Банктердің пассивтік операциялары
Жоспары
Кіріспе
І. Банктердің пассивтік операциялары
1.1 Банктердің пассивтік операциялары
1.2 Банктердің активтік операциялары
1.3 Коммерциялық банктердің басқа да операциялары
ІІ. Банктің есеп айырысу-кассалық операциялары
2.1 Банктің есеп айырысу-кассалық операциялары
2.2 Банктің комиссионды-делдалдық операциялары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Коммерциялық банктердің қызметтері мен операциялары атты курстық
Жалпы мақсаты – коммерциялық банктердің операцияларын теориялық
Субъектісі - осы операцияларды жүзеге асыратын заңды
Ал негізгі зерттеу объектісі –
- жалпы коммерциялық банктердің қызметін ұйымдастыру джөніндегі
- пассивтік операциялар дегеніміз не, оның қалай
- активтік операциялардың ұғымы мен пайда
- басқа да есеп айырысу-кассалық және комиссионды делдалдық
Ал енді менің курстық жұмысым екі бөлімнен тұрады.
I-бөлімде 3 сұрақ қарастырылады. 1-сұрақта жалпы банк ұғымы,
2-сұрақта коммерциялық банктердің қызметіндегі рөлі жоғары пассивтік операциялардың
3-сұрақта банктердің табыс алу және өтімділігін қамтамасыз
Ал II-бөлімде банктің басқа да операциялары
1-сұрағымда банктің есеп айырысу-кассалық операцияларының
Осы бөлімнің 2-сұрағында комиссионды-делдалдық
І. Банктердің пассивтік операциялары
1.1 Банктердің пассивтік операциялары
Пассивтік операциялар негізінде банктің ресурстары жинақталады. Сондықтан да
Ал соңғы оқулықтарға сүйенсек, пассивтік операциялар –
Бұл анықтамалар бірін-бірі толықтырады десе де болады, себебі
Пассивтік операциялардың мынадай фоамалары болады:
коммерциялық банктердің бағалы қағаздарды алғашқы эмиссиялауы;
банктің пайдасынан капиталдарды немесе қорларды ұлғайту және құру;
басқа да заңды тұлғалалардан несиелер алу;
депозиттік операциялар.
Сондай-ақ банктің ресурстары екі топқа бөлінеді:
- банктің меншікті қаражаттары;
- банктің тартылған қаражаттары.
Банктің меншікті қаражаттары – банктің экономикалық дербестігін және
Банктің меншікті қаражатына жататындар:
банктің жарғылық капиталы;
банктің резервтік капиталы;
қосымша капиталы және пайда есебінен құрылған басқа қорлары;
сақтандыру резервтері;
бөлінбеген пайдасы.
Банктің жарғылық капиталы – заңды тұлғасы ретінде міндетті
Банктің меншікті қаражаттарының түріне резервтік қор жатады.
Резервтік қор – банк қызметінде пайда болуы мүмкін
Банктің тартылған қаражаттары – заңды және жеке тұлғалардың
Әлемдік банктік тәжірбиеде барлық тартылған қаражаттарды
I топ – депозиттер;
II топ – депозиттік емес тартылған қаражаттары.
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер
Депозит – бұл клиенттердің (жеке және заңды тұлғалардың)
Депозиттік емес тартылған қаражаттар – бұл банктің қарыз
Қазіргі банктік тәжірбиеде салымдардың, депозиттердің және депозиттік
талап етуіне дейінгі депозиттер;
мерзімді депозиттер;
жинақ салымдары;
бағалы қағаздар.
Талап етуіне дейінгі депозиттер – бұл салым иелерінің
Талап етуіне дейінгі депозиттерге мыналар жатады:
- мемлекттік, акционерлік кәсіпорындардың, сондай-ақ әр түрлі
- әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
- есеп айырысудағы қаражаттар;
- жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы қаражаттары;
- басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат қалдықтары.
Талап етуге дейінгі депозиттік шоттардың артықшылығы олардың
Ал кемшілігі – бұл шот бойынша пайыз төленбейді
Мерзімді салым (депозит) – белгілі мерзімі бар
Мерзімді салымдар мен мерзімді депозиттердің ерекшеліктері:
есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға
ешқандай да есеп айрысу құжаттары толтырылмайды;
шоттағы қаражат баяу айналады;
тұрақты пайыз төленеді;
пайыз мөлшерінің ең жоғарғы деңгейі Орталық банк тарапынана
шоттағы қаражаттар бойынша ең төменгі мөлшерде резервтер
Тағы бір кеңінен таралған салымның бір түрі –
Жинақ салымдарының тұрақты мерзімі болмайды. Бұл салымдардың түрі
Жинақ салымдарының мынадай ерекшеліктері болады:
ақшалай қаражаттар сақтауда тұрақты мерзімі болмайды;
шоттағы қаражатты алдын ала алу барысында
ақшаны шотқа саларда немесе шоттан аларда міндетті түрде
Жинақ салымдары салым операцияларының мерзіміне және мазмұнына
- мерзімді жинақ салыдары;
- қосымша жарна қосатын мерзімді жинақ салымдары;
- ұтыс салымдары;
- ақшалай-заттай ұтыс салымдары;
- мақсатты және ағымдық салымдар;
- алдын ала алуын хабарлайтын салымдар;
- валюталық салымдар.
Мерзімді жинақ салымдарға тұрақты мерзімі белгіленетін және
Қосымша жарна қосатын салымдар – бұл шоттағы қаражатқа
Мерзімді депозиттер мен жинақ салымдарының бір түріне депозиттік
Депозиттік және жинақ сертификаттары – бұл салым иесіне
Депозиттік және жинақ сертификаттары иемденуіне қарай екі түрлі
Атаулы сертификаттар;
Мәлімдеуші сертификаттар.
Атаулы сертификаттар және жинақ сертификаттары бұл салым
Депозиттік және жинақ сертификаттары сатылған таурлар және көрсетілген
Әлемдік тәжірбиеде депозиттік сертификаттардың мынадай екі түрі
1..Аударылатын;
Аударылмайтын.
Аударылмайтын депозиттік сертификаттар салым иелерінің қолдарында болып,
Аударылатын депозиттік сертификаттар басқа бір тұлғаларға екінші
Жинақ сертификаты жеке тұлғаларға арналып шығарылады. Жинақ сетификатының
Мерзімді депозиттік және жинақ сертификаттары мерзімінен бұрын
Банктердегі депозиттер түріндегі бағалы қағаздар мынадай түрге бөлінеді:
- кәсіпорындар және акционерлік қоғамдардағы банктердің акциялары
- банкке сақталуға берілген және ссудамен қамтамасыз
- шетелдік валюталармен жасалатын операциялар бойынша бағалы қағаздар
Отандық банктеріміздің таралған қаражаттары ішінде банкаралық несиенің
Банкаралық несие – бұл коммерциялық банктердің бір-біріне беретін
Банкаралық несие бұл басқа ресурстармен салыстырғанда өте қымбат
1.2. Банктердің активтік операциялары
Ативтік операциялар – бұл банктердің табыс алу және
Активтік банктік операциялар өзінің формасына және тағайындалуына қарай
ссудалық (несиелік) операциялар;
инвестициялық опрациялар;
депозиттік опрациялар;
қаржылық операциялар;
басқа да операциялар.
Ссудалық операциялар банктің ресурстық базасын орналастыруда банктің активтік
Банктің инвестициялық опрациялары – несиелік операциялардан
Банктің инвестициялық операция жүргізетін бағалы қағаздары екі топқа
1) Мемлекеттің бағалы қағаздары;
2) Корпоративтік бағалы қағаздары.
Мемлекеттің бағалы қағаздары табыстылығына қарай үш түрге
- Дисконттық, мұндай бағалы қағаздар алғашқы нарықта инвесторлаға
- Купондық, яғни номиналдық құнына
- Аралас, яғни купон және дисконт түрінде
Сонымен қатар активтерінің бір бөлігін өтімді корпоративтік
акциялар;
облигациялар;
депозиттік және жинақ сертификаттары;
ипотекалық куәліктер;
депозиторлық қолхаттар.
Осылардың ішінде инвестициялау операциялары акциялар мен
Акция – бұл акционерлік қоғамның жарғылық капиталына
Акциялар шығару формасына қарай да ажыратылады: құжатты
Облигациялар – оның иесінің ақшалай қаражат салғандығын
Қазақстандағы айналыста жүрген облигациялар табыстылығына
- Купондық облигация -инвестор банкке пайыз мөлшерлемесі
- Дсконттық облигация - инвестор банктің
Банктің депозиттік операциялары өтімділікті қолдау
Банктің қаржылық операциялары несиелік оперциялар типтес, яғни
“Лизинг” сөзі “to lease” ағылшын етістігінен
Барлық лизигтік операциялар екі түрге бөлінеді: шұғыл және
1. Шұғыл лизинг – бұл мүліктің қызмет ету
2. Қаржы лизингі – бұл уақытша пайдалануға берген
Коммерциялық банктердің ең көп таралан делдалдық қызметтерінің
“Фактор” сөзі аылшын тілінен
Факторинг операциясы – жабдықтаушының (банк клиентінің) жабдықтаған
Факторингтік операциясына үш тарап
1. Факторигтік компания (банктің фактор бөлімі)
2. Клиент (таурды ждабдықтаушы, несие беруші)
3. Кәсіпорын (қарыз алушы) -
Факторинг мәмілесін жүзеге асырудан бұрын толық талдау
Факторинг операциясы бүгінгі таңда
“Факторинг” сөзі француз тілінде “a forfait”,
Форфейтинг операциясы – форфейтордың, яғни коммерциялық
Форфейтинг мәмілесінде үш қатысушы болады:
Экспортер, яғни тауарды орта мерзімді несиеге беруші;
Импортер, яғни таурды несиеге алушы;
Форфейтор, яғни мәмілені қаржыландырушы банк немесе арнайы ұғым.
Форфейтинг операцясының мерзімі 180 күнен 5 жылға
Форфейтингті дисконт мөлшерлемесінің құрамдас элементтеріне мыналар жатады:
еуровалюталық нарығындағы несиенің құны (ЛИБОР – Лондондық
импортер елінің тәуекел құны және валютаны аударуға байланысты
несиені басқаруға қатысты форфейтордың шығындары (0,5%-ға дейін
міндеттеме үшін алынатын комиссия (1 – 1,5%
II. Бөлім. Қазақстан Республикасының басқа да операциялары.
2.1. Банктің есеп айырысу-кассалық операциялары
Есеп айырысу-кассалық операциялар негізінен клиенттердің банктердегі ашқан ағымдық
Қазіргі кезде екінші деңгейдегі банктерде шоттар ашу
Банктің есеп айырысу-кассалық операциялары екі формада жүзеге
Қолма-қол ақшалармен есеп айырысулар – бұл нақты ақшалармен
Мұндағы нақты ақшаларға: банкноталар және монеталар жатады. Қолма-қол
Есеп айырысу операцияларының басым бөлігі қолма-қолсыз түрде
Қома-қолсыз ақшалармен есеп айырысулар – клиенттердің банкте ашқан
Мұндағы, қолма-қолсыз ақшалар – чектер, пластикалық карточкалар, электорндық
Қолма-қол ақша мен қолма-қолсыз ақшалар арасындағы тығыз байланыс
“Қазақстан Республикасы аумағында төлем құжаттарын пайдалану және
төлем тапсырмасы;
төлем талабы-тапсырмасы;
инкассалық үкімет;
чекпен есеп айырысу;
вексельмен есеп айырысу.
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу – бұл қазіргі кезде
Төлем тапсырмасы – ақшаны аударушының (төлеушінің) аталған тапсырма
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу мынадай
Төлем талап-тапсырмасы – бенефициардың төлеушіге оған қызмет көрсетуші
Төлем талап-тапсырмасы – бұл қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысудың
Инкассалық өкім – заң актілерінде көрсетілген жағдайда ақшаны
Чекпен есеп айырысу барысында төлем құралы ретінде
егерде төлеуші тауарды алғанға дейін төлегісі келмей, ал
сатушы белгілі болған жағдайда.
Еліміздегі чекті пайдалану барысы 1998 жылы
Аталған ережелерге сәйкес чектер мынадай түрлерге бөлінеді:
кепілденген чек;
кепілдендірілмеген чек;
қамтамасыз етілген чек;
қамтамасыз етілмеген чек.
Вексель – белгілі бір алдын ала келісілген
Вексельдің екі түрі бар: жай және аудармалы. Вексельдің
- Жай вексель (соло) – вексельді ұстаушыға вексельде
- Аудармалы вексель (тратта) – вексельде көсетілген соманы
Келесі бір операциялар – ол банкаралық есеп айырысу
Банкаралық есеп айырысу операциялары
Нарық экономикасына өтуге байланысты, яғни көптеген дербес
Қазіргі уақытта корреспонденттік шоттар арқылы банкаралық есеп
I варианты – орталықтандырылмаған, яғни коммерциялық банктердің бір-бірімен
II варианты – орталықтандырылмаған, яғни коммерциялық банткер
Корреспонденттік шот – бұл коммерциялық банктердің өзара
Корреспонденттік шотта банктердің меншікті қаражаттары және оның
банк клиенттерінің ақшалай қаражаттарына аудару және есептеу;
банк клиенттерінің бюджетпен, зейнеақы қорларымен және
клиенттерге қолма-қол ақша беру;
банкаралық займдар және депозиттер, бағалы қағаздар;
берілген несиелер үшін алынған пайыздар, басқа да
депозиттік шоттар бойынша пайыздар төлеу;
банктің өзінің бюджетке төлемдері;
банктің басқару аппаратын ұстауға жұмсалатын шығыстары жатады.
Корреспонденттік шотты ашу үшін банктер мынадай құжаттарды Ұлттық
корреспонденттік шот ашу туралы өтініш;
банк жарғысының көшірмесі;
банктік операцияларды жүргізуге рұқсат беретін лицензияның көшірмесі;
қолдары мен мөрінің үлгісі бар карточка (нотариуспен
Кассалық операциялар
Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктер өздерінің кассалық операцияларын
Осы ережеге сәйкес, касалық операция – бұл құндылықтарды
Касса жұмысын ұйымдастыру, яғни клиенттерге кассалық операциялар
кіріс кассасы;
шығыс кассасы;
кіріс-шығыс кассасы;
қайта санау кассасы;
кешкі касса;
сыртқа шығатын касса.
Банк кассасына клиенттердің қолма-қол ақшаларды қабылдау
1) қолма-қол ақшаны салатындығының хабарламасы;
2) кіріс кассалық ордер бойынша.
Басқа да құндылықтарды қабылдау баланстан тыс ордерлер арқылы
Кассадағы қолма-қол ақшаны өткізу үшін клиент кіріс кассалық
Қолма-қол ақшаны қабылдап алғаннан кейін, кассир қабылдаған
Егер қолма-қол ақшаны тапсырушының тапсырған сомасы мен
2.2. Банктің комиссионды-делдалдық операциялары
Бұл операцияларға траст операциялары мен валюталық операциялар
“Траст” ағылшын тілінен аударғанда “сенім” деген сөзді білдіреді.
Траст операцияларына қатысушыларға мыналар жатады:
1. Траст құрылтайшысы (немесе оның негізін қалаушы) –
2. Траст иемденуші (сеніп тапсырған тұлға) – траст
3. Бенефициар - траст келісімшартын өзінің пайдасына
Сонымен, банктің тарст операциясы – бұл банктің өз
Траст қызметіне: біріншіден, жылжымайтын және жылжитын мүліктерді
Траст қызметі жеке тұлғаларға, сондай-ақ фирмаларға да
Жеке тұлғаларға көрсетілген траст қызметі.
Мұраға қалдырған мүлікті иемдену. Мұраға қалдаырған мүлікті
Келісімшарт негізінде клиенттің мүлкін басқару. Бұл операция сенім
Клиент келісімшартқа сәйкес немесе сенімхат негізінде коммерциялық банкке,
клиент атынан келісімшарт жасау;
акциялар мен облигацияларды беру;
несие алу;
чек жазу;
вексельді аударып жазу және тағы басқалар.
Банктің тарст қызметін көрсетідің бастысы жеке тұлғалар, үкімет
Банк көрсеткен траст қызметі үшін комиссиондық сыйақы
Келесі операцияға келетін болсам – ол валюталық
Валюталық операциялардың анықтамасын беруден бұрын “валюта” терминінің
Қазақстан Республикасының “Вадюталық реттеу туралы” заңына (24.12.1996ж.) сәйкес,
Валюталық операцияларды біздің елімізде шетел валютасымен банктік операциялар
Банкте жүргізетін валюталық операциялардың өзіндік белгілеріне байланысты жіктелуі:
Клиенттердің шоттарын ашу және жургізу.
Бұл операция мынадай түрлерден тұрады:
заңды және жеке тұлғаларға;
шоттардағы қалдық бойынша пайыз төлеу;
операция жасалуына қарай шоттың көшірмелерін беру;
кез-келген уақыт аралығында шот архивін рәсімдеу;
клиенттердің тапсырмалары бойынша операцияларды орындау;
экспорттық-импорттық операцияларға бақылау жасау.
Сауда емес операциялар.
Сауда емес операцияларға клиенттерге таурлар және
Шетел банктермен корреспонденттік қатынас орнату.
Халықаралық есеп айырысуларды жүзеге асыру үшін банктер
1. НОСТРО шоты (біздің шотымыз сізде) –
2. ЛОРО шоты (сіздің шотыңыз бізде) -
Конверсиондық операциялар.
Конверсиондық операциялар – сол елдің қолма-қол және
Конверсиондық операцияларға мынадай валюталық мәмілелер жатады: СПОТ,
Халықаралық есеп айырысу бойынша операциялар.
Сыртқы сауда есеп айырысудың мынадай формалары қолданылады: құжатталған
Құжатталған аккредитив - аккредитивте көрсетілген құжаттарға қарсы
Құжатталған инкассо – эмитент банктің, сенім білдірушінің
Банктік аударым – банктік аударым жасаушының жасаған тапсырмасы
Қорытынды
Экономиканы басқару процесінде банктер негізінен басқарудың экономикалық қатынастарын
Сонымен Қазақстан Республикасында Ұлттық банк біреу, ал қалғандары
Екінші дәрежелі банктерге, заңды түрде, басқа Заңды
Сөйтіп, басқа елдердегідей, Қазақстанда да екінші дәрежелі банктер,
Екінші дәрежелі банктер Қазақстан Республикасынын аумағында және оның
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Мақыш С. Б. Ақша айналысы және
2004 жыл.
2. Мақыш С. Б. Коммерциялық банктердің оеперациялары. -
ИздатМаркет, Алматы, 2004 жыл.
3. Сейтқасымов Ғ.С. Ақша. Несие. Банк. –
жыл
“Ақшалай төлемдер мен аударымдар туралы” ҚР
жыл.
“ҚР-дағы вексель айналысы туралы” ҚР заңы. 28.04.1997 жыл.
“Валюталық реттеу туралы” ҚР заңы. 24.12.1996 жыл.
Саниев М.С. Ақша, Несие, Банктер. Оқу құралы Алматы;
Банки и банковское дело / Под ред. И.Т.Балабанова.
Банковское дело; Учеб. –2-е изд. Перераб и доп.
Банковское дело/Под ред Сейткасымова Г.С. –Алматы: Қаржы-Қаражат, 1998
2
Банктердің пассивтік операцияларын талдау
Коммерциялық банктердің пассивтік операциялары
Банктің есеп айырысу - кассалық операциялары
Мемлекетің бағалы қағаздары
Aктивті және пассивті операциялар, олардың банктің қызметіндегі ролі мен орны
Пассивті операциялар жайлы
Коммерциялық банктердің жіктелуі
Банктердің дамуы
Банк қызметінің пассивті операциялары
Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктердің қызметтері мен операциялары