Ораз Жандосов өскен орта
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫН БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ
Қазақстан тарихы кафедрасы
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
Тақырыбы: ОРАЗ ЖАНДОСОВТЫҢ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ ҚЫЗМЕТІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ…………………………………………………………………………..3
1 ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ТӨЛ ПЕРЗЕНТІ – ОРАЗ ҚИҚЫМҰЛЫ ЖАНДОСОВ
1.1 Ораз Жандосов өскен орта.....……………………………………………
1.2 Саяси көзқарасының қалыптасу кезеңдері.……………………………
1.3 Ел жетекші, қоғамдық-саяси қайреткер ретінде танылуы...................
2 УАҚЫТ ШЫҢДАҒАН ТҰЛҒА…………………………………………
2.1 О. Жандосовтың қоғамдық-саяси қызметі…………………………..
2.2 О.Жандосов және халық ағарту мәселесі……………………………
2.3 Жазықсыз жаза құрбаны………………………………………..
ҚОРЫТЫНДЫ……………………………………………………………………
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ……………………………………………………………
КІРІСПЕ
Бітіру жұмысының өзектілігі:
Ұлттық тарихымыз бен ұлттық санамызды, ұлттық тұлғаларымызды саралап алмай
Халықта мынандай мақал бар: тірілер өлінің көзін жабады, өлілер
Бүгін міне, ХХ-ғасырдың соңына қарай өз тәуелсіздігін қолына алып,
Қазақстанның 20-30 жылдарындағы саяси жағдайы қайшылығы мол саяси үрдістерге
Ішкі қайшылығы мол, өтпелі тарихи кезеңін аталмаш тарихи тұлғасы
Екіншіден, айтарымыз Ораз Жандосовтың мемлекеттік қоғамдық қызметі жалпылама зерттеулерде,
Үшіншіден, Ораз Жандосовтың қоғамдық – саяси, мемлекеттік қызметіне арналған,
Қазақстанды отаным деп санайтын барлық азаматтардың елдің болашағын қалай
Бұл мәселеге жалпы азаматтық мұратты таптық мүддеден жоғары қоя
Бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері:
Бітіру жұмысының негізгі мақсаты – Ораз Қиқымұлы Жандосовтың қоғамдық
Бітіру жұмысым төмендегідей міндеттерді шешеді.
Ораз Қиқымұлы Жандосовтың қоғамдық – саяси көзқарасының қалыптасуына оның
Ораз Қиқымұлы Жандосовтың мемлекет қайраткері ретінде қалыптасу кезеңдерін анықтау;
Оның әлеуметтік саладағы қызметінің әр кезеңін жан – жақты
Ораз Қиқымұлы Жандосовтың көзқарасы эволюциясына жеке басқа табынушылықтың, әскери
Бітіру жұмысының тарихнамасы:
Қазақстан партиялық және кеңестік жетекші қайраткерлерінің алғашқы буынының
Әр түрлі саяси және тарихи зерттеулерге талдау жасау О.Қ.Жандосовтың
Бірінші кезеңдегі еңбектер өте аз. Себебі, тоталитарлық дәуірдің жаңадан
1937 жылғы БК(б) ОК ақпан – наурыз пленумынан кейін
Ораз Жандосовтың тарихи ролін бағалаудағы екінші кезеңді сталиндік деп
Бұл кезеңде зерттеушілер Қазақстанның әлеуметтік – экономикалық және мәдени
1957 жылы Ораз Жандосовтың Орталық Комитетінің комиссиясының шешімі бойынша
Үшінші кезеңде Қазақстанның кеңестік дәуірі мен тарихына арналған ұжымдық
Жетісу өңіріндегі ұлт бөлімінің қызметі С.Зимановтың редакторлығымен жазылған еңбектің
Бұл зерттеулер Ораз Жандосовтың қоғамдық – саяси қызметке араласуын
Ал 1974 жылы жарық көрген Қазақ Совет
Мысалға, Ораз Жандосовтың туған және дүниеден қайтқан жылдары жаңсақ
Қарастырылып отырған үшінші кезеңде жарық көрген тарихи - әдеби
Жоғарыда аталған тарихи - әдеби шығармаларда басты кейіпкер –
Тарихи зерттеулер ішіндегі құндылары Ораз Жандосовтың замандастырының ол туралы
Сонымен қатар, осы кезеңдегі Жетісу өңірінде комсомол ұйымының қалыптасуына
Менің ойымша, үшінші кезең зерттеулеріне жалпы сипаттаушылық тән. Қай
Елімізде қайта құрудың басталуымен тарихи тұлғалардың қызметін бағалауда жаңа
Алғашқылардың бірі болып Н.Жағыпаров О.Жандосовтың қоғамдық саяси қызметіне араласуын
Мәселені зерттеуге жаңаша көзқарас, жаңа леп әкелген 90-шы жылдарда
Дегенменде әдебиеттерге жасалған осы тарихнамалық шолуымызды қортып айтсақ, біз
Бітіру жұмысының хронологиялық шектері:
1899-1938 жылдар – қоғамдық саяси қйраткер, ағартушы Ораз Қиқымұлы
Ораз Қиқымұлы Жандосовтың саясат сахнасына көтеріліп, қоғамдық – мемлекеттік
ХХ ғасыр басындағы қазақ зиялыларының мақсаты бір еді. Ол
Бітіру жұмысының деректік көздері:
О.Қ. Жандосовтың қоғамдық – саяси қызметі жайындағы тарихы
Тарих сахнасындағы құбылыстарға байланысты әр кездегі тоталитарлық дәуірдің жаңадан
Бұл деректер О.Қ. Жандосовтың қоғамдық саяси қызметінің сан қилы
Бітіру жұмысымда пайдаланылған тағы бір деректер тобы – саяси
Бұл жұмысты жазу барысында сондай – ақ Шығыс Қазақстан
Бітіру жұмысының жаңашылдығы:
Бітіру жұмысының жаңашылдығы мынада деп ойлаймын: 1) Зерттеу бұрынғы
Бітіру жұмысының құрылымы:
Бітіру жұмысы кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер мен
1 ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ТӨЛ ПЕРЗЕНТІ – ОРАЗ ҚИҚЫМҰЛЫ
ЖАНДОСОВ
1.1 Ораз Жандосов өскен орта
Қазақ «тақыр жерге шөп шықпайды» деп бекер айтпаған.
«Қазыбек – арғы атаң жауды қуған,
Дұшпаннан бір тайпа елді қорғап тұрған.
Сен – дағы бабаңа ұқсап батыр тудың,
Қасына қаһарланса, қармақ құрған», - деуі осылан.
Қазақстанның аяғынан тұрып, нығаюына үлкен еңбек сіңірген, тағдыры қайшылықты
Ораздың әкесінің қыштан салынған қыстағы шаруашылық құрылысы,
Тұрғылықты халықтың, соның ішінде өз жанұясының өмірлік мүдделеріне кері
Міне осындай кедей шаруа отбасында өсіп – тәрбие алып
Алайда бұл сұранысы бірден орындалған жоқ, кезектің саны көп
Ораз осы гимназия қабылданып дайындалған сыныптың төменгі тобына қосылады.
Енді Ораздың қандай гимназист болғаны жайлы мәліметке келетін болсақ
Сондай-ақ гимназия қабырғасында жүргеннің өзінде ұйымдастырушылық, жауапкершілік сияқты қабілеттерін
Осы гимназияда оқып жүрген кезінде – ақ жас Ораз
Жазғы демалысқа шыққан уақытта Ораз Жандосов бауырымен Шамалған болысына
1918 жылы сәуір айының соңында Ораз Жандосов гимназияны өте
Өзі тақыр кедей жанұясында өсіп тәрбие алған, Алаш қозғалысы
Тоқаш Бокин, Сәт Ниязбековтың тұтқынға алынғанын, Бекболаттың көтерілісі
Алайда қиын қыстау заманның халқына деген сыйы өзгеше болды.
Ораз Жандосов тек гимназия білімімен ғана шектеліп қоймай Мәскеудегі
Онымен жақын араласқан замандастырының айтуына қарағанда, бұл адам «жігерлі
Ораз Жандосов адамгершілігі мол, ізеттілігімен де өз ортасында сыйламды
Әрқашанда өзіне жүктелген жұмыстарға аса жауапкершілікпен, ұқыптылықпен, салмақпен қарайтын
Саясат сахнасында, жауапты да қайшылықты қиын қызметте жүріп, татар
1.2 Саяси көзқарасының қалыптасу кезеңдері
Социализмнің, КСРО-ның саяси жүйесінің күйреуі, Қазан төңкерісіне қатысқан еліміз
Биік мұраттарды өмірлік шындыққа айналдыратын – нақты қайраткер адамдар,
Ұлы қазан төңкерісінің пісіп жетілуі қазақ зиялылары арасына жік
Ал менің бітіру жұмысымда сөз болып отырған азамат жоғарыда
Верный ерлер гимназиясында оқып жүрген кезінде – ақ жас
Алайда туған ұлтына қызмет ету – Ораздың басты мақсаты
1916 жылға көтеріліс туралы О.Жандосов былай дейді: «Көтерілістің басты
1916 жылғы көтеріліс саяси құбылыс. Көтеріліс мақсаты – патша
Ораз Жандосов дегенде қызыл насихат арқасында санаға сіңіп кеткен
ХХ ғасыр басындағы қазақ зиялы қауымының негізгі мақсаты
Ораз Жандосов ғұмырын басқа тұстарымен салыстыра саралағанда оның өзіндік
Сталиннің: «Голощекин жолдас! Мен мына мәліметтіңізде көрсетілген саясатты негізінен
Бірақ Ораз Қиқымұлы Алаш идеясының ісіне адал болды және
Бірінші топ – ұлтшылдардың қатарына жатады, екіншісінің де біріншіден
1917 жылдың соңына қарай өмірге келген Алашорда және Түркістан
Міне осындай күрделі де ауыспалы шым – шытырық заманда,
1917 жылы билікке келген большевиктер партиясы қазақ саяси элитасын
«1917 жылдың декабрінде Орынбор қаласында жалпы қазақ – қырғыз
Алаштын жығылған туын тұрғызып, өшкен ұранын шақырып, бірігіп іске
Атымыз алаш, керегіміз ағаш болғалы көрмеген қуаныш басымызға келгелі
Халқының мол жылдар аңсаған бостандық, тәуелсіздікке қол жеткізетін күн
Жоғарыда көрсетіліп кеткен сүйінші ол Жандосовтың жансырын айқара ашатын
Ораз Жандосовты тарих сахнасына әкелген қоғамдық - әлеуметтік қорлық
Ал, елдік мұрат – мүдде жолы деп отырған бұл
Алайда «бөлшекте де билей бер» деген отаршылдық принципті берік
Қазақ ауылдарын ақтар келіп бір шауып, қызылдар келіп және
1.3 Ел жетекші, қоғамдық-саяси қайреткер ретінде танылуы
Ораз Жандосов 1918 жылы қазан айында Жетісу облысы кеңестерінің
1918 ж. желтоқса айында Ораз Жандосов Жетісу облысындағы Жалпы
1919ж. отаршылдық жобасын жасауды ұсынды. Жекеменшік шаруашылығын жою керек
Қазіргі «Жетісу» газетінің арғы тегі саналатын «Көмек» газетанің 1919
«Көмек» газеті Жетісу уәлаяты мұсылман ұлт істері бөлімінің аптасына
Ораз Жандосов ұлт істерін басқарып жүрген кезінде ұлттар арасында
Архивте сақталған, сарғайған ескі газет беттерінде сөйлеген сөзінде, алған
Үлкенсаз демекші 1919 жылы 5-шілдеде Қарғалы елімнің жері Үлкенсазда
Сонымен бұл табиғаты бөлек, сыры тұнғиық төтенше жиын нені
Бұл жиынның ашылу салтанатына қаралған мәселелерінің маңыздылығы да сайма
1) Табан ақы, маңдай тері күшінен басқалардың мөлшерден тыс
2) Қазақтың ескі мал шаруашылық жолы қаралып, ол егін
3) Қазақ – қырғыз жұртының күнестуін жеңілдету үшін
4) Қазақ – қырғыз, тараншы арасында қол өнері: тоқу,
5) Қазақ халқының өзіне керекті жер – суы, жайылымы,
Бұдан басқа оқу – ағарту мектеп ашу, халықты сауаттандыру,
Жиын соңында Жандосов сөз алып былай деді: Осында айтылғандарды
Бұл сөздерден Ораз Жандосовтың таптық бөліністі емес, ұлттық тұтастықты
1919 жылдың 4-қаңтарында О.Жандосов облыстық ұлттар бөлімінің коллегиясында «Ауындарды
1919 жылы 25-наурызда Жетісу облысы. Кеңестерінің 2 төтенше съезінде:
Бұл 20 жастағы Оразға съездің берген бағасы. Съезд мұндай
Оған дәлел О.Жандосов Лепсі уезінің қазақ кедейлеріне арнаған үндеуінде:
Ораз Жандосов елдің осындай ауыр жағдайына қабырғасы қайысқандығы сонша,
Қызметкерлердің жұмысқа кешігіп келуіне, жұмыс уақытында кетіп қалуына тыйым
1919 жылы сәуірде құрылып, қызу әрекетке кіріскен Мұсылман бюросы
Бұл кездегі Жетісу қазақтарының жағдайы кең байтақ отанымыздың басқа
Республикалық басшылығына мұсылман коммунистері келген уақыттан бастап Жетісу
Жетісуға келген жоғарыдағы комиссияның жұмысына облмұсбюро атынан ораз жандосов
Сапар қорытындысында көргендерін баяндап, ол сол жылы 3-сәуірде Ташкентке
Ораз Жандосовтың бұл хаты қолына тигеннен соң кеңесінің төтенше
Ораз Жандосовтың аталған хатында (баяндамасында) Жетісу облысының солтүстік уездерінде
Жетісу облыстық ревкомына, Жетісу облыстық мұсбюросына, Революциялық әскери трибуналға,
Наймандарды саяси және экономикалық жағынан ұйымдастырып, орналастырудың кезек күттірмес
1) Қазақтардың шаруашылықтарын қалпына келтіру мақсатында барлық тәркілеуге тыйым
2) Қазақтар, орыс шарулары мен орыс – қазақтары арасында
3) Саяси жұмыстар үшін облыстан партия қатарындағы мұсылмандардың белсенді
Міне, Ораз Жандосовтың саяси аренаға шығуы дәл осындай аса
2 УАҚЫТ ШЫҢДАҒАН ТҰЛҒА
2.1 О.Жандосовтың қоғамдық – саяси қызметі
Ораз Қиқымұлы Жандосов қызметінің жаңа белесі Қазақстанның партия ұйымы
1925 жылы Қазақстанның саяси өмірінде тағы да бір елеулі
Ораз Жандосовтың Қазақ өлкелік партия комитетінің үгіт – насихат
Қазақ өлкелік партия комитетінің 1926 жылы қараша айында өткен
Оның түсінігі бойынша бұл шара қазақ қоғамын байлардың зорлығынан
Шындығына келсек О.Жандосовтың бұл пікірі Ф.И.Голощекиннің: «Қазақ партия ұйымында
Сонымен, Қазақ өлкелік партия комитетінің 1926 жылы қараша айында
О.О.Жандосовтың III пленумда қазақ ауылында саяси күштеу әдістерін
Ораз Жандосов қызметіндегі келесі бір өзекті мәселелердің бірі республикадағы
Ал енді сол кездегі аса дауалы жер мәселесі төңірегіндегі
Қазақстанға 1925 жылдың қыркүйегінде келген Ф.И. Голощекин қазақ өлкелік
Бұл іс жүзінде қазақ еңбекшілеріне Қазақ төңкерілісінің берген заңды
Бір таңқаларлық жай – Ораз Жандосовтың 1926 жылға дейін
Ораз Жандосовтың жергіліктендіру, қазақ ауылына әлеуметтік – экономикалық өзгерістерді
Дегенменде осындай қателіктеріне қарамастан О.Жандосов сол кезеңнің өзінде «кеңестік
1933 жылдың тамыз айында қайраткер партия және кеңес қызметіне
Қайраткердің осы кезеңде Ж.Жабаев пен К Әзірбаевқа жасаған қамқорлықтарды,
Күшпен ұжымдастыру жылдарында ол Алматы облысының Қастек және Қордай
Ораз Қиқымұлы қалыптасқан ауыр ахуалды ашық айтып қана қоймай,
Кеген аупарткомы хатшысы болып тұрғанда 1934 жылы 4-наурыздағы «Ауылдарға
Кеген ауданының барлық кеңес ағаларына, колхоз бастықтарына және партия
«Ауыл шаруашылығында істелетін жұмыстың қандайын болса да күнібұрын жасалған
1921 жылдың 2-қаңтарында Жетісу облыстық әскери – революциялық комитетінің
О.Жандосов 1921-1922 жылдары Жетісуда жүргізілген аграрлық реформаны іске асырушылардың
1921 жылы мамырда О.Жандосов 1916 жылы оқиғаға қатысқан қазақтар
1921 жылы Қазақстанда шаруашылық құрылысы мәселесі өзекті мәселелердің бірі
1921 жылы 30 маусымды О.Жандосов және КОКП-ң саны 5
О.Жандосовтың әр түрлі деңгейдегі басшылық қызметтерді атқара жүріп –
Ораз Жандосовтың басқару ісіндегі ұқыптылығына бір мысал келтірсек 1921
«...Соңғы кезде, - деп жазды О.Жандосов, - бөлімшелер мен
Мұндай жағдай істі тісінбестікке болашаққа соқтырып, кеңес үкіметінің
Сондықтан Кеңес үкіметі органдары мен оның белсенді қызметкерлері мұндай
Мұрағат құжаттарына талдау жасағанда Ораз Жандосов берілген тапсырманың орындаушыға
Ораз Жандосовтың ұлт араздығын тудырушыларға, оны тудырушыларға, оны тудыру
Кезінде құмға, шөлге айдап тастаған қазақтарды Ораз сулынулы жерлеріне
О.Жандосовтың, әсіресе, 1916 жылы аса ірі көтерілісті патшаның жазалаушылары
Қазақстан партия ұйымының «большевиктендіруші» Ф.И. Голощекин Ораз Жандосовты «1921
О.Қиқымұлына таңылған басты айыптардың бірі ол оның 1921-1922 жылдары
1922 жылдың күзінде О.Жандосов өмірінде жаңа кезең басталды. Ол
2.2 О.Жандосов және халық ағарту мәселесі
Қалың елі қазағының қамын ойлап қыруар еңбек еткен ірі
1928 жылы қаңтарда Ораз Қиқымұлының Халық ағарту комиссары қызметіне
Ораз Жандосовтың бұл қызметке тағайындалуына негізінен үш түрлі себеп
1928 жылдың 4 шілдесінде Халық Ағарту Комиссариатының Коллегиясы Мәжілісінде
1925 жылдың 1- шілдесіндегі ҚКАСР Халық Ағарту Комиссариатының Коллегиясының
1928 жылы 3-шілдесіндегі мәжілісте Қаз МУ-ды ұйымдастыру туралы
Бұл құжаттардан көріп отырғандай, Ораз Жандосов Халық ағарту Комиссары
Халық Ағарту Комиссариатының Қазақстан мемлекеттік баспасымен жасаған әдебиеттер
1) А.Байтұрсыновтың «Практикалық грамматикасы» жаңа басылымы;
2) І.Жансүгіровтың «Малта – балалар кітапшысы» №2;
3) Ж.Аймауытовтың «Кемпір мен шал» балалар кітабы;
4) Ж.Аймауытовтың балаларға арналған «Көк өгіз» кітабы(42,4(.
Кітаптың сапасына байланысты барлық өзгертулер мен кітаптың шығу мерзімі
Халық Ағарту комиссары О.жандосов.
Ғылыми қызметкер Шонанов.
О.Жандосов әрбір авторға ғылыми қызметкер Т.Шонанов екеуінің атынан оқулықтар
1) VI, VII, VIII тараулар (жұмыс есебі, оқу мен
2) Ерекше назарды алғашқы бастауыш оқытудың қабылдауы мен әдісіне
3) Басында бірінші кезектегі мектептердегі ана тілі бойынша бөлімнің
4) Мысалға келтірілген сабақтар «Жаңа мектеп» журналының №6 санындағы
5) Берілген орфографияның қалыптасуының қажеттілігіне қысқаша мәлімдеме беру керек.
6) Ана тілінің бүкіл әдістемесін жаңа қазақ алфавитіне келтіру
7) Белгіленген мақала көлемінен аспауы керек(53,2(.
Келесі хат Сарыбайұлына арналған, Ташкенттегі, қазақ педвузына жіберілді. Онда
Мақалаларыңыз тіл үйретуге тырысады. Бұл туралы орыс әдебиетінде де
Келесі хат Ленинград қаласындағы Марғұланұлы Әлкейге жолданды:
«Қазақ сөздерін жинап, Даль сияқты «Словарь» шығару керек деген
Сондықтан сіз словарьға керек сөзді жинап беріңіз. Жинау әдісін
Словарь бірер жылда бітуі қиын. Және орындалуына көптеп істеген
Бұдан көргеніміздей, Ораз Жандосов – Халық Ағарту Комиссары ретінде
Халық Ағарту Комиссары Ораз Жандосов Орынбор жұмысшы факультетінің деканына
«Командировкаға жіберілгендер жол қаржысымен және тамақпен түгел қамтасыз етілмейді,
Бұдан шығатын қорытынды О.Жандосов техникумда жұмысшы факультетінде орын алған
а) Мектеп құрылысын жандандыру;
б) Экономич режимінің практикалық міндеттері мен принциптерін пайдалану арқылы
в) Программалық - әдістемелік қамтамасыз етуді күшейту(39,2(.
Осыларды көрсете келсе О.Жандосов Қазақстандағы оқу орындары жағдайы өте
а) ОНО аппараттарын сапалы қалыптастыру;
б) ағарту қызметкерлерінің құқықтық және материалдық жағдайын жақсарту үшін
в) халыққа білім беру саласының барлық үлкен және кіші
Мұғалімдердің білім дәрежесін көтеру және оқулықтар өндірістік кеңейту міндеттерінен
Ораз Жандосов жұмысшы факультеттері мен медтехникум және ПИНО-ға байланысты
1) «Орынбор жұмысшы факультеттерінің алдағы жылға арналған жинақтау әдісі
2) Субсидия пайдалану ережесі туралы жұмысшы факультетінің ұсынысын қабылдау;
Бұдан көргеніміздей, комиссар О.Жандосов оқу орындарының жағдайымен танысып, шаралар
О.Жандосов ҚазАССР Орталық Комитеті жанындағы Қазақстан округтері төрағаларының мәжілісінде
Әсіресе қазақ ауылдарында жұмысты жандандыру керек, сауатсыздықты жою пункттердің
Сонымен қатар осы мәжілісте Ораз Жандосов К. Асылбековтың
Халық Ағарту комиссары Ораз Жандосов көтерген мәселелерінің бірі –
Келісім негізіне Халық Ағарту Комиссариаты мыналарды ұсынды:
а) Құралдарды үнемдеу мақсатында және Ақсу Жабағылы су корығын
б) Біріккен қорық директоры және ғылыми қызметкерлерді Халық Ағарту
в) Халық Ағарту Комиссариаты Ақсу Жабағылы су қорығының
д) Халық Шаруашылық Кеңесі Ақсу Жабағылы су қорығының барлық
е) Қорыққа жер завод бекітілген жалпы жерден бөлінеді немесе
ж) Қорық шекарасы Халық Ағарту Комиссариаты мен Халық Шаруашылық
Бұл мәселелер мынадай қорытындыға келуге болады, Ораз жандосов тек
Осы жылдары Ораз Қазақстанның мәдени өмірін жандандыруға үлкен үлес
Оқулықтар мен оқу құралдарын жазуға байланысты үлкен қамқорлық та
Қазақстан іргелі жоғарғы оқу орындарының ашылуы және олардың білім,
Қазақ мемлекеттік университетін білікті оқытушылармен нығайту үшін О.Жандосов 1930
Қиын-қыстау заманның өзінде өткен тарихты келер ұрпаққа жеткізуді, ұрпақтар
Ақын - әнші қауым Жандосовқа арқа сүйер болған Ораз
Халыққа, ұлтқа жақын тұрған және Алаш қозғалысы қайраткерлерін қадірлейтін
О.жандосовтың халық комиссарының жауапты қызметінен босатылуы оның Ф.Голощекиннің және
Ол оқытушылық қызметті және онан соң «Қазақстанды зерттеу қоғамының»
Қазақ халқына бас болған дара тұлға көсемдік баспалдағына осылай
2.3 Жазықсыз жаза құрбаны
Тарихшы мамандардыңкөрсетуі бойынша «үлкен террор» атанған 1937-1938 жылдары Қазақстанға
Архив материалдарын, Ораз Жандосовқа қатысты түрлі жинақталған құжаттарды қарасаңыз,
О.Жандосовты алғашқы тергеуі 1937 жылдың 20 қыркүйегінде жүргізілген. Одан
№ 04657 қылмыстық іс қорытындысында Ораз Жандосовтың 1899 жылы
РСФСР Қылмыстық кодексінің 58-бабының 2,7,8 және 11 тармақтарымен жауапқа
Міне, осындай айыптаулармен ол сегіз айға жуық тергеуде болған.
Көп құжаттардың арасында мынадай анықтама қағаз ерекше назар
«Справка,
из Москвы тов.Гендин Н.Р. 11676 от июля 1937 года
Соңына НКВД Алматы облыстық басқармасының хатшысы Левиннің куәландырған қолы
Осы анықтамаға қарағанда мұндағылар О.Жандосовты қамауға алу, не алмау
О.Жандосовтың тергеу кезінде айғақ беріп, бәрін амалсыз мойындағанын тергеу
Мен антикеңестік қазақ ұлттық ұйымының Алматы облысындағы филиалына жетекшілік
Тергеу кезінде Ә.Бокейхановтың, М.Дулатовтың, М.Әуезовтың, С.Сейфулиннің, С.Мендешевтің есімдері, таныс
«Антикеңестік буржуазиялық ұлттық ұйымның алға қойған бір мақсаты Қазақстаннан
Оған: «1929-1931 жылдары кеңес өкіметіне қарсы байлардың көтерілісіне жетекшілік
«Ұйғырлар мен Дүнгендердің антикеңестік бүлікшілік ұйымдарына жетекшілік еткен Тайров,
«1934 жылы Кеген ауданында Қазақстан К(б)П-ның хатшысы болып тұрған
Айыптау қорытындысын 1937 жылы 4 қарашада МХБ-сы 4 бөлімшесінің
Ораз Жандосовқа қатысты Алматы облыстық атқару комитетінің нұсқаушысы, кезінде
Жандосовтың оған айтуынша сол кезде ұйымға Кеген ауданында мынадай
Кейінірек бұл ұйымның мүшесі болып әрі Жандосовтың тапсырмаларын орындай
Антикеңестік ұйымның жекелеген мүшелерімен келісіп, мойыныма міндет алып, тапсырмаларын
Айғақ берді деп Ахмедия Сарымолдаевты айыптауға болмайды және осы
КСРО Жоғарғы Соты әскери алқасының 1957 жылғы 5 маусымдағы
Жинақталған көп құжаттар сол кездегі талай тартыстан сыр шерткендей.
Бұл анықтамада 1901 жылы туылған жары Фатима Асқарқызы
Отбасында кәрі – құтаң және күтімді қажет ететін ата
Ораз Жандосовтың «Отанын сатқан» , «Халық жауы» деп тұтқындалуы
О.Жандосов 1938 жылғы 2 наурызда Алматыда атылғаны, үкімнің орындалғаны
Фатима Асқарқызына тағылған айып мынандай еді. Халық жауының жұбайысың,
Ақыры Фатимадан күткендеріндей еш кінә таба алмаған соң ол
Тарихшы мамандардың көрсетуі бойынша «Үлкен террор» атанған 1937-1938 жылдары
Егер кез келген халықтың, ұлттың тағдыры мен болашағы, белгілі
Олай дегеніміз, Ораз Жандосов пен оның үлкен немесе өзімен
Ораз Қиқымұлының өмір сүрген тарихи кезең оның жеке тұлғасы
Үнді халқының ұлы перзенті Джавахарлал Неру айтқандай, ұлттық жаңғырту,
Ораз Қиқымұлының 1921-1922 жылдары Жетісуда өткізілген жер-су реформасына белсенді
Қайраткерді айыптауға негіз болған тағы бір түрткі ол 1925
О.Қиқымұлының бұл ұсынысы іс жүзінде жер мәселесіне байланысты Алаш
О.Жандосовты айыптауға негіз болған тағы да бір түрткі ол
Оқу орнындағы байлар мен алашордашылардың балаларына қамқорлығына келсек, О.Жандосовтың
Қазақстанның көркейуіне үлкен үлес қосқан ірі мемлекет қайраткерін айыптау
ҚОРЫТЫНДЫ
Бітіру жұмысымда қарастырып отырған белгілі мемлекет қайраткері, ағартушы ғалым
Егер бейнелеп айтсақ, тарихи - әлеуметтік сілкіністер мен
Егер кез келген халықтың, ұлттық тағдыры мен болашағы, белгілі
Не бары 20 жасқа жаңа шыққан бозбалалық шағында саясатқа
1916 жылдан бастап патша самодержавиесі қуғынға салып Қытайдың Құлжа
Алайда кешегі патша өкіметінің дөрекі отарлау саясатының қалдықтарын біржолата
Ұлттар арасындағы ынтымақтастықты, достықты күшейтіп, нығайта беру жолында ерекше
Теңіз суының дәмін бір ғана тамшысынан білуге болатын сияқты,
Үнді халқының ұлы Джавахарлал Неру айтқандай, ұлттық жаңғырту, ұлт
Ораз Қиқымұлының нағыз реформаторлық, жасампаздық бағытта тұрғандығы, әсіресе, 1921-1922
Ораз Жандосов қат – қабат ауыр жұмыстарға басшылық ету
Ораз Жандосовтың ұлттық тіл мәртебесін шын мәнінде мемлекеттік денгей
Ұлттық кітапхана, Қазақ мемлекеттік университеті, ауыл шаруашылық институтын ашылуы,
Ораз Жандосов тек қана ағарту мәселесін қарап қоймай, табиғи
Әр түрлі қызметтері мен үлгі болар игі істеріне талдау
Ораз Қиқымұлы биік мұратқа бар өмірін, таланты мен жігерін
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Абылхожин Ж.Б. Очерки социально-экономической истории Казахстана ХХ век
2 Алдажұманов Қ. 1937 жылғы репрессия құжаттары / Қ.Алдажұманов,
3 Арын Е. Тұғырлы тұлға / Е.Арын //Түркістан.-1999. -
4 Арыстанов Ж.К. Жер ұйығы – Жетісу /Ж.К.Арыстанов. –
5 Арыстанов Ж.К. Сұнқар да жерді мекендейді /Ж.К.Арыстанов.-Алматы: Қазақстан,
6 Асқар О. Жүрек сырының жаңғарығы / О.Асқар //Егемен
7 Ахмедов Ғ. Алаш «Алаш» болғанда /Ғ.Ахмедов. – Алматы:
8 Ахметжанов К. Қос арыстың шапағаты /К. Ахметжанов. //Мәдениет
9 Әбдіркөкімов Б. Қазақ зиялыларының тарихи есімді қайтару жолындағы
10 Әбдіхалық Ж. Жазықсыз жазаланған Жандосов және оның оның
11 Әбілдаев Ә. Партияның адал ұлы /Ә.Әбілдаев //Білім және
12 Әміров Қ.Т. Жастық шақ /Қ.Т.Әміров. –Алматы: Жазушы, 1974.-275
13 Әміров Қ.Т. Өшпес жұлдыздар жарығы /Қ.Т.Әміров. – Алматы:
14 Әсіп С. Қазақ қасіреті /С.Әсіп. –Алматы: Қазақстан, 1994.-300
15 Әсіп С. Қатерлі дерт, қалжыраған халық, жер туралы
16 Брайнин С. Из истории 1917г. в Семиречье /С.Брайнин.
17 Григорьев В.К. Идейно-политическая работа партийных организаций Казахстана (1927-1925гг)
18 Дахшлейгер Г.Ф. Азамат, күрескер, қайраткер /Г.Ф.Дахшлейгер. //Қазақ әдебиеті.-1979.
19 Джусупбеков С. Ураз Джандосов – Семиреченский революционер /С.Джусупбеков
20 Досжанов Д.К. Абақты /Д.К.Досжанов. – Алматы: Қазақстан, -1992.-350
21 Дунаева В. Имеют государственное значение /В.Дунаева //Учитель Казахстана.
22 Жағыпаров Н. Халықтан шыққан қайраткер /Н.Жағыпаров //Қазақстан комунисті.
23 Зиманов С. Казахский отдел народного комиссариата по делам
24 Исахан Ғ. Өмірі өнегелі өр тұлға /Ғ.Исахан //Алматы
25 Карагусов Ж. Казахская советская интеллигенция, рожденная октябрем /Ж.Карагусов.
26 Қазақ совет энциклопедиясы. Т.12 - 4. – Алматы,
27 Қасенов Қ., Төреханов А. Қызыл қырғын. 37-де опат
28 Ковалев В. Счастье служить народу /В.Ковалев. //Казахстанская правда.
29 Қожакеев Т. Көк сеңгірлер /Т.Қожакеев. – Алматы: Жазушы,
30 Қозыбаев М.К. История и современность /М.К. Козыбаев. –
31 Козыбаев М.К., Мажитов С.Ф., Нурпеисов К.Н. Ураз
32 Қойгельдиев М., Омарбеков Т. Тарих тағылымы не дейді?
33 Қойшыбаев Б. Жазықсыз жапа шеккендер /Б.Қойшыбаев. – Алматы:
34 Қоңыратбаев О. Жетісу мәселелері және Ораз Жандосов /О.Қоңыратбаев
35 Қоңыратбаев О. Тұрар Рысқұлов: қоғамдық саяси және мемлекеттік
36 Кыдырбек Б. Бабасына ұқсап батыр туған /Б.Қыдырбек //Алматы
37 Қыдырбек Б. Қуғындау құрбандары / Б.Қадырбек //Жетісу. –
38 Қыстаубаев З., Хабдина Н. Қызылдар қырғыны / З.Қыстаубаев.
39 Мурзанов Қ. Уақыт шыңдаған тұлға / Қ.Мурзанов //Социалистік
40 Нүрпеиісов Т. Жазықсызға жабылған жала /Т.Нүрпеиісов //Заң және
41 Нүрпеиісов К. Тұрпаты бөлек тұлға /К.Нүрпеиісов //Егемен Қазақстан
42 Нұрғожин Ж. Ораз Жандосов азаматтығы /Ж.Нұрғожин //Арай. –
43 Нұрымбетова Ғ. Ораз Жандосов туралы не білеміз /Ғ.Нұрымбетова
44 Омарбеков Т. Зобалаң / Т.Омарбеков. – Алматы: Санат,
45 Омарбеков Т. 20-30 жылдардағы Қазақстан қасіреті /Т.Омарбеков. –
46 Пахмурный П. Ураз Джандосов / П.Пахмурный //Партийная жизнь
47 Покровский С.Н. Победа Советской власти в Семиречье
48 Розыбакиев А. Несколько страниц из прошлого / А.Розыбакиев
49 Снегин Д.Ф. Утро и два шага в полдень
50 Снегин Д.Ф. Два шага в полдень /Д.Ф. Снегин.
51 Тастанов Ш. Казахская интеллигенция /Ш.Тастанов. – Алма-Ата: Наука,
52 Тимофеев Н, Брайнин С. Казахская организация ВКП(б) в
53 Тұрсынбаев Ә.Б. Ораз Жандосов /Ә.Б.Тұрсынбаев //Социалистік Қазақстан. –
54 Тұрсын Ж. Алаш идеясы және Ораз Жандосов /Ж.Тұрсын
55 Ускембаева Г. Массовые крестьянские организации Казахстана на (1921-1929гг.)
56 Хафизов А. Три процесса национал-фашистов /А.Хафизов //Большевик Казахстана.
57 ШҚОММ 544 қор, 6 тізім, 53 іс, 25
58 ШҚОММ 544 қор, 3 тізім, 25 іс, 25
59 Эйгинсон Е.Д. Мы были друг для друга братьями
60 Ярмухамедов Ш. Выпестованные большевиком Фурмановым /Ш.Ярмухамедов //Казахстанская правда.
Ораз Жандосовтың қоғамдық-саяси қызметі
О.Жандосовтың өмірінің барлық кезеңдерін қамти отырып, оның Жетісу өңіріндегі қоғамдық-саяси, мәдени, ағарту саласын дамытудағы қызметінің маңыздылығы
Ораз Жандосов және тоталитарлық жүйе
Қосшы одағының ауылдарға және ауыл
ЖЕТІСУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОРАЗ ЖАНДОСОВ ҚАЙРАТКЕРДІҢ ЖАРИЯЛАНБАҒАН ХАТЫ
ОРАЗ ҚИҚЫМҰЛЫ ЖАНДОСОВ
Ораз Жандосов
Ораз Жандосов жайлы
Кеңестік шығармашылық интеллигенциясы қалыптасуы
Әлихан Бәйменов - Ақ жол демократиялық партиясының тең төрағасы