Жантану тарихының қысқаша шолу
1-тарау. Жантану пәнi, әдiстерi және тарихы
1.1 Жантану пәнi
Психология — психикалық құбылыстардың (”жан қуаттарының”) пайда болу,
Психикалық құбылыстар бiздi қоршап тұрған сыртқы дүние заттары
Ерте замандарда пайда болып, ғасырлар бойы соқыр сенiм
Олар дүниеде табиғатқа бағынбайтын, одан оқшау тұратын ерекше
Жан туралы ғылыми түсiнiк ежелгi гректердiң әмбебап ғалымы
Психология ғылымының тарихы да бiрiне-бiрi қарама-қарсы жоғарыда аталған
Психикалық әрекеттi осылайша екi түрлi көзқарас тұрғысынан түсiну,
Психологиялық ғылыми бiлiмдердiң тарихы екi кезеңге бөлiнедi. Оның
Психологияның даму тарихы жоғарыда аталған ғұламалармен қатар Герофил,
Жан дүниесiнiң сыры жайлы дәйектi пiкiрлердi қазақ ойшылдары
§ 2. Жан құбылыстарын ғылыми тұрғыдан түсiну
Психикалық әрекеттi ғалымдар бейнелеу теориясы негiзiнде түсiндiредi.
Осы қисынның iрге тасы әл-Фараби еңбектерiнде алғаш сөз
Неорганикалық материяның (өлi табиғат) өзiнде де түрлi нәрселер
Айналадағы заттар мен құбылыстардың адам миында бейнеленуi жануарлардан
Бейнелену формаларының шығуына құрамында белоктық заттары бар тiршiлiктiң
Бейнелену теориясының мәнiн басқаша түсiнетiндер де кездеседi. Немiс
Адам санасының табиғатын осылайша түсiнетiндердi ғылымда тұрпайы материалистер
§ 3. Жан қуаттарының топтастырылуы.
Жан қуаттарының күрделi ағымын аңғару үшiн алдымен оларды
Психикалық кейiп (немесе қалып) адамның түрлi көңiл күйiнiң
Психикалық қасиеттер — бiр адамды екiншi бiр адамнан
Психикалық процестер— сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының мидағы
Бiр кезде қабылданған заттар санамыздан мүлде жойылып, өшiп
Ғалымның тыңнан бiр жаңалық ашуы, инженердiң машина ойлап
Қандай болмасын, бiр әрекет жасау үшiн алдымен оның
Жан қуаттарының iшiнен зейiн ерекше орын алады. Зейiн
Психикалық процестердiң осы түрлерi бiр-бiрiмен тығыз байланысып жатады.
“Ақыл, қайрат, жүректi бiрдей ұста,
Сонда толық боласың елден бөлек.
Жеке-жеке бiреуi жарытпайды,
Жолда жоқ жарыместi “жақсы демек”, - деген едi.
§ 4 Жанды зерттеу әдiстерi.
Бiр қарағанда бiздiң әрқайсымызға оңай, тiптi таныс сияқты
Ғылыми психология адамның ой-өрiсi, сана-сезiм дәрежесi iс-әрекеттен, оның
А. Байқау әдiсi
Белгiлi жоспар бойынша жүйелi түрде бiраз уақыт бойына
Ғылыми зерттеу жұмыстарының түрлi ерекшелiктерiне қарай байқау әдiсiнде
Байқау әдiсiнiң нәтижелi болып шығуы үшiн қолданылатын қажеттi
1) Байқаудың ұзақ уақыт бойына жүргiзiлуiн және бiр
2) Зерттелетiн объектiнi айқын белгiлеу және байқаудың мақсатын
3) Байқалған фактiлердi сол сәтте жазып отыру,
зерттелiнушiнiң сөз реакцияларын стенографиялау; кейiн оған мұқиятталдау жасау;
Сан рет жүргiзiлген байқаудың нәтижесiне байланысты (егер байқауға
Байқау әдiсi арқылы оқу-тәрбие процесiнiң әр кезеңдерiнде ұстаз
Байқау әдiсiнiң кейбiр кемшiлiктерi де бар.
Бiрiншiден, зерттеушi мұнда өзiне керек құбылыстарды әп-сәтте зерттей
Байқау әдiсiне қарағанда жан қуаттарын эксперименттiк жолмен зерттеудiң
Б. Тәжiрибе (эксперимент)
Тәжiрибе жасауда зерттеушi өзiне қажеттi жан қуаттарының көлденеңнен
Лабораториялық тәжiрибе
XIX ғасырдың ортасынан бастап, жеке психикалық процестердi зерттеу
Ғылыми психология психикалық құбылыстардың физиологиялық негiздерiн ашуды басты
Тәжiрибе жүргiзу үшiн арнаулы лабораториялық мекемелер қажет болатынын
Лабораторияда жүргiзiлетiн эксперименттiң нәтижелiлiгi мына төмендегi жағдайларға байланысты
1. Байқалатын объектi жөнiнде эксперимент жүргiзушiнiң күн iлгерi
2. Тәжiрибе түрiне лайықты жұмыс жағдайын жасау
(жазып отыру, инструкциялар т.б. жазу-сызу құралдарымен қамтамасыз ету);
3. Тәжiрибенi күн iлгерi белгiленген жоспар бойынша, арнаулы
4. Бiр құбылысты бiрнеше рет тексеруден өткiзiп, оларға
5. Алынған мәлiметтерге байланысты негiзгi және
iшiнара қорытындылар шығара отырып, тәжiрибе жүргiзуде ашылған кейбiр
Табиғи эксперимент
Тәжiрибенiң екiншi бiр түрi — табиғи эксперимент деп
Бiр тәжiрибеде III—IV сынып оқушыларының ақыл-ой әрекетiндегi сөз
В. Қосалқы әдiстер
Психологияда бұл айтылғандардан басқа да әдiстер бар. Оларды
Зерттелiнушiнiң берген жауабы жазылып алынып (алынған мәлiметтердi сол
Түрлi жан қуаттарының құрылымын функциялар мен параметрлердi шамамен
Тест әдiсi балалардың бiлiмi мен икемдiлiгi, бейiмдiлiгi, жалпы
Тест тапсырмаларын iрiктеуге ғылыми тұрғыдан қараудың маңызы зор,
Адамның жан дүниесiнiң сырын жақсырақ түсiну үшiн бұл
§ 5 Жантану салалары
Психология сан салалы ғылым. Қазiрде оның қырыққа жуық
“Адам — машина” жүйесiнде әрекеттi тиiмдi етiп ұйымдастыру,
Психологиялық ғылымының келесi бiр топқа енуiне даму принципi
Психология сондай-ақ жаратылыстану (биология, физиология, неврология т.б.) педагогика,
Пысықтау үшiн сұрақтар
1. Жантану ғылымы ненi зерттейдi?
2. Психиканы материалистiк және идеалистiк жолмен ұғынудың
айырмашылығы неде?
3. Бейнелеу теориясы деген не?
4. Психикалық құбылыстардың классификациясын айтып берiңiз.
5. Жантанудағы эксперимент әдiстерi жайлы айтыңыз.
6. Байқау әдiсiне қандай талаптар қойылады?
7. Жантануды оқып, үйренудiң қандай маңызы бар?
8. Жантанудың қандай салалары бар? Олардың алдына қандай
Ұлылардан - ұлағат.
“Қарапайым адамға жұмбақ секiлдi көрiнетiн талай нәрселер психологияда
Жан сыры деп жуылған
Психология деген нән.
Шәкерiм Құдайбердiұлы.
§6. Жантану тарихының қысқаша шолу
Әлемдiк психологиялық ой-пiкiрлердiң даму тарихы екi кезеңге бөлiнедi.
Осынау, сан ғасырлық үлкен кезеңге әр кезде өмiр
Ал француз ғалымы Рене Декарт (1596-1650) жануар сыртқы
Шығыс әлемiнде жан туралы ғылыми пiкiрлердi ұлы ғұламалар
Психологияның өз алдына дербес отау тiгiп, ғылым ретiнде
ХХ-ғасырдың алғашқы ширегiнде жан қуаттарының заңдылықтарын зерттеумен айналысатын
Соның бiрi - американ психологы Джон Уотсон (1878-1958)
Осы кездерi жан қуаттарының құрылысын тұтастай зерттеудiң қажеттiгiне
Аталмыш кезеңде батыс психологиясында пайда болған негiзгi бағыттардың
Кейiнiрек шетел психологиясында необихевиоризм, неофрейдизм, логотерапия, психогенетика, гуманистiк
Бұрынғы кеңес (қазiргi орыс) психологиясында адамның iс-әрекетi, сондай-ақ
§7. Жан туралы iлiм - бiлiмдердiң Қазақстандағы даму
Жан (психика) құбылыстары туралы әр кезде өмiр сүрген
Мәселен, ортағасырлық ғұлама ғалым Өтейбойдақ Тiлеуқабылұлының (1388-1483) жан
Ол ес - көрген, естiген нәрсенi жадта сақтау
Ойлау процесiнде сезiм мүшелерi арқылы затты, iс-әрекеттi жан-жағынан
Ғұлама ғалым сөз саптау, сөйлеу мәнерiне де ерекше
Бала түйсiгiнiң дұрыс қалыптасуы үшiн сезiм мүшелерiн таза
Баланың өң мен түстi, тәттi мен ащыны дұрыс
Ғалым мiнезге батырлық пен батылдықты, қайсарлық пен әдiлдiктi
Жан құбылыстары туралы ғылыми мәнi зор, тың пiкiрлердi
Қазақ топырағында жан мәселелерi жайлы ХХ-ғасырдың басында өндiрте
Жүсiпбектiң тәлiм-тәрбие тақырыбында жазған еңбектерiнiң iшiнде “Психология” деп
Петербургтегi Әскери-медициналық академияның түлегi Хәлел Досмухамедов (1883-1939) Алаш
Осы кезде ғұлама ақын М. Жұмабаев (1893-1937) "...қазақ
Қазақстандағы психология ғылымы, әсiресе, ұлы Отан соғысынан кейiнгi
Елуiншi жылдары психология ғылымынан бiрнеше диссертация қорғалды (Е.
Қазiргi кезде психологиялық зерттеулердiң кешендi тақырыптары қолға алынып,
1
Психологияның шығу тарихы, қысқаша шолу
Қазiргi заманның психология мiндеттерi
Тәрбие мен оқыту жүйесінің дамуындағы психология. ролі және орны
Жантану пәнi, әдiстерi және тарихы
Психология туралы жалпы түсінік және оның даму жолдары
Кітапханадағы анықтамалық библиографиялық қызмет
Ес туралы жалпы ұғым және оның түрлері
Психологияда қалыптасқан ғылыми бағыт-бағдарлар туралы ақпарат
Педагогика жəне басқа ғылымдар
Қазіргі психологияның міндеттері