Дүниетануды оқытудың әдістемесі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Топсаяхаттар арқылытөртінші сынып оқушыларының экологиялық мәдениетін қалыптастыру жолдары
(дүниетану пәні материалдары негізінде)
Бастауышта оқытудың педагогикасы және әдістемесі
мамандығы
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ...................................................................................................................3
1. Топсаяхаттар арқылы бастауыш сыньш оқушыларының
экологиялык мәдениетін қалыптастырудың теориялық негіздері
1.1. Бастауыш сынып окушыларының экологиялық мәдениетін қалыптастырудың зерттелуі ...............................................................................8
1.2. Дүниетану пәнінде бастауыш сынып оқушыларына топсаяхаттар
Бірінші тарау бойынша қорытынды..................................................................31
2. Бастауыш сынып оқушыларының топсаяхаттар арқылы
2.1. Анықтаушы эксперимент материалдарын дайындау,
2.2. Қалыптастырушы эксперимент материалдарын дайындау,
Екінші тарау бойынша қорытынды..................................................................53
Жалпы қорытынды ............................................................................................54
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.....................................................................55
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан республикасының егеменді ел болуына байланысты
Бастауыш сынып оқушыларында экологиялық мәдениет қалыптастыру, оларды коршаған табиғи
Бастауыш сынып оқушыларын айналадағы табиғи ортамен дұрыс қарым-қатынас жасауға
Жастар тәрбиесінің өзекті мәселелерінін бірі - бүл экологиялық білім
Жалпы білім беретін мектептің бастауыш сатысындағы оқыту мақсатының басым
Дүниетану пәнінің мақсаты - окушылардың дүниеге біртұтас көзқарасын қалыптастыру
Зерттеудін мақсаты: Дүниетану пәнін оқытуда топсаяхаттар арқылы экологиялык мәдениетті
Зерттеу объектісі: Бастауыш сыныптағы оқыту үрдісі.
Зерттеу пәні: Топсаяхаттар арқылы төртінші сынып оқушыларының экологиялық мәдениетін
Зерттеу болжамы: Дүниетануды оқытуда бастауыш сынып оқушыларының экологиялық мәдениетін
топсаяхаттар арқылы экологиялық мәдениет қалыптастыруда оқушылардың табиғатты қорғауға байланысты
топсаяхаттар арқылы экологиялык тәрбие беруді ұйымдастыру мен өткізу әдістемелік
Зерттеудің теориялық негізіне дүниені танудың философиялық идеялары, педагогиканың жеке
Зерттеудің міндеттері:
Дүниетануды оқыту үрдісінде топсаяхаттарда экологиялык мәдениетті қалыптастыруды теориялық тұрғыдан
Бастауыш сынып оқушыларының экологиялык білімі мен тәрбиелік деңгейін анықтау.
4-сыныптағы Дүниетану пәні бойынша топсаяхаттар арқылы
экологиялық мәдениет қалыптастыруға пайдаланылатын материалдарды анықтау.
Дүниетануды оқытуда топсаяхаттар негізінде экологиялық мәдениет қалыптастырудың әдістемесін жасау,
педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге, бағдарламаларға,
оқулықтарға талдау жасау;
бакылау; педагогикалык эксперимент жүргізу;
сауалнама;
зерттеу нәтижелерін өңдеу әдістері.
Зерттеу жұмысы 2 кезеңге бөлінді:
І. Кезең
20___ жылдың қыркүйегі – 20___ жылдың қантары. Топсаяхаттар арқылы
ІІ. Кезең
20___ жылдың ақпаны – 20___ жылдың мамыры. Дүниетану пәні
Дипломдық жұмыстың құрылымы
Дипломдық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды, қосымша материалдардан тұрады.
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, зерттеу мақсаты, объектісі, пәні, практикалық маңыздылығы
Бірінші тарауда оқушыларда топсаяхаттар арқылы экологиялық мәдениет қалыптастырудың әдістемелік
Екінші тарауда Дүниетану пәнінде топсаяхаттар барысында экологиялық мәдениет қалыптастырудың
Қорытынды бөлімде тақырыпқа байланысты практикалық кеңестер беріледі.
Қосымша материалдарда топсаяхаттар арқылы экологиялық мәдениетті қалыптастыруға бағытталған шаралардан
1. Топсаяхаттар арқылы бастауыш сынып оқушыларының
экологиялык мәдениетін қалыптастырудың теориялық негіздері
1.1. Бастауыш сынып окушыларының экологиялық мәдениетін қалыптастырудың зерттелуі
Оқушыларға экологиялық мәдениет қалыптастыру ісі табиғи ортаға жанашырлық көзқарасты
Қазіргі таңдағы білім мекемелерінің алдында тұрған міндеттердің бірі -
Соңғы кезде республикамызда халыққа білім беру жүйесіндегі экологиялық оқыту
Табиғат - адам тәрбиешісі. Оның құрамдас бөлігі болып саналатын
Қазақтың дәстүрлі мәдениетіндегі табиғатты қорғауға бағытталған салт-жырлар, ырымдар мен
Табиғаттың даму заңдылықтарын оқыту мен тәрбиелеу жүмысына педагогтардың көбі
Көрнекті педагог К.Д.Ушинский бастауыш мектеп оқушыларының ойы мен тілін
Белгілі философтар В.Р.Афанасьев, В.А.Журавлев, А.Н.Спиркин,
Өткен ғасырдың аяғы мен осы ғасырдың басында әртүрлі елдерде
Қоршаған ортаны, табиғатты және оның байлықтарын қорғау, табиғат пен
Ғылыми-техникалық прогрестің өркендеуі, табиғат заңдылықтарымен санаспауы салдарынан, табиғаттың экологиялық
Ғалым-педагогтар И. Д. Зверев, И. Т. Суравегина, А. Н.
«Экологиялық тәрбие» үғымына анықтама беріп, мәнін ашуда педагог-ғалымдардың көзқарастарында
Жоғарыдағы пікірлердің қай-қайсысының да орынды екендігін мойындай отырып, дегенмен
Экология (грекше оісоs - мекен, үй және 1оgоs -
Экологиялық білім беру дегеніміз - оқушыларға қоғам мен табиғат
Мұғалім оқушыларға әр сабақта, топсаяхаттарда табиғаттың біртұтастығын ашып көрсетуі
Экологиялық білім беру мақсатындағы барлық сабақтарда топсаяхаттарда берілетін білімді
Экологиялық тәрбие дегеніміз - табиғат корғау қажеттігін түсіндіру, оқушылардың
Экологиялық тәрбиенің негізгі мақсаттары:
Экологиялық нормалардың, ережелердің қажеттілігін оқушылардьщ
мінез-қүлқында тәрбиелеу.
Қоршаған ортаға жауапсыздықпен қараушыларға жол бермеу.
Оқушылардың бойында
қалыптастыру.
Экологиялық тәрбиенің басты міндеттері:
Өмірде және нақты еңбек іс-әрекетінде экологиялық білімді қолдана
білу, іскерлікке төселу.
Табиғатты қорғау және өзгертуге байланысты оқушыларды жаппай
қоғамдық пайдалы еңбекке қосу.
Мектепте экологиялық білім мен тәрбие қоғамын ұйымдастыру.
Табиғатпен саналы жан-жақты қарым-қатынасқа үйретілген жеке түлға түрлі қасиеттерге
Экологиялық тәрбие мақсаты мен мазмұнын негізге ала отырып, ең
Жеке түлға бойында экологиялық ұғым қалыптастыруда алғашқы орын байланыстарды
Оқушылар бастауыш кластарда табиғат туралы мәліметтер алады. Бұл мәліметтер
Оқушылардың табиғатта қарым-қатынасы экологиялық ережелерді меңгерту және табиғатқа өзін-өзі
Экологиялық тәрбиенің мәнін экологиялық білім мазмұнының аспектілері айқындай түседі.
Бұл аспектілер экологиялық білім мазмұнын анықтайтын негізгі компоненттер бола
Экологиялық мәдениет деп жеке адамның бойында табиғатты қорғау талабын
Сонымен, мектептердің алдында тұрған міндеттерінің бірі - жас ұрпақтың
1.2. Дүниетану пәнінде бастауыш сынып оқушыларының топсаяхаттар арқылы экологиялық
Экологиялық мәдениет қалыптастыру кұралының бірі - дүниетану пәні болып
4-сыныпта топсаяхаттар негізінен белгілі бір тақырыпқа сәйкес ұйымдастырылады. Оны
Тарау. Тақырып. Топсаяхатқа шығатын жер. Атқарылатын жұмыс түрі.
1. Адам. Адам өмірін-дегі еңбектің ролі. Мұражай. Тарихи ескерткіштермен
2. Табиғат. Табиғатты зерттеу әдістері. Жергілікті жер Жергілікті жердің
3. Табиғат. Құрлық бетінің түрлері. Жергілікті жер Жергілікті жер
4. Табиғат. Пайдалы қазбалар. 1. Пайдалы қазба алына-тын орын,
3. Геологиялық мұражай. Пайдалы қазбаның түрі, өндірілу әдісі,
5. Өлкенің өсімдіктері мен жануарлары. Өсімдіктер мен жану-арлардың табиғи
6. Жер – ғарыш денесі. Жердің өз кіндігінен және
7. Туған ел. Отан. Ауылдағы немесе қаладағы кәсіпорын. Еңбек
Педагогикалық әдебиеттерде топсаяхаттар жөнінде екі көзқарас бар:
топсаяхат әдіс ретінде;
топсаяхат оқытуды ұйымдастырудың формасы ретінде.
Қазіргі дүниетануды окыту әдістемесі топсаяхатты оқытуды ұйымдастырудың формасы ретінде
«Экскурсия» (топсаяхат) (латынньң ехсurro выбегаю, шығамын) сөзінің мағынасы
Бастауыш мектепте бағдарламага сәйкес табиғатқа, өндіріс, ауыл шаруашылығы орындарында,
Топсаяхат - бұл обьектілер мен құбылыстарды олардың табиғи ортасында,
Бастауыш сыныптарға арналған дүииетану бағдарламаларында балалардың қоршаган табиғатты бақылауына
Бақылау арқылы оқушыны табиғаттың біртұтастығына және алуан түрлілігіне көз
Оқушылардың тірі және өлі табиғат, тірі табиғат компоненттері арасындағы,
Бақылау дегеніміз - оқушылардың түсінікпен ұғымдардың, іскерлік пен дағдыны
Екіншіден, ол материалистік дүниетанымның қалыптасуына себепкер болып, табиғи құбылыстардың
Бақылауды үйымдастырудағы негізгі талаптың бірі әбден ойланып жасалған тапсырма
Топсаяхаттар — оқушыларды нақтылы заттармен және құбылыстармен оларды табиғи
Топсаяхаттың мазмұны алдыңғы өткен материалдарды оқып білумен байланысты болды,
Топсаяхаттарды пәндік белгілеріне қарай да топтастыруға болады: ботаникалық және
Зоологиялық топсаяхаттарды өткізетін орнына қарай төмендегіше бөлуге болады. Табиғатта,
Кездесетін кейбір қиындықтарына қарамай табиғат аясында өткізілетін зоологиялық топсаяхаттардың
Топсаяхат - сабақ ретінде;
Топсаяхат - сыныптан тыс жүргізілетін шара ретінде;
Сабақ ретіндегі топсаяхатта оқушылар қоршаған табиғи ортаны, жыл мезгілдеріне
Сыныптан тыс шара ретіндегІ топсаяхаттарда оқушылардың табиғат қорғаушылық іс-әрекеттерін
Бақылау барысында оқушылар қабылдайтын обьектілерін салыстырады, теңестіреді, оларға тән
Сыныптан тыс шара ретіндегі топсаяхаттар түрі.
а) Биологиялық топсаяхаттар (оқушылар табиғат
бақылау, сабақтарда қолдану үшін табиғи материалдар жинақтайды);
б) Өлкетану топсаяхаттарі (дала, орман, өлкетану мұражайына бару);
в) Өндірістік топсаяхаттар (биологиялық
орындарында өткізілетін).
Әдебиеттерде «Экологиялық топсаяхат» деген термин болмағанымен, экологиялық негіздері бар
Зерттеу жұмысында топсаяхаттар арқылы экологиялық мәдениетті қалыптастыруды қарастырамыз.
Бұл топсаяхаттар бақылау және салыстыру әдістеріне негізделетінімен, оқушыларды адам
Топсаяхатқа дайындау. Әрбір топсаяхатты мұғалім мұқият, күні бұрын дайындайды.
Топсаяхат тақырыбын, негізгі түсініктер мен ұғымдарды аынықтайды. Топсаяхат өтетін
Топсаяхат жоспарында мына элементтер болуы керек: білімділік, дамытушылық және
мұғалімнің кіріспе сөзінде немесе оқушылармен кіріспе әңгімесінде тірі және
оқушылардың өз бетімен орындайтын шығармашылық жұмыстары; оқушылардың есеп беру
өзбетімен жұмыстың орындалуын тексеру;
қорытынды әңгіме;
Топсаяхатқа оқушылар да әзір болуы керек:
мүғалім алдын-ала оқушыларды топсаяхат тақырыбымен, оның
мақсат-міндеттерімен таныстырады;
сүрақтар, тапсырмалар беріліп, оларға топсаяхат барысында жауап беріледі;
оқушылар топқа бөлініп, әр топқа жетекші тағайындалады;
топсаяхаттың тиісті құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілуі.
Дүниетану пәні бағдарламасында жылдың әр мезгілі бойынша міндетті түрде
Топсаяхаттың мақсаты: оқушыларға көктем мезгіліне тән белгілер туралы
Топсаяхат алдында мұғалім онда қаралатын бірқатар мәселелерді анықтайды: өсімдіктер
Топсаяхаттан кейін сынып бөлмесінде «Көктем көріністері» атты стенд жасалады.
Қысқы, көктемгі ауа райы (сурет).
Ерте гүлдейтін өсімдіктер (фото).
Бірінші болып қайта оралатын құстар (сурет).
Топсаяхатты қорытындылауға арналған сұрақтар оқушыларға алдын-ала беріледі.
Жыл мезгілдерін атаңдар, қыс, көктем айлары қандай?
Қыста орман қандай еді? Қазір қандай? (топсаяхат материалдары бойынша).
Көктем туралы қандай тақпақтар білесіңдер?
Табиғаттағы өсімдіктерді, жануарларды қорғауға не істедіңдер?
Топсаяхатты қорытындылау барысында үйге көктем туралы шығарма жазып келу
Тапсырмалар қысқа әрі нақты болып, оқушылардың зейінін зерттеуші зат
Мұғалім мынаны есте сақтауы керек: табиғи материалдарды оқу
Топсаяхаттағы табиғатты қорғау мәселелері.
Оқушыларды табиғатқа деген қамқорлық қарым-қатынаста тәрбиелеуде топсаяхаттардың мүмкіндігі өте
ағаштар мен бұтақтардың сабақтарын сындырмау;
гүлдеп түрған өсімдіктерді тамырымен жұлмау;
өсіп түрған өсімдіктің гүлін жұлмау;
ағаштың қабығын сыдырмау, т.б. нұсқаулар береді.
Оқушылар жерге қонған құстардың тобын қууға болмайтынын, себебі олардың
Мұғалім оқушыларға қыстайтын құстарға қатты аязды қыстың күнінде көмек
Мұғалім бақылау құрылымын, яғни оны ұйымдастыру тәсілдерін меңгере білуі
Қорыта айтқанда, бастауыш сынып оқушыларының экологиялық мәдениетін қалыптастыруда топсаяхаттар
Жалпы білім беретін мектептерде экологиялық білім мен экологиялық мәдениет
Интеллектуалдық, эмоционалдық, іскерлік, коммуникативтік жағынан оқушыны айналадағы дүниемен (табиғатпен,
Экологиялық нормалардың, ережелердің кажеттілігін бастауыш сынып оқушыларының мінез-құлқында тәрбиелеу
Біріншіден, «Адам» блогы жаңа. «Дүниетану» біздің мектептеріміздің тарихында адамды,
Екіншіден, әр блоктың мазмұны сыныптан сыныпқа қарай біртіндеп күрделеніп,
Үшіншіден, әр блок мазмұнының өзара байланысы адамның еңбек әрекеті
Қоршаған дүниедегі табиғат туралы білімді игеріп, табиғат қорғау мәселелерін
Дүниетану - «дүние» мен «тану» деп аталатын екі бөліктен
Оқушылардың табиғатты оқып-үйренудегі білімділік және тәрбиелік міндеттерін бөліп қарауға
Табиғатты белсенді танумен байланысты жүргізілетін жұмыс түрлері неғұрлым көп
Оқушының табиғат құпияларын білуге деген ынтасы өте ерте пайда
Табиғатты пайдалануға жауапсыз қараудың түп тамыры әр адамның санасына
Бастауыш сатыда экологиялық білім мен тәрбие беруде «Дүниетану» пәнінің
табиғат объектілері мен
табиғи объектілер мен құбылыстар арасындағы өзара байланысты, тәуелділікті, олардың
оқушылардың экологиялық мәдениеті мен экологиялық ойлау стилін тәрбиелеу.
Табиғатты танып білу тек онымен тікелей қарым-қатынаста болғанда ғана
Экологиялық тәрбиенің мәнін экологиялық білім мазмүныньщ аспектілері айқьшдайды. Ал
Табиғат ұғы-мына тірі және өлі табиғат объектілері кіреді. Олар
Адам және таби-ғат- бүл сан алу-ан байланыстар, байланыстардың негізгі
Өсімдіктер, жануарлар, адам- тірі организмдер, тірі табиғат-тың бөлігі.Тірі организм-біртүтас
Тірі және өлі табиғатқа құбылыстар тән. Табиғи қүбылыстар
өзара байланысты және оларға өзгерістер тән. Та биғатқа маусымдық
4-сыныптың оқулығындағы оқушылардың гылыми түсінігін қальштас-тыратын материал қатарына төмендегідей
2. Нормативтік компонент - әлеуметтік және табиғи ортадағы адамның
Нормативтік компонент камтитын тақырыптар қатарына: Өсімдіктер мен жануарлардың «Қызыл
3. Экологиялык білім мазмұнының құндылық компоненті оқушылардың оқып отырған
Дүние
Дүниетану оқулығындағы құндылық компонентінің мәнін ашатын такырыптар: «Ауаның маңызы»,
4. Іс-әрекеттік компонент ерекшелігі балаларға «нені, қалай дұрыс жасаған
Адамның табиғатқа деген эмоционалдық қарым-қатынасын қарастырып отырғандықтан эмоция топтарына
Сондықтан оң эмоцияларды қатынастарды дамытумен қатар, теріс, жағымсыз эмоцияларды
Адам табиғаттың әсемдігі қуаныш, шаттану, рахат сезімде болуы стихиялы
Оқушылардың ең басты іскерлігі дегеніміз-ол оқушының өзін қоршаған ортаны
Топсаяхат кезінде табиғатта жүргізілетін бақылау, қоғамдық - пайдалы еңбекті
Үш түрлі іскерлік туралы айтуға болады.
а) Іскерліктің бірінші түрі - мінез-құлықтың жеке мәдениетін сақтау.
Мысалы: қоршаған ортадағы теріс құбылыстарға өндіріс қалдықтарымен
ластану, т.б. жол бермеу;
б) Табиғи ортаға бөгде адамдардың теріс әсер етуін болдырмауға
бағытталған.
Мысалы: үсақ (заңсыз гүлді өсімдіктерді жинау, қүстарды, балықтарды аулау).
Табиғи ортада өзін-өзі ұстау ережесін бұзуы (қүрақ, ағашты шабу,
в) Пайда болған жағымсыз құбылыстарды жою үшін іс-әрекет жасау.
Мысалы: басталып келе жатырған өртті сөндіру (демалыс орындары жанында-ғы
Дүниетану пәні бойынша жүргізілетін топсаяхаттар барысында кіші мектеп жасындағы
Бағдарламалық материалдардың оқулыкта берілу мазмұны мен оны өткізудің әдістемелік
Топсаяхаттарда экологиялық мәдениет қалыптастыру мүмкіндіктері
Топсаяхаттың тақырыбы Танымдық компонент Нормативті компонент Құндылық компонент Іс-әрекеттік
Судың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы
Топырақтың табиғат-тағы және адам өміріндегі маңызы
Саябақтағы өсімдіктер және жануарлармен танысу
Өсімдіктер мен жануарлар өміріндегі көктемгі өзгерістер
Адамдардың көктемгі, жаз басындағы таби-ғатта жүргізетін жұмыстары
Шартты белгілер:
- кейбір элементтер ғана камтылған.
4-сыныптың оқулығындағы материал мазмұны және оны өткізудің ұсынылып отырған
Бірінші тарау бойынша қорытынды
Топсаяхаттар арқылы экологиялық мәдениет қалыптастырудың теориялық негіздерін қарастыра келіп,
Бүгінгі күні бүкіл адамзаттың алдында түрған өмірлік маңызы бар
Қорыта айтқанда, табиғаттың даму заңдылықтарын оқыту мен жас ұрпақты
2. Бастауыш сынып оқушыларының топсаяхаттар арқылы экологиялық мәдениетін қалыптастыруға
2.1 Анықтаушы эксперимент материалдарын дайындау, жүргізу, өңдеу
Педагогикалық тәжірибелік эксперимент 3 кезеңнен тұрады:
Анықтаушы эксперимент
Қалыптастырушы эксперимент
Ба0ылау жэксперимент3
Оқушылардың қоршаған табиғи ортаға деген қатынасын, экологиялык білім, іскерлік
Эксперимент жүргізер алдында оқушылардың табиғатты танып білу, табиғи ортада
4-сыныптағы дүниетану пәнін оқыту барысында топсаяхаттарда экологиялық мәдениет қалыптастыру
Бастауыш сыныптар оқушыларының экологиялык білім деңгейі мен білім және
Топсаяхаттарда экологиялық мәдениет қалыптастыру үшін материалдарды іріктеп, жинақтау.
Бағдарламаға жасалған талдау 4-сыныпта жоспарланған топсаяхаттардың тақырыбын анықтауға және
Топсаяхаттарда экологиялық мәдениет қалыптастыруда туған өлке жергілікті жердің табиғи
БІРІНШІ ӘДІСТЕМЕ
Өлі табиғат заттарын белгіле
а) жапырақ, аспан, жел, аң,
б) өсімдік, күн, ауа, жер
в) су, жүлдыз, ай, тау
Мақсаты: Төртінші сынып окушыларының экологиялық танымдық компонентін меңгеру
ЕКІНШІ ӘДІСТЕМЕ
Ұядан құлап түскен, торғайдың әлі үша алмайтын балапанын көрдің.
а) көңіл аудармаймын
б) ұясына қайта саламын
в) біраз қызықтаймын да, тастап кете беремін
Мақсаты: Төртінші сынып оқушыларының нормативтік компонентті меңгеру дәрежесін анықтау.
ҮШІНШІ ӘДІСТЕМЕ
Наурыз мейрамында мүғалім бұлақ көзін тазартуға шақырады.
а) міндетті түрде бүл шараға қатысамын
б) менен басқалары да бар деген оймен бармаймын
в) ешқандай ойыма алып қиналмаймын, есіме түссе барамын
Мақсаты: Төртінші сынып окушыларының экологиялык тәрбиенің іс-әрекеттік компонентін меңгеру
ТӨРТІНШІ ӘДІСТЕМЕ
Бүлдірген теруге барғанда күн өте ыстық болып кетті. Сен
а) күн ыстық болса да, біртіндеп теріп аламын
б) бүтақтарды сындырып алып, көлеңкеге кетіп теремін
в) жолымда өсіп тұрған ағаштармен гүлдермен басыма күн өтпес
үшін телпек жасаймын.
Мақсаты: Төртінші сынып оқушыларының табиғат әсемдігін сезіне, табиғат байлығын
Оқушылардың жауаптарын талдау үшін
төмендегі көрсеткіштер алынды:
1-әдістеме бойынша 2-әдістеме бойынша
а) Дұрыс жауап
б) Дұрыс емес жауап а) Норманы біліп орындайтындар
б) Норманы білмейтіндер
в) Нормаға немқұрайлы қарайтындар
3-әдістеме бойынша 4-әдістеме бойынша
а) Жағымды
б) Жағымсыз
в) Немқұрайлы а) Дұрыс жауап
б) Дұрыс емес жауап
Талдау нәтижесінде төмендегідей қорытынды жасалды:
1-әдістеме
Жауап көрсеткіштері Сыныптар
4а (эксперимент) сыныбы бойынша 4ә (бақылау)
сыныбы бойынша
Дұрыс жауап 10 10
Дұрыс емес жауап 9 13
Сауалнамаға қатысқан оқушылар саны 19
2-әдістеме
Жауап көрсеткіштері Сыныптар
4а (эксперимент) сыныбы бойынша 4ә (бақылау)
сыныбы бойынша
Норманы біліп орындайтындар 6 5
Норманы білмейтіндер 9 10
Немқұрайлы қарайтындар 4 8
Сауалнамаға қатысқан оқушылар саны 19
3-әдістеме
Жауап көрсеткіштері Сыныптар
4а (эксперимент) сыныбы бойынша 4ә (бақылау)
сыныбы бойынша
Жағымды 4 5
Жағымсыз 6 9
Немқұрайлы 9 9
Сауалнамаға қатысқан оқушылар саны 19
4-әдістеме
Жауап көрсеткіштері Сыныптар
4а (эксперимент) сыныбы бойынша 4ә (бақылау)
сыныбы бойынша
Дұрыс жауап 8 9
Дұрыс емес жауап 11 14
Сауалнамаға қатысқан оқушылар саны 19
4-сынып оқушыларына жүргізілген анықтаушы эксперимент материалдары окушылардың табиғатты, қоршаған
2.2. Қалыптастырушы эксперимент материалдарын дайындау, жүргізу, өңдеу.
Қалыптастырушы эксперимент _________________ облысы, ____________ ауданындағы _________________________ мектебінің 4а
дүниетану пәнінде өткізілетін топсаяхаттарға экологиялық мазмұн беру;
табиғатты корғаудың эмоционалдык құндылық мәнін ашу;
қоршаған ортаны зерттеудің бақылау, салыстыру әдіс-тәсілдерін қолдана орындалатын тапсырмаларын
Экспериментті бастаған кезден-ақ топсаяхаттарға экологиялық мазмұн беруге ерекше көңіл
4а сыныбында анықтаушы эксперимент нәтижесі де оқушылардың табиғи ортада
Төртінші сынып оқушыларына экологиялық білім дүниетану пәнінің, алғашкы сабағынан
Бұның мәні табиғаттан адамға бағытталған байланыстар негізінде алынады, яғни
Адамның табиғатқа тигізетін әсерлері.
Егер осы түсініктер сабақтарда, кейін топсаяхаттарда беріліп, нақтыланып отырса,
Төртінші сынып оқушыларына экологиялық мәдениет қалыптастырудың топсаяхаттарда тиімді жолдарының
Еске салынатын белгілер қолданудың педагогикалык міндеттері:
Окушыларға табиғатта өзін-өзі ұстау ережесі мен нормалары туралы түсінік
Белгілердің мазмүны мен әдістемесі жөнінде мүғалім топсаяхаттарда оқушыларға топтық
Әдетте, оқушылар «құмырсқа илеуін бұзуға болмайды», «құстың үясынан балапанды
Құмырсқа илеуін бұзба;
Әдемі бунақденелерді орынсыз аулама;
Табиғатта өрмекшілерді өлтірме және олардың торын бұзба, олардың
пайдасы мол;
Қүс ұясына жақындама, жүмыртқаларын алма;
Ұядағы кұс балапандарына тиме;
Жабайы жануарларды үстап, үйге алып кетпе;
Бақа, жыландарды өлтірме, олардың пайдасы басым;
Ағаштарды кеспе;
Ағаш бүтақтарын сындырма;
Ағаш қабығына атыңды ойып жазба;
Жидек бұтасын сындырып, түбімен жұлма;
Табиғи гүлдерді жүлма, гүл шоғы үшін гүлдерді арнайы осіреді;
Жеуге жарамсыз саңырауқүлақтарды таптама, олар орман үшіп қажет
Әсем гүлдерді таптамауға тырыс;
Қатты шулаудан аулақ бол;
Алау жағатын орынға абай бол;
Жануарлар көбейетін кезде орманға, паркке итті ертуге болмайды;
Өзіңнен соң қоқысты тастама;
Кірпі «орманда тазалық сақтаңдар дейді!»
Су қоймасына қоқыс т.б. заттар лақтырма;
Қүс балапандарын сақтаңдар;
Табиғи обьектілерге атыңды жазба;
Тұщы суды үнемде.
Төртінші сыныпта барлығы төрт топсаяхат жоспарланған. Оның екеуі тікелей
«Бақылау - айналадағы дүниені танып білу әдісі» топсаяхатының міндеттері:
судың табиғаттағы және адам өмірІндегі маңызы;
топырақтың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы;
саябақтағы өсімдіктер мен жануарлармен танысу;
өсімдіктер мен жануарлар өміріндегі көктемгі өзгерістер;
адамдардың көктемгі, жаз
Дүниетанудағы оқыту әдістемесіне сай топсаяхат жоспары қүрылады. Ол топсаяхат
Табиғатқа ұйымдастырылған "Судың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызы" топсаяхатында
«Ұядағы қүс балапандарына тиме», «Жабайы жануарларды ұстап, үйге алып
Бүл еске түсіру белгілерін үйге бере отырып, окушыларға келесі
Экологиялық топсаяхат «Табиғат – алтын бесігің»
Мақсаты – Төртінші сынып оқушыларының туған жер туралы түсініктерін
Тәрбие шарасы барысында, ең алдымен Қазақстан туы, Елтаңбасы, ұлттық
Бала болсын мейлі,
Дана болсын ойлы.
Кіндік кескен жерін
Алтын бесік дейді.
Тәрбие шарасының қорытынды бөлімінде «Жеті атасын білмеген жетесіздің қылығы»
Топсаяхат «Көкжиек сызығы»
Мақсаты – оқушылардың бұрын алған білімдерін қайталай отырып, көкжиек
Топсаяхат барысында көкжиектің негізгі және аралық тұстарын анықтауға жаттықтыру,
1. Кіріспе әңгіме:
Көкжиек бағыттарын есіңе түсір.
Біржаққа барарда бағытыңды қалай анықтайсың?
Қағазға көкжиек бағыттарын жаз.
2. Оқушылар білімін тереңдетіп, шығармашылық қабілетін дамыту мақсатында төмендегі
3. «Топсаяхаттан алған әсерім» атты шағын әңгіме жазу.
Төртінші сыныптың дүниетану оқулығында қоғам, адам, отбасы ұғымдарына
Топсаяхаттарда экологиялық тәрбиенің нормативтік компоненттерін жүзеге асыру үшін «Табиғатта
1-тапсырма (ситуация)
Топсаяхатқа шыққан оқушыларға кешкілік шатыр құрып дем алуға және
Осындай күтпеген жағдайлардың болу мүмкіндігін ескере отырып, міндетті түрде
2-тапсырма (ситуация)
Балалар шөп арасынан қарлығаштың әлі ұша алмайтын балапанын көрді,
Осы әрекетті қалай бағалайсыңдар?
Жауабы: Балапанды үйреншікті табиғи ортасынан алып кетуге болмайды. Адамдардың
3-тапсырма (ситуация)
Судың арғы жағында өсіп тұрған әсем ақ түңғиықтарға ер
Ер балалардың бұл әрекетін қалай бағалар едіңдер?
Жауабы: гүлдер әрдайым табиғи ортаға ерекше бір әсемдік беріп
4-тапсырма (ситуация)
Орманға келген соң Әсем «Бұл жер тіпті тып-тыныш, көңілсіз
Әсемнің әрекетіне қандай баға бересіңдер.
Жауабы: Қатты дыбыс айналадағы аңдар мен құстарды үркітеді. Табиғат
4-сыныптағы топсаяхаттар барысында осы мағыналас түрлі ситуция (тапсырмалар) оқушыларға
Топсаяхаттарда экологиялық мәдениет қалыптастырудың тағы бір жолы -
Бастауыш сынып оқушыларының сезім мүшелері аркылы қабылдауы жоғары екенін
Окушылар алдымен мұқият бақылап, сонан соң салыстыру тәсілі арқылы
Бақылай отырып, салыстыру үшін тапсырмалар төмендегідей үлгіде берілді: тоғай,
Немесе көрнекілікті салыстыру, яғни екі суреттің көрінісіне сипаттама беру.
Сонымен, қалыптастырушы эксперимент жоғарыда қарастырылған экологиялық мазмұнды материалдарды топсаяхаттар
Бақылау эксперименті
1-әдістеме
Экологиялық танымдық компонентін меңгеру деңгейі
Сыныбы
Сұрақ
көрсеткіші Экспериментке дейінгі Эксперименттен кейінгі
4а сыныбы эксперимент 4ә сыныбы
бақылау 4а сыныбы эксперимент 4ә сыныбы
бақылау
Саны Сапа Саны Сапа Саны Сапа Саны Сапа
Дұрыс жауап 10 52,6% 10 43,5% 16 84,2% 11
Дұрыс емес жауап 9 47,4% 13 56,5% 3 15,8%
2-әдістеме
Қоршаған ортада өзін-өзі ұстай білу ережелерін, яғни экологиялық тәрбиенің
Сыныбы
Сұрақ
көрсеткіші Экспериментке дейінгі Эксперименттен кейінгі
4а сыныбы эксперимент 4ә сыныбы
бақылау 4а сыныбы эксперимент 4ә сыныбы
бақылау
Саны Сапа Саны Сапа Саны Сапа Саны Сапа
Норманы біліп орындағандар 6 31,6% 5 21,7% 11 57,9%
Норманы білмейтіндер 9 47,4% 10 43,5% 6 31,6% 9
Немқұрайлы қарайтындар 4 21,0% 8 34,8% 2 10,5% 8
3-әдістеме
Қоршаған орта жағдайын жақсартуға өзіндік мүмкіндік үлес қосу, экологиялық
Сыныбы
Сұрақ
көрсеткіші Экспериментке дейінгі Эксперименттен кейінгі
4а сыныбы эксперимент 4ә сыныбы
бақылау 4а сыныбы эксперимент 4ә сыныбы
бақылау
Саны Сапа Саны Сапа Саны Сапа Саны Сапа
Жағымды 4 21,1% 5 21,7% 7 36,8% 6 26,1%
Жағымсыз 6 31,6% 9 39,1% 5 26,4% 9 39,1%
Немқұрайлы 9 47,3% 9 39,2% 7 36,8% 8
4-әдістеме
Қоршаған табиғат әсемділігін сезіне, табиғат байлығын тиімді пайдалану, яғни
Сыныбы
Сұрақ
көрсеткіші Экспериментке дейінгі Эксперименттен кейінгі
4а сыныбы эксперимент 4ә сыныбы
бақылау 4а сыныбы эксперимент 4ә сыныбы
бақылау
Саны Сапа Саны Сапа Саны Сапа Саны Сапа
Дұрыс жауап 8 42,1% 9 39,1% 14 73,7% 10
Дұрыс емес жауап 11 57,9% 14 60,9% 5 26,3%
Екінші тарау бойынша қорытынды
Дүниетану бағдарламасы мен оқулығына талдау жасай келе, табиғат туралы
Жүргізілген педагогикалық эксперимент нәтижелері оқу пәндерінде экологиялық мәдениет қалыптастыру
Жүргізілген педагогикалық эксперимент жүмыстарының нәтижесі төмендегідей.
Бастауыш сыньш оқушыларына топсаяхаттар арқылы экологиялық мәдениет қалыптастыру тақырыбындағы
Оқушылардың табиғатты танып білу, табиғи көркейту және
табиғат сүлулығын көре білу жайын анықтау мақсатында әдістеме қүрылды,
Дүниетану пәнінде табиғаттағы өзара себеп-салдар байланысты
ашуға пайдалану мүмкіндіктері анықталып, топсаяхаттарда экологиялық мәдениет қалыптастырудың тиімді
Қалыптастырушы эксперимент барысында жинақталған материалдар топсаяхаттар арқылы тәрбие берудің
ҚОРЫТЫНДЫ
Бастауыш сынып оқушыларының экологиялық тәрбиелілігін қалыптастыруда дүниетану пэні бойынша
Жүргізілген педагогикалық эксперимент жұмыстарының нәтижесі, топсаяхаттарда экологиялық мәдениетті қалыптастыру
Зерттеу барысында экологиялық мәдениет қалыптастыру мақсатында көрсетілген тиімді жолдар
Зерттеу жүмысының нәтижесі топсаяхаттар арқылы экологиялық мәдениетті қалыптастырудың төмендегідей
Дүниетану пәнінің топсаяхаттарына экологиялық мазмұн беру; табиғатты қорғаудың нормативтік,
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақстан Республикасының Конституциясы - Алматы: 1999. 42 б
Назарбаев Н.А. Қазақстан-2030 -Ел Президентінің
халқына жолдауы. - Астана: 2003.
Қазақстан Республикасы Білім тұжырымдамасы, 1997.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. - Алматы: 2000
Қазақстан Республикасы орта
стандарты. - Алматы, 2002; 74 б.
Экологиялық білім беру бағдарламасы. - Алматы:1999.
Дүниетануды оқытудың әдістемесі.
Дүниетану. 4 сыныпқа арналған оқулық, 2004.
Имағанбетова Р. Тұлғалар тағылымы. //Қазақстан мектебі, 2001, №6, 25-27
Есеева Р. Экологиялық білім берудің ерекшеліктері //Бастауыш мектеп, 2000,
Әлімқүлова Э. Табиғатты қорғау дәстүрлерінін тәрбиелік мәні. //Бастауыш мектеп,
Жақсыбеков Ә. Қазақстанда экологиялық мәдениетті қалыптас-тырудың тарихи негіздері және
Мамбетқазиев Е.А. Сыбанбеков К.Ж. Табиғатты қорғау.-Алматы,
1990.
Бродский А.К. Жалпы экологияның қысқаша курсы. - А, Ғылым,
1998, 76 б.
Захлебный А.Н. Экологическое воспитание младших школьников. /
Миронов А.В. Содержание экологического оброзования будущего учителя. -Казань, 1989,
Захлебный А.Н. Школа и проблемы охраны природы, содержа-ние природоохранительного
Мельчаков Л.Ф Табиғаттануды оқыту және бала тәрбиесі. -
Исмаилов И.В и др. Биологические экскурсий. - Книга
Верзилин Н.М. Корсунская В.М. Общая методика преподования биологий. -М;
Сарыбеков Н, Кабирова С. Экологиялық білім
Қоянбаев Ж.Б, Қоянбаев Р.Н. Педагогика. - Астана 1998,149-156 б
Цветкова И.В Экологическое воспитание младших школьников. - М; 2000;176с.
Жалпы білім беретін мектептің оқу бағдарламасы. - А, 1997;
Қазақстан Республикасы білімінің
сыныптар). - А, Республикалық баспа кабинеті, 1997, 177 б.
Жүнісова К, Аймағамбетова Қ, Олейник З.Ф. Дүниетану. - А;
«Атамұра», 1998.
Жүнісова К, Аймағамбетова Қ, Олейник З.Ф. Дүниетануды оқыту
әдістемесі. - А; «Атамұра». 1998.
Дәуренбеков Ж, Асқаров 3. Жасыл әлемге саяхат. - А,
Цветкова И.В. Экологический светофор. - М., 2000; 64 с.
Қ. Аймағамбетова. Бастауыш сыныптарда дүниетануды оқытудың
теориялық негізі. – Алматы, « Балауса» баспасы, 2003; 96
Методика воспитательной работы: Учебное пособие для студентов высших учебных
Исағұлова М. Біз – табиғат перзентіміз //Бастауыш білім, 2004,
Моюлбаева Н. Табиғатты аялау мәдениеті //Бастауыш білім, 2005, №3,
Нұрғалиева Г. Суды қорғау. //Бастауыш білім, 2006, №2.
Керімқұлова Г. Адам және өсімдіктер мен жануарлар //Бастауыш білім,
Сламбекова Н. Қазақстан табиғат ғажайыптары.- Алматы: «Аруна» баспасы, 2006.-11б.
9
Танымдық компонент
Нормативтік
компонент
Окушылардың
табиғи ортаға,
өсімдіктер мен
жануарларға
қатысы
Табиғатты
кұқықты
қорғау
республика
және облыс
көлемІндегі
актілері,
оларды сақтау
Қызыл кітап.
Қорықтар рөлі
Адамның
табиғатқа
қатысы мен
ондағы мінез-қүлык мотивтері
Адамның
табиғи ортада
өзін-өзі
ұстау нормалары
мен ережелері
және оларды
орындау
Құндылық компонент
Адамның көңіл-
күйі,
денсаулығы,
өмірі қоршаған
табиғи орта
жағдайына
байланысты
және тәуелді.
Табиғат -тыныс алу, тамақтану,
еңбек,
демалыс, яғни тіршілік көзі.
Табиғат - халық
шаруашылык іс-
әрекетіне дем
беруші және
әсемдік көзі.
Табиғат сұлулығына деген
эмоционалдык
эстетикалық
сезімін ауызша
және жазбаша
түрде жеткізу.
абиғат
Іс-әрекеттік компонент
Адамның
денсаулығын нығайту мен сақтау ісіндегі енбектің ролі.
Еңбектің түрлері, ойындармен ұштасуы.
Жыл мезгілдеріндегі адамдар еңбегінің сипаты коршаған табиғи ортаны жаксартудағы
Табиғат - адамдардын оны тиімдІ пайдалану, жақсарту, қайта қалпына
Дүниетануды оқытудың теориясы мен технологиясы оқу пәні
Пәнді оқытуда жоспарланған нәтижелер
Бастауыш мектепте дүниетануды оқыту
Бастауыш сыныптарында дүниетану үйірме жұмыстары
Дүниетану пәнінен дәріс кешені
Шағын жинақталған бастауыш мектепте оқытудың басты ерекшелігі
Проблемалық оқыту жолдары мен әдістемесі
«Бастауыш мектепте дүниетануды оқытудың теориясы мен технологиясы» пәнінің әдістемелік кешені
Бастауыш сыныпта дүниетанымды оқытудың әдістемесі
Бастауыш сынып оқушыларының біліктерін қалыптастыруда сыныптан тыс жұмыстың ерекшеліктері