Банк несиесі
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. Тарау. БАНКТІК МЕНЕДЖМЕНТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1. Коммерциялық банктегі қаржы менеджментінің
экономикалық маңызы және ролі
1.2. Коммерциялық банк әрекетін қаржылық
талдаудың объективті қажеттілігі
2. Тарау. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНК ҚАРЖЫСЫН БАНКТІК
БАЛАНС НЕГІЗІНДЕ ТАЛДАУ
2.1. Банк балансына қаржылық талдау
реті және ұйымдастыру жүйесі
2.2. Банк балансы материалдарын банк
және пассивтерін талдауға қолдану
2.3. Банк балансы негізінде банк
2.4. Қазақстан Республикасы халқының салымдарына
кепілдік беру қорын құруды ұйымдастыру
3. Тарау. КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНКТЕ ҚАРЖЫ
МЕНЕДЖМЕНТІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ
ЖӘНЕ МӘСЕЛЕСІ
3.1. Коммерциялық банктің қаржы тұрақтылығын
басқаруды жетілдіру жолдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Банк жүйесі - нарықтық экономиканың ең маңызды бөлінбейтін құрамдас
Банктың басты қызметі – елдегі ақша құралдарын жиыстыру және
Сонымен бірге банктер ел экономикасындағы ақша айналымының барлық құралдарының
Банктің қаржылық менеджменті банктің белсенділігін қамтамасыз етуге бағытталады және
Сонымен қатар, соңғы 7 жылда елдегі коммерциялық банктердің саны
Осы орайда, дәл осы процестерді ашу, қаржыны басқаруды түсіну,
Банктің қызметі ұдайы өзгеріп отыратын жалпы экономикалық және әлеуметтік-саяси
публикасының «Банктер және банктік қызмет туралы» заңына сәйкес Қазақстанда
Нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктер - өз клиенттеріне әр
Коммерциялық банк [2] – бұл қоғамдағы экономикалық және саяси
Коммерциялық банктердің тұрақтылығының негізгі проблемасы болып Қазақстан экономикасының тұрақтылығы
Коммерциялық банктің тұрақтылығына әсер ететін факторлар:
а) әлеуметтік-саяси жағдай, яғни үкімет тұрақтылығы, оппозиция әсері, әкімшілік-территориялық
ә) жалпы экономикалық жағдай – экономиканың нақты секторының потенциалы,
б) қаржы нарығындағы жағдай, яғни банктік салымдардың пайыздық мөлшерлемесі,
в) несиелік ұйымның ішкі тұрақтылығы – банктің стратегиясы мен
Коммерциялық банктің тұрақтылығына әсер ететін ішкі және сыртқы факторлары
Банк тұрақтылығы
Әлеуметтік-саяси жағдай
Жалпы экономикалық жағдай
Үкімет тұрақтылығы Әкімшілік-территориялық маманданудың тұрақтылығы
Нақты экономика секторының потенциалы Тауар өнді-рушілердің бәсекелес-тік қабі-леттілігі Капиталдың
Оппозицияның әсері
Курс-тың түзе-тілуі
Саяси бағ-дар
Әлеу-меттік тұрақ-тылық
Өндірістік күштердің жаңарты-луы
Елдің төлем балансы қалдығы (экспорт/
импорт) Инвестициялық климат
Несиелік мекеменің ішкі тұрақтылығы
Қаржы нарығының жағдайы
Капи-тал
жеткілік-тілігі
Кадр
лар-дың
ма-ман-дан-уы
Банк
миссиясы
және
стратегиясы
Теңгенің айырбастау курсы
Банктік салымдарды тарту мөлшері
Банктік өнімдер
мен
қызмет-тердің
бәсе-келес-тігі
Валюта
бир-жасындағы
опера-ция Ақша
масса-сы-ның
ұсы-ны-сы
ҰБ
саясаты,
ақша эмис-сиясы,
инфляциялық күтілім-дер,
валюта Табыстылық
ақша
нарығының
валюта
нарығының бағалы
қағаздар
нарығының
Валю-таның
сұра-нымы/ ұсы-нымы
Банк менеджментінің са-пасы
Сур. 1.1. Коммерциялық банктің тұрақтылығына әсер ететін факторлар.
«Коммерциялық банктің тұрақтылығы» сипаттамасын жалпы қарау үшін оның жалпы
1. Коммерциялық банктің капитал тұрақтылығы. Бұл банктың меншікті капиталының
2. Коммерциялық банктің коммерциялық тұрақтылығы, яғни мемлекетпен қарым-қатынас байланысының
3. Коммерциялық банктың функционалдық тұрақтылығы:
а) коммерциялық банк қызметінің шектелген щеңберде
ә) банк қызметінің нығаюы немес әмбебаптануы.
4. Коммерциялық банктің ұйымдық-құрылымдық тұрақтылығы. Банктің ұйымдық құрылымы және
5. Коммерциялық банктің қаржылық тұрықтылығы. Бұған банк іс-әрекеті жағдайының
Банктік менеджмент – жалпы стратегиялық және тактикалық жоспарлаумен, реттеумен,
Банктік менеджментті қаржы менеджментіне және қызметкерлерді басқаруға бөлу коммерциялық
Кесте 1.1.
Банктік менеджменттің қызметі
Қаржы менеджменті Қызметкерлерді басқару
1. Активтерді және пассивтерді басқару.
2. Өтімділікті басқару.
3. Меншікті капиталды басқару.
4. Қарыз капиталын басқару.
5. Банктік тәуелділікті басқару.
6. Несие қоржынын басқару.
7. Банк ішіндегі бақылауды ұйымдастыру. 1. Әкімшілік ұйымдастыру жүйесі
2. Қызметшілерді таңдауды ұйымдастыру.
3. Қызметшілерді дайындауды ұйымдастыру.
Банк – жеке және қарыз капиталдарын басқаратын ұйым. Бірақ
Кесте 1.1.2.
Банктік менеджменттің міндеті
Міндеті Шешілетін міндеттердің мазмұны
1 2
Банктік саясат
Банктік маркетинг
Банктік өнімдерді құру
Клиенттерге қызмет көрсету, қызметтерді сату, банктің клиенттік базасының құрылуы.
1. Негізгі міндеттердің қойылымы.
2. Кешенді бағдарлама мен жобаны өңдеу.
3. Банк іс-әрекетін басқару әдістемесін өңдеу.
4. Банкті дамыту саясатын таңдаумен байланысты банктің ұйымдық құрылымын
5. Банктің қызметшілерін басқару стратегиясы
(қызметші жұмысын ұйымдастыру;
(қызметшіні ынталандыру.
1. Нақты нарықты таңдау.
2. Банктік қызметті дамыту үшін ұзақ және қысқа мерзімді
1. Клиенттерге қызмет көрсету үшін жаңа банктік технологияларды енгізу.
2. Банк клиенттерінің қажеттілігін қанағаттан-дыру үшін банк іс-әрекеті процесінде
1. Банктік қызметтің жаңа нарығын жаулап алу. Бәсекелестікті нығайту,
2. Пайда табу
1.1.2-ші кестенің жалғасы
Міндеті Шешілетін міндеттердің мазмұны
1 2
Экономика және қаржы
Ақпараттық қамта-масыз ету
Әкімшілдік 1. Капитал өсімі.
2. Өтімділікті және пайданы басқару.
3. Банк дамуының тұрақтылығын қамтамасыз ету.
4. Банк шығындарын басқару.
1. Қаржы операциясын жоспарлау жүйесі.
1. Банктің даму стратегиясын таңдаумен байланысты қызметшінің мамандығы.
Банктік менеджменттің жүйесі:
1. Банк іс-әрекетін бағдарламалау – банк іс-әрекетінің мақсатты бағдарламасының
2. Банк іс-әрекетін жоспарлау – несие ұйымының бағдарламалық мақсатына
3. Ақпараттық қамтамасыз ету – банк клиенттерімен жасалған шарттарды
4. Экономика және қаржы – банк бағдарламасының орындалу дәрежесін
5. Технология – функционалды-технологиялық құжаттарды өңдеу.
6. Маркетинг – сыртқы ортаның қажеттілігін анықтау.
7. Әкімшілік – бақылау қызметі.
8. Кеңес беру және сарап (экспертиза) – сыртқы ортаның
9. Қамтамасыз ету - материалды-техникалық және кадрлық қамта-масыз
10. «Паблик рилейшнс» – ақпараттық-зерттеуді қамтамасыз ету, жарнама.
Банк өзінің экономикалық табиғаты бойынша қаржы делдалы болып табылады,
Банктік менеджмент -
Қаржылық қорды жасауды және оны тиімді пайдаланудың жан-жақты әдістері
Қаржылық менеджменті
1. Активтер мен пассивтерді басқару.
2. Өтімділікті басқару.
3. Жеке капиталды басқару.
4. Қарыз капиталды басқару.
5. Банктік тәуелділікті басқару.
6. Несие портфелін басқару.
Банкілік ішкі бақылауды ұйымдастыру.
Қызметкерлерді басқару.
1. Ұйымдастыру жүйесі мен еңбек ақысын администрациялау.
2. Қызметкерлерді іріктеу мен орналастырудың ұйымдастырылуы.
3. Қызметкерлерді дайындау жүйесінің ұйымдастырылуы. Банктердің алға қойған мақсаттары
Қазіргі уақытта кеңінше қолданылып жүрген "қаржы менеджменті" деген бірлес
Коммерциялық банктердің қаржы делдалы сияқты ақша ағымын басқаруы әрекеттерінің
Коммерциялық банктердің жұмыс істеу процестері микроэкономикалық - факторлар мен
Қазіргі уақытта мұндай байланыс өте тұрақты, 1-ші топтағы өнім
Шетел банктерінің тәжірибелері қызықты. Бірақ шетелдік қаржы жүйесінің Қазақстанның
Қаржылық менеджменттің өзіндік ерекшелігіне несие банктік жүйенің экономикалық процестердегі
Коммерциялық банктегі қаржылық менеджмент - бұл ақша ресурсын пайдалану
Банктер әрқашанда нарықтың жаңа қажеттіліктерін қанағаттандыруы керек, банктік емес
қаржы-экономикалық көрсеткіш (ҚЭ);
ұйымдық құрылым (ҰҚ);
функционалды-технологиялық басқару (ФТ).
Бұлардың байланысын көрсетсек:
ҚЭ ҰҚ ФТ
Банктік менеджмент қаржы-экономикалық, ұйымдық және технологиялық параметрлердің өзара байланысын
Сур. 1.2. Банктік менеджменттің функционалды-технологиялық жіктелуі.
Қазіргі уақытта Қазақстанда коммерциялық банктердегі қаржы менеджментіндегі ерекшелік –
Коммерциялық банктегі қаржы менджментінің іс-қимыл объектісі - банктің
Коммерциялық банктегі қаржы менеджментінің мақсаты – банктің қаржы операциясын
Коммерциялық банктің тұрақтылығына әсер тететін параметрлер келесі 1.3-ші кестеде
Кесте 1.3.
Қызметтер тәртібінің парметрлері
Берілген парметрлер Қызметтер тәртібі
Банк пайдасын максимизациялау
Банк өтімділігінің максимизациясы
Пайда мен өтімділіктің тепе-теңдігі Төменгі мөлшердегі өтімділік нормативі
Пайда мөлшері
Нарықтық табысты қамтамасыз ететін пайда мөлшері
Коммерциялық банктегі қаржы менеджменті екі жүйеден тұрады:
(басқарылатын жүйе немесе басқару объектісі;
(басқарушы жүйе немесе басқару субъектісі.
Коммерциялық банктің қаржы менеджментінде басқару объектісінің негізі болып, ақша
Коммерциялық банктің қаржы менеджментінде басқару субъектісінің негізі болып, банк
1.3-ші суретте коммерциялық банктегі қаржы мнеджментінің тұрақтылық негізінде басқару
1.3-ші суретке түсініктеме.
Басқару объектісі – банк клиентурасының ақша қаражаты. Бұл процестің
Сур. 1.3. Коммерциялық банктегі қаржы менеджментінің қағидасы.
1.3-ші суретте тұрақтылықтың бес блогы көрсетілген, олар өз кезегінде
Банктің қаржы тұрақтылығы
1. Банктің қаржы-эко-номикалық нормативі қызметі негізінде банкті бағдарламалау (ішкі
Банктің ұйымдық тұрақтылығы
4. Банк қызметін жоспарлау: маркетингтік стратегия. 5. Банктің ұйымдық
Банктің функционалды тұрақтылығы
7. Банктің мамандануы. 8. Банктің әмбебаптығы
Банктің коммерциялық тұрақтылығы
9. Банктің өнім саясаты және банк өнімдерін функционалды-техноло-гиялық қолдану.
Банктің капитал тұрақтылығы
11. Банктің несие-инвестициялық саясаты 12. Банктің қор-эмиссиялық саясаты.
Қаржы менеджментінің мақсаттарын іске асыру үшін коммерциялық банктің негізгі
1. Стратегиялық жоспарлау – болашақтағы қаржылық міндеттерді анықтау және
2. Үлгілеу (моделирование) – ақпараттарды дайындауда, сонымен қатар басқару
3. Оперативті жоспарлау ағымдағы қаржылық міндеттерді тиімді анықтау тәсілі
Басқару субъектісі
Сур. 1.4. Басқару субъектісінің функционалдық жүйеге әсер ету схемасы.
4. Мониторинг – қоршаған орта және басқару объектісінің жағдайы
5. Диагностика – объект жағдайын мінездейтін парметрлердің ағымдағы мәндерінің
6. Басқару мақсаты – басқару объектісінің сенімділігін қамтамасыз ету.
Коммерциялық банктердегі бизнес стратегияны жоспарлау кезеңдері:
1. Банктың микро және макро орталарын оқыту - банктің
2. Әр жағдайдағы анализ.
3. Мақсаттар мен міндеттердің қайта құрылымы.
4. Банктің басты мақсаттары мен тапсырмаларын жоспарлау.
5. Банк бағдарламасын құрастыру.
6. Несие беру ұйымдарының күнделікті есебіндегі ортақ стратегиясындағы банктің
7. Алға қойған мақсаттарды жүзеге асырудың жолдарын бөлініп алған
8. Қаржылық мақсаттардың қайтадан құрылуы.
9. Басқарудың барлық деңгейіндегі банктің басқару жүйесінің (эндогенді және
10. Банк құрылымының бейімделу жобасын жасау.
11. Банктің кадр саясатын жоспарлау.
12. Іс-қағаздарының функционалды - технологиялық құрастырылуы.
13. Технологиялық бақылау және базалық іс-қағаздарының банктің бизнес стратегияларындағы
14. Бюджетті жоспарлау.
15. Банктің бизнес- стратегиясы жоспарларын жинақтау.
Осыдан коммерциялық банктегі қаржы менеджментінің ерекше тармағы тарайды. Ол
«Банк операциясы» түсінігінің «банк өнімі» және «банктің көрсететін қызметі»
• пассивтік операциялар – банктік қызметті көрсету үшін ақша
• активтік операциялар – ағымдық кезеңде және болашақта табыс
• делдалдық операциялар – комиссиондық сый-ақы үшін клиенттерге қызмет
Банктің делдалдық операциясы және оның қысқаша мазмұны 1.5-шы суретте
Сур. 1.5. Банк операцияларының жіктелуі.
Банктің делдалдық операциясының құрылымын бөлшектеп қарастырайық. Ол үшін «банк
Банк үштігі бұл үш түсініктің сәйкестігі, яғни «өнім
Технология = (Материал + Инструмент + Іс-әрекеттер жиынтығы)
Клиенттерге банк технологиясымен қызмет көрстеу =
= (Клиенттердің қажеттілігі + Өнімдер + Операциялар)
Үштіктер Өнімдер + Операциялар+ Қызметтер
элементарлы жай типтік көпшіліктік (массовые)
араласқан күрделі кешенді топтық
интегралдық жүйелік процеске біріккен жеке
Сур. 1.6. Банк үштігінің кластары.
Банк өнімі – банктің клиентке қызмет көрсету тәсілі; банк
Банк операциясы – клиенттерге қызмет көрсету бойынша қойылған міндеттерді
Банктік қызмет көрсету – банк клиентінің қажеттілігін қанағаттандыру нысаны
Әрбір коммерциялық банктің негізгі концепциясы: сенімді клиент – тұрақты
1.2. Коммерциялық банк әрекетін қаржылық
талдаудың объективті қажеттілігі
Коммерциялық банк әрекетін қаржылық талдау дегеніміз – арнайы білім
Банктің талдау объектісі болып, әр бір жеке банктердің және
Қаржылық талдаудың белгілері Ерекшеліктердің сипаттамасы
Ішкі қаржылық талдау Сыртқы қаржылық талдау
1 2 3
Талдау мәні Қаржылық-экономикалық процестер, олардың фак-торлары және нәтижелері Қаржылық-экономикалық
Талдау объектілері Қаржылық нәтижелер, рентабельдік және банктің қаржылық жағдайы,
Талдау субъектілері Банк мамандарының көп-шілігі, әр түрлі деңгейдегі менеджерлер,
Қаржылық талдаудың белгілері Ерекшеліктердің сипаттамасы
Ішкі қаржылық талдау Сыртқы қаржылық талдау
1 2 3
Регламент дәрежесі Банк басқармасы ұйымы-ның шешімі Халықаралық және ұлттық
Қолданыла-тын аппарат-тардың көлемі Қоршаған орта, банк қызметі туралы ақпараттардың
Алынған ақ-параттардың талдау нәти-жесінің сапа-сы Көптеген жағдайда субъективті және
Ақпараттың көрсетілу әдістері Кез-келген Жалпы алынған принциптер мен есеп
Ақпараттар-дың жүргізілу кезінде қолданылатыны
қай уақытқа жататынына байланысты талдау түрлері Ағымдағы, ретроспективті талдау
Өлшем бірлік-тері Кез-келген Ақшалай және өлшемсіз (безразмерный)
Жүргізу жиі-лігі Кез-келген Бекітілген нормативтік актілер бойынша
Жауапкершілік дәрежесі Дисциплинарлы Әкімшілік
Сур. 1.7. Банктің ішкі және сыртқы қаржылық талдауының салыстырмалы
Осы суретке байланысты коммерциялық банктегі қаржылық талдау мерзіміне қарай:
• күнделікті;
• апталық;
• айлық;
• тоқсандық;
• жылдық
болып;
зерттеу көлеміне байланысты:
• толық;
• тақырыптық
болып;
зерттеу мақсатының сипатына байланысты:
• алдын ала талдау;
• бақылау-жеделдік талдау;
• қорытынды және болжамды талдау
болып бөлінеді.
Қаржылық талдаудың негізгі міндеті [4] – мамандарға, банк қызметкерлеріне
Банк жүйесінде қаржылық есеп беруді талдау кезінде келесі әдістер
1) Топтастыру әдісі – бұл жылдық баланстан, есеп берудің
2) Салыстыру әдісі. Бұл әдісті қолдану банктің қаржы жағдайын
3) Коэффициенттер әдісі. Бұл әдіс әр түрлі топтар
4) Графикалық әдіс – талдаудың барынша көрнекті және тиімді
Жалпы коммерциялық банк әрекетін қаржылық талдау туралы ақпарат сыртқы
КОММЕРЦИЯЛЫҚ БАНК ҚАРЖЫСЫН БАНКТІК
БАЛАНС НЕГІЗІНДЕ ТАЛДАУ
2.1. Банк балансына қаржылық талдау жүргізудің
реті және ұйымдастыру жүйесі
Коммерциялық банк қызметін қаржылық талдау бұл – банк қызметінің
Коммерциялық банк өз қызметін талдау негізінде пайданы ұлғайту мақсатында
Мемлекеттік салық қызметі коммерциялық банктің есебін талдау процесінде банктің
Қазақстан Республикасының «Банктер және банктік ұйымдастыру туралы» [5] заңына
Банк балансы – коммерциялық банктің өзіндік және сырттан тартылған
Банктегі бухгалтерлік есеп есептеме әдісі бойынша жүргізіледі. Осы есептеме
а) құжаттану;
ә) түгендеу;
б) ақшалай бағалау;
в) калькуляциялау;
г) бухгалтерлік шоттар;
д) екі жақты жазу;
е) баланс;
ж) есеп беру.
Құжаттау – банктегі барлық құралдар мен қорлардың қаражаттарының әрбір
Түгендеу - көп салалы банк операцияларын іске асырып, тиімді
Ақшалай бағалау – бұл элементтің атқаратын міндеті есеп көрсеткіш
Калькуляциялау – бұл банктік қызметтің өзіндік құнының анықталуы.
Бухгалтерлік шоттар банктегі баухгалтерлік есептің барлық операцияларының белгілі бір
Екі жақты жазу – жүзеге асырылып жатқан барлық банктік
Баланс – барлық шоттардың жатқызылатын класына жинақталып, жүйеленіп көрсетілуі.
Есеп беру – банктің барлық операцияларынан тұратын белгілі бір
• банктің кірістері мен шығыстары туралы есеп;
• банктің ақшалай қаражаттарының қозғалысы туралы есеп;
• банктің өз капиталының қозғалысы туралы есеп;
• бухгалтерлік баланс.
Банк балансына қаржылық талдау жүргізудің негізгі бағыттары:
1) пассивтік операциялар құрылымын талдау (қаражаттарды тарту операциясы бойынша);
2) активтік операциялар құрылымын талдау (меншікті, тартылған қаражаттарды орналастыру
3) коммерциялық банктің қызметінің қаржылық нәтижесін талдау.
Пассивтік операциялар қаражаттар көздерін мінездейді. Банктің пассивтік операциялары банк
Пассивтік операциялардың негізгі нысандары:
а) бастапқы бағалы қағаздарды шығару;
ә) банк пайдасынан қорларды қалыптастыру және көбейту үшін аударма
б) басқа заңды тұдғалардан алынған несиелер мен қарыздар;
в) депозиттік операциялар.
Пассивтерді басқарудың негізгі міндетттеріне мыналарды жатқызуға болады:
• активтік операцияларды дамыту үшін клиенттер алыдында міндеттемелерді орындау;
• банктің пайда табуын қамтамасыз ету.
Банктің жинаған ресурстарынан табыс табу үшін және өтімділігін қамтамасыз
Активтік операциялардың негізгі нысандары:
а) несие есептеу операциясы, оның нәтижесінде банктің несиелік қоржыны
ә) инвистициялық операция, ол инвистициялық қоржынның негізін құрайды;
б) кассалық және есептеу операциялары, ол – банктің клиенттерге
Активтерді басқарудың негізгі міндеті – банк балансының өтімділігін сақтай
баланс баптарын талдау;
баланстан тыс баптарды талдау;
банк қызметінің қаражаттық
нәтижелерін қоса есептегендегі
есеп беру түрлерін талдау.
аналитикалық есеп мәліметтерін
талдау;
аналитикалық және синтетикалық
есеп мәліметтерінің сәйкестігін
талдлау.
Операциялық келісім-шарт бо-
йынша талдау;
шаруашылық шарттарды талдау;
құрылтайшылық келісім-шарт-
тарды талдау.
Сур. 2.1. Банктің талдау жүйесінің схемасы.
Коммерциялық банк қызметінің қаржылық нәтижесін талдау баланстың «қызметтер қорытындысы»
2.2. Банк балансы материалдарын банк
және пассивтерін талдауға қолдану
Банк қызметін талдауды анықтау үшін әр түрлі әдістер мен
Банк өтімділігін басқару процесінде актив пен пассив қатынастарын сақтап
Кесте 2.2.1.
Банктің агрегировті балансы
Агрегат Банк активінің баптары Агрегат Банк пассивтерінің баптары
1 2 3 4
А1
а2
а3
а4
а5
А6 Кассалық активтер, барлығы:
Касса
Резервтік талаптар
Ұлттық банктегі қаражаттар
Корреспонденттік шоттағы қаражаттар
Бағалы қағаздар, барлығы: 01
02
03
04
05
06 Онколды міндеттемелер
Дереу талап етілетін са-лымдар
Корреспонденттік шоттар
Жедел міндеттемелер
Жедел салымдар және депозиттер
Банктік қарыздар
2.2.1-ші кестенің жалғасы
Агрегат Банк активінің баптары Агрегат Банк пассивтерінің баптары
1 2 3 4
а7
а8
а9
А10
а11
а12
а13
а14
А15
а16
а17
а18
а19 Мемлекеттік бағалы қағаздар
Портфельдегі бағалы қағаздар
Мерзімінде төленбе-ген вексельдер
Қарыздар, барлығы:
Қысқа мерзімді
Банктік
Ұзақ мерзімді
Мерзімі өткен
Басқа да активтер, барлығы:
Инвестициялар
Материалды емес ак-тивтер
Басқа да активтер
Залал және шығын 07
08
09
010
С1
с2
с3
С4
с5
с6
с7
с8 Нарық айналысындағы ұзақ мерзімді міндеттеме-лер
Басқа да міндеттемелер, барлығы:
Несиелер
Басқа да міндеттемелер
Барлық міндеттемелер (01+04+08)
Капитал, барлығы:
Жарғылық қор
Банк қорлары
Қосымша капитал, бар-лығы:
Бағалы қағазға салымды қамтамасыз ететін резерв-тер
Резервтер
Валюта қорларын қайта бағалау
Пайда
Баланс (А1+А6+А10+А15) Баланс (01+04+08+С1+С4)
Банктің өтімділігі, пайдалылығы және тұрақтылығы активтерді сапалы басқарумен байланысты.
Банктік заңдардың және Ұлттық банктің талаптары активтік операцияларға
Банктердің жинаған ресурстарын табыс табу үшін және өтімділігін қамтамасыз
Коммерциялық банктің актив операциялары келесі түрлерге бөлінеді:
1. Несие есептеу операциясы. Оның нәтижесінде банктің несиелік қоржыны
2. Инвестициялық операция. Ол инвестициялық қоржынның негізін құрайды.
3. Кассалық және есептеу операциясы. Ол – банктің клиенттерге
4. Басқа да операциялар.
Активті басқарудың негізгі қағидаларына мыналарды жатқызуға болады:
• актив құрылымын сақтау;
• актив операцияларын диверсификациялау;
• несиелік тәуекел есебімен резерв құру;
• актив табыстылығына демеу жасау;
Банктің активін талдаудың экономикалық параметрлері 2.2.2-ші кестеде көрсетілген.
Кесте 2.2.2.
Банк активтерін талдау
Көрсеткіш-тер Есептелуі Коэффициент-тің ұтымды мәні Көрсеткіштердің экономикалық маңызы:
К1 = Табысты активтер/ Активтер
К2 = Табысты активтер/ Ақылы пас-сивтер
К3 = Несие-лер / міндетте-мелер
К4 = Банк қарызы/банк несиесі
К5 = Несие / капитал
К6 = Мерзімі өткен несие-лер / несиелер
(а5+А6+А10+
+а16+а18):
:(А1+А6+А10++А15)
(а5+А6+А10+
+а16+а18):
:(01+04)
А10:(01+04+08)
06:а12
А10:(С1+С4)
а14:А10
0,75-0,85
≥ 1,0
(0,7 (агрессивті саясат);
(0,6 (сақтық саясат)
1,0 қарыз алушы
1,0 несиегер
0,8
≤ 0,04
Барлық табысты әке-летін активтердің үлес салмағы
Табысты активтердің ақылы ресурстарға қатынасы
Банктің агрессивтік немесе сақтық сая-саты (осторожная политика)
Егер банк – қарызгер, онда К3=0,6; егер банк –
Несие саясатының тәуекелділігі: егер мән 8,0-ден үлкен болса, онда
Несие қоржынында-ғы мерзімі өткен не-сиелердің үлес сал-мағы
2.2.-ші кестенің жалғасы
Көрсеткіштер Есептелуі Коэффициент-тің ұтымды мәні Көрсеткіштердің экономикалық маңызы:
К7 = Несиеге арналған ре-зерв / несие-лер с6:А10 ≤
Банкте әр кезде өтімді активтердің белгілі бір сомасы болу
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі табысты активтердің активтерге салмақталған саласын
Кесте 2.2.3.
Каспий банкінің барлық табыс әкелетін активтерінің үлес салмағын есептеу,
Баптар атауы 01.01.98 01.01.99 01.01.00
Табысты актив-тер:
Корреспондент-тік шоттағы қа-ражаттар
Бағалы қағаздар
Қарыздар
Инвестициялар
Басқа да актив-тер
Барлығы:
Активтер, бар-лығы
К1 = табысты активтер / Активтер
175 544
674 423
733 139
7 271
302 834
1 893 211
2 481 049
0,76
161 123
520 310
1 012 845
13 350
624 319
2 331 947
2 829 260
0,82
615 202
755 728
1 165 885
14 021
283 469
2 834 305
3 707 150
0,76
2.2.3-ші кесте көрсеткіштері бойынша банк өз клиенттеріне несиені
Каспий банкінде 1999 ж. 1 қаңтарында коэффициент 0,82-ге тең,
Табысты активтердің ақылы ресурстарға қатынасы былай анықталады:
Кесте 2.2.4.
Каспий банкінің табысты активтерінің ақылы пассивтерге салмақталған саласын есептеу,
Баптар атауы 01.01.98 01.01.99 01.01.00
Табысты актив-тер:
Корреспондент-тік шоттағы қа-ражаттар
Бағалы қағаздар
Қарыздар
Инвестициялар
Басқа да актив-тер
Барлығы:
Ақылы пассив-тер:
Онколды міндет-темелер
Жедел міндетте-мелер
Барлығы:
К2 :
175 544
674 423
733 139
7 271
302 834
1 893 211
2 481 049
1 652 170
131 962
1 784 132
1,1
161 123
520 310
1 012 845
13 350
624 319
2 331 947
2 829 260
1 470 027
97 911
1 567 938
1,5
615 202
755 728
1 165 885
14 021
283 469
2 834 305
3 707 150
1 682 867
265 577
1 939 444
1,5
2.2.4-ші кесте мәліметтері бойынша табысты активтердің ақылы ресутстарға қатынасы
Банктің агрессивтік саясатын қолдану коэффициенті былай анықталады:
Кесте 2.5.
Каспий банкінің несиелер сомасының міндеттемелерге үлес салмағын есептеу, мың
Баптар атауы 01.01.98 01.01.99 01.01.00
Қарыздар
Міндеттемелер:
Онколды міндет-темелер
Жедел міндетте-мелер
Басқа да міндет-темелер
Барлығы:
К3: 733 139
1 652 170
131 962
153 229
1 937 361
0,4 1 012 845
1 470 027
97 911
122 589
1 690 527
0,6 1 165 885
1 682 867
265 577
124 374
2 063 818
0,6
2.5-ші кесте бойынша Каспий банкі сақ болу саясатын қолдап
Банк несие-инвестициялық «сақтық» саясатын жүргізіп отыр (К1,К2,К3). Бұндай саясатқа
Банктің сақтық несие саясатын және агрессивті саясатты жүргізу мүмкіндігі
Кесте 2.2.6.
Каспий банкі балансы негізінде банк қарызының банк несиесіне салмақталған
Баптар атауы 01.01.98 01.01.99 01.01.00
Банк қарызы
Банк несиесі
К4 : 0
733 139
0 107 250
1 012 845
0,1 530 037
1 165 885
0,4
2.2.6-шы кестедегі мәліметтерді қорытындылай келе, мынадай тұжырым жасауға болады:
Банктің несие саясатының тәуекелділігін анықтау үшін келесі формула қолданылады:
Кесте 2.7.
Каспий банкінің балансы негізінде несие тәуекелдігінің деңгейін есептеу, мың
Баптар атауы 01.01.98 01.01.99 01.01.00
Қарыздар, бар-лығы
Капитал, барлы-ғы
Қосымша капи-тал
Барлығы:
К5 : 733 139
478 101
26 957
505 058
1,5 1 012 845
1 029 042
26 957
1 055 999
1,0 1 165 885
1 027 081
0
1 027 081
1,1
2.2.7-ші кесте мәліметтері бойынша К5 көрсеткіштері ұтымды мәннен төмен,
Банктің провизия коэффициенті төмендегідей анықталады:
Кесте 2.2.8.
Каспий банкінің несиелер бойынша залалды жабу үшін резервтерді есептеуі,
Баптар атауы 01.01.98 01.01.99 01.01.00
Резервтер
Несиелер
К7 : 2 652
733 139
0,03 67 316
1 012 845
0,06 98 250
1 165 885
0,08
2.2.8-ші кестеде провизия коэффициенті, яғни банктің несиеге арналған резерві
□ Касса және ҚРҰБ кор. шот
□ бағалы қағаздар және инвест. □
□ Негізгі қаржылар
Сур. 2.2. Каспий банкі активтерінің серпіні.
Осы талдаулардың негізінде активтер мынадай қасиеттерге ие болуы керек:
1) өз нарығының болуы, активтерді қолма-қол активтерге айналдыру үшін;
2) залалсыз өз құнын өтеу мүмкіндігіне ие болу;
3) қайтымды болу керек, яғни банк алғашқы инвестицияларын төменгі
Банк активтері өтеу мерзіміне байланысты, өтімділік дәрежесіне қарап, үш
1) жоғары өтімді активтер;
2) өтімді активтер;
3) ұзақ мерзімді өтімді активтер.
Жоғары өтімді активтерге: қолма-қол ақша және оған теңестірілген банктердегі
Өтімді активтерге: қайтарым мерзімі 30 күннен аспайтын теңгемен және
Ұзақ мерзімді активтерге: қайтарым мерзімі 1 жылға дейінгі және
Коммерциялық банктің актив және пассив операциялары бір-біріне тәуелді, себебі
Банкке қаражаттар тарту пассив операциясы болып табылады.
Пассивтік операциялар дегеніміз – банктің операциялары қорытындысында пассивтік шоттарда
Коммерциялық банктің пассивтік операциялары мыналар:
• бастапқы бағалы қағаздар шығару;
• басқа заңды тұлғалардан алған несиелер мен қарыздар;
• депозиттік операциялар;
• банк пайдасынан қорларды қалыптастыру.
Актив Пассив
1) Табыс әкелмейтін активтер:
• кассадағы ақша қаражаты;
• корреспонденттік шоттағы ақ-ша;
• Ұлттық банктің резерві
• пайызсыз несие;
• күрделі қаржы салымы және негізгі қаражат;
• шаруашылық материалдар;
• дебиторлық борыш. Меншікті қаражат:
• жарғылық қор;
• пайда;
• бөлінбеген пайда;
• резервтер.
Табыс әкелетін активтер:
• несиелер;
• несиелік берешек;
• банкаралық несие;
• факторингтік комиссия ақы-сы;
• лизингтік комиссиялық ақы;
• бағалы қағаздар;
• мемлекеттік емес бағалы қағаздар. 2) Тартымды қаражаттар:
• мерзімді депозиттер;
• дереу талап етілетін депозит;
• Ұлттық банктің несиелері;
• басқа банктің несиелері;
• банктің борышқорлық мін-деттемесі;
• есеп айырысудағы қаражат.
Сур 2.2.3. Коммерциялық банктің активі мен пассивін
зерттеудің негізгі көрсеткіштері
Банктің пассивін талдаудағы экономикалық параметрлері 2.2.9-шы кестеде көрсетілген.
Кесте 2.2.9.
Банк пассивтерін талдау
Көрсеткіштер
Есептелуі Коэффи-циенттің ұтымды мәні Көрсеткіштердің экономикалық маңызы:
К8 = Капитал/ Активтер
К9 = Онколды және жедел міндеттемелер/ Активтер
К10 = Қарыз/ Активтер
К11 = Онколды міндеттемелер/ Барлық міндет-темелер
К12 = Жедел са-лымдар / Бар-лық міндеттемелер (С1+С4):(А1+
+А6+А10+А15)
(01+014):(А1+
+А6+А10+А15)
(06+07):(А1+
+А6+А10+А15)
01:(01+04+08)
05:(01+04+08) 0,08-0,15
0,5-0,7
0,2-0,35
0,2-0,4
0,1-0,3 Банктің қаржылық тұрақтылығы: К8
Банк несиесі
Қысқа мерзімді несие
Қазақстан банк ісі
Қазақстандағы рыноктық несие жүйесі қатынастарының қалыптасуы
Тұтыну несиесінің экономикалық мәні мен теориялық негізіне жан-жақты зерттеулер жүргізіп, несиелеудің бұл түрінің “Еуразиялық банк” ақ-ның қызметіндегі жүзеге асырылу ерекшеліктерін қарастыру
Несиелік тәуекелді анықтау
Банктің сарапшы маманы
Тұтыну несиесінің жіктелуі ерекшелікғтері
Тұтыну несиесі жайлы
Қазақстан Республикасындағы тұтыну несиесі және оның дамуы