан Республикасындағы
Әр кәсіпорынның өз бетінше нарық, проблемаларымен жеке
Өндірісті модернизациялау негізгі құралдарды ауыстыруда икемді болуды қажет етеді.
Өңдеу өнеркәсібінің өндірісіндегі өсу машина жасау өнеркәсібінен басқа барлық
Одан басқа, тамақ өнімдері, қара металлургия мен түсті металл
өндіру артқан. Бірақ, өсудің ең жоғары қарқынына байланысты өнеркәсіптік
өндірістің құрылымында өңдеу өнеркәсібінің үлесі 47,0 % -дан 44,5
төмендеді.
Тері өңдеу саласында 32 кәсіпорын жұмыс істейді, оның ішінде
Өңделмеген терілер шетелге төмен бағамен жасырын түрде кетіп жатыр.
Тоқыма және тігін өнеркәсібі өнімдерінің ЖІО-дегі үлесі 1990 жылы
несиені ұзақ мерзімге алу үшін бәріне бірдей ставкаларын төмендетіп,
мүмкіндіктерін оңтайлы ете алмады.
Оның келесі бір себебіне тоқыма
жабдықталған және жаңадан іске қосылған кәсіпорындардағы құралдардың жасы
отандық тауар өндірушілердің бәсекеге қабілеті деңгейінің төмендеуіне әкеп
соқтырды. Қаржы ресурстарының
есебінен жүргізуге мүмкіндік бермей отыр. Сонымен қатар, сала кәсіпорындары
құнға салынатын салық бойынша екі
қарыздарына батып отыр.
Тағы бір негізгі мәселенің қатарына халықтың экономикалық белсенді бөлігі
Қазіргі кезде 11 тоқыма өндірісінің шикізатты өңдеуші (жүн, мақта)
Бүгінде бұл сала ішкі нарық тұтынушылығын қанағаттандыру үшін өнім
ҚР Статистика агенттігінің мәліметтері
деңгейімен салыстырғанда 98,6% құрады. Мақта талшығы, төсек жапқыштар,
кілем бұйымдары, тоқыма киім-кешек, табиғи (натуралды) былғарыдан тігілген
тондар саланың барлық өнім көлемінің 2/3 бөлігін құрады. Керісінше,
Соған қарамастан, бұл саланың экспорттық әлуеті өте жоғары, мұның
Барлық тігін және тоқыма кәсіпорындарыңың 100% -ы дерлігі сырттан
әкелінетін шикізатпен жұмыс істейді. Ол әрине, дайын өнімнің өзіндік
эсерін тйгізеді.
Қазақстанның индустриялық саясатының стратегиясында отандық индустрияны, жалпы өңдеу өнеркәсібін
Сонымен бірге, жеңіл өнеркәсіпті өркендетудің негізгі көзіне мемлекеттік
қолдау көрсету, салық-салуда жеңілдік беру, шикізатты маусымдық сатып алуға
Отандық тері илеу салалары "Кожмех"АҚ (Семей тері-былғары комбинаты), "СирноҚаз"
Кәсіпорындар негізінен теріңің жартылай фабрикаттарын (вет-блю) шығарады, тек Семей
Онда қазір қазақстандық, тері шикізаттары өңделеді, сонымен бірге көршілес
Қазіргі кезде қазақстандық нарықтың аяқ-киіммен толығуының 99% импорт арқылы
Елімізде аяқ-киім өндірудің күрт төмендеуінің ең басты себебіне отандық
тауар өндірушілерді мемлекет тарапынан қорғау шараларының болмауынан
туындап отыр.
Жеңіл өнеркәсіп бұрынғысынша негізгі құралдар мен айналым қаржыларын модернизациялауды
Қытай жеңіл өнеркәсібінің тауарлар нарығында жемісті қызмет ету себебіне
Ондағы өндірілетін мақтаның 95%-ы мемлекет бекіткен бағамен сатылады, ал
Сонымен, отандық жеңіл
Кәсіпорынның -ииновациялық саясатының негізгі мақсатына өндірістін
бәсекеге қабілетін және технологиялық деңгейін көтеру жатады, соның нәтижесінде
болады.
Экономика және сауда Министрлігі қазақстандық кәсіпорындардағы инновациялық қызметті конъюнктуралық
Анкетада он жеті негізгі көрсеткіштер бар: кәсіпорын қызметкерлерінің тізімдік
Кейбір салалардың кәсіпорындарында инвестициялық
Инвестиция көлемінің азаюы
Респонденттердің көрсетуі бойынша, инвестициялық үрдісте мемлекеттің қолдауының мардымсыз болуынан
Біздің зерттеу жұмыстарымыздың нәтижелерінен өнеркәсіп салаларында отандық және шетелдік
2002 жылы зерттелген кәсіпорындарда 107 отандық инновациялық
әзірлемелер еңгізілген, 2001 жылы - 221 (оның өсуі 206,5%),
2002 жылы - мұнайгаз. Өндіру өнеркәсібінде отандық әзірлемелердің ең
саны енгізілген – 27.
Енгізілген :шетелдік әзірлемелер саны 2006
Зерттеу нәтижелерінен респонденттердің көпшілігі, инновацияны тежеуші
негізгі фактор ретінде өз қаржыларының жетіспеушілігін атаған. Мұнда осы
Екінші тежегіш факторға респонденттердің атап өткен саны бойынша (57,5%)
Мазмұны жағынан үшінші факторға мемлекет тарапынан қаржы және
ұйымдастырушылық қолдаудың жетіспеушілігін (47,5%) жатқызуға болады,
өндірушілер инновациалық қызметті дамытуда мемлекеттің көмегіне сенім
артады.
Респонденттердің 21% инновациялық қызметті тежеуші негізгі факторлардың бірі ретінде
Сонымен, өнеркәсіптік кәсіпорындардың инновациялық қызметін конъюнктуралық зерттеу нәтижелері негізінде
- өнеркәсіп кәсіпорындарында-инновациялық белсенділік өте төмен;
- өнеркәсіп салаларында жоғары технологиялық және ғылыми сыйымды.
- кәсіпорындардың технико-технологиялық базасы
- салаларды технологиялық жарақтандыру қажетті деңгейге көтеріле алмауда;
- салалардағы инновациялық қызметтің жағдайы туралы толық және
2.2. Өңдеу өнеркәсібін индустриялық-инновациялық даму мәселелері
Өнеркәсіптің салалық құрылымын жетілдіру үшін бірқатар әдістемелік бағыттарды іске
Экономиканың өсу жағдайында өнеркәсіптің
Өнеркәсіптік өндірістің құрылымын қайта құру әдістемесінің мақсатына өнеркәсіптік
Aталған әдістемені жасау үшін келесі міндеттерді шешу қажет:
- өнеркәсіптің дамуының қалыптасқан тенденцияларын талдау
және нарықтың шаруашылық жүйесіне максималды бейімделу үшін
- өнеркәсіптік өндірістің жағдайын кешенді қаржылай және экономикалық
талдау және оның ғылыми-техникалық,
- өнеркәсіптің құрылымын қайта құру
Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламасы
зерттеу және талдау;
- өнеркәсіптік саясатты әзірлеу және оның мақсатын анықтау, өнеркәсіптік
Жоғарыда келтірілген міндеттерді шешу нәтижесінде өнеркәсіп әлеутін
Әдістемені жасаудың мазмұнын қарастырып көрейік.
1. Өнеркәсіптің қазіргі жағдайын талдау жүргізу
- жалпы негізгі құндық және натуралдық көрсеткіштердің динамикасын
талдау, соның ішінде салалар және ірі кәсіпорындар бойынша өнеркәсіптік
- кәсіпорынның ұйымдық-құқықтық нысандарының және меншік қатынастарының өнеркәсіптік өндірістің
- өнеркәсіптік кәсіпорынның нақты жағдайын экспресс -талдау;
- ірі өнеркәсіптік кәсіпорындардың нарықтық әлуетін SMOT- талдау, яғни
кәсіпорынның мүмкіндіктерін, ресурстар
2. 2010 жылға дейін өнеркәсіптің даму тұжырымдамасын жасау
- өнеркәсіптің құрылымын қайта құрудың болжамдық мерзімінің кезеңін
және ұзақтығын, мазмұнын негіздеу;
- өнеркәсіпке қатысты жетекші жәле үкіметтік құрылымның өнеркәсіптік саясаттың
- өнеркәсіптік өндірістің құрылымын қайта құруды жүзеге асыру механизмдерін
- нарықтағы орнын және бәсекелестік стратегиясын анықтау арқылы өнеркәсіптік
- кәсіпорынды талдау-мемлекеттік қолдау объектілері;
- қайта құрылымдық өзгерістерге ,
кәсіпорындардың тізімін құру сияқты бөлімдерден тұруға тиіс.
3. Өнеркәсіптік кәсіпорынның
Бұл бөлімде дайындалған өнеркәсіптік саясаттың тұжырымдамасы негізінде 2005-2010 жылдар
абсолютті және өсімшелік көрсеткіштері, инвестиция көлемі, жұмыс бастылық, бюджетке
Өнеркәсіп салаларының ерекшелігіне, өнім өндіру және өңдеудің өзіндік сипатына,
құрылымын жаңарту, кәсіпорындарға келіп
Өнеркәсіптің құрылымын
- инновациялық жаңалықтардың мазмұның анықтау, топтау және оларға кодтар
- ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстарды ұйымдастыру;
- өндірісті ұйымдастыруда оның технико-технологиялық деңгейін талдау
және болжау;
- жаңалықтар мен инновациялар қоржынын қалытастыру;
- инновациялық қызметті енгізу және оның тиімділігін есептеу жұмыстары
жүргізілуі тиіс.
Инновациялық жаңалықтардың өзі түбегейлі түрде жаңадан дайындалған инновациялар, ғылыми-зерттеу,
Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік конструкторлық жұмыстарды жүргізу мына міндеттерді шешеді:
Аталған міндеттерді шешу үшін ресурстарды пайдалану тиімділігін көтеруге, кәсіпорынның
Жаңа конструкторлық жұмыстар жүргізу, жаңа идеялар мен нұсқалардын жобаларын
Өндірісті ұйымдастыру кезінде оның технико- технологиялық деңгейін талдау және
Инновациялар қоржынындағы жаңалықтарды пайдалана отырып, жаңа тауарлар жасау, "ноу-хау"
Бағдарламаны жүзеге асыру барысында өндірістік кәсіпорындардың техника- технологиялық деңгейін
- кәсіпорындардың техника-технологиялық маңызы жоғары инновациялық
өнім өндіруін ынталандыру;
- білім беру, техникалық акпараттар, ҒЗТКЖ жұмыстарын жүргізу және
оларды ынталандыру;
- кәсіпорындарда техникамен қайта жарақтандыру, реконструкция жұмыстарын жүргізу;
- инновациялық өнім өндіру үшін кәсіпорынды кеңейту жаңа цехтар
жұмыстарын жүргізу;
- кәсіпорындардың өндірістік инфрақұрылымын кеңейту және жетілдіру;
- өндірістік кәсіпорындарда инновациялық өнім
технико-технологиялық құрылымды жетілдіру;
- инновациялық жаңа өнім түрлерін өндіру үшін ресурстарды, өндірістік
- салалық, саларалық ғылыми-техникалық зерттеу
инновациялық жаңалықтарын кәсіпорындарға енгізу шараларын ұйымдастыру және басқару;
- өндіріске ресурстарды үнемдейтін жаңа технологияны енгізу;
- бәсекеге қабілетті өнім өндіру арқылы сыртқы нарыққа шығу
Бағдарлама нақты есептерге сүйене oтырып жасалған жагдайда оң нәтижеге
Сонымен қатар, кәсіпорынның инновациялық дамуы инвестициялық қаржының көмегімен құрал-жабдықтарды
Жоспарланатын жылдарға ғылыми-зерттеу және инновациялық жұмыстарды қаржыландыру көлемі анықталып,
Кәсіпорынның жұмсайтын шығындары ғылыми-зерттеу, іргелі зерттеу
Ал инновациялық жұмыстарды жүргізбестен бұрын талдау жұмыстарының мынадай бөлімдерін
- инновациялық идеяның пайда болуын және оның құрылымын
- инновациялар қоржынындағы жаңалықтарды талдау (сатып алынған инновациялық жаңалықтар,
- кәсіпорынның инновацияны еңгізу мүмкіндігін
мамандар бойынша) талдау;
- инновациялық жобаны жүзеге асыруда кәсіпорын басшылары мен мамандарының
- кәсіпорынды инновациялық жаңалықтарды енгізу үшін қажетті ақпараттармен қамтамасыз
- кәсіпорындағы нормативті-әдістемелік құжаттармен қамтамасыз ету жұмыстарын талдау;
- инновациялық жаңалықтарды енгізуде менеджменттің жаңа әдістерінің
қолданылуын талдау;
- кәсіпорынның инновациялық жаңалықтарды енгізу нәтижесінде бәсекелік
артықшылығы деңгейін талдау;
- инновациялық жаңалықтарды енгізуде кәсіпорын
- кәсіпорынның инновациялық қызметінің тиімділік көрсеткіштерін талдау;
-инновациялық қызметтің мотивация жүйесін талдау.
Кәсіпорынның инновациялық
Кәсіпорынның индустриялық-инновациялық даму бағдарламасын жүзеге асыру мынадай негізгі кезеңдерден
- проблеманы анықтау, мақсатты
анықтау;
- инновациялық шығармашылық топты құру;
- инновациялық бағдарламаны жүзеге асырудың тиімді әдістерін
- қажетті ақпараттар, құжаттарды жинау және өңдеу;
- бағдарламаны жүзеге асыруда экономикалық, техникалық, әлеуметтік
көрсеткіштер жүйесінде пайда болатын өзгерістерді бақылау;
- талдау нәтижелері бойынша шаралар кешенін дайындау;
- кәсіпорынның индустриялық-инновациялық
- оны жүзеге асыруға қатысатын функционалдық басқару бөлімдерінің
Кәсіпорынның инновациялық қызметінің белсенділігін көтеру үшін:
- инновациялық стратегияның басым бағыттарын анықтау;
- инновациялық қызметтін, белсенділігін күшейтетін экономикалық институционалдық және
- ғылыми-өндірістік және инновациялық инфрақұрылымды дамыту;
- инновациялық мақсатқа арналған қаржы ресурстарын пайдалану механизмін қалыптастыру;
- амортизация нормаларын ырықтандыру, негізгі қорларды жаңарту стимулдарының бірі
- кәсіпорынға импортпен сырттан келетін техника, технология
Мұның өзі өңдеу өнеркәсіп кәсіпорындарындағы инновациялық қызметті
бағалау мен мониторинг жүргізу үшін республикада есеп беру жүйесін
ықпал ететіні сөзсіз.
Кәсіпорындардың инновациялық қызметіне кедергі келтіретін факторлар аз
емес. Оларды атап өтетін болсақ,
- кәсіпорынның өз қаржысының жетіспеушілігі;
- екінші дейгейлі банктердің қысқа мерзімдік несиелер алу мөлшерлемелерінің
- инновациялық жаңалықтарды енгізуде экономикалық тәуекелдің жоғары болуы;
- өнім өткізу нарығындағы кәсіпорын тауарларының шығындары мен сапасының
- инновациялық өнім өндіру шығындарының
- инновациялық өнім өндіруде мамандардың біліктілтінің төмен
Кәсіпорынның индустриялық-инновациялық даму
бөлімдерді қамтиды:
- инновациялық жобаларды жинақтау, іріктеу, оның кәсіпорынға әкелетін
табысын есептеу;
- инновациялық және ғылыни сыйымды өнімдердің натуралдық және құндық
- инновациялық өнім өндіру үшін өндірістің технико-технологиялық базасын ұйымдастыру,
- инновациялық өнім өңдіру шығындарын есептеу;
- кәсіпорынның инновациялық өнімді өндіру арқылы табатын қосымша
табысының көлемін анықтау;
Шетелдік және отандық кәсіпорындардың озық үлгідегі тәжірибелерін
енгізу нәтижелерін талдау тұрақты өндірістік жүйенің қызметінде әруақытта
инновациялық даму түріне өтуге ұмтылыстың бар екенін көрсетеді. Бұл
табыс көлемін арттыруға жетуде қиын және тәуекел деңгейі жоғары
көрсетеді.
Кәсіпорынның инновациялық даму түрі
мақсатқа жетудің инновациялық
пайдалану, нарықтағы өз "қуысын" табу, негізгі тұтынушылармен тікелей және
тұрақты байланыстың болуымен сипатталады.
ұйымдастыру басқарудың мотивациялық, әлеуметтік факторларының әсерін
пайдалана отырып, яғни инноваңияны
арқылы қол жеткізуге болады.
Бағдарламаның, басты мақсатына өндірістік
- кәсіпорынның ғылыми және техникалық әлуетін көтеру;
- технологиялық-үрдістердің және техниканың жаңа түрлерін дайындау
және енгізу нәтижесінде өндірісті басқарудың жүйесін, энергия мен материалдардың
- инновациялық өнім өндіру үшін кәсіпорында техникалық қайта жарақтандыру,
- әртараптандыру үрдістерін жүргізу арқылы-кәсіпорынды кеңейту, жаңа
цехтар ашу, жұмыс орындарын кеңейту жұмыстарын жүргізу;
- кәсіпорындардың өндірістік иңфрақұрылымын кеңейту және жетілдіру;
- өндірістік кәсіпорында инновациялық өнім өндіруге бағытталған технико-
технологиялық құрылымды жетілдіру;
- импорт алмастырушы жаңа отандық кәсіпорындардың түрлерін көбейту;
- отандық салалық ғылымды қалыптастыру және жетілдіру;
- өндірістік үрдістерге ресурстарды үнемдейтін жаңа технологияны енгізу;
- кәсіпорынды ақпараттандыру және тағы басқалар.
Біз ұсынатын бұл бағдарламада кәсіпорындардағы өндірісті жандандыру, кеңейту, жаңа
Кәсіпорынның инновациялық өнім өндіруді игеру үрдісінде пайда болатын мынадай
1. ең жоғары техникалық параметрлер мен үздік технико-экономикалық көрсеткіштерге
шығындарды азайту жолдарын қарастыру;
2. кәсіпорынның тиімді жұмысын қамтамасыз ету арқылы инновациялық
өнімді игеру кезінде бұрынғы игерілген өнім есебінен
шығындарын жабу жолдарын анықтау;
3. инновациялық өнімді игеру үрдісінде ұйымдастыру жұмыстарының тиімділігін көтеру;
4. жаңа өнімді қолдану облыстарын кеңейтуді зерттеу (өнім өткізу
5. жаңа өнім өндіруде материалды-техникалық жабдықтау және кооперациялау жүйесін
6. инновациялық өңімді өндіруде арнаулы (стандартты емес) құралдар мен
технологиялық құрал-саймандардың қажет болуына байланысты оларды жасау
мен өндіру.
Сонымен бірге, кәсіпорынның инновациялық даму бағдарламасы ғылыми -зерттеу бағдарламалары,
Ғылыми-зерттеу бағдарламасының ерекшелігіне нақты анықталған мақсаттың болмауы,
Бағдарламада қойылған соңғы мақсатқа жету үшін жұмыстың барлық кешенін
Бағдарламалар жобаланатын иңновациялық өнімнің технико-экономикалық параметрлеріне қол жеткізумен аяқталады
Кәсіпорынның инновациялық даму бағдарламасын анықтайтын белгілерге келесілер жатады:
Өндірістің техникалық деңгейін көтеру бағдарламасы. Кәсіпорынның техникалық деңгейін көтеру
Мұндай бағдарламалар өнімділігі жоғары агрегаттар, технологиялық кешендермен, өндірістік үрдісті
Өндірістің техникалық деңгейін көтеру бағдарламасын жасау және жетілдіруде қоршаған
Кесте 3
Белгілер Бағдарламаның түрлері
Инновациялық дамуға сәйкес келуі Ғылыми-техникалық
Енгізу
өндірістің ғылыми-техникалық деңгейін көтеру
Қамту аясы Сыртқы (мемлекет аралық)
Ішкі (мемлекет ішіндегі)
Макро, мезо, микро деңгейлер Салалық
Салааралық
Кәсіпорын деңгейінде
Ұзақтығы Ұзақ мерзімдік
Орташа мерзімдік
Қысқа мерзімдік
Мақсатты қою әдісі Бір рет даму
Тұрақты түрде даму
Өнімнің сапасын басқару және стандарттау бағдарламасының құрылымында ғылыми-зерттеу және
Инновациялық жаңалық деңгейі зерттелетін облыстағы ғылыми-техникалық шешімдердің санына, идеяларға,
Инновациялық бағдарламаның құрылымын қалыптастыруда жұмыстың барлық түрі бір технологиялық
Бағдарламаның технологиялық құрылымын қалыптастыруда аяқталған ғылыми-техникалық жасалымдарды және ғылыми-зерттеу
Отандық және шетелдік ғылыми-техникалық жетістіктер жөнінде патенттік - лицензиялық
4 кесте - Инновациялық өнім өндіру бағдарламасының мәнділік критерийі
Критерий Критерийдің мазмұны Баллмен бағалау
1.Тиімділігі Бағдарламаның баллдық құны
2.Орындалуы Инновациялық жаңалық дәрежесіне байланысты жоспар жылында проблеманы шешу
а) іздестіру зерттеудің қажеттілігі;
б) тиімді инновациялық жаңалық жасау қажеттілігін шешуде ғылыми шешім
в) тәжірибелік үлгіні құру және сынау қажеттілігі;
г) инновациялық өнімнің тиімділігі белгілі болғаннан кейін жаппай өндірісте
3. Техникалық деңгейі а) жасалынған үлгінің баламасы жоқ;
б) ең озық отандық және шетелдік үлгілерден деңгейі жоғары;
в)ең озық отандық және шетелдік деңгейде
4. Қамту аясы а) бір техникалық шешімде пайдалануға арналған,
б) жасалатын үлгіні барлық салада жаппай пайдалануға болады;
в) жасалатын үлгіні кейбір салада жаппай пайдалануға болады;
Дәл осындай ірі инновациялық бағдарламалар негізгі үш деңгейде жасалынуы
сала аралық кешенді инновациялық бағдарлама;
салалық кешенді инновациялық бағдарлама;
кәсіпорынның инновациялық бағдарламасы,
Экономикалық және әлеуметтік маңызы жоғары мәселелерді шешу үшін салааралық,
Инновациялық өнімді игерудің екі сатысы бар. Біріншісіне - инновациялық
Жаңа инновациялық өнімді игеру үрдісінің динамикасы, ықтималдылық сипаты және
Жаңа инновациялық өнімді игеру, кезеңінің ұзақтығы өнімнің алғашқы номенклатурасын
Әрбір операциядағы өнім бірлігін өндіру үшін ресурс шығындарының барлық
Кесте 5 Инновациялық өнімді игеру үрдісінің ерекшеліктері
Ерекше белгілері Сынақтық игеру Өнеркәсіпте игеру
Мақсаты
Міндеттері
Игеру уақыты
Жүргізілетін орны Инновациялық өнімді игерудің ұтымдылығы мен экономикалық мүмкіндігін
Инновациялық өнімді өндірудің технологиялық үрдісін жаңартуды жолға қою, тәжірибе
2-4 ай
тәжірибе зауыты, өндіріс,цех Инновациялық өнімді сериялық өндірудің жобалық қуатына
Инновациялық өнім өндіру өндірістік линиясын қалыптастыру. Инновациялық өнім өндіруді
1-3 жыл
өнеркәсіптік кәсіпорын, сериялық өндіріс
Инновациялық өнімді игеру кезеңіндегі негізгі факторларға технологиялық (ұтымдылық және
Кәсіпорынның инвестициялық бағдарламасы, бір жағынан алдыңғы қатарлы ғылым мен
Өнеркәсіптік өндірісті инвестициялаудың басым бағыттарына:
- жеке өндірісті рекнструкциялау және жаңғырту;
- жаңа құралдар мен прогрессивті технолотияны сатып алу
- жаңа тауарлар мен қызмет түрлерін құру;
- қосымша алаңдарда инновациялық тауарларды өндіретін біріккен және
еншілес кәсіпорындар құру.
Мұндай стратегия инвестициялық ресурстарды кәсіпорынның инновациялық даму бағытына шоғырландыруға
Өнеркәсіп кәсіпорындарының 2006-2010 жылдарға инвестицияға қажеттілігі келесі бағыттарда
Кәсіпорынның санаткерлік активтерінің құнын басқару және өнімді дамыту технологиясын
активтерді басқаруға идеялардың қоммерциялық
жобаны алға қарай жылжыту, нысандарын анықтау,
қажетті уақыт мерзімін белгілеу, жоғары пайда табу мақсатында оны
Кесте 6 Кәсіпорынның инновациялар жіктемесі
Жіктеме белгісі Технология түрлері
1.қолдану аясы Ғылым мен білім, информатика, өнеркәсіп, қызмет көрсету
2.жаңалық деңгейі әлемдегі оригиналдық (пионерлік)өнертапқыштық негізінде ұйым үшін оригиналды,
3.даму динамикасы Прогресивті дамып келе жатқан, тұрақтанған, ескірген
4.технологияны қолдану сферасы Басқару (негізгі, қосымша, қызмет көрсетуші, өндірістік)
5.мақсаты Жаңартушы, бұзушы, екі жақтама мақсатты
6.ресурстарға қатынасы Ғылыми сыйымды, капитал сыйымды, энергия үнедеуші, қалдықсыз,
7.автоматтандыру деңгейі Қол еңбегімен, механикаландырылған, автоматтандырылған, қалдықсыз аз операциялы
8.бәсекеге қабілетті Бәсекеге қабілетті және бәсекеге қабілетсіз
Технологиялардың жіктемесін Фатхутдинов Р.А. жоғарыдағы кестеде толық берген
Инновациялық идеяның пайдалы бизнеске айналғанша жүріп өтетін жолы
Сонымен, кәсіпорынның индустриялық-инновациялық даму бағдарламасының құрамдас бөлігіне инвестициялық pесурс
Инновациялардың топтамасын қарастырғанда жаңалықтар сатып алынған және өзі әзірлеген
Инновациялар сатылмайды, тұтыну аясында инновацияға айналу үшін жаңалықтар сатылады.
Өнеркәсіптіқ құрылымын жандандыру шараларына:
-кәсіпорынның өз қаржылары арқылы
көтеру үшін амортизациялық капитал құру. Амортизациялық саясатта негізгі
капиталдың табиғи және моралдық тозуының мерзімін дұрыс есепке алу,
амортизациялық мөлшер арқылы аударым шамалары мен мерзімінің тәртібін анықтау;
- елімізде валюталық ресурстардың шоғырлануына байланысты валюталық
реттеуді күшейту;
- толық және жартылай мемлекеттік меншіктегі кәсіпорындардың пайдасын
бөлуде мемлекеттік бақылауды күшейту, меншік құқын пайдалана отырып,
экономиканы дамытудың ұлттық басымдықтарына сәйкес жаңарту;
- өндірісті жаңғыртуға бағытталған
көлемін арттыру үшін салық жеңілдіктерін беру;
экономиканың инвестициялық әлуетін көтерудің негізін құрайтын мемлекеттің несие саясатын
- сыртқы экономикалық аяға капитал шығару, тікелей шетелдік инвестицияны
- мемлекеттік және жеке құрылымдардың қауымдасуын дамыту арқылы
өнеркәсіптің құрылымын жетілдіру мәселелерін шешуге болады.
Инновациялық-технологиялық жандандыру үрдістерінің нәтижесінде жаңа технологияға негізделген өндірістік база
Біз өнеркәсіптің инвестициялық-инновациялық әлуетін көтеру мынадай шаралар кешенінен тұрады
Сурет № 2
Сурет – Инно
а) өнеркәсіптің техника-технологиялық әлуетін көтеру; б) өнеркәсіп салалары құрылымындағы
Техника-технологиялық дамуды басқарудың жаңа жүйесін құру екі маңызды мәселені
Техника-технологиялық құрылымды жетілдіру үшін өндіріске салынатын әртүрлі ресурстарды ұғымды
Қазақстан өнеркәсібінің қызметін талдау барысында мынадай негізгі
тенденциялардың қалыптасқанын байқауға болады:
- ішкі нарықта отандық өнеркәсіп тауарларын сату аясы тарыла
сыртқы нарықта отын-шикізаттық бағыттағы экспорттау күшейе түсті. Мұның
өзі кәсіпорындар өндіретін өнімдердің номенклатурасы мен көлемі нарық
конъюнктурасына сәйкес келе бермейтінін көрсетті:
- өнеркәсіптік өндіріс көлемінде ғылыми сыйымды және жоғары технологиялық
- өнеркәсіпте жұмысбастылық қысқарған және жоғары білімді мамандар
қызмет түрінің басқа аясына, ең алдымен сауда және қызмет
отырған;
- кәсіпорындардың айналым қаржыларының жетіспеушілігі көптеген проблемаларды туындатқан;
- өнеркәсіп құрылымында материал- және энергия сыйымдылығы жоғары
өнім өндіру циклы
айналымдылық коэффициенті төмен салалар пайда болған;
- бағаны қалыптастыруда шикізаттың, кен өндіру және энергия ресурстық
салалардың тұтынушыларына қатысты алғанда біржақты даму орын алған.
Өнеркәсіптің индустриялық деңгейін көтерудің басым бағыты болып
саналатын инновациялық әлуетті
қорытындылар жасауға болады:
- өнеркәсіп кәсіпорындарында инновациялық белсенділік өте төмен;
- өнеркәсіп салаларында жоғары технологиялық ғылыми сыйымды өнім
- кәсіпорындардың техника-технологиялық базасы өте төмен;
- салаларды технологиялық жарақтандыру
алмауда;
- салалардағы инновациялық қызметтің жағдайы туралы толық шын мәніндегі
Қазақстан өнеркәсібінің индустриялық деңгейін көтерудің экономикалық механизмін жетілдіру қажет
Бәсекеге қабілетті өнеркәсіптің индустриялық деңгейін көтерудің негізгі тетіктеріне:
- өнеркәсіптің өңдеуші инвестициялық тартымдылығын
- монополияға қарсы шаралардың тиімділігін көтеру және тауар нарығында
монополиялық құрылымдардың пайда болуына тосқауыл қою;
- өнеркәсіптің бәсекеге қабілетті өңдеуші салаларын көтеру үшін жеке
түрде артықшылықтар мен преференциялар беру;
- бәсекелестік ортаны қалыптастыру және колдаудың тиімді механизмі
ретінде сауда биржасын дамытуды ынталандыру арқылы бюджетке салықты
түсіруді көбейтуге мүмкіндіктер ашу;
- ішкі нарықта демпингтік бағалармен күрес жүргізу, бақылау әдістерін
жетілдіру, кәсіпкерлердің табысынан бірнеше есе асатын айыппұл мен өсім
салуға шек қою, демпингке қарсы іс козғау ұйымдарын ұйымдастыруды
асыру;
- менеджмент деңгейін көтеру;
- "көлеңкелі экономикаға" және жемқорлыққа қарсы күрес жүргізу.
Өнеркәсіптің индустриялық-инновациялық
Иидустриялық-инновациялық үрдістерді қаржыландыру жүйесіне инновациялық қорлар, инвестициялық-инновациялық банктер, бюджеттік
Инновациялық инфрақұрылымдар жүйесіне -технопарктер, технополистер, бизнес - инкубаторлар және
Өнеркәсіп кәсіпорындарында инновациялық әлуетті көтеру үшін, автор, келесі бағытта
кәсіпорындардың ғылыми-зерттеу жұмыстары бойынша әлуетін бағалау және көтеру;
шығармашылық, зияткерлік еңбектің ерекшелігін ескере отырып, нысандар мен әдістер
ғылыми-техникалық жетістіктерді енгізуге мүмкіндік беретін ғылыми-өндірістік орталықтарды құру (өндірістік-технологиялық
кәсіпорындарға ғылыми-техникалық жаңарту үрдістерін ынталандыру тетіктерін ұйымдастыру. Ондай тетіктердің
кәсіпорындарды инновациялық даму шеңберінде қызмет көрсету шарттары мен талаптарына
"көлеңкелі экономика" зардаптарын болдырмау мақсатында лицензиялар түрлерін шектеу;
стандарттау-сертификаттау және техникалық реттеу шараларын жүргізу.
Өнеркәсіптің индустриялық-инновациялық дамытудың
қарай бір-бірімен байланысты индустриялық-инновациялық проблемаларды
шешуге бағытталған шаралар кешені жасалады. Ірі ауқымдық бағдарламаны
жүзеге асыруда тұрақты түрде жұмыс істейтін салааралық ғылыми-техникалық
кешендер түріндегі ұйымдар құруды талап етеді. Сонымен қатар, кәсіпорынды
қайта индустрияландыру немесе модернизациялау бағдарламасы жасалуы тиіс.
Өнеркәсіптегі инновациялық қызметті мемлекеттік қолдаудың негізгі
нысандарына ғылым мен техника жетістіктеріне сүйене отырып, әлеуметтік-
экономикалық дамуды қамтамасыз
қалыптастыру;
өндірістің және қоғамды басқарудың әртүрлі салаларында бәсекеге қабілетті, жоғары
инновациялық қызмет субъектілерін мемлекеттік қолдау және инновациялық инфрақұрылымды қалыптастыру;
экономиканың жоғары технологиялық секторын қалыптастыру, экспортқа бағытталған өндірісті жаңғырту
ғылымның, білімнің, өндірістің қаржы-несие саласының өзара ықпалдастығын қамтамасыз ету
Өнеркәсіп салаларының ерекшелігіне, өнім өндіру және өңдеудің өзіндік
сипатына, техника-технологиялық құрылымына байланысты оларға қарасты
кәсіпорындардағы пайдаланатын еңбек құралдары заттары,
ортақ, олардың
бағдарламасы әзірленуі тиіс.
Әдістеменің мазмұнына өнеркәсіптің қазіргі талдау жургізу, 2010 жылға дейін
ІІІ Тарау Қазақстан Республикасында инвестициялық саясаттын даму бағыттары
3.1. Инвестициялық және инновациялық әлуетті көтеру
20 ғасырдың басында Й.Шумпетер кәсіпкерлердің инновацияны тарату жолымен жетуге
Әлемде технологияның қарқынды турде дамуы,
Қазақстанда ғылымды, технологияны
жоспарлаудың мәні 17 мамыр 2003
Жарлығымен қабылданған «2003-2015 жылдарға Қазақстан Республикасының
индустриялық-инновациялық даму
бағдарламасына байланысты арта түсті.
Стратегия елімізде инновациялық қызметті ынталандыруға бағытталған мемлекеттік ғылыми және
инновациялық қызмет жағдайын объективті түрде айқындайтын статистикалық
көрсеткіштер жүйесін қалыптастырып алу қажет.
Бұл үшін ҚР Статистика агентствосының салалық министрліктермен біріге отырып
Біздің ТМД елдері арасында көшбасшылық бағытын ескере отырып, әрі
Англия сияқты дамыған мемлекеттердегі және
Еңсерілген елеулі жұмыстарды ескере келе, шетелдік компаниялардың Қазақстан экономикасының
Президенттің Қазақстан халқына Жолдауында бәсекеге қабілетті елді
қалыптастыру жөнінде ңақты міндеттер қойылған. Әр тараптандырылған және
сапасы жоғары өнімді өндіретін экономиканы, оның секторлары мен жеке
салаларын дамыту басты мақсат болып саналады. Оған индустриялық-
инновациялық саясат бағытталады.
Қазақстан осыған байланысты жоғары нәтижеге жету үшін ең үздік
ұйымдастыру жұмыстарының дәрежесі өте төмен. Жалпы алғанда, моралды
және табиғи тозығы жеткен өндірістік аппарат басым. Өнеркәсіптегі құрал-
жабдықтардың орташа жасы 20 жылдан астам, ал негізгі құралдардың
деңгейі кейбір кәсіпорындарда 45-55 жыл құрайды.
Негізгі құралдардың жаңару коэффициенттері 2006 жылы 2002 жылмен салыстырғанда
Негізгі құралдарды жою коэффициенттері
кәсіпорындарда 2,4%-даң 1,3%-ға, ірі кәсіпорындарда -
азайғанынын төмендегі кесте мәліметтері дәлелдейді.
Оларды өз уақытында ауыстыру,
Кесте -2002-2006 жылдардағы негізгі құралдардың жаңару және жою коэффициенттері,
2002 2003 2004 2005 2006
Кжаң Кжою Кжаң Кжою Кжаң Кжою Кжаң Кжою Кжаң
Барлық негізгі құралдар:
Оның ішінде
Саны 1 ден 50 адамға дейінгі
Шағын кәсіпорындар
Саны 51 ден 250 адамға дейінгі
Орташа кәсіпорындар
Саны 251 ден артық
Ірі кәсіпорындар
13,8
15,6
11,2
16,7
2,0
5,8
2,4
2,0
13,2
16,8
25,5
11,1
1,7
3,9
2,5
1,6
12,6
23,0
23,7
10,4
1,1
1,9
1,7
1,2
14,2
23,8
21,0
12,3
0,9
1,4
1,1
1,0
14,6
23,2
18,0
11,4
1,3
2,0
1,3
1,1
Кесте 8 Өнеркәсіп салалары бойынша жұмсалған ішкі және шетел
2003 2004 2005 2006
Млн теңге Қорытын
дыға, % Млн теңге Қорытын
дыға, % Млн теңге Қорытын
дыға, % Млн теңге Қорытын
дыға, %
Ішкі инвестициялар
Өнеркәсіп, оның ішінде 292058 41,5 299883 38,5 365076 40,5
Кен өндіру өнеркәсібі 164245 23,3 175020 22,5 222275 24,7
өңдеу өнеркәсібі 99747 14,2 102255 13,1 114640 12,7 181830
Электр энергиясын, газ бен суды өндіру және бөлу
28068
4,0
22608
2,9
28161
3,1
31789
2,3
Шетел инвестициялар
Өнеркәсіп, оның ішінде 345498 75,9 365490 69,1 355097 62,2
Кен өндіру өнеркәсібі 295024 64,8 314157 59,4 281450 49,3
өңдеу өнеркәсібі 44283 9,7 42314 8,0 58904 10,3 97182
Электр энергиясын, газ бен суды өндіру және бөлу
6191
1,4
9019
1,7
14743
2,6
14361
2,1
Өнеркәсіп салалары бойынша негізгі капиталға жұмсалған инвестиииялар құрылымын зерттегенде
Өнеркәсіп кәсіпорындарының инвестициялық стратегиясының басты мақсатына бәсекеге қабілетті
Инновацияны енгізуді жеделдету көзіне инвестиция жататынын, бірақ бұл екі
құрал-жабдықтарды жаңартуға жұмсалады. Керісінше,
көлемін кәсіпорын басшылары инновацңялық өнім
Сондықтан инвестицияның көп
ҚР «Инвестициялар туралы» Заңында «инвестицияны
Қазіргі кезде әлемдік тәжірибеде инновациялық қызметті анықтаудың бір, жүйеге
"Инновация" ұғымы анықтамасының көптігі және оны әртүрлі мағынада түсіндірілуі
Көптеген ғылыми ізденістерде, соның
қарастырылған. Бірақ, экономикасы инновацияға қарай бет бұрған
елдер тәжірибесінен инновацияның ғылыми-зерттеу және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарды
Инновациялық жаңалықтар ғылыми
өндірушілердің тұтынушылармен, жабдықтаушылармен және бәсекелестермен
нарық конъюнктурасына сәйкес акпараттары байланыста болуын қажет етеді.
Осыған байланысты инновацияны әзірлеу үшін қажетті білімнің ғылыми үрдістің
жиынтығынан тұрады. Ол технологиялық
Экономикасы дамыған елдерде 20 ғасырдың аяғында жаңа немесе жетілдірілген
Өнеркәсіптік кәсіпорынның
Экономикасы дамыған елдерде инновациялық қызмет кәсіпқой менеджментпен үйлестіріле отырып,
Шетелдің өнеркәсіптік кәсіпорындар тәжірибесінен кәсіпорын басшыларының
енгізуде стратегиялық бағыт ұстануы басты мақсат болып табылады.
Инновациялық мүмкіндіктерді іздестіру және өнеркәсіптік салалар үшін
тиімді комбинациялар құру нақты инновациялық жобаны таңдау мен жүзеге
асыруға әкеп тірейді. Кәсіпорынның инновациялық әлуетін көтеруге жалпы
өнім көлеміндегі жаңа технологияның
жоғары өнім, қолданылатын технологиялық үрдістің орташа жасы, шикізат пен
материалдарды пайдалану коэффициенті, жоғары білікті мамандар саны әсерін
тигізеді.
Жаңа тауарларды өндіруде
Қазақстанда дайын өнім өндіруге, өндірісті дамытуға салымдардың аз және
Даму институттары жобаларды қаржыландыруда белгілі бір операциялар мен қызмет
Осы бағытта жүргізіліп жатқан іс-шараларды зерттей келе, Даму
Мемлекеттік деңгейде инновациялық басымдылықтарды таңдау критерийлеріне жататындар:
- жобаның жиынтық коммерциялық тиімділігі;
- жаңалықтардың жалпы мемлекеттік және әлеуметтік мәні;
- ғылыми және техникалық жаңалықтар деңгейі
- тиісті облыстарда өзекті техникалық және технологиялық міндеттерді
шешуге бағыттау;
- салааралық бағыттылық, инновациялық облыстарда жаңа технологияны
дамытуға дүмпу бола білуі;
- әлемдік нарықта тауарлар мен қызметтүрлерінің позициясын күшейту;
- мамандармен қамтамасыз ету, санаткерлік әлуеттің өсуін ынталандыру;
- ақпараттармен және патенттермен, лицензиялармен
дәрежесі;
- қаржыландырудың әртүрлі көздерін тарту мүмкіндіктерін күшейту;
- жобаны жүзеге асырудың ұйымдастыру басқару механизмінің болуы;
- қоршаған орта жағдайына әсер ету;
Шетелде жаңа технологиялардың үлгісін демонстрациялау механизмі жолға қойылған,
- жеке инвесторлардың қаржылары
- инвестициялық институттары
- зейнетақы қордары;
- сақтандыру компаниялары;
- әртүрлі үкіметтік агентстволар мен халықаралық ұйымдардың қаржылары саңалады
Аймақтарда, ірі кәсіпорындарда
Өндірістік кәсіпорындарда өндірісті техникамен жарақтандыру қосымша инвестицияларды қажет етеді.
Қазіргі кезде технологиялық үрдістерді жаңарту мен ресурстарды үнемдеу арқылы
Сөзсіз, технологиялық инновациялар өте қымбат болғандықтан,
тұратын технико-технологиялық жобаларды сатып
ресурстарын шоғырландыра
инновациялық саясатты жүргізуі қажет деген ойға келеміз.
Бугінгі таңда ұлттық инновациялық жүйе (ҰИЖ) құру тұжырымдамасы туралы
Әлемдік нарықта Ресейдің ғылыми сыйымды өңімінің үлесі - 0,3%
Инновациялық-технологиялық жандандыру үрдістерінің нәтижесіне жаңа технологияға негізделген өндірістік база
Импорт алмастыру шараларын жүргізуде инновациялық тәсілдерді жүргізу үшін тұрмыс
ұйымдастыру -басқару инновацияларының көмегімен өндірілетін тауар
түрлері жатады.
Импорттың тұрмыстық өнеркәсіптік тауарларға кең сұранысын анықтайтын факторларды талдау
- материалдар мен өндіріс технологиясын жаңартуды жеделдету және жаңалықтар
- технология мен материалдарды жаңарту арқылы олардан дайындалатын
өнімнің орамын әдемілеу және соған тартымды түр беру, өнімді
ыңғайлы болу үшін жағдай жасау, оның
мүмкіндіктерін арттыру, пайдалану орындарына орнату,
жұмыстарын жүргізу жатады.
Маркетингтік шараларды жүргізу, өнім өткізу нарығын зерттеу және таңдау
өндірістік шығындардың өсуі, инновацияға сәтсіз салынған каржылар тәуекел
Ғылымға бөлінетін бюджет қаржы ресурстарын ең алдымен инновациялық түрдегі
Ең алдымен кәсіпорындар, салалар және жалпы ұлттық өнеркәсіп деңгейіндегі
ғылымй-зерттеу жұмыстарын жүргізуші
Өндірісті техникамен жабдықтау арқылы өнімнің сапасы жақсармай, бәсекеге қабілетті
Өнеркәсіпте инвестициялық-инновациялық әлуетті көтерудің негізгі мақсаттарына мыналар жатады:
а) өнеркәсіптің техника-технологиялық әлуетін көтеру; б) өнеркәсіп салалары құрылымындағы
Өнеркәсіп салаларында және салалар арасында инновациялық инфрақұрылымдар құру инновациялық
Нарық жағдайында инновациялық сфера тоқырау құбылыстарына тез сезімталдық білдіріп,
"Инновация" ағылшын тілінен аударғанда жаңалық енгізу, жаңашылдық деген ұғымды
Қазақстандағы машина жасау, жеңіл, жиһаз, фармацевтика, қағаз және
Болашақта шикізат өңдейтін өнеркәсіп саласы өркендеп, оның дамуына сырттан
Сонымен бірге, әлемдік талаптарға жауап беретін жаңа өнімдер шығаруды
Инновацияны зерттеушілер жаңа өнімді
Соның ішінде әуелі жаңа тауарды аз көлемде шығарып, оны
Нарықтық экономикада-инновациялық идеяларды жүзеге асыру үрдісінің ұзақ мерзімге созылып
құрал болып есептеледі.
Инновация технологиялық сипатына қарай өнімдік және үрдістік деп екіге
Экономиканың салалық құрылымына объективті табиғи, экономикалық және басқа
Көп жағдайда, инновацияларды өндіріске еңгізу кезінде кездесетін каржы
тапшылығы жаңалықтарды ойлап табу, іздестіру, өндіріске енгізу, қолдану
және т.б. іс - әрекеттерді жүзеге асыруға тежеу салып
мемлекет тарапынан және өнеркәсіп
қаражаттарынан құралатын инвестициялар көлемін инновациялық үрдістермен
тығыз байланыстырған жөн.
Жаңа технологиялар іргелі
өндіретін өнімдерін жаңартуға
көмектеседі. Көп жағдайда инновациялық жаңалықтардың тәуекел
жоғары болуына байланысты өнеркәсіп кәсіпорындары
Осыған сәйкес инжинирингтік
Аймақтық технопарктердің ұлттық
ұстану жатады. Сонымен
Қазіргі кезде үш аймақта технопарктер ұйымдастыру жөнінде белсенді түрде
Инновациялық кәсіпкерлікті қолдау үшін технопарк клиенттерін әртүрлі
қарастырылған.
Инновациялық кәсіпкерлікті қолдаудың екінші нысанына консалтингтік қызмет көрсету жатады.
Технопарктерді жасақтау кең ауқымды жобалар қатарына жатады. Жоғары ғылыми-өнеркәсіптік
Әкімшілік-шаруашылықтың түрі
ҒЗТКЖ ұйымдастырудың бағдарламалық-мақсаттық түрі бар. Мұнда менталды ғылымның
Ұлттық деңгейде технопарктерді құрудың түйінді сипаттамаларына Қазақстан
1. мұнай-химия, биотехнология, ақпараттық технология, қосмостық технология,
2. салалық бағытқа ие болуы;
3. аумақтарда 50% - ға дейін. Қазақстанға жаңаша технологияны
4. технопарктің нақты инфрақұрылымдары бойынша шығындарын мемлекет өз
Қазіргі кезде Европада 1000 -ға жуық технопарктер жұмыс істеуде.
орта инновациялық кәсіпорындар
АҚШ-та инновациялық аяда қытайлық, индиялық, израилдік, кореялық, тайвандық жаңашылдар
Технополистер ғылыми-өнеркәсіптік кешен ретінде жаңа прогрессивті өнім өндіру немесе
Технополис ғылым, техника және кәсіпкерлердің бірігуі арқылы академиялық ғылым,
Ал, технопарктер республикамызға аса қажетті агроөнеркәсіптік кешен
Бастапқы кездерде инновациялық-технологиялық орталықтарға жергілікті орғандардың көмегі аса қажет.
шаралары жүргізілуі қажет. Жаһандану жағдайында индустриялық-инновациялық
Технополистің негізіне ғылыми-зерттеу кешені жатады. Технополистерден технопарктердің айырмашылығы ірі
Инновациялық үрдісті ұйымдастырудың бір түріне бастамалық топтар жататыны да
инновациялық үрдістің спецификасына,
сатыларындағы, анықсыздықты болдырмауға әсерің тигізеді. Мұнда негізгі
сенім адам факторына жасалады.
Индустриялық дамыған мемлекет
Отандық өнеркәсіптің дамуының тағы бір негізгі алғы шарттарының біріне
Инновациялық қызметті белсенді жүргізудің тағыбір бағытына шаруашылық айналымға ғылыми
Әлемдік нарықта өнеркәсіп салаларының бәсеке қабілетін
М.Портер ұлттық экономикалардың бәсекеге қабілеттігін көтеру жолдарын төрт сатыға
Сондықтан біздер М. Портер айтқан екінші сатыға көтерілу жолына
Осындай, яяни инвестициялық негізде, даму сатысын Жапония өткен ғасырдың
50-60-шы жылдары, Оңтүстік Шығыс Азиядағы жаңа индустриялық елдер сол
ғасырдың 80-90-шы жылдары бастарынан өткізді, Қытай мен Бразилия мемлекеттері
Осындай алшақтықты азайтып, дамыған
Импорттың құралдарға, техникаға инвестициялық сұраныс отандық машина жасау өнеркәсібі
Білім беру, ғылым мен мәдениетті ары қарай дамыту және
Сонымен, біз индустриялы-инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыруда білім, ғылым,
Егерде жаңаша технологиялық базистегі жоғары тиімді өнеркәсіпті құруды нарықтық
Ғылыми-техникалық дамудың басымдылықтарын анықтау және оған сәйкес мемлекеттік ресурстарды
Инновациялық ахуалды қалыптастыру, инновацияға қабілетті жоғары сұранысты қалыптастыру;
Ғылыми-техникалық сферада кәсіпкерлікті дамыту үшін жағдай жасау;
Еліміздің санаткерлік, ғылыми-техникалық әлуетіне қатысты белсенді протекционизм саясатын жүргізу.
Әлемдік тараптарға жауап беретін жаңа өнімдер шығаруда халықаралық стандарттарға
Неоклассикалық мектептің өкілдері шағын кәсіпорындардан тұратын өнеркәсіптегі қатаң бәсекелестік
Бұған қарама-қарсы пікір тағы бар. Онда шағын кәсіпорындарға қарағанда
Инвестициялар бәсеке қабілетін көтеру қажеттілігінен емес, кәсіпорындардың қаржы
инновациялық, қызметті өз каржыларымен
Сонымен қатар, өнеркәсіпті индустрияландырудың
Жоғарыдағы біз келтірген инновациялық үрдістерді жүргізуде кездесетін кедергілерді былай
біріншіге, техникалық, біліктілік, әлеуметтік, реттеу сияқты экономикалық
кедергілер;
екіншіге, инновациялық- техникалық жаңалықтарды енгізуде кездесетін
үшіншіге, әлеуметтік себептерге байланысты
төртіншіге инновацияға реттеу жұмыстарын жүргізуде пайда болатын кедергілерін жатқызуға
Сонымен, өнеркәсіпте инновациялық
Инновациялық үрдістердің тиімділігін арттыру және тездетудің түйінді факторына инвестициялық-инновациялық
Сондықтан экономикалық өрлеу тұсында өнеркәсіпті қайта индустрияландыру үшін инновацияны
Салық жөніндегі заңнамаға келесідей өзгерістер енгізу қажет:
- амортизациялық аударымды есептеу әдісін
құралдарды жөндеуге шығындарды алып тастау;
- корпоративті табыс салығы жөнінде инвестициялық салық преференцияларын беру
- қосылған құны жоғары инновациялық тауарларды өндіретін отандық-кәсіпорындарды жандандыру
Кесте 9 – Инвестицияны тартудағы алдыңғы кезектегі әлеуметтік экономикалық
Кесте 9
Әлеуметтік-экономикалық мақсаттарға жету үшін Елде ірі экспорттың әлует құру
Импорт алмастыру өндірістерін дамыту
Әлеуметтік қиыншылықтарды болдырмау Ішкі және шетел инвестицияларын тартуға ұсынылатын
Кен өндіру және өңдеу өнеркәсіптерінде жоғары технологиялар өндіретін кәсіпорындар
Халық тұтынатын тауар өндіруші салалар, ауыл шаруашылығы, тамақ өнеркәсібі,
Жаңа жұмыс орындарымен қамтамасыз ететін салаларды дамыту, тамақ өнеркәсібі,
Салық заңына ұсынылып отырған толықтыруды енгізу отандық компаниялардың негізгі
Импорттық құралдарға, техникаға инвестициялық сұраныс отандық машина жасау өнеркәсібі
Инновациялық технологияны енгізудегі мемлекеттік қолдау шаралары.
3.2. Техника технологиялық базаны жетілдіру
Өнеркәсіп кәсіпорындарының техника-технологиялық құрылымын жетілдіру оның индустриялық деңгейін көтерудің
Сондықтан өнеркәсіп салаларындағы кәсіпөрындардың техникалық және технологиялық құрылымын
Бәсекеге қабілетті тауарлар өндіру, экономиканың
салаларын дамыту және ғылыми әлуетті тиімді пайдалану үшін мемлекеттін
қатысуымен арнаулы венчурлық
Ғылым мен өндірісті тығыз байланыстыру үшін мемлекет "Инжиниринг''және
Осы орталық ғылыми-технологиядық әзірлемелерді
Қазақстанда соңғы он жылдықта экономиканың
Қазақстан экономикасы қазіргі таңда импорттық техника меп технологияға тәуелді
Машина жасау, электронды және электротехникалық қорғаныс,
Технологиялық дамығаң елдер тәжірибесін зерттеу барысында Қазақстан алдағы жақын
ел экономикасының ұлттық қауіпсіздігіңе зияны да тиюі мүмкін.
Технологиялық тұрғыдан басым болу үшін инвестициялық ресурстар, білім ресурсы,
Зерттеулер, инновациялар мен экономикалық жандану арасында қатаң түрде
АҚШ-та өнеркәсіптің ғылыми сыйымдылығы ең жоғары 10 саласы бар
Ал, Қазақстанда өнеркәсіп салаларында өнімнің бәсекеге қабілетін камтамасыз ету
2002 жылы 3 шілдеде
Қазақстан Республикасының Заңында мемлекеттік инновациялық саясатты
жүзеге асырудың негізін, құраушы қағидалары, бағыттары мен нысандары
Технологиялық өсуді бәсекеге қабілетті тауарлар мен өнімдерді, материалдарды
Өңдеу өнеркәсібі кәсіпорындарындағы негізгі құрал-жабдықтардың тозу"
дәрежесін талдайтын болсақ, тозудың ең жоғары
қондырғылары, машиналар мен жабдықтар, көлік құрал-жабдықтары бойынша
жоғары болған.
Техника-технологиялық құрылымды жаңарту үшін техникалық
Өнеркәсіптің біз жоғарыда айтып кеткен кен өндіру, өңдеу өнеркәсіптерінің,
10 кесте - Өңдеу-өнеркәсібі кәсіпорындарындағы негізгі құрал-жабдыктардың тозу дәрежесі
2003 2004 2005 2006 2007
Барлық негізгі құрал жабдықтар
Одан негізгі қызмет түрлері бойынша
Соның ішінде:
Үйлер
Машина мен жабдықтар
Құрал, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандар 36,1
26,0
43,9
44,0
34,1 37,3
26,8
42,6
42,4
32,0 31,4
23,8
40,4
42,8
34,8 29,4
24,0
38,2
38,3
31,4 33,6
24,5
35,0
35,3
34,5
Техника-технологиялық құрылымға байланысты жаңа өндірістік жүйелер құруға болады. Өндірістік
Өндірістік жүйенің техникалық ресурстарына техникалар, құрал-жабдықтар,
технологиялық құрылым, құрал-саймандар, машиналар, автоматтар және т.б. жатады.
Өндірісті технологиялық жабдықтау құралдарына (жеке өндірістік қуат, техникалық деңгей)
Басқаша айтқанда, өндірістік қуаттарды максималды пайдалану немесе
кәсіпорын жұмыскерлерінің санын, өнімнің материал сыиымдылығын, ғылыми
қамтымдылығын немесе өндірістік жүйелердің қызмет ету режимін арттыру
немесе электр энергиясын
болатындығын анықтау қажет.
Әрине, техникалық базаны күшейту
Техникалық ресурстардың ең басты сипаттамасына олардың прогрессивтілік дәрежесі немесе
Өнеркәсіпте техникалық ресурстардың прогрессивтілігін бағалаудың әртүрлі әдістемелерінің көптеген түрлері
Әзірге барлық салалар үшін өндірістің техникалық деңгеиін анықтайтын қағидаларды
Өндірістің техникалық деңгейін
негізгі кемшілігіне қолданыстағы техникаларды бағалайтыи көрсеткіштердің экономикалық мазмұнының жоқтығы.
өзгертудің экономикалық салдарын бақылауға мүмкіндік бермейді. Өндірістің техникалық деңгейінің
өндірістің техникалық жағдайын максималды
Өнеркәсіп кәсіпорындарының экономикалық қызмет ету
функционалды құрылымдар,
Өнеркәсіптік кәсіпорынның технологиялық құрылымы дегеніміз
4- сурет Машина жасау зауытының технологиялық құрылымы
Ғылыми сыйымды өнім өндіру технологиялық құрылым құрамына ғылыми-зерттеу жұмыстарын
Енді технологиялың құрылымға кеңірек
өнімдерді кәсіпорынның өзінде өндіру немесе сырттан aлy арқылы ғылыми-
зерттеу бөлімінде сынақ
ұтымдылығын есептеу, экологиялық қауіпсіздігін зерттеу жұмыстарын жүргізу,
ғылыми сыйымдылығын анықтау, нарық мүмкіндіктерін талдау сияқты caн-•
құрылым ғылыми-зерттеу және инновациялық бөліммен толықтырылуы тиіс деп ойлаймыз.
Жаңа инновациялық-технологиялық саясатты әзірлеу үшін келісілген және стандартқа сәйкес
"ҒӨТ" және "технология" түсініктері
қарамастан, статистикалық әдістемеде және қалыптасқан тәжірибеде зерттелген
сауалдары жеткіліксіз және
статистикалық есептемелер жоқ екеніні айтып өтуге болады.
"Технология" дегеніміз өндіріс жөніндегі ғылымды білдіреді, яғни шикізат
"Инновациялық менеджмент" еңбегінде технология "кіру" жүйесіндегі бастапқы материалдық ресурстарды,
Батыс зерттеушілері ғылым мен техниканы дамытуды басқару облысындағы
"технология" дегеніміз техникалық білімдердің, іс-қимылдардың ережелері мен
шешім қабылдау жиынтығының жоспарланған нәтижелерге жетуге мүмкіндік
беретінімен байланыстырады.
Технология дегеніміз үрдістердің, ережелердің,
Технология адамның
Сонымен қазіргі кезеңде және білім деңгеиіндегі "технология дегеніміз
Технология операциялардың орындалу тәртібін ғана емеc, сонымен бірге еңбек
Сондықтан жаңа технологияны геру бір жағынан салдары
Біріншіден, дискретті (үздікті) көп операциялы үрдістен
Екіншіден, еңбек заттарын механикалық өңдеу үздіксіз үрдістерге жол береді:
Үшіншіден, жартылай өнімдерді толық өндіру арқылы тұйық технологиялық сызбаға
Төртіншіден, технологияда жиі түрде экстремальды жағдайды пайдаланады: өте төмен
Бесіншіден, жаңа технология, электроэнергияны двигательдік күш ретінде ғана емес.
Алтыншыдан, жаңаша технология үшін оның жоғары әмбебаптығы, әртүрлі машиналардан
Технология бір-бірімен көптеген белгілер мен
Кесте 11 – Технология жіктемесі
Жіктеме белгісі Технология түрлері
1.қолдану облысы Ғылым мен білім, информатика, өнеркәсіп, қызмет көрсету
2. жаңалық деңгейі Әлемдегі оригиналдық (пионерлік) өнертапқыштық негізінде ұйым
3. даму динамикасы Прогрессивті, дамып келе жатқан, тұрақтанған, ескірген
4. мақсаты Жаңартушы, бұзушы, екі жақтама мақсаты
5.технологияны қолдану аясы Басқару (негізгі, қосымша, қызмет көрсетуші) өндірістік
6. ресурстарға қатынасы Ғылыми сыйымды капитал сыйымды, энергия үнемдеуші,
7. автоматтандыру деңгейі Қол еңбегімен, механикаландырылған, автоматтандырылған қалдықсыз аз
8. Бәсекеге қабілетті Бәсекеге қабілетті және бәсекеге қабілетсіз
Бүгінде технология өте күрделі болып келеді. Шикізат сапасына
Металлургиялық өндіріс көпсалалы және жоғары түрде шоғырланған. Ол кен
Қара металлургияның қазіргі кездегі дамуы технологиялық үрдістердің интенсивті жолымен
Технологияны жетілдіру халық шаруашылығының барлық салаларында
Кешенді технология өндірістік үрдістерді толық автоматтамдыруға, өнім сапасын арттыруға
Кәсіпорындардың ұйымдастыру-техникалық деңгейін сандық бағалау
кәсіпорынның ұйымдастыру-техникалық, деңгейін бірыңғай жалпылама көрсеткіш
кәсіпорынның ұйымдастыру-техникалық деңгейінің өнімнің бәсеке қабілетіне әсерін сандық бағалау
Нарықтық экономикасы ұшқыр дамыған елдерде нарықты реттеудің жиі жаңарып
Қорытынды
Техника-технологиялық дамуды баскарудың жаңа
маңызды мәселені шешуге көмектеседі. Оның бірішісіне ғылым мен өндіріс
Техникалық дамыған елдердің нарығы жеке қоғамдық және мемлекеттік кәсіпорындардың
Сонымен бірге, шаруашылық субъектілерінің өмір сүруі мемлекеттік-монополиялық реттеудің белгілі
Шаруашылық қызметте нарықтық реттеуді ғылыми-техникалық прогресті жеделдету мақсатымен
елдердегі кейбір маңызды мәселелерге тоқтап өтуге болады:
- мемлекеттік реттеудің
бағыттарын іздестіруді күшейтеді;
- ғылыми-техникалық прогресті орталықтан
ҒТП-ті орталықтан басқару жүйесінде басым бағыттар қалыптастыру жүйесі
Сондықтан да басымдықтар қалыптастыру жүйесінде техникалық дамудын баламалы
Техника-технологиялық құрылымды жетілдіру үшін өндіріске салынатып, қосымша ресурстарды өнеркәсіп
Салалардың техникалық және өндірістің технология жағынан артта қалуы еліміздің
Мұндағы кезек күттірмейтін проблемаларға:
- ғылыми сыйымды және жаңа технологиялық өнім түрлерін ойлап
- жаңа-ақпараттық технологияларға жол ашу, оларды пайдалану
- ғылым, өндіріс және білімнің ықпалдасуын қамтамасыз етуде талапты
студенттер, аспиранттарды ғылыми-техникалық жобаларға тарту;
- студенттердің тәжірибе өтуін ұйымдастыра
- өндірістерде ғылыми-техникалық кітапхана қорын жаңарту, ақпараттық
технология, интернет жүйесі және байланыс құралдарын
өнеркәсіптік кәсіпорындардың ғылыми-техникалық өрісін кенейту мәселелері
жатады.
Индустриялық-инновациялық стратегияға байланысты
Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыруда ғылыми-техникалық прогресті жеделдетудің түйінді
Қазақстанда инновациялық қызметтің дамуына шикізатты экономикаға тән бірқатар проблемалар
- көптеген өнеркәсіптік кәсіпорындардың қаржы жағдайлары қанағаттанарлықсыз;
- ғылыми зерттеулер минералды-шикізатты ресурстарды өндіру мен өңдеуде
шоғырланған;
- экономиканың жоғары технологиялық-салалары қатарында жоғары білікті-
мамандардың жоқтығы;
инновациялық қызметті дамытуды ынталандырушы заңнамалық базаның
жоқтығы.
Қазіргі кезде республикада инновациялық қызмет мемлекет тарапынан және экономиканың
Қорыта келгенде, өнеркәсіпті
Кәсіпорынның қаржысы және инвестициялық қызметі
БИОЛОГИЯЛЫҚ АКТИВТЕР ЕСЕБІ
Кәсіпорынды басқару органдарының құрылымы
Бірлескен кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттыру жолдары» (БК «Транс - Сервис» ЖШС мысалында)
Экономикалық талдаудын математикалық экономика әдісі
Басшылық ету тәсілдері
Кәсіпорын қаржысы жайлы
Еңбек ақы және оның төлемақысының есебі
Инвестициялық жобаларды қаржыландыру
Жобаларды қаржылық талдау