Басқару әдістері
Мазмұны
Кіріспе....................................................................................................3
I. Бөлім: Басқару әдістері.....................................................................5
1.1 Экономикалық әдістер....................................................................6
1.2 Әкімшілдік әдістер..........................................................................9
1.3 Әлеуметтік – психологиялық әдістер ...........................................14
II. бөлім: Экономикалық теорияның қоғамдағы орны мен рөлі.......20
2.1 Экономиканы ғылыми зерттеу әдістері.........................................23
2.2 Қоғамдағы экономикалық ұйымның негізгі проблемалары........25
2.3 Басқарудағы диагностикалық әдіс.................................................27
Қорытынды.............................................................................................31
Қосымша.................................................................................................37
Қолданылған әдебиеттер........................................................................41
Кіріспе
Экономиканың нарықтық қатынастарға көшуіне байланысты жаңа типті басқару
Менеджер қызметінің мақсаты - өндірістің экономикалық тиімділігін арттыру,
Менеджменттің әдіснамалық аспектілерін теориялық тұрғыдан талдап, оның Қазақстан
Басқару әдістері дегеніміз тәсілдер немесе іс-қызмет аясындағы (қандайда
Басқарудың экономикалық әдістері – экономикалық құралдардын пайдалана отырып
Экономикалық механизм Жүйелер Индикативтік жоспарлар
Баға қалыптастыру, белгілеу
Несиелеу
Қаржыландыру
Еңбек ақы
Кәсіпкерлік есепті жүргізу Шаруашылық жағдайын талдау
Пайданы және түсімдерді бөлу
Сервистік қамсыздандыру
Экономикалық әдістерге жатады
1. Аймақтық және республикалық органдары арқылы іске асырылатын
а) мемлекеттің салық жүйелері
б) аймақтың салық жүйелері
в) мемлекеттің қаржы – несие механизмі
2. Фирма реттеуіндегі әдістер:
а) фирманың жұмыс жасауын қамтамасыз ететін экономикалық нормативтер
б) жұмыстардың тиімділігіне және сапасына жауапты жүйелер
в) ғылыми әдістердің қолдануы
Фирманың жұмыс жасауындағы экономикалық нормативтер
нақты нарықтардағы бәсекелестік қабілеті өнімдердің үлесі;
нақты өнім түрлері бойынша рентабельділік нормасы
айналым қорларының айналысы
еңбек өнімділігі
инвестициялардың капитал қайырымы
фирма пайдасындағы салық үлесі
еңбектің қормен қамтылуы
фирмалардың жалпы жұмысшылар санында негізгі жұмысшылардың үлесі
өндірістің және басқарудың автоматтандыру деңгейі
Кәсіпкерлік есеп. Бұл есеп ұжымды нақты қаржыландырудың қажет
Халық шаруашылығының негізгі буыны болып әр – түрлі
Тауар өндіруші кәсіпорындардағы экономикалық байланыс, қарым – қатынастар.
Сату – сатып алу шарттары ішкі кәсіпкерлік есеп
Басқару әкімшілік әдістері – бұл, басшылардың және директивті
Бұл құжаттар ұйым үшін іске асырылуға міндетті немесе
Менеджменттің әкімшілік әдістері төмендегідей жағдайларға негізделген:
1. Мемлекеттің және аймақтың заңдық құжаттар жүйесіне
2. Жоғарғы басқару органдарының және фирманың нормативті –
3. Жоспарлар, бағдарламалар, міндеттер жүйелеріне
4. Шұғыл басшылық жүйесіне
Әміршілдік ықпал – бұл бұйрықтарды, шешімдерді қаулыларды, міндеттемелерді,
Басқарудың психологиялық тәсілдері адамдар арасындағы қарым – қатынастарды
Адам еңбегі әрқашан адам психикасының жұмыс істеуі, яғни
Басқару ұйымдастыру мен жүзеге асыру кезінде адамдардың іс
адам әрқашан өзі аз шығарып, көп нәтижелерге жетуге
әрбір адам нәтижесінде жарамды формада өзіне ең көп
әрбір адам өзін іс – жүзінде көтермелейтін немесе
Басқарудың психологиялық әдістеріне мыналар кіреді:
шағын топтар мен ұжымдарды іріктеп жинақтау; еңбек ізгілендіру
психологиялық себепкерлік
кәсіби іріктеу мен оқыту.
Шағын топтар мен ұжымдарды іріктеп жинақтау әдістері шағын
Еңбекті ізгілендіру әдістеріне мыналар жатады: түрлі түс пен
Еңбеккерлердің психологиялық ынтасын ояту үлкен мәнге ие болуда.
Кәсіптік іріктеу мен оқыту әдістері қажетті психологиялық сипаттамаларды
Әлеуметтік – психологиялық әдістерді қолдану тетігі қоғамның, ұжымның
Басқарудың әлеуметтік – психологиялық әдістері ұжымды қалыптастыру әрі
Бұл әдістердің мақсаты – адамдардың өсе түскен, яғни
Басқару әдістері ең алдымен ықпал етудің бағытын анықтайтын
Әлеуметтік – психологиялық әдістерді рухани мүддеге ықпал етудің
Ұжымның әлеуметтік сипаттамасы мен өндірістің экономикалық және ұйымдастырушылық
Әлеуметтік – психологиялық аспектіде өндірістік ұжымның рлін қалай
Өндірістік ұжымы – бұл қоғамның пайдасы үшін бірігіп
Өндіріс ұжымы – бұл бірігіп еңбек ететін адамдардың
Формальды құрылым ұжымда формальды түрде анықталып, заңмен, міндеттемелермен,
Бейформальды құрылым жақсы көру, мінез ұқсастығы, ортақ мүдде,
Екі құрылым да ұдайы әрекет үстінде болмақ.
Әлеуметтік – психологиялық процестердің басқарылу объектылары
өндірілген өнімдердің экологиялық тазалығы немесе қоршаған орта талаптарының
жұмысшылардың психологиялық , антрометикалық, психикалық сипаттары;
өндірістік орындардың және бөлмелердің эргономдылығы;
кадрларды даярлау, іріктеу және орналастыру;
жұмыс орнын ұйымдастыру;
еңбекті ынталандыру жүйесі;
ұжымның моральдық – психологиялық жағдайы;
аймақтық, ауданның инфроқұрылымы;
Әеуметтік - психологиялық процестерді басқару қызметтері
әлеуметтік – психологиялық процестердің мөлшері мен нормативтерін талдау;
кемшіліктермен қауіпті жағдайларды табу, белгілеу, білу;
проблемаларды тұжырымдау;
нормалар мен нормативтерді жетілдіру, жақсартуды жоспарлау;
әлеуметтік – психологиялық процестердің көрсеткіштерін жетілдіруді ынталандыру;
процестерді реттеу;
Әлеуметтік – психологиялық процестерді басқару әдістері:
қоршаған орта мониторингі;
басқару объектыларының әлеуметтік – экономикалық көрсеткіштерінің техникалық өлшенуі;
анкеталау;
барлау жасау;
хронометрлеу, жұмыс күнінің фотосуреті, қажетті сәттерге байқау жүргізу;
микроэлементтік нормативтерді пайдалану;
макеттеу;
телефон арқылы сұрақ жүргізу;
эксперименттік және тәжірибелік жұмыстарды жүргізу;
зерттеудің математикалық – статистикалық әдістері;
процестердің экономикалық –математикалық әдістері.
Әлеуметтік – психологиялық әдістер әлеуметтік және психологиялық ықпал
Жеке тұлға – санасы мен іс – қимылдары
Әр түрлі темпераменттегі адамдармен жұмыс жасау әдістері
Темперамент түрлері Жұмыста іске асыруға қажетті сапалық қасиеттері
Холерик Белсенділік, ұжым ішінде «жалың», «от» жаға алатын
Сангвиник Белсенділік, адамдармен ортақ тіл таба алатындығы, ұжымда
Қиын, күрделі жұмыспен, қамтамасыз ету.
Флагматик Жұмыста жүйелі, жәй, салмақты, қайсарлы, бір түрлі
меланхолик Жоғары сезімталшылдығы, басқалардың жағдайына ену, оларды түсіну
Ғылымның тақырыбы қоршаған дүниедегі зерттелетін құбылыстар шеңберін
Экономикалық ғылым шеңберінде талдаудың екі деңгейін бөледі,
Басқа ғылымдар сияқты, экономикалық теория зерттеу процесінде түрлі
Әдіс – таным тәсілі. әдістер жалпы және жеке
Экономикалық теорияда жиі қолданылатын жорамал – ceteris paribus
Экономистер фактілерді зерделеп, болжамдар ұсынғанда жалпылама қорытында
Экономикалық теория әрқашан экономикалық саясатты қалыптастыру үшін
Өндіріс – адам қоғамының өмір сүру негізі. Экономика
Өндірістің түпкі мақсаты – тұтыну болып табылады, яғни
Экономикалық игіліктерді өндіру үшін ресурстар, яғни қоғамның
Шектеулі ресурстар жағдайында таңдау мәселесі туындайды. Оларды пайдаланудың
Минималды шығыстар арқылы максималды кірістер табу
Шаруашылық қызмет үрдісінде барлық субъектілер тауарларды өндіру
Баламалы шығындар немес пайдалан алмаған мүмкіндіктердің шығындары
Өндірістік мүмкіндіктердің қисық сызығы - ресурстарды толық
Экономикалық ұйымдастырылу мәселесі әр бір экономикалық жүйеде әр
Экономикалық саясат – мемлекеттің экономикалық мәселелерді шешудегі және
Персоналды басқарудағы диагноздық әдіс – бұл ұйымның
кадрлық үдерістер – ұйымның персоналға қатысы іс -
ұйымның құрылымы – негізгі элементтердің өз ара
персоналдың сапалық және сандық сипаттамасы.
Үдерістерге диагноз қою. Персоналды басқаруға диагноз қою кезінде
Келесі қадам персоналдық үдерістердің ұйым стратегиясы мен даму
Персоналды басқару құрылымына диагноз қою. Ұйымдастырушылық құрылымды суреттеу
ұйымның миссиясы, мақсаты, стратегиясы;
корпоративті мәдениет, басты басқару түрлері;
ұйымның қызметінің кезеңі мен циклі;
басқару жүйесін бағалау – шешімдердің ұқсастығы бойынша талдау.
Ұйымның негізгі персоналдық үдерістері және диагноз қою көрсеткіштері
Ұйымның негізгі кадрлық үдерістері Диагноз қою көрсеткіштері
1 2
1. Еңбек ресурстарын жоспарлау Ұйымның қолда бар ресурстарын,мақсаттарын,
2. Персоналды жинақтау Жинақтаудың әдістерін қолдана отырып персоналға
3. Персоналды іріктеу
Бос жұмыс орнына болашақта керек үміткерлердің тізімін
4. Ынталандыру жүйесін дайындау Еңбек құрылымының, базалық жалақы
5. персоналдың бейімделуі Салыстырмалы зерттеудің жүргізілуі, тиімді марапаттау
6. Персоналды оқыту Мақсаттар мен қолданылатын оқу түрлерін
7. Еңбек іс-әрекетін бағалау Аттестацияны бағалау, оның өткізілумерзімінің
8. Жоғарылату, төмендету, ауыстыру, жұмыстан шығару Қолданылатын кадрлық
9. Басқару персоналын дайындау Ұйымдағы басқару іс -
10. Кәсіпорын ішіндегі әлеуметтік психологиялық жағдайдың мониторингі және
Персоналды басқару құрылымының ауытқу түрлері:
құрылым функциясының көп болуы – егер ұйымның іс-әрекетіне
бюрократиялану – егер іс - әрекеті мен функциясы
стагнация – егер ұйым құрылымы оның іс -
ұйымдастырушылық тәртәптә қайталау – бірнеше бөлімшелермен қайталанатын немесе
Ұйымдық құрылымға талдау жасалғаннан кейін, оның ұйымның
ұйымдастырушылық ауытқулардың түрі
басқарушылық коэффициенті және басқарушылық деңгейі
шешімдер қабылдау механизмінің сипаты
ұйымдық және ұйымнан тыс проблемалардың тізімі
ұйымдастырушылық мәдениет түрлері
бөлімшелер мен қызметкерлер іс-әрекетінен күтілетін нәтижелер
еңбек қайшылықтарының себептері.
Персонал әлеуетіне диагноз қою. Персонал әлеуетіне диагноз қою
Персонал құрамын бағалау мыналардын тұруы керек:
ұйымға керекті мөлшерде және басқару деңгейлерінесәйкес келетін персонал
іс - әрекет талаптарына сай персоналдың дайындақ деңгейін
технологиялық және қызметтер сыныптауыштарына персонал құрылымның сәйкестігін талдау;
әлеуметтік – демографиялық сипаттамалар бойынша персонал құрылымын
персонал ағымдылығын бағалау;
Персонал әлеуетін бағалау мынаоһларды қарастырады:
Басқару персоналыының негізгі бейімділу іс бағытына диагноз қою
басқару рөлдерін бөлу. Персонал әлеуетін бағалау үшін, ұйымда
жобалау өнері. Қазіргі таңда өзгеріп отыратын ортаға байланысты
Нормадан жоғары белсенділік – бұл қызметкерлердің қойылған мәселелерді
жаңартпалық әлеует. Қызметкерлердің стандартты емес және дәстүрлі емес
оқуға бейімділік. Жаңалыққа тез үйрену және жұмыс кезінде
жұмыс тобында рөлдік қызметтерді орындауы.
Мәселелерді шешу және оның орындалуын ұйымдастыруда топтық іс
Топ жұмысының тьиімді іс - әрекетін көрсету үшін
мазмұндылығы бойынша жұмыс - өндірістік мәселелер мен проблемаларды
топтық жұмысты ұйымдастыру – топтық іс әрекет үдерісін
топта қалыпты әлеуметтік – психологиялық атмосфераны құру –
Топтың мазмұндылығы бойынша тиімді жұмыс істеу үшін мынандай
талдағыш – қалыптасқан жағдайды толығымен қабылдайтын, оның жеке
ой генераторы -– жаңа шешімдер жасай білетін, зияткерлікті,
білімдар - өз біліктілігінің шеңберінде, мамандығы бойынша кез
сыншы – табылған шешімнің дұрыстығын негіздеу мақсатында оның
жасаушы – жалпы қағидаларды бөлшектеп, қабылданған шешімдердің орындалуын
Топтық жұмысты тиімді атқару үшін топта келесі рөлдер
ұйымдастырушы – жағдай мен қойылған мәселелерді талдайтын, топтық
үйлестіруші – барлық жеке іс - әрекеттердің мазмұнын
бақылаушы – іс - әрекет орындалуының дұрыстығын қадағалайтын,
жаттықтырушы - өз тәжірибесін өзгелерге беруге дайын, әсіресе
Қолайлы ахуал, жұмыстық және достық қарым – қатынасты
қызба көсбасшы – топ мүшелерінің алдында беделі күшті,
диагност – топ ішіндегі әлеуметтік – психологиялық ахуалдың
ынтымақтасушы – топтың белгілі бір мақсатты орындау үшін
8. қызметтік статусымен қанағаттанушылық, қызметте өсуге бағытталғандық, кадрлық
Персонал құрамы мен персонал әлеуетіне диагноз қою төмендегілерді
персоналмен қамсыздандырылғандық және персоналға деген қажеттілік деңгейі;
басқарушы персоналдың сапалық құрылымын;
оқуға деген қажеттілік
басқару стилін;
әлеуметтік – психологиялық ахуалды;
жаңартпалық әлеуетті;
өзгерістерге қарсылықтың негізгі көздерін;
ұйым бойынша персоналды бөлуді.
Қорытынды
«Менеджмент» ағылшын сөзі, оның түп төркіні гректің «манус»,
Ағылшын тіліндегі Оксфордт сөздігінде бұл ұғымға мынандай түсінік
Адамдармен қарым-қатынас жасау әдісі, үлгісі;
Билік және басқару өнері;
Шеберліктің ерекше түрі және әкімшілік дағды
Басқару органы, әкімшілік бөлігі;
Менеджмент негіздері курсы бойынша студенттерге арналған американдық оқулықта
Менеджмент-бұл ұйым мақсаттарына жету үшін адамның матеиалдық және
Профессор И.Н. Герчикова менеджментті нарық жағдайындағы фирманың кез-келген
Белорусь ғалымы Н.И. Кабушкиннің ойынша менеджмент-бұл адамның еңбегін,
Ф.М. Русинов пен М.Л. Разу менеджментті ұйымның шаруашылық
Э.А. Уткин «Курс менеджмента» еңбегінде менеджментті былайша түсіндіреді:
А.А. Радугиннің менеджмент түсінігінің негұрлым қысқаша сипаттамасын қолданады.
Менеджмент-бұл өндірісті басқару, меңгеру және ұйымдастыру, өндірістің тиімділігін
Менеджмент саласындағы маман Веснин В.Р. басқару және менеджмент
Бір анықтама екінші анықтаманы дамытады, себебі, олардың бәріне
Мененджментті қолда бар ресурстарды ұтымды қолдану арқылы ұйымның
Менеджмент теориясын алғашқы жасаушылардың бірі Ф. Тейлордың пікірінше,
П. Друкердің түсіндіруінше, менеджмент ғылым немсе кәсіптен гөрі
Менеджмент ұғымына Э. Петерсон мен Э. Плоумен кеңірек
Басқарудың осындай жалпы қағидасы адамдар тобының алуан түріне
Үкімет. Менеджмент ұғымы үкімет қызметіне қолданылғанымен, Петерсон мен
Мемлекеттік менеджмент. Көп мемлекеттік мекемелерді ұйымдастыру және сондағы
Әскери менеджмент. Мемлекеттік менеджменттің ерекше түрі. Құраулы Күштерді
Құрама одақтық немсе клубтық менеджмент. Мемелекеттік мекемелердегі секілді,
Бизнес менеджмент. Үкіметтіктен және мемлекеттіктен өзгеше келетін
Мемлекеттік меншіктегі менеджмент. Бизнес –менеджменттің арнайы түрі. Жеке
Петерсон мен Плоумен былай атап көрсетеді: менеджменттегі сұндай
Менеджментке алуан түрде түсінік бергенімен, классиктердің бұл жөніндегі
Гальвецияның пікірінше, басқару процесі-өнер, оның басты мәні мен
Қазіргі кездегі менеджмент жоспарлау қызметі мазмұнының өзгеруімен байланысты
Вольфганг Хайер өзінің Еуропада бизнес қалай жасалады кітабында
Сонымен, менеджменттің бастапқы ұығым-бұл басшылық.
Іскер кәсіпорындар тек өз органдары, яғни басшылары, немсе
Жеке кәсіпорынның, өзінің құқықтық нышандарына қарамастан, басшылығы болуы
Менеджменттегі басты нәрсе-кәсіпорын мүддесіне жауап беретін мақсаттар қою.
Кәсіпорын ең сапалы, әрі бағасы біршама арзан тауарларды
Кәсірорын-ең алдымен адмдар. Осыдан келіп бұл терминнің үшінші
Кәсіпорындардағы адамдар өндірістік процестің маңызды элементі болып саналады.
Менеджменттің міндетіне, басшылық етуіне жаңа нарықтарды игеруіне жұртшылықтың
Сонымен, менеджменттің екі ұғымы бар:
Біріншіден, менеджмент-бұл басқару, басшылық ету органы, екіншіден, менеджмент-бұл
Қосымша №1
Қосымша №2
Ұйым мақсаттары үлкен жүйені құрайды
Қосымша №3
Қосымша № 4
_ _ _ _ _ _ _ _
Абстракты
Идиалисті
Сыртқа бағытталынған
ресми
мақсаттар
_ _ _ _ _ _ _ _
Нақты
Шұғыл
Бөлшектелінбейтін
Ішке бағытталынған
_ _ _ _ _ _ _ _
Бөлшектелінген операциялық
Өлшемді
Төменгі бағытталынған
_ _ _ _ _ _ _ _
Ұйым мақсаттарының Ч. Перроу бойынша түрлері
Қодланылған әдебиеттер
«Менеджмент негіздері», авторлары: Ахметов К.Ғ., сағындықов Е.Н.,, Байжомартов
«Экономика предприятия», Семенова В.М.
«Менеджменттің», Журавлева Л.А.
«Менеджмент», Русинова Ф.М.
«Менеджмент туризма», Филипп Котлер
«Экономическая статистика», Бендина Н.В.
Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Комягин Б.И.
Н. К. Мамыров, «Менеджмент и рынок: Казахстанская модель»,
Л.Ш. Лысенкер, Э.М. Лысенкер, «Основы рыночной экономики» Алматы,
К.Б. Бердалиев «Қазақстан экономикасын басқару негіздері», Алматы «Экономика»,
Г.С. Смағұлова «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері», оқу құралы,
С.С.Сахариев, А.С.Сахариева «Жаңа кезең – экономикалық теориясы» (оқулық),
«Қазақстан – 2030» стратегиясы.
Д.Қ. Қабдиев, «Экономикалық саясат» Лекциялар, Алматы 2002ж.
Ж.О. Ихданов, Ә.О. Орманбеков, «Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті
Басқару әдістері
Экономикалық
Әкімшілік
Әлеуметтік-
Психологиялық
Басқару әдістерінің жүйесі
Әдістерге түзеулер енгізу
Ұжым мақсатына жету үшін белгілі еңбек қатынасын және
Мақсаттарға жету құралдарын және жолдарын жасау, балама жолдарын
Жеке қызметкерлерінің жұмысқа деген ынталарын және ерекшеліктерін білу
Ұжымға ықпал жасау мақсаттарын анықтау
Объектінің сипатын және жағдайын бағалау
Басқару әдістерін қабылдау жолдары
Әлеуметтік - психологиялық
Әкімшілік
Экономикалық
Басқару әдістері
несие
Баға
Экономикалық санкциялар т.б.
Заттай ақшалай құрмет
Еңбек ақы
Субсидтер, бюджеттік жәрдемдер
Экономикалық ынталандыру қоры
Коммерциялық есеп
Пайда
Салық
Жоспар
Эконмикалық құралдар
Шаруашылық буындардың дербестігі. Кез – келген шаруашылық, өзін
Кәсіпкерлік есеп принциптері
Жоспарлы реттеу мен кәсіпкерлік есептің байланысы, сәйкес келуі.
Түсімдерді бөлу тәртәбә. жеке, акционерлік, шет елдер кәсіпорындары,
Өз еркімен еңбек ақы бөлігін, девиденттер үлесін, өндірісті
Өзін - өзі құрметтеу жүйесі. Кәсіпкерлік есеп кәсіпорындарды
Өнімдерді өткізу, сату жәнезаттар мен техникалық құралдармен қамтамасыз
Басқа кәсіпорындар
Тауар өндіруші кәсіпорын
Мемлекеттің басқару, реттеу органдары
Ұжымның өндірістік, қызмет көрсету, қосымша қалаларының бөлімшелері, буындары.
Сату, өткізу шарттары
Нормативтік акталар
(құжаттар)
Жұмыста мықты, күшті тәртіп ұстау құралы болып есептелінеді
әкімшілік бағыттағы құжаттар басқа шараларды орындау, іске асыру,
Нақты ықпал жасайды: мақсаттарды, міндеттерді, оларды іске асыру,
Белгілі бағыттағы шешімді анықтайды және атқарушысына мол еркіндік
Әкімшілік, әміршілік ықпал жасау құралдарына жатады.
Әімшілік әдістердің белгілері
Ұйымдық – биліктік ықпал
Мазмұны:
Қысқа мерзімді өндірістік қатынастарды жасауға бағытталған бұйрық, міндеттер
Ұйымдық ықпал
Мазмұны:
Тиімді, тұрақты ұйымдық қатынастар қалыптастыруға бағытталған ұйымдық механизм
Әкімшілік ықпал құралдарының мазмұны мен түрлері
Ұйымдық регламенттеу
Іске асырушыға белгілі тәртіпте, кестеде, жолмен қимыл жасауды
Ұйымдық нормалау Іске асырушысына берілген, норамалр мен нормативтер
Ұйымдық әдістемелік түсіндірме атқарушысына көрсетілген өз еркімен, бірақ
Ұйымдық ықпал түрлері
Ұйымдық нормалау – атқарушыларына (технологияның, техникалық және ұйымдық
Диспетчерлік жұмысты енгізу
Ұйымның, оның бөлім, бөлімшелерінің көлемдерін анықтау
Техникалық және технологиялық жұмыс түрлерін іске асыру
Ұйымның ұйымдық және басқару құрылымдарын белгілеу
Лауазымдық міндеттемелерді, нұсқауларды жасау және атқарушыларына жеткізу
Басқару органдары және кәсіпорын бөлімдері туралы ережелерді әзірлеу
Жарғыны немесе кәсіпорын ережесін жасау және қабылдау
Ұйымдық кестелеу түрлері
Техникалық нормативтер – оларға өндіріс құралдарын сипаттаушы нормативтер
Техникалық нормативтер – оларға өндіріс, өнімдерді өндіру кезектерін,
Еңбек нормативтері, оларға әр түрлі жұмысшылар қатынастарының тарифтік
Экономикалық нормативтер – бұл заттардың шығындық нормативтері, өнімнің
Ұйымдық нормативтер өндірісті ұйымдастыруда, пайдалануда зор рөл атқарады.
Әміршілік құжаттағы тапсырмалардың, міндеттемелердің мазмұндарының күрделілігіне.
Атқарушының тәжірибелеріне, мамандық деңгейлеріне, әзірліктеріне.
Түсіндірме түрлері немесе түрлерін таңдау төмендегі жағдайларға байланысты:
4. Ықпал күшіне қарай: нұсқаушы, міндеттеуші
2. Есептеу тәсілі бойынша: жекелей, топтық, кезеңдік.
3. Есептеу уақыты бойынша күнделікті
1. Жеткізу тәсілі бойынша: жазбаша, ауызша
Түсіндірме – бұл ұйымдық және әкімшілдік ықпал түрі.
Түсіндірмелер бөлінеді:
Әкімшілік құжаттарды орындауды қамтамасыз ету бағытындағы іс –
Жоспарларға, жұмыс кестелеріне, ұйымдық, құқықтық құжаттарға негізделінеді
Бағдарлама сияқты (немесе кей кездерде бір жағдайдан екінші
Атқарушылары үшін орындауға міндетті сипаты бар
Ықпал жасауы жоғарыдан төмен қарай «иерархиялық баспа» бойынша
Бағдарламадан, жоспардан ауытқуларды білуге және оларды жоюға бағытталынады
Әміршілік ықпал сипаттамасы
Түрі, мазмұны жағынан атқарушыларының адамгершілік қасиетін түсіндірмейтіндей болуы
Мазмұндары қысқа, ұғымды, көлденең сұрақтар тудырмайтындай болуы қажет
Мақсаттар мен міндеттер нақты, ал – тапсырмалар түсінікті,
Бұйрықтармен тәртіптерді беру ережелері
Жауапкершілікті қамтамасыз ететіндей, жұмыссыздықты жоятындай болуы керек
Тәртіптер, міндеттемелер атқарушыларға еркіндік беретіндей болуы керек
Қаржы нәтижесі
Өнімдерді сату, өткізу және өндірістік жоспарды орындау деңгейлері
Жоспарлық тапсырмалар мен өнімділік нормалардың орындалу деңгейлері
Еңбек, қаржы, техникалық, технологиялық ьұзақылықтардың саны және дәрежелері
Кадрлардың тұрақтылығы және тұрақсыздығы
Басқару әкімшілдік әдістерін тиімді қолдану көрсеткіштері
Тапсырмаларды бергеннен кейін олардың іске асырылуын тексеру керек
Тапсырмаларды белгілі уақыт аралығына және алдын ала жеткізілуі
Қоғамдық, ұйымдық, ұжымдық қатынастарды дамыту.
Жұмысшылардың іс – қызметтерін әлеуметтік – психологиялық факторларға
Басқару процестерін ұжымдардың, топтардың және тұлғалардың ерекшеліктерін ескере
Өндірістік ұжымдарды және басқарушы кадрларды адамдардың жеке тұлғалық
Өндірісті басқарудағы әлеуметтік – психологиялық міндеттері
Социологиялық ықпал құралдары
Бір – біріне көмек, көмектесу қатынастарын дамыту
Сын және өз – ара сын
Кадрлық саясат
Әлеуметтік жоспарлау
Моральдық қызығушылықтың дамуы. Әлеуметтік құрметтеу
Нарықтық демократияы дамыту
Әлеуметтік әділеттілікті дамыту
Саяси - әлеуметтік, қоғамдық, мәдениеттілік мүдделердің қалыптасуы
әлеуметтік қвжеттіліктің өсуін қалыптастыру
Жарыстық рухты және бәсекелестік қабілетті дамыту
Жұмысшыларды еңбекке деген сана – сезім қатынасында тәрбиелеу
Творчестволық белсенділікте тәрбиелеу
Қоғамдық көзқарас мәдениетінің қалыптасуы, руханилік
Психологиялық ықпал құралдары
Адамның психологиялық жағдайын басқару
Жеке тұлғаларда белгілі бір психологиялық қасиеттерді қалыптастыру және
Еңбек белсенділігін арттыратын эмоцияны дамыту
Белгілі психологиялық процестерді мақсатты бағытта пайдалану
Сана, сезім процестерін қажетті бағытта, ағымда дамыту.
Бір – бірін түсіну-шілік
Сөзщең-дік
Еңбек бәсе-келесі
Батырлық
Творчество-лық іске бейімділігі
Ұжымшылдық, баршамен, қоғаммен, ұжыммен ынтымақтастық
Энтузиазм т.б.
Батылдық
Көзін жеткізу
Біреу-лерге еліктеу
Жеке тұлғаның қоғамдық қасиеттері
Ұжым алдында өзінің, жолдастарының іс – қызметітері үшін
Жеке мүддені қоғам мүддесіне бағындыру
Ұжым алдындағы, барлық қоғам алдындағы борышы, міндеті
Ұжымның жеке тұлғаға қоятын талабы
Ұжым мүшелеріне көмек, жәрдем көрсетуге әзірлігі
Ұжымның мәселелерін, міндеттерін шешуде теңдікті сақату
П.И. Павлов бойынша адамдардың темперамент түрлері
Меланхолик.
Әлсіз, Көңіл күйінің жай қозғалысы. Өте жай көтерілуі,
Сангвинник.
«егер тірі», күшті, салмақты қозғалғыш.
Флагматик.
Күшті, салмақты сабырлы байсалды
Холерик. Ұстатпайтын, күшті, қозғалғыш, салмақсыз. Күшті қозғыш және
Әлеуметтік инерттілік позициясы
Өмірге тұтынушы позициясында
Қоғамға қарсы бағытта
Әлеуметтік белсенділік позициясы
Жеке тұлғалардың іс – қимылдарының кейбір белгілері
ӨНДІРІС ФАКТОРЛАРЫНЫҢ БІРІЕКТІРІЛУІ
КАПИТАЛ
ЕҢБЕК
ЖЕР
Барлық табиғи ресурстар: мұнай, су, газ, орман, кен,
Материалдық және қаржы ресурстары: ғимараттар, құрал-жабдықтар, қаржы т.с.с.
Еңбек ресурстары: адамның жұмыс күші
КӘСІПКЕРЛІК
Қаржылық табыс алумен байланысты ынталы, шаруашылық қызмет
Осы мерзімде және қандай мөлшерде мүмкін болатын тауар,
Не өндіру керек?
Ресурстар қалай қиысндастырылғанда, таңдап алынған тауардың қай нұсқасы
Қалай өндіру
керек?
Таңдап алынған тауарлар кімге арналып шығарылған, олар қалай
Кім үшін өндіру
керек?
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ЖІКТЕЛУ КРИТЕРИЙЛЕРІ
Өндіріс құрал-жабдығының меншік нысаны
Шаруашылық қызметінің ұйымдастырылу тәсілі
Негізгі
экономикалық мүдделер
Кәсіпорынның басты мақсаты – түсетін пайда мен шығындар
Ұжымның әлеуметтік дамуы
Пайданы ұлғайту
Ресурстарды үнемдеу
Еңбек өнімділігін арттыру
Ғылыми – техникалық прогресті жылдамдату
Өндірістің жан – жақты интенсификациялануы
өндірісті дамыту және тиімділігін арттыру
Басты мақсат құраушыларына бөлінеді
4. әр адамның және ұйымның ынталану ерекшеліктеріне, құрылымға
3. шығындарды тұжырымдау құрамы ретінде қызмет ету мүмкін
2. нәтижелерді салыстырып білу үшін қолданатын норматив ретінде
1. күш – жігер мен ақыл – ойды
Мақсаттар
Шұғыл
(оперативті)
Әлеуметтік
Ғылыми - техникалық
Маркетинг-тік
Әкімшілік
Өндірістік
Экономика-лық
Технологиялық
Мазмұнына қарай
Тактикалық
Қажетті деңгейіне қарай
Стратегия-лық
Операция-лық
Жалпы
Ерекше
Деңгейіне қарай
Орта кезеңдік
Ұзақ мерзімді
Қысқа кезеңдік
Уақыт аралық тарына қарай
Мақсаттар жүйесі
Ұйымның жаңару, даму негізін қамтамасыз етеді
Ұйым мүшелерінің жұмысын бағалайтын стандарт болып есептелінеді.
Қоршаған ортаға бейімделуді және оны білуге, түсінуге мүмкіндік
Белгісіздікті қысқартады
Ынталандырушы күш болып саналады, адамдардың қажеттіліктерін қанағаттандыру
Ұйымның заңдылығын, өмір сүруін айқындайды
Ұйым мүшелерінің іс - әрекеттерін реттейді
Жауапкершілік пен міндеттер алуды жүктейді
Мақсаттар қызметтері
2. Ұйым мақсаттары – жеке адам мақсаттарының қоғамдық
1. Жеке адам мақсаттары – объективті өмірде жеке
Мақсат түрлері
Ұйым мақсаттарының түрлері
Ресми мақсаттар. Олар ұйымның жалпы қажеттілігін білдіреді
Шұғыл мақсаттар. Ұйымның нақты саясатынан туындайды және ұйымның
Опреациялық мақсаттар. Ұйымның іс - әрекетін бағыттайды және
Барлық мақсаттарды орындау мүмкін бомауы мүмкін, сол себепті
Қалыптасатын жағдайда байланысты өзгертуге, қайта құрауға мүмкіндік беретіндей
Мақсаттар қарапайым яғни жеңіл орындалатын және күрделі болады.
Өлшемді және бағалайтын өлшеуіштері болуы қажет
Бағыттаушы көрсеткіштерден тұруы қажет
Белгілі деңгейде күш – жігер жұмсайтындай болуы керек
Объективті және қол жететіндей болуы керек, яғни шаруашылық
Анық, нақтылы болуы керек
Басқару мақсаттарына қойылатын талаптар
Басқару әдістері
Экономикалық басқару әдістері
Басқарудың ұйымдастыру - әкімшілік әдістері
Менеджмент әдістерін қалыптастырудың жалпы ғылыми принциптері
Басқару ғылымының мазмұны мен әдістері
Экономика мамандықтарының студенттеріне арналған оқу-әдістемелік кешеннің жинағы
Басқаруда қолданылатын негізгі әдістер
Басқару функциялары - берілген нәтижелерге қол жеткізуге бағытталған мақсатты қызметтің нақты түрлері
Персоналды басқару жүйесі туралы
Басқарудың әлеуметтік - экономикалық әдістері