Бюджет тапшылығы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТ ҰҒЫМЫ
1 Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен рөл........................................4
2 Бюджет жүйесі және бюджет құрылысы.............................................................9
3 Бюджет балансы. Бюджет тапшылығы...............................................................16
ІІ МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТТІҢ КІРІСТЕРІ МЕН ШЫҒЫСТАРЫ
1 Мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстарының құрамы мен
құрылымы................................................................................................................17
2 Қазақстан республикасының мемлекеттік бюджеті.........................................30
3 2006 жылға арналған республикалық бюджет туралы заң..............................34
ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................36
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР........................................................................37
КІРІСПЕ
Бұл курстық жұмыстың тақырыбы – «Мемлекеттік бюджеттің экономикалық
Жұмыстың тақырыбы өте өзекті болып келеді, өйткені объективті
Курстық жұмыстың мақсаты - мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні
мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен рөлін;
бюджет жүйесі және бюджет құрылысын;
бюджет балансы және бюджет тапшылығын;
- мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстарының құрамы мен
- Қазақстан республикасының мемлекеттік бюджетін;
- 2006 жылға арналған республикалық
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің бірі
Қазақстан Республикасының бюджет заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi
Қазақстан Республикасының бюджет заңдары Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында
Қазақстан Республикасының Yкiметi мен жергiлiктi атқарушы органдардың тиiсiнше
Тиiстi қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңға
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТ ҰҒЫМЫ
1.1. Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен рөлі
Қаржылық байланыстардың орасан зор әр алуандығында жеке ортақ
Экономикалық қатынастардың жиынтығы ретіндегі мемлекеттік бюджеттің объективті сипаты
Экономика дамуының қазіргі кезеңінде орталықтандырылған қаржы ресурстары мемлекетке
Қаржыны орталықтандырудың арқасында ақша қаражаттары, мемлекеттің экономикалық және
Сөйтіп, объективті бөлгіштік қатынастардың экономикалық нысаны бола отырып,
Қаржы қатынастарының белгілі бір жиынтығы ретіндегі мемлекеттік бюджетке
Құндық бөліністің айрықшалықты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет мына
1) мемлекеттен жалпы қоғамдық өнімнің бір бөлігін оқшауландырумен
2) құнды жасау және оны тұтыну процесін шарттастыратын
3) қоғамдық өнімнің оның тауар нысанындағы қозғалысымен тікелей
Мемлекеттік бюджет, кез келген басқа экономикалық категория сияқты,
Экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылған ақша
Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде жалпы қаржы категориясына
Мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық процестер бейнеленетіндіктен, сондай-ақ
Негізгі қаржы жоспары мемлекеттің қаржылық қызметінің жемісі болып
Мемлекеттік бюджет ұлттық экономиканы басқарудың басты механизмдерінің бірі.
Ақырында, мемлекеттік бюджет мемлекет заңдарының бірі болып табылады
Мемлекеттік бюджет – ұлттық табыс пен жалпы ішкі
Нарықтық механизмге көшу жағдайында мемлекеттік бюджеттің қаражаттары ең
Шығыстар мен салықтар арқылы бюджет экономика мен инвестицияларды
Бюджет қаражаттарының әлеуметтік бағыттылығының зор маңызы бар. Әлеуметтік
Қаржылық жоспарлау процесінде бюджет ұлттық шаруашылықтың салаларына және
Бюджеттік жоспарлау мен бюджеттің атқарылуы процесінде ұлттық шаруашылықтың
1.2. Бюджет жүйесі және бюджет құрылысы.
Мемлекеттік органдардың өздерінің функцияларын орындауы үшін басқарудың барлық
Дүние жүзінің әр түрлі елдерінде бюджет құрылысы мемлекеттік
Бюджет құрылысында басты орынды бюджет жүйесі алады, ол
Әр түрлі елдердің бюджет жүйелері өзінің құрылымы, бюджеттердің
Бюджет жүйесінің құрамы елдің ұлттық-мемлекеттік құрылымымен анықталады. Мемлекеттің
Федеративті мемлекеттерде бюджет жүйесі үш буыннан тұрады:
мемлекеттік бюджет немесе федералдық бюджет немесе орталық мемлекеттің
федерация мүшелерінің бюджеттері (АҚШ-та – штаттардың, ГФР-да –
жергілікті бюджеттер.
Унитарлық (біркелкі) мемлекеттерде екі буынды бюджет жүйесі қолданылады:
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі бюджет құрылымының унитарлық типімен
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі экономикалық қатынастарға және тиісті
Қазақстан жиынтығында мемлекеттік бюджетті құрайтын республикалық бюджет пен
1991 жылы Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі түбірлі өзгерістерге
Қазақстан Республикасы бюджет жүйесінің сызбасы
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті
Республикалық бюджет
Облыстардың
бюджеттері
Облыстық
бюджеттер
қалалардың
бюджеттері
Аудандық
бюджеттер
Қазақстан республикасы мемлекеттік бюджетінің басты бөлігі республикалық бюджетте
Республикалық бюджет - бұл түсімдер мен бюджет тапшылығын
Жергілікті бюджеттер (әкімшілік-аймақтық бірліктердің бюджеттері) – облыстық бюджеттер,
Қаржы жылына арналған республикалық бюджет Қазақстан Республикасының заңымен,
Бюджет жүйесінің жұмыс істеуі бюджеттердің әр түрлі деңгейлерінің
Қазақстан Республикасының бюджет жүйесі мемлекеттік бюджет жүйесіне кіретін
Бюджеттің бірлігі бюджет жүйесін ұйымдық-экономикалық орталықтандырудың дәрежесін білдіреді.
Бюджет бірлігі қағидатының міндеті Парламент тарапының бюджеттік қаражаттардың
Бюджеттердің бірлігі бірыңғай құқықтық негізбен, Қаржы министрлігі бекіткен
Алайда бюджеттердің бірлігі бюджет жүйесін құрудың маңызды қағидаты
Биліктің әрбір органы өз бюджетін жасайды, бекітеді және
Бюджеттің толықтылығы (толымдылығы) бюджетке үкіметтің барлық қаржы операцияларының,
Бюджет іске асатындай болуы тиіс, нақты экономикалық және
Бюджеттің нақтылығына ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары
Нақтылық қағидаты бюджет тізімдемесін бұрмалауды болдырмау және бұзылуын
Бюджеттердің жариялығы бекітілген бюджеттер мен алдағы қаржы жылына
Жариялылық елдегі адам құқығын, демократиялық өзгерістерді сақтаудың маңызды
Бюджет жүйесін құрудың барлық қағидаттары өзара үйлестірілген және
Төменгі-жергілікті бюджеттердің қалыпты және тиімді жұмыс істеуінің шарттары
Барлық деңгейлер бюджеттерінің теңгерімділігі бюджет-қаржы саясатының қажетті талабы
Бюджет тапшылығын ақша эмиссиясы есебінен жабуға болмайтындығы заңмен
мемлекеттік қарыздар шығару;
кредит ресурстарын пайдалану.
Тапшылықты азайту немесе жою мақсатымен секвестрлеу - ағымдағы
Бюджеттердің атқарылуы процесінде секвестрлеуге жатпайтын бюджеттік бағдарламалардың тізбесін
1.3. Бюджет балансы. Бюджет тапшылығы.
Әр бюджетте оның кіріс және шығыс бөлігін теңдестірген,
Бюджет тапшылығы – бюджеттің шығыс бөлігінің кіріс бөлігінен
Дефицит әр түрлі болуы мүмкін:
1. экономиканы дамыту үшін ірі мемлекеттік салымдар салу
2. дефицит төтенше жағдайлармен байланысты.
3. дефицит экономикадағы дағдарысты білдіруі мүмкін.
Бюджет тапшылығын төмендетудің мынадай әдістері бар.
1) шығыстар тұрақты, кірістер өседі;
2) кірістер тұрақты, шығыстар төмендейді;
3) кірістер өседі, шығыстар төмендейді.
Дефицитті қаржыландыру – оны жабу үшін қосымша ақша
Бюджет тапшылығын қаржыландырудың жолдары:
1) ақша белгілерінің эмиссиясы
2) мемлекеттік займдар
3) шетел займдары
4) ұлттық байлықты пайдалану.
ІІ МЕМЛЕКЕТТІК БЮДЖЕТТІҢ КІРІСТЕРІ МЕН ШЫҒЫСТАРЫ
2.1. Мемлекеттік бюджеттің кірістері мен шығыстарының құрамы
мен құрылымы
Мемлекеттің орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және пайдаланумен байланысты
Кірістер мен шығыстардың құрамы мен құрылымы нақты әлеуметтік-экономикалық
Нарықтық қатынастарға көшкенге дейін КСРО-ның мемлекеттік бюджетінің кірістері
Дағдыдағыдай, кірістердің көзі салықтар немесе оларға барабар төлемдер
Бюджет жүйесі туралы заңға сәйкес бюджеттің құрылымы мыналардан
1) түсімдерден:
кірістерден;
алынған ресми трансферттерден (гранттардан);
бұрын бюджеттен берілген кредиттер бойынша негізгі борышты өтеуден;
2) шығыстардан және кредит беруден:
шығыстардан;
кредит беруден;
3) бюджет тапшылығынан (профицитінен);
4) бюджет тапшылығын (профицитті пайдаланудан) қаржыландырудан.
Өз кезегінде кірістер:
салықтық түсімдер;
салыққа жатпайтын түсімдер;
капиталмен жасалатын операциялардан алынатын кірістер болып бөлінеді.
Бюджеттік түсімдердің бұл үш категориясы алынған ресми трансферттер
Бюджеттен берілген кредиттерді өтеу санаты бюджеттік кредиттер бойынша
Бюджеттің шығыстар бөлігі функционалдық топтардың щығыстарын қаржыландыруға жұмсалады.
Мемлекеттік борышқа қызмет ету жөніндегі шығыстар "борышқа қызмет
Кейін бюджетке өтеу түрінде қайтаруға жататын, басқа экономикалық
Бюджет тапшылығы шығыстар мен бюджеттен қайтарымды негізде бөлінген
Мемелекеттік бюджеттің соңғы бөлігі - бюджет тапшылығын (профицитті
1) тапшылық болған жағдайда – ішкі көздерден (Ұлттық
2) профицит кезінде – жоспардан тыс түсімдерді, бірінші
Кірістер мен шығыстардың егжей-тегжейлі тізбесі мен топтамасы бюджеттік
1996 жылға дейінгі бюджеттік сыныптама мынадай бөліктерді қамтыды:
Жаңа бюджеттік сыныптамаға сәйкес кірістер енді төрт бөлікке
Шығыстарда функционалдық, экономикалық және ведомстволық сыныптама қарастырылған. Функционалдық
Шығыстардың экономикалық сипаттамасы оларды экономикалық белгілері бойынша төрт
Бюджеттің атқарылуы кезінде екі сыныптаманың негізгі бөлімшелерін қамтитын
Ведомстволық сыныптама бойынша шығыстардың атқарылуы мен бюджеттік несиелендіру
Бюджеттік сыныптама автоматтандыру құралдарын қолданатын басқарудың жоғары жеделдігіне
Бюджеттік жоспарлау - мемлекеттің қаржы саясатының талаптарына бағындырылған
Бюджеттік жоспарлаудың бірлігі мыналарға негізделеді:
1) республикалық және жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын бюджеттік бағдарламалардың
2) заңнамалық актілер мен кірістерді республикалық және жергілікті
3) заңнамалық актілермен республикалық бюджеттен облыстық бюджеттерге берілетін
4) Қаржы министрлігімен келісе отырып, облыстар мен Астана
5) тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы
6) Үкімет белгілейтін тәртіп пен жергілікті атқарушы органдар
Қазақстан Республикасының экономикасы басынан кешіріп отырған нарықтық қатынастарға
Бюджеттің кірістері – бюджетке қайтарылмайтын негізде салықтардан, алымдардан
Қазақстан Республикасының "Бюджет жүйесі туралы" заңына сәйкес республикалық
1) республикалық бюджеттің кірістерін, олар мыналардан тұрады:
а) салықтар, алымдар және басқа да міндетті төлемдердің
ә) салыққа жатпайтын түсімдерден ( республикалық мемлекеттік кәсіпорындар
б) капиталмен жүргізілетін операциялардан алынатын кірістерден: мемлекеттік резервтерден
2) мына төмендегілерден алынған ресми трансферттерді ( гранттарды):
заңды және жеке тұлғалардан немесе шет мемлекеттерден;
бюджеттік алынымдардан;
3) республикалық бюджеттен бұрын берілген кредиттер бойынша негізгі
Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджет кірістерінің құрамы мен құрылымы
Мемлекеттік бюджет кірістерінің көлемі мен құрылымы
(млн.теңге)
2003 ж 2004 ж 2005 ж
І.Кірістер
Салықтық түсімдер 947251 1186137 1998314
Салыққа жатпайтын түсімдер 44813 81500
Капиталмен жүргізілетін
операциялардан алынатын кірістер
19096
34182
ІІ.Алынған ресми трансферттер (гранттар) - -
ІІІ.Бұрын бюджеттен берілген кредиттер
бойынша негізгі борышты өтеу 17690
18390
11351
Кестеден көрініп тұрғандай, кірістердің негізін салықтық түсімдер құрап
Бюджеттің шығыстары – бұл бекітілген бюджет шегінде қайтарылмайтын
Республикалық бюджеттің қаражаттары: жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер көрсетуді
Сондай-ақ жоғарыда аталған қызмет түрлерін жүзеге асыратын республикалық
Республикалық бюджеттік бағдарламалардың әкімшілерін ұстауға арналған шығыстар Қазақстан
Республикалық бюджеттен шығыстар мне кредиттердің жекелеген бағыттары бойынша
Республикалық бюджеттің сыртқы экономикалық қызметпен байланысты және ұлттық
Нарықтық жағдайларға көшу жағдайында республикалық бюджет шығыстарының құрылымы
Алайда, нарықтық механизмдердің іс-әрекеті жағдайында да жеке салалар
Экономика мен әлеуметтік-мәдени шараларды қаржыландыру шығыстарының едәуір бөлігі
Бюджеттің атқарылуы жөніндегі уәкілетті орган Үкімет атынан республикалық
Қазақстан Республикасының Үкіметі заңды, жеке тұлғалардан және шет
Үкіметтің қаражатты қарыз алуы қарыз алу немесе мемлекеттік
Бюджеттің атқарылуы жөніндегі уәкілетті орган облыстар мен Астана
Бұрынғы кезеңмен салыстырғанда шығыстардың құрылымында бюджеттік ресурстардың әлеуметтік
Сөйтіп, жалпы мемлекеттік мәні бар шараларды қаржыландыруды қажетті
Рынокқа өтпелі кезеңде бюджет жүйесінің барлық дербес буындары
2002 жылдан бастап елдің бюджеттік бағдарламаларының ағымдағы және
2.2. Қазақстан республикасының мемлекеттік бюджеті
Қазақстан Республикасы мемлекеттік бюджетінің атқарылуы
(млн. теңге)
2003 ж. 2004 ж. 2005 ж.
Табыстар
Салық түсімдері
одан:
корпорациялық табыс салығы
қосылған құн салығы
акциздер
жеке табыс салығы
әлеуметтік салық
Салықтан тыс түсімдер
Капиталмен жасалатын операциялардан түскен табыс
Алынған ресми трансферттер
Кредиттерді қайтару
Шығындар
одан:
жалпы сипаттағы мемлекеттік қызметтер көрсету
қорғаныс
қоғамдық тәртіп және қауіпсіздік
білім беру
денсаулық сақтау
әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік көмек
мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік
тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық
отын-энергетикалық кешен
ауыл, су, орман және балық шаруашылығы,
балық аулау, аңшылық
және қоршаған ортаны қорғау
өнеркәсіп және құрылыс
көлік және байланыс
өзгелері
борышты өтеуге қызмет көрсету
ресми трансферттер
Бюджеттік кредиттер
Тапшылық (-), профицит (+)
1004566
947251
272632
231338
26986
93281
157676
44813
12502
0
17690
971959
62287
47483
91593
148989
89781
239229
33788
34544
5596
44658
3896
82113
37067
35437
12497
41447
-46183
1286734
1186137
382814
242955
29913
98535
167995
81500
19096
0
18390
1287938
83587
58011
118564
190748
131183
272333
43949
69058
21319
64520
2353
104587
40978
34970
9310
35611
-18697
2098511
1998314
834332
343926
33416
122999
197300
66016
34182
0
11351
1946128
103786
78663
152904
256935
185456
345356
57076
118326
24839
64560
5215
119476
33933
30344
369258
18590
46662
Кестеден көрініп тұрғандай, кірістердің негізін салықтық түсімдер құрап
Қазақстан республикасы қаржы министрлігінің мәліметтеріне сай, 2005 жылдың
1.12.2005 ж. бюджеті жылдық орындалуы бойыншы табыс –
Салық түсімдері структурасында негізгі бөлігі корпорациялық табыс салығы
Әлеуметтік қызметтердің шығындар бөлігі 47,1 %, жалпы сипаттағы
1.12.2005 жылғы мемлекеттік бюджет шығыстарының құрылымы.
( % түрінде )
Қазақстан Республикасының президенті Нұрсұлтан Назарбаев үкіметке 2006 жылы
2.3. 2006 жылға арналған республикалық бюджет туралы заң
2006 жылға арналған республикалық бюджет 1-қосымшаға сәйкес мынадай
1) кiрiстер - 1 468 225 079 мың
салықтық түсiмдер - 1 302 870 000 мың
салықтық емес түсімдер - 37 692 594 мың
негiзгi капиталды сатудан түсетiн түсiмдер - 8 185
ресми трансферттердiң түсiмдерi - 119 476 590 мың
2) шығындар - 1 476 210 603 мың
3) операциялық сальдо - -7 985 524 мың
4) таза бюджеттік кредит беру - 16 578
бюджеттік кредиттер - 38 193 533 мың теңге;
бюджеттік кредиттерді өтеу - 21 615 387 мың
5) қаржы активтерiмен жасалатын операциялар бойынша сальдо -
қаржы активтерiн сатып алу - 91 200 554
мемлекеттің қаржы активтерiн сатудан түсетiн түсімдер -
2 000 000 мың теңге;
6) тапшылық - 113 764 224 мың теңге
7) бюджет тапшылығын қаржыландыру - 113 764 224
2006 жылға арналған республикалық бюджетте 10 617 223
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2006 жылға арналған резервi 16
2006 жылға арналған республикалық бюджетте бұрынғы жылдардың мiндеттемелерiн
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, мемлекеттiк бюджет - араларындағы өзара өтелетiн
Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында:
«Біз Қазақстанның жаһандық экономикалық үрдістерге сәйкес дамып келе
Қазақстан экономикасын ойдағыдай дамыту мақсатымен қаржы ресурстарын неғұрлым
Сонымен, экономикалық категория ретінде мемлекеттік бюджет мемлекеттің орталықтандырылған
Мемлекеттік бюджет біздің елімізге қажетті және маңызды. Бюджет
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. «Қаржы» Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С., Алматы 2003
2. «Қаржының жалпы курсы» Мельников В., Ли В.
3. «Kazakhstan today» газеті
4. «Жетісу» газеті, № 26, 4 наурыз 2006жыл
5. Қ.Р. статистика агенттігі «Республика Казахстан», Алматы 2005
6. Қ.Р. статистика агенттігі « Қазақстан цифрларда» 2005
7. Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі
8. 2006 жылға арналған Республикалық бюджет туралы заң
37
Бюджет тапшылығы
Бюджет тапшылығын басқару
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бюджет тапшылығы мен мемлекеттік қарызды жою жолдары
Бюджет тапшылығы және оны азайту саясаты
АҚШ экономикасы
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қарыз мәселесі
Бюджет тапшылығы мен инфляция
Мемлекеттік бюджеттің экономикалық мәні мен рөлі туралы ақпарат
Бюджет түсінігі
Қазақстан Республикасындағы бюджеттің тапшылығы және бюджет балансы