Құдайлар жайлы ілім
МАЗМҰНЫ
2
бет
Кiрiспе……………………………………………………………………. 3
1 Бахаи сенiмiнiң шығуы мен қалыптасуы……………………………….. 5
1.1Бахаи сенiмiнiң пайда болуыныңтарихи-мәдени алғы шарттары….….5
1.2 Бахаулла Бахаи сенiмiнiң негiзiн қалаушы…………………………….7
2 Бахаи сенiмiнiң дiни iлiмдерi………………………………………….….19
2.1 Қазiргi таңдағы Бахаи сенiмiнiң жағдайы…………………………….. 31
Қорытынды…………………………………………………………………. 44
Пайдаланылған әдебиеттер тiзiмi ………………………………………… 45
3
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қазақстанда бахай сенiмi аз зертелген. Бұл
Жүргізілген зерттеулердің көрсеткіші бойынша бүкіл республика территориясында 46 конфессия
Қазіргі кезде Қазақстандағы Бахаи Ұйымы жұртшылықтың назарын өзіне әжептеуір
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Бахаиліктің Қазақстан жеріне келу тарихы сонау
Бахаилік жайлы орыс шығыстанушы ғалымдары өз еңбектерінде орын бергенімен
Бiтiру жұмыста интернет жүйесiнiң мiлiметтерi мен бахаиліктің Қазақстандағы
Зерттеудің мақсаттары:
4
1. Қазіргі кезеңдегі Қазақстандағы Бахаилік ағымының даму ерекшелігін зерттеу.
2. Бахаи сенiмiнiң дiни iлiмiндегi ерекшелiктi зерттеу.
3. Бітіру жұмыс діннің мәнін ашып, Бахаилікті Қазақстанның рухани
4. Бахаилікті Қазақстандағы жұртшылықтың қабылдау себептерін айқындау.
Зерттеудің міндеттері:
1.Республикадағы діни жағдайлардың мәнін ашу. Дін мәселесін шешудегі негізгі
2.Қазақстанда пайда болған жаңа діни ағымдардың бірі болып табылатын
5
1 Бахаи сенiмiнiң шығуы мен қалыптасуы
1.1 Бахаи сенiмiнiң пайда болуының тарихи-мәдени алғы шарттары.
Иран кең таулы үстiрттерден, айналасы биiк таулармен қоршалған, мемлекеттiң
Бахаи сенiмiн қандай жағдайда пайда болғанын бiлу үшiн, XIX
Өткеннiң үлкен өркениетiн қалыптастырған Иранның халқы 1800 жылы әлсiреп,
Иранның көбiсi – мұсылмандар, бiрақ мемлекетте зороастризм, иудаизм және
Бахаи сенiмi Бiр құдайдың бар екенiн қуаттап, Оның
Бахаи сенiмi үш басты тұлғалармен байланысты, олардың бiрiншiсi Шираз
6
айырылып, ағасының қолында өседi. 1844 жылдың 23 мамырында 25
Алайда Баб өзін Мехди деп атаумен ғана шектелген.
1844 жылдың желтоқсан айында Баб Меккеге барып, өзiн қажылыққа
Шейиттер, жоғары дiнбасылар Оған ауыр айып тақты, Олар Бабтың
Бұл араздықтын себебiн бiлу үшiн Бабқа шах Вахид
Қатаң күзет қойылған қамалдың бөлектенген iшкi әлемiнде өзiнiң
Бұл жағдай үкiметтi қатты алаңдатты. Ма-Ку қамалындағы тоғыз ай
Жаппай қырғынға ұшырау да, бабилердi қатаң аңдуға
1850 жылғы шiлде айының тоғызында Баб отыз бiр жасқа
Азаппен өлтiрiлген Бабтың мүрдесi және Онымен бiрге қаза
7
бабтықтар өлiктердiң денесiн тауып алып, Парсының құпия қоймаларында ұзақ
Баб жазбаларының саны көп. Бабөз аяндарын араб және парсы
Ескi аяндардың киелi жазуларына сәйкес Ол өзiнен де жоғары
1.2 Бахаулла Бахаи сенiмiнiң негiзiн қалаушы.
Келедi деп Баб болжаған Бахаулла, яғни “Құдай даңқы” деген
Ерекше қабiлеттерi Оның шектен тыс тәкәппарлығын оятпады. Ол кiшiпейiл
1844 жылдың жазында, Баб өзiнiң мiндетiн жария еткеннен
8
жанымен оның iлiмiн қолдап және оны таратуға ұмтылды. Нәтижесiнде,
Қорықпайтын, қажымайтын Бахаулла бабтықтарға қолдау көрсетiп, оларға көмектесiп
1852 жылдың тамыз айында бабтықтарға кейiн ауыр зардаптар әкелген
Бахаулланы қамаған Сиях-Чаль түрмесi, алғашқыда қаланың бiр көпшiлiк моншаларының
Бахаулла да кiсенделiнген едi. Оның иығында зiлдей ауыр шынжыр
Бахауллаға деген құрмет зор едi, сондықтан билеушiлер Она азаптап
Күн сайын күзетшiлер бабтықтардың бiреуiн азаптауға және өлтiруге алып
Осындай жағдайда Бахаулла түрмеде төрт ай өткiздi. Ол одан
Сиях-Чаль түрмесiнде Бахаулламен Оған- “Кiмдi құдай ашса, Сол” екенiн
Бахаулла қараңғы қапаста басынан не өткенiн, алғаш рет өзiне
“Бiр күнi түнде, түсiмде, Маған жан-жағымнан мынадай асқақ сөздер
9
көрсетедi, Сенiң атыңмен және Сенiң Өзiң арқылы Саған көмектесетiн,
“Уа Патша! Мен, басқалар тәрiздi өз төсегiмде жатқан адамдардың
Бахаулла өзiнiң өмiрiнiң әлдеқайда кейiнгi кезеңдегi шахқа жазған хатында
Оны түрмеге қамағандар болса, Оның шахқа қастандық жасалуына қатысы
Сонымен , 1852жылдың желтоқсанында Оның Сиях-Чаль деген атпен белгiлi
Бахаулланың Парсыдан жер аударылғанын естiген Долгоруков оған Ресейден баспана
Бахаулланың жер аударылуы жаңадан туған дiни қозғалысқа Батыстағы жаңа
10
Бахаулла бүкiл мүлкiнен айрылған болатын, сондықтан Ресейдегi баспана мүмкiндiгiнен
Оның жекеменшiгiнiң бәрi тәркiлендi, сондықтан, Бахаулла жолға дайындала алмады.
Ауырып әрi шаршап-қалжыраған Бахаулла Бағдатқа 1853 жылдың 8- шi
Бiраздан соң, басшысыз құлдыраған, қамыққан Ирактағы бабтықтардың қауымдастығында Бахаулланың
Келесi екi жылын Ол Күрдiстан тауында саяқ тұрып өткiздi.
Бахаулла жоқ болған кезде, бабтықтар қауымдастығындағы жағдай нашарлай түскен
11
Бағдадтағы жылдарда Бахаулланың қаламынан аяндар құйыла түстi. Оның негiзгi
Бахаулланың өсiп бара жатқан ықпалынқызғанған Бағдадтың мұсылман басшыларының бiр
Иранның Бағдадтағы консулы, Бахаулланың өсiп бара жатқан даңқысына мазасызданып,
Ұзақ сапарға шығатын керуендi күтуде, бүкiл отбасы он екi
Көбiсi баяңыдан –ақ iшкi түйсiктерiмен сезген едi, Баб Кiм
Бахаулланың Константинопольге жолы салтанатты шеру болды. Бахаулла басып өткен
Парсы мен Түрiк өкiметi, Оның келесi айдалуы туралы өзара
12
жерлермен жүрдi. Жол он екi тәулiктен көп уақытты алды,
Адрианопольде Бахаулла бес жылын өткiздi. Бұл жолы ешөандай да
Адрианопольде Бахаи Сенiмi iштей күйреуге тап болды, ол Бахаулланың
Адрианопольде болған кезiнде, Бахаулла монархтарға, барлық елдiң үкiмет басшылары
“Жер бетiн сауықтыру Құдай еi жоғары тәсiл мен
Виктория Патшайымның үндеуге мынадай сөздермен жауап қатқанын әiгiмелеп айтады:
Тегеранның Сиях-Чаль зынданында Оған ашылғанмен, сонда да болса бұл
Дәл осы үндеу кезiнде, Адрианопольде, бахаи сенiмiнiң iзбасарларының “Алла-
13
Оттоман Империясын құртайын деп жатыр деп сендiрдi. Бахаулланы қатты
Бiр күнi таңертең Бахаулланың үйi әскерлермен қоршалды. Қала тұрғындары,
Әскерлер қуғындалғандарды Адрианопольден Галлиполиге қарауылдап алып жүрдi. Олардың ешқайсысы
Акка қаласы Оттоман Империясының шет жағында орналасқан, сондықтан қамау
Аккаға дейiнгi теңiз жолы мққтаждыққа толы болды. Мырза Яхья
Иранның және басқа елдердiң бахаилары Бахаулланың қайда екенiн және
14
жүрген сапарларында, олар суды өздерi iшпей өсiмдiктердi суарып отырды;
Акканың түрмесiнде Бахаулла өзiнiң екiншi ұлы Мырза Махдидi жерлеген
Ақырындап, Аккада да, бұрын Бағдадта, Константинополь мен Едiрнеде не
Түрме бастығы Оған өзiнiң ұлын жiбере бастады, мұны оның
Күнделiктi жұмыстардың бәрiн Абдул-Баха жүргiзгендiктен, Бахаулла өзiнiң жазбаларына толығымен
Бахаулла Өзiнiң Ашылымының заңдары мен нұсқауларын айтып-көрсетiп, Ең Қасиеттi
Өз өмiрiнiң соңғы жылында , Бахаулла Хайфада төрт рет
1892 жылдың 29 мамырында Бахаулланың жер бетiндегi күндерi аяқталды.
Бахаулланың үлкен ұлы Абдул-Баһа, 1844 жылы 23 мамырда Баб
15
Көпшiлiк топтар бұлардың үйлерiн тонап кетiп, отбасы бүкiл мүлкiнен
Абдул-Баһа өзiнiң әке-шешесiмен айдалуда бiрге ерiп отырды, және де
Бахауллан Бағдатты тастап, Күрдiстан тауларына бағыт алғанда, Абдул-баһаның қайғысында
Абдул-Баһа немқұрайлы бiлiм алмаған едi; Ол не бiлсе, соның
Бахаулла Ризван бағында өзiнiң Мiндетiн жариялаған соң, Абдул-Баһаның әкесiне
Адрианопольде болған кезiнде Абдул-Баһа көбiсiн оқытты да, Ол көпшiлiкке
Аккада Ол Бабтыңбайырғы жақтаушыларының қызы Мүнире-ханымға үйлендi.
Акканының тұтқындарының жүрiп-тұруларына шектеулiк әлсiрей бастағанда, Абдул-Баһа қаланың көпшiлiк
Бахаулла бұл өткен соң, отбасы Оның Рухани өсиетi оқылған
16
талдаушысы етiп тағайындалған едi. Бахаулла өзiнiң iзбасарларын Абдул-Баһаға ден
Осы қиыншылықтар мен апаттарға толы жылдарда Абдул-Баһа жұмыс iстеуi
Тұтқыннан босатылған соң, Абдул-Баһа Европа мен Америкаға сапарын жоспарлай
Өзiнiң саяхаттау кезiнде, әртүрлi сенiмдегi адамдарды кездестiре жүрiп, Абдул-Баха
Ол жетi ай iшiнде Американы түгел аралады. Сан түрлi
Желтоқсанның бесiнде Ұлы Британияға барды, алты аптаның iшiнде Ливерпульдi,
17
эсперантошылармен сұғбат кезiнде ғажайып ойлар айтып, онда Шығыс пен
Әiгiме мен кеңесу бұл жерде де бұрынғыдай өткен. Парижде
1913 жылдың мамарында Ол Мысырға оралып, содан соң 1913
Соғыс басталар алдындағы, бiрнеше ай бұрын, Абдул-Баһа алдын ала
Абдул-Баха өтiнiштi қабыл алмады, осы уақыттан бастап Хайфадан талап
Бiрiншi дүниежүзiлiк соғыс басталғанда, түрiк басшылары Оны тағы да
Ол өзiнiң дұғаға және мойынсұна қайырым етуге толыөмiрiн жалғастыра
Қаланы басып алған ағылшындар, әскерлер, үкiмет басындағы әр лауазымдағы
Инабатты мiнезiмен, әлемнiң бейбiтшiлiгi, келiсiм мен адамдардың шынайы игiлiгi
18
Абдул-Баһа әлсiздiгiне, арып-ашқандығына қарамастан өмiрiнiң соңғы сәтiне дейiн еңбек
1921 жылғы 28 қарашада тәiертеiгi сағат екi жарым шамасында
Бас камиссар, сэр Герберт Самуэль, Иерусалимнiң губернаторы, Финикияның губернаторы,
Абдул-Баһаның дүниеден өтуiмен, Бахаулла дiнiнiң негiзгi мiндетi болып табылатын,
Абдул-Баһаның Рухани Өсиетiне сәйкес (Оның қайтыс болуына бiраз уақыт
Шоғи Эффенди – Абдул-Баһаның үлкен қызы Ханума мен оның
Шоғи Эффенди сақтаушы болған кезде бахаи сенiмi жаңа елдерде
Оның әдеби мұрасы 181 мың сөзден тұратын бахаи сенiмiнiң
19
Ол сондай-ақ парсы және араб тiлдерiнде де көп жазды;
Дегенмен, Шоғи Эффендидiң данышпандығы әдебиеттiк қызметпен аяқталмайды. Ол Ұлттық
Ол 1957 жылы, әйелiмен Лондонға келгенiнде, азиат тұмауымен ауырып
2 Бахаи сенiмiнiң дiни iлiмдерi
Ғалымдар, оның ішінде, В. Н. Никитин және В. Л
1.Қасиетті кітаптар жайлы ілім;
2.Құдайлар жайлы ілім;
3.Пайғамбарлар жайлы ілім;
4.Жан жайлы ілім;
5.Ақырет жайлы ілім;
6.Бахаи ұйымына кіру жайлы ілім;
1 Қасиеті кітаптар жайлы ілім. Бахаи сенімінде жүзден аса
Біріншісі- Баб, Бахаулла, Абдул-Баха, Шоғи Эффенди шығармалары және Жалпы
Екіншісі- бұл басқа діндердің кейбір қасиетті кітаптары, оның ішінде
Құдайлар жайлы ілім. Құдайлар жайлы Бахаулла былай жазған:
20
Барлық ашық жүрекке Құдай танылмайтын, барлық адами анықтамалардан жоғары
Әлемді , ондағы тіршілікті өзінің ұлы және шексіз ерігінің
Бахаилар, Бахаулланы соңғы басты тұлға деп, ұлы оқытушы, өз
Алайда, бахаи сенімінің діни ілімдерінде Құдай- әлемдегі жалғыз құдіретті
“Жынды” бахаилар адамдардың төменгі табиғатын белгілеу үшін қолданылады.
Ал “Шайтандар” әлемдегі жамандықты белгілеу үшін қолданады.
“Періштелер” ол тазалықты және бұ дүниеден кетіп, о дүниеге
3 Пайғамбарлар жайлы ілім. Пайғамбарлар жерге келуін өте сирек
құбылыс- деп Мэри Перкинс пен Филип Хейсворт жазған. Бізге
Бахаилар Бахаулланы құдайдың жердегі соңғы пайғамбар деп сенеді. Бахаулла
4 Жан жайлы ілім. Жан Бахаи сенімінде өлімнен қорқыныштан
Шынайы әлемде адамзат бірнеше кезеңдерден өтеді. Әр даму кезеңінде
Сонымен ббахаи ілімінде жан туралы ілімдер иудейлерден, христиандықтардан, мұсылмандардан
Оллардың ілімінде басты бес ой бар: адамның құдіретті бөлімі
21
5 Ақырет жайлы ілім. Бұл ілімнің негізі “жұмақ”
6. Бахаи ұйымына кіру ережелері. Ұйымға кірудің төмендегідей ережелері
1.Бахаулланы заманымыздың пайғамбары ретінде мойындай ма?
2.Бахаиліктің негізгі діни ілімдерін қабылдай ма?
3.Бахаиліктегі басқару жүйесіне қанағаттана ма?
Екіншіден, таяу арада болатын жиналыста, әрине егер үміткер барлық
Бірінші құрал-сезім. Бұл қоршаған ортаны тануда негізгі есік қызметін
Екінші құрал – ақыл, парасат. Ақыл сезім берген деректерді
Үшінші құрал – дәстүр. Өткендерден қалған мұра, жинақталған тәжірибелер.
Төртінші құрал – рұхтанушылық (шабыт). Бұл сөзбен түсіндіруге келмейтін,
Бахаилік ағымында да басқа діндердегі секілді атқаратын кейбір ғибадаттары
Құдай Бiрлiгi. Бахаи сенiмiндегi Бiр Хақ Құдай –
22
табиғатына деген көзқарасымыз қандай болмасын, Оған бiз қай тiлде
Брахма- қай жағдайда болмасын, сөз сол баяғы бiр жалғыз
Адамзат Бiрлiгi. Барлық адамзат өз болмысында, бр организмдi, ерекше
Адамзат бiрлiгiнiң тұжырымдамасы, бахаи iлiмi орныққан негiзгi тқғыр –
“…Бахаилар үшiн тiршiлiк етудiң мәнi – ол адамзаттың бiрiгуiне
Осы өркениетке деген жол жаңа қоғамдық құрылымдарды құрудан тұрады,
Бiз келе жатқан бiрлiк – ол бiртектi емес, ол
23
Адамзаттың бiрлiгi мен саналылығы – наным-сенiмдердiң: дiни, нәсiлдiк, таптық,
олар соғысуға, жеккөрушiлiкке, қарсы тұрушылық пен кеселге ұрындыратын. Наным-
Дiннiң Бiрлiгi. Бахаи сенiмiнiң iзбасарлары өздерiнiң пайда болуларымен ұлы
Құдай тым жоғары және адам түсiнiгiнен тысқары жатыр. Ол
Елшiлердiң қайсысы болмасын өз кезеңiнде мазаққа айналып, қудаланып,
Бахаулла әрбiр дiн екi бөлiмнен тұрады деп ұйретедi: рухани
24
Бахаулланың мiндетi - әлемдегi дiндердiң дiндердiң бiрлiгiн iс жүзiне
басты факторы болып табылады. Жалпыға бiрдей бейбiтшiлiк те дiннiң
Ақиқатты өз бетiмен iздеу. Адамдардың арасындағы қақтығыстардың басты
Бахаулла Одан әрi былай дейдi: “Адам ең алдымен өз
Дiннiң жолына түскендер өздерiн жер бетiндегi барлық заттардан арылып,
(“Париждiк әңгiмелерiнде”) Абдул-Баха былай деп түсiндiрген:
“Кiмде-кiм шындықты өздеуде жетiстiкке ие болу үшiн, өткен кеткенге
Дiн мен ғылымның байланысы.Бахаи iлiмiнде барлық дiндердiң негiзi ғылым
Дiн мен ғылым арасындағы қайшылықтардың тағы бiрi – Киелi
“Китаб-и- Иган ” (“Шүбәсiз Кiтап”) деп аталатын кiтапта Бахаулла
25
Экономикалық мәселелердiң шешiмi. Экономикалық мәселелер рухани негiзде шешiлуi керек.
болдырмау үшiн және өлшеусөз байлықтың жиналуын реттеп сұраптайтын
Бахаулла байлар мен кедейлердiң экономикалық өзара қарым-қатынасында тиiстi реформа
Байлықты да, кедейлiктiде шектеу керек. Екеуi де жақсы емес.
“Бiрi өлшеусiз бай, екiншiсi қайыршы кедей адамдардан тұратын қоғамға
Орасан байлық пен қайыршылыққа қатысты арнаулы заңдар жасауға тиiс.
Барлығына ортақ әдiлдiктi қамтамасыз ету үшiн, мемлекеттiк заңдар Құдай
Әйелдер мен ерлер теңдiгi. Бахаи сенiмi ерлер мен әйелдердiң
Бахаулла айрықша мән беретiн басты әлеуметтiк қағидалардың бiрi -
Әйелдердiң кiрiптарлықтан құтқарудың ең негiзгi жолы- жалпыға ортақ бiлiм
Батысқа сапары кезiнде Абдул-Баһа iлiмнiң осы жағын талай рет
Халықаралық тiл. Бахаи сенiмi әр тiлде сөйлейтiн халықтардың
26
жатқантiлдердiң арасынан таңдап алынып бүкiл әлемнiң оқу орындарында
Дiн – достық пен келiсiмнiң дәнекерi болуы қажет. Бахаи
Қағидалармен қатар, бахаи сенiмiнде әлемдiк мәселелердi шешуге арналған жалпыға
Адамзат қоғамының игiлiгi мен шынайы бақыты тiкелей оның әрбiр
Сондықтан, Бахаулланың iлiмiне орай, әрбiр баһаи күнделiктi өмiрде адамгершiлiгiн
Дұға. Бахаулланың Iлiмi бойынша, адамзат үнемi iлгерi дами
Дұға – осыған жету үшiн сыйға берiлген ең ұлы
“Ағдас” кiтабында Бахаулла былай дейдi:
Күнде таңертең және күн сайын кешкiсiн Құдай сөзiн шырқандар/немесе
Бахаулла мен Абдул-Баһа дiн жолын қуушылар әр уақытта,
Бахаулла күнделiктi мiндеттi iс ретiнде өсиет еткен дұғаларды
“Бұл – баһаилардың бiрлесiп оқитын мiндеттi түрдегi жалғыз дұғасы,
Намаз. Бахаулла діни ғұрыптарды мейлінше жеңілдеткен. Ол үш
27
көңілмен Құдайға сену болып табылады. Олай болса намаз жеке
қасиетті сөздерін қайталаудан тұрады. Олар ғибадаттарын өздерінің құбыласы санайтын
Бахаилерде намаз таңертең, түс ауа және кешке орындалады. Олар:
Үлкен намаз
Орта намаз
Кіші намаз деп бөлінеді.
Осылардың ішінен қайсысын оқуды адамның өзі таңдайды.
“Үлкен намаз” күніне бір рет Құдайға жалбарыну үшін жасалады.
“Орта намаз”- таңертең, түсте және кешке болу тәртібі мен
“ Кіші намаз”-Бір ғана аяттан тұратын бұл намаз негізінде
Жалпы жамағатпен оқылатын намаздар, жалпы жиналыс кездерінде оқылады. Арнайы
Ораза. Жылына бiр мәрте 2 наурыздан 20 наурызға дейiн
Бахаи оразасы шiлденiң ыстығында немесе қақаған суықта –
Бахаи iлiмi бекiткен жыл сайын бiр мезгiлде қайталанып келiп
28
Абдул-Баһа ораза жөнiнде былай дейдi:
“Ораза –рәмiз, ол барлық рахат-құмарлықтардан аз уақытқа болса
Қажылық. Бахаиларда қажылық ер адамға және дүние мүлкi
Қасиеттi кiтапта былай айтылған:
Құдай бұйрығы, Қасиеттi Үйге қажылықты жасай алатын адам ғана
Қазiргi кезде Палестинадағы қасиеттi жерлерге: Бабтың Хайфадағы қабырына
Дүниежүзілік ұлттар лигасы. Бахаулла ерекше назар аударған және талап
Әміршілер мемлекеттің алқа-жиынын шақырып, бекем де бұлжымас шарттарға негізделген
Осы халықаралық келісім бойынша әр мемлекеттің шекара шегі белгіленеді,
Халықаралық келісімнің негізгі қағидалары-кез келген мемлекеттің бағынуы мен мойынсынуы.
Бұл әлемнің ауру тәніне қажетті дәрі егер осы ұлы
Сопылық өмiр. Бахаулла да Мұхаммед пайғамбар сияқты өз iзбасарларын
29
аналық мiндеттер мен жауапкершiлiктерден шегiнулерi адамзатты рухани жұтаңдыққа апарып
Дiнбасылықтың болмауы. Бахаи ұйымына тән айрықша белгiлердiң бiрi- кәсiби
Алдыңғы ғасырларда дiнбасыларының болуы қажет едi, өйткенi адамдар
Қазiр заман өзгердi. Бiлiм алу бәрiне де ортақ. Бахаи
Неке. Бахаи сенiмiнде неке Құдай беiткен институт ретiнде қарастырылады.
Бахаулла неке екi жақтың және олардың ата-аналарыныңкелiсiмiне мейлiнше тәуелдi
“Ағдас” Ол былый дейдi:
“Байан” кiтабы бойынша /Бабтың ашылымы/ некеге тұратындардың бiр жағының
Бахаи некесi екi жақтың бiрлiгiн, шын жүрекпен бiр-бiрiне берiлгендiгiн
Абдул-Баха неке туралы былай жазған: “Неке мәселесiне келсек, Құдай
Бұл жағдайды Шоги Эффенди былай мәлiмдейдi:
Бахаулла бахаи некесiне ақыл-есi дұрыс ата-аналардың келiсiмi керек деп
Аскетизмге қарсы, бахаи сенiмi пәктiктi оны екi жақтың қарым-қатынасының
30
Пәктiк, ұстамдылық некеге дейiн де, некеден кейiнгi тазалық- некеге
Бахаи сенiнде ажырасуға тиым салады. Бiр-бiрiн жек көрген ерлi-заыптылардың
Бахаи некесi- еркек пен әйелдiң тәни рухани жағынан бiрiгудi
Бахаи сенiмiнiң күнтiзбесi.
Ай
Жарқын
Даңқ
Сұлулық
Керемет
Нұр
Рақым
Сөз
Есiм
Кемелдiк
Күш
Ерiк
Бiлiм
Құдiрет
Сөз
Мәселе
Намыс
Әмiршiлдiк
Үстемдiк
26 ақпаннан 1 наурызға қоса есептелгенде “Қосымша күндер”
31
19
Өз ашылымының ерекше маңыздылығын ескере отырып, Баб жаңа күнтiзбе
Бахаи жылы әрқайсысы 19 күнге бөлiнетiн он тоғыз айдан
19 күн мейрамынан Қасиеттi күндер ерекшеленедi. Олар бахаи ерекше
1 Жаңа жыл
Бахаулланың жариялануы (Ризван)
Бабтың жариялануы және
Абдул-Баханың туған күнi
4 Бахаулланың көкке көтерiлуi
5 Бабтың өлiмi
6 Бабтың туған күнi
7 Бахаулланың туған күнi
8 Өсиет күнi
9 Абдул-Баханың көкке көтерiлуi
2.1 Бахаи сенiмiнiң қазiргi таңдағы жағдайы.
19ғасырдың соңы мен 20 ғасырдың басында Ресейлік Түркістанның құрамына
32
Ашхабатта Бахаи келімсектерінің саны 1000 асып жығылды. Бұл сол
1913 жылдарда Бахаи жамағаты Ресейлік Түркістанның мына қалаларында болды:
Бұдан басқа жиналыстар (жергiлiктi) бахаи күнтiзбесiндегi атаулы тоғыз мерекеде
Жергiлiктi Рухани Жиналыс бахаилардың жергiлiктi жерлердегi қызметiн,
Бахаилардың жергiлiктi жерлердегi қызметiн қадағалау, ұлттық сипаттағы мәселенi шешу
Әр елдегi Жергiлiктi Рухани Жиналыстардың жұмысын тоғыз адамнан
Ұлттық Конвенцияның мәжiлiстерi Ризван мерекесi кезiнде 21 сәуiрден бастап
33
Бес жылда бiр мәрте Ұлттық Рухани Жиналыстың мүшелерi
“Кеңесшілер”- Бүкіләлемдік Әділет Үйі тарапынан әр бес жылда сайланатын
Бүкіләлемдік әділет үйі әлемдік деңгейдегі мәселелермен айналысады. Бұл ұйымның
Бахаилердің құдайға құлшылық үшін жиналатын жиналыстары әдетте жеке үйлерде
Құдай жазбаларын оқу Табыну Үйінің өз ішінде саз аспабының
Машриқул-Азкардың айналасында жетімдер үшін мектептер, тұрмысы нашарларға арналған ауруханалар,
Бахаулла өз ілімін ізбасарларына сөз арқылы және іс-әрекеттерімен таратуды
Ең бір дамыған бахаи жамағаты Ташкент қаласында болатын. Бұлардың
34
Ташкенди. Осы жерден Бахаулланың жазбалары мен дұғаларының жинақтары
1895 жылы Ашхабатта бірінші Жергілікті Рухани Мәжіліске сайлау өткізілді.
Табыну үйінің салынуына бахаилер барлық-күш жігерлерін аямады. Шоги
XX ғ. 20 жылдарында Ашхабаттағы бахаи жамағаты әлеуметтік жағынан
Ресейдегі патшалық өкіметі құлап, орнына большевиктер билігі келген тұста
1926 жылдары Ресейде Иран тектес бахаилерді елден басқа жаққа
1928 жылы Жергілікті Рухани Мәжіліске Орта Азия және Кавказ
35
синагогалар және басқа да ғұрыптық орындардың барлығының мемлекет меншігіне
1934 пен 1936 жылдар аралығында қысқа бір үзіліс болды.
1938 жылда ақпан айында Ашхабаттың Жергілікті Рухани Мәжілісінің мүшелері
Ашхабаттағы Табыну Үйін өкімет өз меншігіне алып, мақта сақтайтын
1990 жылы қабылданған “Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер
1993 жылдың мамырында кеңес одағындағы бахаилер 30 жыл дегенде
Бахаилердің Қазақстанға келгенге дейінгі тарихына қысқаша шолу жасалды. Бұл
36
Бахаи орталығындағы сақтаулы тұрған күнделікте Павлодар облысына жер аударылған
Али Ахметов 1942 жылдың қазанында әкесі Мырза Ахметтің түрмеде
Ертіс районына жер аударылғандардың арасында Забиулла Мурадовтардың да жанұясы
Бұл кісінің тарихын Бахаи орталығында қызметкерлер оның асырап
1945-1953 жылдары бахаилер үшін жер аударылудың жаңа бір кезеңі
Тахир Абдуллаев деген Әзірбайжаннан жер аударылған бахаи азаматы Сталиннің
37
болғанын тілге тиек етеді. Брежневтің кезінде біршама еркіндік болғанға
1954 жылы жер аударылғандардың барлығына кешірім жасалады дағы, елдеріне
1960 жылдары Қазақстандағы бахаилер үшін қуғын-сүргін әрекеттері тоқтады. Шілік,
Қазақстанда орнығып қалғандары осы жерде жұмыс істеп, бала тәрбиелеп,
1963 жылы Бүкіләлемдік Әділет Үйі құрылғаннан кейін Азербайжан, Армения,
Алматыдағы бахаи ұйымы 1975 жылдан бері қызмет етіп келеді.Бұл
Тікелей осы ұйымның негізінде Қазақстан тарихындағы алғашқы бахаилердің Жергілікті
Бахаилердің 1990 жылдан кейінгі тарихына келетін болсақ,1991 жылы Совет
1991 жылыдң мамырында Москвада Олимпиада қалашығында алғашқы (және соңғы)
1991 жылы тамыз оқиғасынан кейін ТМД елдерінде жаңа шекаралардың
38
1992 жылдың ақпанында қабылданған “Діни сенім бостандығы және діни
1992 жылдың қарашасында Американың Нью-Йорк қаласында Бахауланның көкке көтерілгенінің
1992 жылы Қазақстанның барлық облыс орталықтарында бұл ағымның жергілікті
1993 жылдың мамырында Қазақстандық бахаилердің аймақтық Рухани Мәжіліс мүшелерінің
Қазақстандағы Бахаилер үшін 1993 жылдың маусымы ерекше кезең болып
1994 жылдың қаңтарында Алматыдан әртүрлі діни сенімдер жайлы Рита
Бахаилердің айтуынша бағдараламада Бахаи сенімі жан-жақты, жағымды әрі “нағыз
39
Өскемен, Семей секілді қалаларда да көрсетілген. Бағдарламада жергілікті бахаилердің
1994 жылдың сәуірінде Орта Азияның барлық республикалалары мен Қазақстанда
1994 жылдың қараша айында “Новое поколение” газетінің редакциясында Пакистандық
1994 жылдың 12 желтоқсанында Қазақстанның Әділет Министірлігі тарапынан Қазақстан
1995-1996 жылдар аралығында Ақмола, Ақтөбе, Алматы, Қарағанды, Қарқаралы, Қаскелен,
1995 жылы БҰҰ-ның ұйымдастыруымен Пекинде Бүкіләлемдік Әйелдер Форумына әлемнің
40
іс-шаралар өткен. 1917 жылы Қызылорда қаласында өткен концертке қала
1998 жылдың қараша айында Мәскеуде Бахаилердің қасиетті кітабы болып
Жоғарыда аталғандармен қоса Қазақстан Бахаилері өз ұйымдары арасында қасиетті
Қазақстандағы Бахаи ағымының таралу ерекшелігіне келетін болсақ, бүл ағымның
Халықаралық Бахаи Қауымдастығының еңбегімен “Одна страна” деген атаумен бес
1994 жылы Қазақстан Бахаилерінің Ұлттық Рухани Мәжілісі ішінде
41
Қазақстан Бахаилерінің діни ілімді уағыздау барысында атқарып жатқан еңбектерінің
1997 жылы орыс тілінде “По материалам Рухи”, “Радость распространения”
Статистикалық мәліметтерге қарағанда қазіргі кезде бұрынғы Кеңес Одағының тұсындағы
Жастарға рухани тәрбие беру барысында атқарылған көптеген әлеуметтік іс
42
1994 жылы балалар сыныбы Қазақстандағы 8 Мәжілісте жүргізілсе, 1995
Бахаилерді жалпы әлемдік масштабта қарайтын болсақ әлемнің көптеген жерлерінде
Бахаилерде өз діни ілімдерін нсихаттау барысында өз сенімдеріндегі
1997 ж. Сәуір айының 21 мен 24 жұлдыздары арасында
Бахаилер діни ілімдерін таратуда негізінен жастардан тиімді түрде пайдаланып
43
тартылғанына мүдделі. Бұлар Бахаи ілімін әе, биарқылы насихаттауды тиімді
Әрбір ұйымның өз “шеберханалары” болдады. Жастар осы шеберханаларда әртүрлі
Жалпы алғанда Қазақстан Бахаилері өздерінің сырт елдердегі діндестерімен тығыз
44
Қорытынды
Бiздiң Қазақстан Республикасының Конституциясында әр адам қандай дiнге
Бiтiру жұмысының соңғы тарауы Бахаи сенiмiнiң Қазақстанда таралуы жайлы.
Содан соң 1990 жылдың тамыз айында Дiни бостандық туралы
45
Пайдаланған әдебиет тiзiмi
Артемьев А.И, Ғ Есiм. Дiнтану негiздерi.- Алматы.: Бiлiм, 2003.
2. Мэри Перкинс, Ф Хейнсворт Вера бахаи.-Москва 1992. 5
3. http://www.bahaigor.narod.ru
4. Эсслемонт Дж.Э. Бахаулла және Жаңа Дәуiр.-Алматы.: Қазақстан
Бахаиларының Ұлттық Рухани Жиналысы, 1999. 19 б
5. Мэри Перкинс, Ф Хейнсворт. Вера бахаи.-Москва 1992. 16
6. Эсслемонт Дж.Э. Бахаулла және Жаңа Дәуiр.-Алматы.: Қазақстан
Бахаиларының Ұлттық Рухани Жиналысы, 1999. 20 б
7. http://www.headnet.ru
8. Иоаннесян Ю.А. Вера бахаи.- Санкт-Петербург.:Азбука-классика, Петербургское Востоковедение, 2003.
9. Эсслемонт Дж.Э. Бахаулла және Жаңа Дәуiр.-Алматы.: Қазақстан Бахаиларының
10.www.bahaigor.narad.ru
11.www.bahai.org
12.Артемьев А.И. Религиоведение: основы общего религиоведения,история религии, религии в
13.http://www.bahai.az
14.http://www.bahai.az
15.Иоаннесян Ю.А. Вера бахаи.- Санкт-Петербург.:Азбука-классика, Петербургское Востоковедение, 2003. 205б
16.http:bahai-library.com/russian/
17.Бахаулла.Сокровенные слова.-Санкт-Петербург.: Издательский фонд бахаи “Единение”, 1993. 63б
18.http://achat.ru
19. Бахаулла.Сокровенные слова.-Санкт-Петербург.: Издательский фонд бахаи “Единение”, 1993. 61
20.http://lib.ru
21. Молитвы бахаи и избранные Писания.- Санкт-Петербург.: Издательский фонд
22. www.bahai.ru
23. Эсслемонт Дж.Э. Бахаулла және Жаңа Дәуiр.- Алматы.: Қазақстан
Бахаиларының Ұлттық Рухани Жиналысы, 1999. 162 б
24.http://www.bahaiworlnews.org
25. http://achat.ru
26. http://www.sib.ru
27.http://bskbahai.narod.ru
28.www.elibron.com/russian/
29.www.owl.ru
30.religion.narod.ru
31. Қазақстанда Бахаилардың Ұлттық Рухани Жиналысының деректерi.
46
Қосымша пайдаланған әдебиеттер
Артемьев А.И, Колчигин С.Ю, Цепкова И.Б. Религии в
“Қазақстан Республикасының Дiни сенiм бостандығы және дiни бiрлестiктер туралы”
Трофимов Я.Ф. Религия в Казахстане.- Алматы 1996.
Новые духовные ценности: Учение Бахаи.- М.: Прогресс-Культура, 1992.
www.teknigi.ru
www. Bahai.ru/library/index.shtml
http://www.sib.ru/bahain/
teerraces.ru.html
www.bahai.by/books_r2.html
Бахаи //Современный филосовский словарь.- Москва 1996.
OtherPlanet.narod.ru
Бодров А.В. Нетрадиционные конфессии и политика: на примере движения
Ұлттық діндер
Әлемдік діндер
Бахаи сенiмiнiң дiни iлiмдерi
Діни наным-сенімдердің бастауы
Дін түсінігі және дінге қатысты анықтамалар
Мифология және философия
Философия және дүниетаным жайлы
Упанишадтың басты тезисі брахман туралы
Зороастризм тарихы. Қазақ мәдениетіндегі зороастризм көріністері
Мәдениет ұғымының тарихи қалыптасуы және философиялық мағынасы