Израиль жеріндегі еврей халқының монотеистік діні
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
I ҰЛТТЫҚ ДІНДЕР ҚОҒАМДЫҚ ТАРИХИ ПРОЦЕСС РЕТІНДЕ 6
1.1 Ұлттық діндер құндылықтарының өзара қатынастық сипатына қарай әлеуметтік
ІI ҰЛТТЫҚ ДІНДЕРДІҢ РУХАНИ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫНЫҢ МӘНІ МЕН ТАБИҒАТЫ 15
2.1 Ұлттық діндердің рухани құндылықтары 15
2.2 Қазақстандағы Ұлттық діндердің жағдайы және 46
негізгі құндылықтарының алатын орны. 46
ҚОРЫТЫНДЫ 54
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 56
КІРІСПЕ
Діннің адамзат тарихында алатын орны ерекше. Өз тарихында діни
Жер бетіндегі діни көзқарас, дүниетаным ежелгі заманнан бері келе
Дін тарихында ұлттық діндердің қалыптасып, алған орны ерекше. Ондай
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Адамзат тарихында құндылықтардың қалыптасуы мәселесі ерте
Ұлттық діндер мәдениетіндегі руханилық феномен жөнінде тарихи процесте әр
Бұл зерттеу жұмысымның көлемінде әлеуметтік философиядағы ұлттық діндер мәдениетінің
Дамыған мәдениетті қоғамды қалыптастыру міндеттері әрбір этикалық қауымдастықтың дамуы,
Әлеуметтік философиядағы ұлттық діндердің құндылықтарын рухани дүниені дамытуына қоғамда
Ұлттық діндердің фундаменталдық құндылықтары атты тақырыптың зерттелу деңгейі. Құндылықтарды
Қысқаша тоқтала кетсем. Антика заманында өмір сүрген Сократ: „Игілік
Антикалық дәстүрге тән құбылыс құндылықтарға өзіндік жіктеме беруде. Мәселен,
Ф. Бэкон өзінің „Жаңа Оргононда” индуктивті методологиясы арқылы игілік
Неміс классикалық философиясында құндылықтар әлемі жаңа ұғымның кең таралуымен
Персоналистік онтологизм бағытының өкілі М. Шелердің басты ерекшелігі –
Мәдени – тарихи релятивизм концепциясы бағытының өкілдері – Дильтей,
Құндылықтардың әлеуметтік концепциясы бағытының негізін салушы М. Вебер. /7/
Құндылық - әлеуметтік субъектіге қажеттілігі бар, маңыздылығы айқындалған норма
Аксиологияның ілім ретінде қалыптасуына үлесін қосқан философ Ф. Ницше
Әлемге, адамдарға, әсемдікке деген махаббат кешірімділік, қанағатшылдық, мейірімділік, қай
„Философияның мақсаты құндылықтарды анықтауда” – деген Ницше. Ол болмыс
Әлеуметтік философиялық антропологияға қарағанда (яғни адама философиясына қарағанда) тұлға
Зерттеу жұмысымның мақсаты мен міндеті.
Зерттеу жұмысымның негізгі мақсаты – ұлттық діндердегі құндылықтарының қалыптасуы
ұлттық діндердегі құндылықтарды діни-тарихи ілімінің негіздері мен ерекшеліктері ретінде
ұлттық діндердегі құндылықтар адам болмысының өзегі екендігін анықтау;
ұлттық діндердегі рухани құндылықтарды барынша ашып көрсету.
Зерттеу жұмысымның жаңалығы.
Зерттеген бітіру жұмыстың ғылыми жаңалығы – ұлттық діндердің негізгі
Диплом жұмысының құрылымы зерттеліп отырған тақырыптың мазмұнына сай кіріспеден,
I ҰЛТТЫҚ ДІНДЕР ҚОҒАМДЫҚ ТАРИХИ ПРОЦЕСС РЕТІНДЕ
1.1 Ұлттық діндер құндылықтарының өзара қатынастық сипатына қарай әлеуметтік
Жер бетіндегі діни көзқарас, дүниетаным ежелгі заманнан бері келе
„Өмір дегеніміз не?”, „Ақиқат деген не?” деген сұрақтар ғасырдан
Құндылықтарды анықтау үшін оның субъектісінің елестету, ойлау, бағалау деңгейіне
Құндылықтар – универсальді өлшем ретінде мәдениеттің, адам болмысының діңгегі
Мұрат - әмбебап, абсолютті құндылықтық өлшемдердің рөлін атқаратын субъектілердің
Адам бойындағы жақсы мінез құлықтар. Бір адамның және қоғамның
Мысалы, діни наным – сенімдердегі адам мен атеистік бағытты
Құндылықтарды зерттеу барысында оның өзіндік ерекшелігін, оны айшықтаушысын, оған
Әлемдегі құбылыстарға адамның құндылықтық қатынасы екі түрлі формада көрініс
„Субъектілік құндылықтарға” - әртүрлі нормаларды танытатын принуиптер, рәміздер, ұстанымдар,
Құндылықтар негізінен адам арқылы анықталатындықтан және олар адам үшін,
Ал, енді тарихи процесте әр түрлі конфессия түрінде
Француздың ғалымы Мишель Малерб өзінің „Адамзат діні” деген еңбегінде
Авраам (Монотеизм) б.э.д. 1850 ж.
Моисей (Иудаизм) б.э.д. 1250 ж.
Зороастр (Зороастризм) б.э.д. 650 - 583 жж.
Лао-Цзы (Даосизм) б.э.д. 605 - 520 жж.
Будда Гаутама (Буддизм) б.э.д. 563 - 483 жж.
Конфуци (Конфуциандық) б.э.д. 551 - 479 жж.
Махавира (Жайнизм) б.э.д. 540 - 468 жж.
Иисус Христос (Христиандық)
Мұхаммед (Ислам) 570 - 632 жж.
Нитирэн (Жапон буддизмі) 1222 - 1282 жж.
Нанак (Сикхизм) 1469 - 1539 жж.
Лютер (Лютерандық) 1483 - 1546 жж.
Генрих ҮІІІ (Англикандық) 1491 - 1547 жж.
Кальвин (Кальвинизм) 1509 - 1564 жж.
Джозеф Смит (Мормондар) 1805 - 1844
Мирза Али Мухаммед (Бахаизм) 1819 – 1850 жж.
Чарльз Тейз Рассел („Иегова куәлары”) 1852 -
Симон Кимбангу (Кимбангуизм) 1887 - 1951
Бұл мағлұматтардың әлі де нақтылануы, дәлелдене түсуі қажет
Мәселен, Нитирэн жапон буддизмінің негізгі қалаушысы емес, ол
М. Малерб жер бетіндегі діндерді үш үлкен топқа бөледі.
1. Бірінші топқа – „Киелі ашылу діндері” жатады.
- иудаизм;
- христиандық;
- ислам;
- мормондар.
Бұлардың бәрі монотеистік, яғни бір ғана құдайды мойындайды, қоғамдық
2. Екінші топқа жататын діндерге ондай тұтастық, ұйымдасқандық жоқ.
- зороастризм;
- сикхи.
Ал политеистік діндерге:
индуизм;
анимизм (синтоизм вуду және т.б.);
антикалық діндер жатады.
Біздің ойымызша, Тәңірі деп ежелгі түркі мәдениетіндегі осы
3. Үшінші топқа философиялық мағынадағы діндер жатады. Олар
- буддизм;
- конфуциандық;
- даосизм жатады. /11/
Әрине, бұл классификация мен пікірталастыруға, оны жақтауға да болады.
Енді әрбір ұлттық діндердің ауқымындағы рухани құндылықтар жүйесіне тоқталып,
Иудаизм.
Израиль жеріндегі еврей халқының монотеистік діні. Адам мен Құдайдың
құдайды, ата – ананы, жақыныңды құрметте;
құдайдың атын бекерден айтпа;
өзіңе кез келген адамды үлгі етпе;
сенбі күні демал;
өлтірме;
ашыналық жасама;
ұрлама;
өтірік куә болма, - деген моральдық нормалар келтірілген.
Иудаизмде Торадан басқа Мишна, Талмуд, Мидраш, Каббала деген діни
Зороастризм
„Өтпелі” діндерге Зороастризм жатады. Бұл ежелгі парсылардың діні. Ол
Екінші „өтпелі” Сикхи. Бұл ХҮІ ғасырда ислам мен
„Сикх” ұғымы – оқушы, шәкірт, ізбасар деген түсінікті білдіреді.
Политеистік діндерге:
индуизм;
анимистік діндер;
Жапондық синтоизм жатады.
Индуизм ежелгі Үндістан жеріндегі көпқұдайлықты мойындайтын, „Веданы” (білім) „Упанишадты”
Индуизмдегі түсінік бойынша адам тіршілікте („сансара”) қайта – қайта
Қазіргі кезеңде модернистік бағыттағы бүкіл әлемге таралуға тиісті „синкретикалық”
Келесі конфессия Жайнизм деп аталады (4 млн-дай өкілі бар).
абсолют деген жоқ;
іс – қимылдың рухани күші бар;
кез келген өмір қасиетті, сондықтан зорлықты терістейді.
Бұл діни бағыттың ерекшелігі касталарды мойындамайды. Вегетариандық тағамды ғана
Жапон халқының ұлттық діні – Синтоизм деп аталады. Бұл
императорлық;
храмдық;
сектанттық;
халықтық.
Осы төртеуі бірігіп елдің рухани құндылықтарының жүйесін түзейді.
Философиялық ұлттық діндерге:
Даосизм;
Конфуциандық жатады.
Даосизм әлемнің жалпы концепциясына сүйене, конфуциандық қоғамдағы өмір ережесіне
Даосизм шын мәніндегі дін деп атай қою қиын. Өйткені
Классикалық Даосизмді Лао – Цзы есімімен байланыстырады, ол адамның
Конфуциандық діни – философиялық бағыт Кун – Фу –
Конфуциандық діні адам мәселесіне философиялық тұрғыдан келеді және этикалық
Бірінші – зиялы адам (Цзюнь Цзы);
Екінші – түкке тұрмайтын адам (Сяо жэнь) деп құндылықтық
Жалпы қытай философиясы мен діндері этикалық құндылықтарды жоғары қоя
Сондықтан адам мәні „бес тұрақтылықтан” (у чан) қалыптасады деп
жэнь (адамгершілік);
и (әділеттілік);
ли (ізгіліктілік);
чжи (даналық);
синь (шынайылық);
Бұл негізгі категорияларға қосылатындар:
сяо (ата – ананы құрметтеу);
ти (ағаны сыйлау);
хэ (үйлесімділік);
цай (дарындылық) және тағы да басқалар. /18/
Сөйтіп, конфуциандық діни философия қаншама ғасыр бұрын-ақ өз қоғамына
Конфуциандық дінінің құндылықтары ішінен әлеуметтік қатынастарды реттеушілеріне жатқызатын байланыстар:
император мен бағынушылар;
әке мен бала;
күйеуі мен әйелі;
үлкен мен кіші;
достар арасындағылар.
Бұл қатынастар мораль принциптеріне сүйене отырып жасалынуы тиіс, яғни
Конфуциандықтың өрбуіне мықты биліктің келуі себепкер болып отыр. Бұл
Әрбір діни идеологиядан, конфессиялық догматтардан универсальды құндылықтардың элементтерін табуға
Сондықтан рухани құндылықтардың әмбебап көріністерін ғұламалардың ілімдерінен, трактаттарынан да
ІI ҰЛТТЫҚ ДІНДЕРДІҢ РУХАНИ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫНЫҢ МӘНІ МЕН ТАБИҒАТЫ
2.1 Ұлттық діндердің рухани құндылықтары
Индуизм б. д. дейінгі бірінші мыңжылдықта пайда болды. Ол
қасиетті істер жолы (басты шарты - құрбандық атау);
таным жолы (медитация және құдіретті болмыс туралы ойлар);
адалдық жолы (құдайға және оның рахымына сену).
Индуизмнің тұңғыш қауымы - " адживака " тақуалық жолын
XV ғасырда діни ғүрыптар қара халықтың тілі болып саналатын
Индуизм үшін "Махабхарата" және "Рамаяна" эпостары - Үндістанды арий
Индуизмнің діни ескерткіштерінің ішінде құрылымдық жағынан "Махабхарата" эпосына енетін
Осылардан шығарма авторларының екі негізді мойындаған дуалистік көзқарасы айқын
"Бхагавад - Гитаның" негізгі мазмұнын Кришнаның өсиеттері деген орынды.
Йога "Ведаларға" сүйенеді және Веда философиялық мектептерінің бірі болып
Иңдуизмнің тағы бір арнасы – діни - мистикалық поэмалары.
Бүкіл әлемнің бірінші негізі және абсолютті құдірет тұрғысындағы Брахманың
Бүкіл көзге ілінетін және ілінбейтіннің бәріне әмірін жүргізуші Вишну
Индуизмдегі әрбір құдірет иесі Вишну аватарасы деп түсіндіріледі. Осы
Шива - денесін тегіс жылан ораған, үш көзі бар,
Мифологиядағы Шива бейнесі – қарама - қайшылықты бейне. Ол
Деви Шиваның тылсым куатының рәмізі бола отырып, Шива тәрізді
Индуизмдегі абыздардың басты міндеті - шәкірттердің діни білім алуын
Құлшылық рәсімдері жергілікті жөне барша құдайлар пантеонына арнап түрғызылған
Индуизмнің басты мерекелері - Кришна мен Раманың туған күндері
Кшатрийлықтар өздерінің дүниетанымдық мәселелерін, жаңа доктринаны көтерді. Жаңа доктринаның
Жаңа діни бағдардың ерекшелігі сол, ол – ашық, көпшілікке
Жайнизм б.д.д. VІ ғ. діни ағым ретінде қалыптасады. Жайнизм
Жайнизмге деген сенім, мәліметтерге қарағанда, 24 ұстаз (тиртханкара)
Алғашқы жайн қауымдастығын абыздар мен тақуа дуаналар, еркектер мен
Жайнизм мына идеяларға сүйенеді: Адамның жаны, рухы оның тәнінен,
Карманың зиянды, зиянсыз түрі болмасын бір денеден екінші денеге,
Жайнизмді ұстанушының бірінші міндеті – карманың ағымын тоқтата алу,
Осы идея мен түйіндерге орай жайнизмді жақтаушылар құдайға сене
Осы ойды анықтай түссек, жайнистер этикасы үшратнаға негізделген. Үшратнаның
Жайнизм ырымы мен дінін қабылдаушылар екі шартты міндетті түрде
Жайнизм этикасы әлеуметтік мәселелерге – қоғамдық қатынас пен адамдар
Ахимсаның мұндай талаптарын малмен, жермен шұғылданатын шаруалар толық орындай
Жайннің жоғарғы тағы бір құрамын монахтар-аскеттер құрады. Монах болуға
Абыздар жайнизмнің ұстаздары, ұлағаттары, теоретиктері болса, монах-аскеттер оның күнделікті
Жайнизм доктринасын этикалық, математикалық, логикалық трактаттар толықтырды. Бірақ онда
Жайнизм ілімінде, әлем дүниеден және жоғары деңгейге бөлінеді. Төменгі
Дүние-емес дегеніміз тікелей енуге, қабылдауға бола бермейтін бос кеңістік,
Дүниенің әр деңгейінде әртүрлі құдайлар мен перілер өмір сүреді.
Қалай десекте, жайнизм кең таралмады, ұзақ ықпалын сақтай алмады.
Сикхизм – Үндістанның солтүстік батыс аймағында, б.д.д. Пенджабта
Сикхизм индуизм және мұсылмандық (сопылық) діндерінің үндестігі болып табылады.
Сикхизм монотеистік дін. Онда Брахман, Вишна, Шива, Аллах,
Сикхтар әскери негізді құрайды. Сикхтардың ұлттық киімі, қылыш, қара
Сикхтар мұсылмандардың, индустардың, сехтардың теңдігін негіздеді. 1950 – 1960
Сикхтар және олардың діни ілімі. Үндістанда XV ғасырда Нанак
Сикхизм ілімі бойынша ол барша әлемдегі болмыстың дара негізі,
Нанак пайғамбар касталарға, брахмандарға және аскетизмге қарсы болды. Ол
Сикхтар өздерінің әскери ұйымын құрды. Оған қолына қару ұстауға
кеш - ешқашан сақалын қырынбау;
качх - үнемі ұрысқа оңтайлы қысқа шалбар киіп жүру;
кангха - шашты тарақпен түю;
кирпан - селебе тағынып жүру;
канкан - әскери білезік тағыну.
Қауымға енген әр адам өзінің есіміне "сикх" сөзін жалғайды.
Джавахарлал Неру, Махатма Ганди, Индира Ганди, Раджив Ганди тәрізді
Индуизм үнділіктер мекен ететін Непалда, Бангладеште, Шри - Ланкада
Заратуштра аңыз бойынша біздің дәуірімізге дейінгі 1500 - 1200
Заратуштра діні қазіргі Иран территориясында пайда болған. Екінші бір
Жаңа діни ілім Бактрия мен Согдиананың әміршісі Виштасптың назарына
Заратуштра діні біртіндеп көпшілікке тарап, мемлекеттік дінге айналады. Араб
"Авеста". Қасиетті "Авестаның" ең көне тараулары б. э. дейінгі
Ахурамазданың жарық пен ізгілік әлеміне Ангра - Майнудің зұлымдық
Келесі мыңжылдықта Ахурамазда Заратуштраға адам кейпін беріп, адамдарға ақиқат
Адамның тәні жер үстінде қалып, табиғатпен тұтасады: қаны суға,
Ақырзаман келгенде Ахурамазданың бұйрығымен адамдардың жаны мен тәні бір
Заратуштра дінінің мейрамдары мен ғұрыптары. Заратуштра ілімі Ізгілік пен
біріншісі – Жарату;
екіншісі - әлемге Ангро - Майньюдің зұлымдық тарата келуі
үшіншісі - ізгіліктің зұлымдықты жеңіп мәңгі жасау дәуірі немесе
Мұның негізінде бәрі өзінің бастапқы қалпына оралады (бірінші ізгілік
Заратуштра малшылар мен диқандардың жылдың әр маусымына қарай өткізетін
Заратуштра дінінің ғұрыптарының ішіндегі ең бастысы - Ахурамазданың рәмізі
Біздің жыл санауымызға дейінгі ҮІ ғасырда Қытайда жаңа философиялық
Конфуцийлік тоғыз кітап аталатын жинақ осы Конфуций қаламынан туған
"Өзгерістер кітабы". Бұл кітапқа құлшылық және тылсым дұғалары, өсиет
"Көне тарих кітабы". Ол көне уақыттарда жасаған императорлардың аңызбен
"Діни өлеңдер кітабы". Жинаққа әлемнің жаратылуы мен құрылуы туралы
"Салтанатты рәсімдер кітабы ";
"Көктем мен күз кітабы ". Даусыз Кун-Цзының төл туындысы
"Да - Сюэ" (Ұлы ілім),
"Чжун - юн" (Тепе - теңдік туралы),
"Лун - юй" (Әңгімелер мен ойлар) және Кун-Цзының шәкірті
Конфуций ілімі - тұтасымен дерлік адамшылық туралы ілім. Мұнда
Барлық өзге діндер үшін аса маңызды мәселе - әлемнің,
Діни ғұрыптар мен рәсімдер адам мен құдірет иесін байланыстыру
Конфуцийдің түсінігінде ғүрыптар мен салттарды сақтамайтын адам - өзінің
Кун - Цзы тұрмыста мейлінше талғампаз, кінамшыл болған. Ол,
Конфуцийлік қытайлықтарды сыпайыгершілікке, сезімталдыққа тәрбиеледі. Адамның ішкі ниетін тереңге
Өзгелер үшін тәрбиелі қоғамда орын жоқ. Ол өмірде еш
Кун - Цзы ізгіліктің бес түрлі жолын уағыздады. Олар:
даналық жолы,
қайырымдылық жолы,
адалдық жолы,
үлкендерді құрметтеу жолы,
қайраттылық жолдары.
Осы жолдармен жүрген жағдайда ғана тұрмыс ретті әрі үйлесімді
борышқа адалдық (и),
ел билеушісіне берілгендік (чжун),
баланың ата-ананы сыйлауы (сяо),
үлкенді сыйлау (ли) ерекше талап етілді.
Конфуций ілімі ата - бабаларды, олардың өмір жолын қастерлеуді
Қытайлық үшін ең ауыры - өмірден ұрпақсыз өту қаупі
Қытайлықтардың отбасындағы ең сыйлы адам - қарттар болып саналған.
Ауқатты адамдар аруақтар құрметіне бірнеше, кейде жетіге дейін храм
Мемлекет және ел билігі мәселесінде Конфуций Қытайды үлкен бір
Кун - Цзы алғашқы императорлар кезінде тамаша тәртіп болған,
Бертін келе конфуцийлік Қытайдың ресми діни - философиялық жүйесі
Бұл діни - философиялық бағыттың негізін салушы – Лао
Бұл кітапта насихатталатын ілімнің негізінде дао түсінігі жатыр. Дао
Адамдарға мәлімі - дао, одан өзгесі беймәлім. Осыдан даоны
Лао - Цзы даоны жол, қозғалыс, өзгерістердің себебі тұрғысынан
Данышпан ел Басқару жөніндегі заңдарға да сенімсіздікпен қараған. Ол
Қандай ниетпен бастамаса да, адамның кез - келген әрекеті
Адамның міндеті - айналадағының бәрін құлақ түріп, бәрінің мәнін
Дао ілімі зорлық пен қысастықтың кез - келген түріне
Орта ғасырда даосизм философиялық мектеп және діни ілім болып
Кітаптың басты желісі - жақсылық пен жамандыктың адамға қайтуы.
Дао дінінде тылсым мен сиқыр басым. Бес элемент -
Жыланға, айдаһарға, кей ағаштарға құлшылық ұрылады. Дао ғұламалары ортағасырлық
Даосизм ешқашан біртекті болған емес. Ол ерте кездердің өзінде
Жапонияда орныққан дін жүйесін европалық ғылым синтоизм деп атайды.
Жапондықтардың діни сенімдері ҮІІІ ғасырда Кодзики және Никонги деген
Жапон мифологиясындағы тұңғыш антропоморфтық (адам бейнесіндегі) құдайлар - Идзанаки
Аңыз бойынша олар көпірдің үстінде тұрып, найзаларының ұшын мұхитқа
Жапондықтардың ең сүйікті құдайы - барлық жасампаздық игі істердің
Синтоистер табиғат күштерінің бәрінен, тау - тастан, орман -
Синтоизмнің басты элементі - императорларды құдай дәрежесіне дейін көтеріп,
Императордың тақ мұрагерін сайлау және оның үйленуі - бәрі
Жапондықтар адам өлімін сырт көзге бей - жай, салқынқандылықпен
Синтоизм храмдары сыртқы дарбазадан соң үш қатар қоршалған үлкен
Синто дін қызметшілері сегіз сатыға бөлінеді. Олар әдетте діни
Храмдарда әншілер, музыканттар мен бишілер қызмет етеді. Түрлі музыкалық
Синтоизмнің басты мейрамдары - желтоқсанның соңғы екі күніндегі "арылу"
Синтоизмнің догматикасы мейлінше қарапайым және көбіне буддизмнен келген. Мұнда
Синтоизмнің тағы бір ерекшелігі - онда этикалық ілім дамытылмаған.
Біртәңірлі діндердің ең көнесі саналатын Иудаизм осы діннің негізін
Тәңір Яхве – йаһуди қауымымен анттасқан тәңір;
Йаһуди қауымы – Исраил ұрпақтары, Яхвеның таңдаулы пенделері;
Дін көсемдері – ұстаздар, киелі кітаптарды жазатын, түсінетін, түсіндіреті
Тәңір Яхвенің төңірегінде шоғырланған біртәңірлік сенім туралы атақты дінтанушы,
Ұлттық тәңір Яхве иудаизмнің ұлт болып қалыптасуының негізгі тұтқасы
Көне еврейлердің діні көп жағынан өзге діндерге қарағанда ерекше.
Бұл діннің ерекшелігі сол, оны жасаушы еврей халқының өздерін
Еврей халқының өмірінен, оның рухани дүниесі мен мұраларынан Інжілдің
Көне өсиеттерді христиандар өздерінің діни кітабы санайды. Сонымен бірге
Еврей деген халықтың өзі қайдан шыққан?
"Еврей" деген сөз, ғалымдардың пайымдауынша, "өзеннің арғы бетінен келгендер
Көшпенді тайпалар Ханаан жеріндегі өздеріне туыстас, бірақ отырықшы өмір
Израильдің қазіргі астанасы - Иерусалимді үш діннің қаласы деп
Еврейлер бұл біздің құдай алдында жасаған күнәміздің зауалы дейді.
Иудейлік ілімінің негіздері.
Иудаизм деген түсінік ертеде пайда болған. Бірақ, ол еврейлер
Еврейлердің көне діні мен жаңа дінін жалғастырғандар фарисейлер болды.
Иудаизм дінінің рәмізі, яғни, қысқаша тұжырымдалған антпен өзінің иудейлік
Иудаизм - монотеистік дін. Құдай жалғыз, ол мәңгі жасайды,
Құдай заттық әлемді жеті күн ішінде өзінің сөзімен жаратты.
Еврей халқы құдайдың әмірімен Авраамнан (Ибраһим пайгамбар) тарайды. Құдай
Еврейлер өздерін құдайдың сүйікті ұлдарымыз деп санайды. Бірақ, бұл
пұтқа табынбауды,
құдайға тіл тигізбеуді,
қан төкпеуді,
ұрлық жасамауды,
зина қылмауды,
хайуандарға қаталдық жасамауды,
жер бетінде адамдарды тең көріп, әділ болуды талап
етеді.
Ал еврейлер Моисейге табысталған 613 өсиетті орындауға міндетті.
Адамзат, соның ішінде еврейлер, құдай берген ерікті орынсыз пайдаланып,
Иудаизмнің негізінде еврей халқының шын тарихы жатыр. Осыдан оның
Болашақта жер бетіне еврейден шыққан пайғамбар келеді. Ол Давид
Еврейлер үшін еврей болу мен иудей дінінде болу деген
Иудаизм тарихындағы Талмуд кезеңі.
Біздің дәуіріміздің бастапқы ғасырларында еврейлер әлемге тарап кетті. Ендігі
Құдайдың қалауы түскен халық деген кағида иудейлердің болашақта бүкіл
Иерусалим ғибадатханасы қиратылған соң, ол бүкіл еврейлер Өсиеттер жерұйығына
Біздің дәуіріміздің ІІІ ғасыры шамасында Талмуд аталған жаңа қасиетті
Иудейлердің дәстүрлері, салттары мен мейрамдары.
Жоғарыда айтқанымыздай, еврейлер құлшылықты өз үйлерінде де, синагогаға жиналып
Иудаизмде негізінен музыка аспаптарын пайдалануға болмайды. Бірақ, қазір олар
Иудейлер бір түсті және біртекті матадан тігілген шұбалаңқы киім
Құдай әлемді жеті күнде жаратып, сенбі күні дем алған.
Көне замандардан түйенің, қосаяқтың, қоянның, бауырымен жорғалаушылардың, құстардың кейбір
XIX ғасырдың аяғындағы Европалық қоғамдық санада сионизм елеулі ықпалға
Соғыс фашизмге қарсы күштердің жеңісімен аяқталған соң, 1947 жылы
Иудаизм Израильде мемлекеттік дін мәртебесін алған жоқ. Бірақ, шын
Еврейлер Ресейге Киев Русі заманында - ақ қоныстана бастады.
2.2 Қазақстандағы Ұлттық діндердің жағдайы және
негізгі құндылықтарының алатын орны.
Көнедегі түркілердің дүниетанымының түпкі қазығы -Тәңір ұғымы. Бірақ осы
Тәңір туралы Махмұт Қашқаридің "Түрік сөздігінде" мынандай түсінік берілген:
Атақты түркі ғалымы Махмут Қашқари "Түрік сөздігі" аталатын үш
Біріншіден, Қашқари "Ұлы" деген үғымды тек Тәңірдің эпитеті ретінде
Екіншіден, Алла болмысының негізі де осы Ұлы Тәңірде жатқанға
Үшіншіден, Махмұт Қашқари айтады: "құдай ұрғыр көпірлер аспанды "Тәңгі:
Биікте көк Тәңірі, Төменде қара жер жаралғанда, Екеуінің арасында
Яғни, Тәңір түркілердің түсінігінде жарылқаушы, бірақ Жаратушы емес. Ол
Бұл жерде Тәңір — оның жолындағыларды мақсатқа топтастырушы, қуаттандырушы
"Адам баласының бәрі өлгелі туған,"- деген түркілердің даналығында екі
Бірі - Тағдырды Тәңір береді, бәрі жазмыштағыдай болмақ, жаралған
Екінші жағынан, осы өткінші дүниеде бәрі Тәңірдің белгілегенімен болады
Түркілер үшін өздерінің күш - қайратын жұмсайтын нәрсе
Осымен қатар оларда "құт" түсінігі болған. Ол - Тәңірдің
Тәңір дініне сай ғұрыптар болған. Бірақ, түркілер Тәңірге арнап
Тәңірді діни сенім деп қарастырған жағдайда біз ол сөзсіз
Осыларға қарап, кейбір зерттеулерде түркілер политеистік (көпқұдайлық) дінінде болған,
Түркілер әлемді үш қабат деп түсінген.
біріншісі – Көк;
екіншісі - жердің үсті;
үшіншісі - жер асты әлемі.
Тәңір көктің иесі ғана емес, барша әлемге пәрмен жүргізуші,
Қазақ халқының мифологиясында аруақ түсінігі бар. Қазақ халқы және
Бұл будда діні мен ислам ілімдерінің ортасындағы аралық түсінік
Түркілердің (соның ішінде қазақтардың) діни нанымында адамның жаны мәңгі
Ал қасиетті Жер - Су, аластаушы От мәселесіне, аспан
Түркілерде бұлардың сыртында синтоизм, тағы басқа діндердегі заттар мен
XI ғасырда түркі тілдес тайпалар араб - парсы мәдениетін
Қазақстандағы ертедегі заратуштра діні. Заратуштра мифтерінде әлем Күн құдайы
"Авестада" Воракуша теңізіне құятын Арави өзені, Чайчаста көлі, Датьи
Заратуштра діні (зороастризм) Иран империясының мемлекеттік діні болды. Өткен
Зороастризм Қазақстанда ҮІ-ҮІІ ғғ. Соғды миссионерлерінің ықпалымен таралды, бірақ
Қазақстан қалалары мен далаларындағы үлкен зороастрлік некропольдердің (зираттар жиынтығы)
М.Бейс „Зороастр құрастырған гимндердің мазмұны мен тіліне сүйене отырып,
Зороастризм нышандары, оның философиялық қолтаңбасы мен этикасы қазақ этносының
Қазақстандағы иудаизм. Иудаизм Қазақстан территориясына Хазар қағанаты арқылы енді.
Адамдардың діни сенімдеріне қатысты Қазақстан Республикасы Конституциясының 22 -
Конституцияның бесінші бабында дін және діни бірлестіктер туралы былай
3. Мақсаты немесе іс - әрекеті Республиканың Конституциялық құрылысын
4. Республикада басқа мемлекеттердің саяси партиялары мен кәсіптік одақтарының,
5. Шетелдік діни бірлестіктердің Республика аумағындағы қызметі, сондай -
Он төртінші бапта былай жазылған:
"2. Тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне,
Он тоғызынша бапта:
"1. Әркім өзінің қай ұлтқа, қай партияға және қай
Жиырмасыншы бапта:
" 3. Республиканың конституциялық құрылысын күштеп өзгертуді, оның тұтастығын
Демек, дін және діни бірлестіктер туралы құқықтық конституциялық негіз
Қазақстан Республикасы тәуелсіз ел болып жарияланған соң, дін бостандығы
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде діннің шығу себебін адамдардың материалдық тұрмыс жағдайы
Құндылықтық қатынас әрқашан да субъектінің бойында белгілі бір эмоцияларды
Құндылықтар өмір сүріп қана қоймайды, сонымен қатар бір –
Жер бетіндегі діни көзқарас, дүниетаным ежелгі заманнан бері келе
Қазақстан Республикасы мемлекеттік саясаттың әлеуметтік – мәдени даму жөніндегі
Ежелгі діндердің құндылықтарының қалыптасуын теориялық және практикалық жағынан жан
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Нысанбаев Ә.Н. Адам және қоғам. – Алматы 1998 ж.
Лосев А.Ф. История античной эстетики. – Москва 1980 г.
Нурмаганбетова Д.Н. Человечная индивидуальность (социально-философкий анализ) – Алматы 1998
Кант. Критика способности суждения. Соченение. Под. Ред. В.Ф. Асмуса
Шелер М. Положение человека в Космосе // проблема человека
Дильтей В. Описательная психология. – Москва 1924 – 137
Гегель Г. Философия истории. – Москва 1935 – 468
Батищев Г.С. Деятельностная сущность человека как философский принципы //
Морданов К. Самоопределение нации. – Алматы 1997 г. 316
Малерб М. Религии человечества. – Москва - Санкт-Петербург 1997
бұл да сонда. 63-65 стр.
Иудаизм. // Философиялық сөздік. – Алматы 1996. – 181
Затов Қ. Заратуштраның құдай туралы ілімі. – „Ізденіс”, 1998
Индуизм. // Философиялық сөздік. – Алматы 1996. – 174
бұл да сонда. 129 бет.
Даосизм. // Философский энциклопедический словарь. 135 с.
Сагиқызы А. Конфуцианство и философия Платона: сравнительный анализ учений
бұл да сонда. 73 с.
Әлжан Қ.Ұ., Изотов М.З. Рухани құндылықтар // Адам әлемі.
Иудаизм. // Философиялық сөздік. – Алматы 1996. – 174
Бұл да сонда.
Бұл да сонда.
Ғ. Есім, А. Артемьев, С. Қанаев, Г. Біләлова. Дінтану
Религии мира. // Энциклопедия. – Москва 2002 ж. 16-17
Малерб М. Религии человечества. – Москва-Санкт-Петербург. 1997 ж. 122
Василев А.С. Истории религии востока. - Москва, 1988 г.
Джайнизм. // 12 томдық „Қазақ Совет энциклопедиясы”. – Алматы,
Молдабеков Ж., Қасабек А. Шығыс философиясы. – Алматы, 2001
Ильин Г.Ф. Религия древней Индии. - Москва, 1959 г.
Религиоведение – Москва 1999 ж.
Зороастризм // Философиялық сөздік. – Алматы 1996. – 165
Затов Қ. Заратуштраның құдай туралы ілім. – Алматы, 1998
Ғ. Есім, А. Артемьев, С. Қанаев, Г. Біләлова. Дінтану
Орынбеков М. Қазақ сенімдерінің бастаулары. – Алматы, 2002 ж.
Сагиқызы А. Конфуцианство и философия Платона: сравнительный анализ учений
Мәсіханұлы Д. Қытай еліндегі діндер. // Парасат. – Алматы,
Конфуцийшілдік // Философиялық сөздік. – Алматы 1996. – 204
Мунчаева Ш.М. Религия история и современность. - Москва, 1998
Мәсіханұлы Д. Қытай еліндегі діндер. // Парасат. – Алматы,
Мунчаева Ш.М. Религия история и современность. - Москва, 1998
Синтоизм. // Философиялық сөздік. – Алматы 1996. – 384
Самыгин С.И., Нечипуренко В.Н., Полонская И.Н. Религиоведение: социалогия и
Вигасин А.А., Годер Г.Н. Ежелгі дүние тарихы. – Алматы
Шопенгауэр А. Новый паралеспоменон. – Москва 2000 384 б.
Иудаизм. // Философиялық сөздік. – Алматы 1996. – 181
Мунчаева Ш.М. Религия история и современность. - Москва, 1998
Махмүт Қашқари. Түрік сөздігі. Алматы, "Хат", 1998, 3 том,
Аюпов Н.Г. Тенгрианство. – Алматы, 1998 ж.
Орынбеков М.С. Ежелгі қазақтың дүниетанымы. – Алматы, 1996 ж.
Кенжалиев М. Тәңір. // Ақиқат, - 1997 ж. №6
Орынбеков М.С. Қазақ сенімдерінң бастаулары. – Алматы 2002 –
Сенигова Т.Е. Вопросы идеологии и культов Семиречья (ҮІ-ҮІІ вв.)
Орынбеков М.С. Қазақ сенімдерінң бастаулары. – Алматы 2002 –
Нұрсұлтан Назарбаев "Қазақстан - 2030" Қазақстан халқына жолдауында.
Қазақстан Республикасы Конституциясы. – Алмасты 1995 - (5,
ҚОСЫМША ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Токарев С.А. Первабытные религии. Москва, 1976.
Тихонравов Ю.В. Религии мира. Москва, 1998.
Мень А. История религии. – Москва, 1993.
Мень А. Истории религии. Москва, 2001
Радхакришнан В. Индииская философия. 2-томах
Әмірғазин. Дінтану. – Астана, 2002.
Малая энциклопедия знаний. – Москва, 2000, 1,2 тома.
Крывелев М.А. История религии. – Москва, 1975.
Токарев С.А. Религия в истории народов мира. Москва, 1989
WWW.RELIGIOS.RU
WWW.RAMBLER.RU/RELIGIONS/
59
Ұлттық діндердің рухани құндылықтары
Діни мейрамдары
Еврей халкынын ұлттык діні
Шығыстың ұлттық діндері: Индуизм, Конфуциандық, Даосизм, Синтоизм. Иудаизм
Мұса пайғамбарға түскен кітап
Діннің түрлеpi
Тәңірлік діндердегі дін және Пайғамбар міндеттері
Иудаизм
Таяу Шығыстағы қақтығыстарды шешу перспективалары
Таяу Шығыстағы Британ Француз үкіметінің отарлық саясатының дағдарысы