Халықтық педагогикасы дәстүрлерінің бала тәрбиесіндегі рөлін айқындау
МАЗМҰНЫ
І ТАРАУ. ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ХАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫ ДӘСТҮРЛЕРІН ПАЙДАЛАНУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ
І.1. 1.1. Оқу-тәрбие процесінде ұлттық-салт дәстүрлерді пайдаланудың ғылыми-теориялық, практикалық
І.2. Бастауыш мектепте халық педагогикасын ендірудің
әдіс-тәсілдері
ІІ ТАРАУ. ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ХАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫ ДӘСТҮРЛЕРІН ПАЙДАЛАНУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ
ІІ.1. Бастауыш сыныптарда халық педагогикасы дәстүрлерін жаңа технологиялар арқылы
ІІ.2. Халықтық педагогикасы дәстүрлерінің бала тәрбиесіндегі рөлін айқындау
ІІ.3. Салт- дәстүрлерді оқу-тәрбие процесінде пайдалануы ұйымдастырудың негізгі шарттары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасы әлемнің өркениетті елдері қатарына қосылуы
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында білім беру жүйесінің басты
Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы міндет -
Ұлттық құндылықтар сананың басты белгісі болғандықтан, адамның мінез-құлқы, іс-әрекеті,
Қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан әдет-ғұрпы, салт-дәстүрі мен тәлімдік
Халықтық педагогиканы зерттеген шетел педагог-ғалымдары Г.Н.Волков, Я.И.Ханбиков, В.Ф.Афанасьев, Е.Л.Христова,
Халықтық тәрбиенің мүмкіндіктерін мектептің оқу-тәрбие үрдісінде пайдалану мәселелері С.Қалиев,
Халықтық педагогика саласындағы осы уақытқа дейін жүргізілген зерттеу жұмыстарын
Осы қайшылықтардың шешімін табу мақсатымен бізге зерттеу тақырыбын «Оқу-тәрбие
Зерттеудің мақсаты: оқу-тәрбие процесінде халықтық педагогика дәстүрлерін пайдалану арқылы
Зерттеу объектісі: Қазақтың халық педагогикасындағы жас ұрпақты тәрбиелеу дәстүрлері
Зерттеу пәні: қазақтың халық педагогикасындағы жас ұрпақты тәрбиелеудің дәстүрлік
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер, халықтың салт-санасындағы, әдет-ғұрпындағы дәстүрлік жол
Зерттеудің міндеттері:
Оқу-тәрбие процесінде халық педагогикасы дәстүрлерін пайдаланудың тәжірибесін оқып-үйрету, талдау
Халықтық педагогика құралдарын пайдалану арқылы тәрбиелеу жүйесін жетілдірудің педагогикалық
жас ұрпақтың тәрбиесін қазақ этнопедагогикасы арқылы дамыту педагогикалық шарттарын
Қазақ балаларының тәрбиесін қазақ этнопедагогикасы арқылы дамытудың моделін жасау;
Бастауыш сынып балаларын тәрбиелеуде халықтық педагогика құралдары жүйесін пайдаланудың
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: қазақ этнопедагогикасының тұжырымдамалары, жас
Зерттеудің көздері: зерттеу мәселесі бойынша философтардың, психологтардың, педагогтардың еңбектері,
Зерттеудің әдістері: зерттеліп отырған мәселеге байланысты философиялық, психологиялық, педагогикалық
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
жас ұрпақтың тәрбиесін қазақ этнопедагогикасы арқылы дамытудың педагогикалық шарттары
бала тәбиесін этно-әлеуметтік тұрғы принципінен ескеріліп, бүгінгі күнге сәйкес
жас ұрпақтың тәрбиесін қазақ этнопедагогикасы арқылы дамытудың моделін жасау;
Қазақ мектебінің оқу-тәрбие процесін халық педагогикасы негіздерінде ұйымдастырудың әдіснамалық
Қазақ этнопедагогикасының гылыми-теориялық мазмұны мен алғышарттарының негіздері айқындалды;
Қазақ халқы салт-дәстүрлерінің өзіндік ерекшеліктеріне мазмұндық сипаттама беріліп, тәрбиелік
Зертеудің практикалық мәні: жоғары сынып, колледж оқушыларына, студенттерге оқытылатын
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан,
Кіріспе бөлімінде зерттеудің көкейкестілігі, ғылыми мақсаты, нысаны, пәні, міндеттері,
«Оқу-тәрбие процесінде халық дәстүрлерінің теориялық-практикалық негіздері» атты бірінші бөлімінде
«Оқу-тәрбие процесінде халық дәстүрлерін пайдалануды ұйымдастырудың жолдары» атты екінші
Қорытындыда болжамды дәлелдейтін зерттеудің негізгі нәтижелері мен тұжырымдары мазмұндалып,
І ТАРАУ. ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ХАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫ ДӘСТҮРЛЕРІН ПАЙДАЛАНУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ
1.1. Оқу-тәрбие процесінде ұлттық-салт дәстүрлерді пайдаланудың ғылыми-теориялық, практикалық негіздері
Жеке тұлғаның қалыптасуы белгілі бір ортада көптеген факторлардың өзара
Қазақ халқының тәрбие тағылымы «Тал бесіктен – жер бесікке»
Жиырмасыншы ғасырдың екінші жартысынан юастап халықтардың этностық ерекшеліктері зерттеліп,
Қазақ этнопедагогикасы ғылымы – барлық өркениетті елдердің этнопедагогикалық құндылықтарын
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді сараптау барысында салт-дәстүрлердің өзіндік сипаттамасын топтадық:
салт-дәстүр – көп қырлы әлеуметтік, қоғамдық құбылыс, өз дәуірінің
салт-дәстүр санасы мен тілі бар адамдарға ғана тән;
халықтық әдет-ғұрып, салт-дәстүрлер адамның тіршілік тынысы мен өмір сүру
Қорыта айтқанда, әрбір халықтың өзіндік ерекшеліктерімен қатар, ортақ құндылықтары
Б.Қ. Өтешова «Бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымын педагогикалық халық тағылымы
Ұлттық тәлім-тәрбиеге мән беріп, баланың санасын ұлттық тәрбие негізінде
Қорқыт атаның нақыл сөздері, қағидалары екшелген ойлардың нәтижесі: «Анадан
Ж. Баласағұн бала тәрбиесін отбасына бер, «аймаңдайлы ұл-қыз
Әл-Фараби – тәрбие мәселесіне жан-жақты мән беріп, әр адамның
Ұлттық тәрбие мәселесі адамның ұлттық психологиясын зерттеу арқылы шешіледі.
Ұлттық психология – халықтардың тарихи дамуының өзгешелігі мен әлеуметтік-экономикалық,
Ұлттық психологияның компоненттері туралы ғалымдар арасында (С. Қалиұлы, Н.
Философиялық, тарихи, әлеуметтік, педагогикалық, психологиялық ғылыми-әдебиеттерді саралау келе ұлттық
ұлттық сана-сезім (сана-сезімнің әсерленуі арқылы)
ұлттық мінез-құлық (ізгілік жолдары арқылы)
ұлттық қайрат-жігер (батырлық жолдары арқылы).
Бұлардың әрқайсысына мынадай анықтама береміз: Ұлттық сана-сезім дегеніміз –
Адам жанының әсерлену көрінісі болу үшін төмендегі шарттар болуы
әсер білінетіндей күшті болсын;
бір әсерден екінші әсерге дейін белгілі уақыт өтсін.
Ұлттық психикалық құрылымының екінші компоненті: Ұлттық мінез-құлық дегеніміз –
Ұлттық психикалық құрылымының үшінші компоненті ұлттық қайрат-жігер. Жан қуаттары
Сонымен қайрат-жігер деп – адамның сана-сезімінің, мінез-құлығының белгілі бір
Қазақ халқының ұлттық тәлім-тәрбиесі мен мәдениеті талай халықтардың өкілдерін
Бұған Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев, М. Дулатов, Ж. Аймауытов т.б.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік дамуының тұжырымдамасында «Тәуелсіз халықтардың моральдік байлықтарына
Еліміздің әлеуметтік-мәдени дамуының тұжырымдамасындағы бұл бағыттың халықтық педагогикаға негізделу
Қазақ тілінің үйлесімділігі мен өткірлігі қазақ этнопедагогикасының негізгі ерекшеліктерінің
Этнопедагогика қызметінің бір парасы – қоғамдық тәрбие әлеуетінің тұлғаны
Этнопедагогика халық педагогикасына лайықты пансофиялық (тәрбие даналығы) үндестік құрылымын
Ғалым Ә.Табылдиев «Этнопедагогикалық оқылымдар» атты еңбегінде: «Ұлттық қасиет –
Халық тағылымы мен этнопедагогикасының көздеген мұраты адами тұлғаны (ұлттық
Халық педагогикасының негізгі қағидасының бірі – мектепте жас ұрпаққа
оқыту мен тәрбие қоғамның әлеуметтік, экономикалық жағдайына байланысты. Сондықтан
тәрбиенің, оқытудың, білім берудің және дамудың өзара заңдылығы бар;
тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеудің бірлігі. Жеке адамның дамуы мен
Тәрбие мен оқыту - іс-әрекеттің және қарым-қатынастың шешуші
Педагогикалық процесте оқушылардың жас және дербес ерекшеліктерін есепке алу;
Педагогикалық процестегі ұжым мен жеке адамның өзара байланысы;
Педагогикалық процестің міндеттерінің, мазмұнының, формаларының өзара байланыс заңдылықтары.
Педагогикалық процесс диалектикалық заңдылықтар мен принциптер тұрғысында жүреді. Оқу-тәрбие
Халық педагогикасы дәстүрлерінің этнопедагогикалық өлшемдеріне: табиғилық, бірізділік, сабақтастық, ықпалдылық,
Белгілі ғалым А.С.Сәрсенбаев «Егер де жақсы кім сырт көріністі
Қазақ халқының өзіне тән салт-дәстүрін оқып меңгеру, өмірде жүзеге
Қазақ халқының салт-дәстүрі – этнопедагогикалық білім мазмұнының құрамдас бөлігі;
Қазақ халқының салт-дәстүрлері – адамгершілік, ақыл-ой, еңбексүйгіштік, эстетикалық, дене
Бүгінгі таңда қазақ халқының салт дәстүрлері бойынша бірнеше классификациялар
Этноұлттық бірлестіктерді қалпына келтіріп отыру және тұтастықты қамтамассыз ету;
Дамытушылық – ұлттық сананы дамыту және қалыптастыру;
Дефференциялық – адамның, этникалық топтар мен этностардың қажеттіліктерін танып,
Интеграциялық – ұлттық және әлемдік мәдениеттің өзара бір-біріне ықпал
Білім беру идеясы - өсіп келе жатқан ұрпақтың мәдени
Білім беруге қойылатын тағы бір талап, басқалардың да мәдениетін
Оқушының этномәдени білімі дегеніміз жалпымемлекеттік құндылықтарды қабылдап, сақтап, дамыта
Бүгінгі таңда этномәдени тұрғыда толыққанды дамыған, көпмәдениетті ортаға бейімделген,
қазақ мектебінің тәрбие мазмұнына этноруханияттық компоненттерді міндетті түрде ендіру;
білім және тәрбиенің құрамындағы гуманитарлық және этномәдени компоненттерді күшейту;
оқушы тұлғасын этномәдениеттік шығармашылыққа бағыттау арқылы ұлттық рухани билікке
Қазақстандық патротизм сезімін орнықтыру;
Қазақстандық ұлттар мен ұлыстардың этнопсихологиялық ерекшеліктері мен этнопедагогикалық мүмкіндіктерін
Халық педагогикасы ұлттық әдебиет пен сол ұлттың салт-дәстүрлерінен құралады.
Ойымызды қорытындылай келе, төмендегідей ұсыныстарға тоқталдық:
теориялық білім мен халықтың ғасырлар бойғы жинаған іс-тәжірибесін ұштастыру,
қазақ мектептерінің оқу-тәрбие үрдісіне этнопедагогикалық құндылықтарды ендіруді жетілдірудің кешенді
аталған ғылыми тұжырымдамаларды жұмыс мазмұны мен мақсатына сай таңдай,
1.2. Бастауыш мектепте халық педагогикасын ендірудің
әдіс-тәсілдері
Қай заманда болсын әр халық өзінің ұрпағын жан-жақты жетілген,
Қазақ халқында келешек жас ұрпақты тәрбиелеу, өмірге дайындау, сол
Ахмет Иүгінеки «Ақиқат сыйы» атты дидактикалық өсиетнама дастандарында білімнің
Ұлттық тәрбие ісі ақын-жыраулар поэзиясынан кең орын алған. XY-XYIII
Қазақтың ғұлама ағартушы демократы (Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев), қазақ зиялылары
Келешек жас ұрпақ тәрбиесі туралы айтқанда елін, жерін сүйетін,
Балалар әдебиеті – балалардың дүниетанымын кеңейтіп, ойын өрістетіп, тіл
Қазақ халқының педагогі, қазақ балалар әдебиетінің негізін салушы, қазақ
Қазақ халқының ұлы ақыны Абай Құнанбаев әдеби мұралары арқылы
Ұлт мұраты, ұрпақ қамы халқында қазақ зиялылары, Алаш арыстары
Қазақ топырағында жас ұрпақты тәрбиелеуде сүбелі ғылыми еңбектер жазған
Қазақстанда мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеу, білім беру мәселесіне
Қазақстанда балалар әдебиетінің білімділік, тәрбиелік мәнін қалыптастыру, даму тарихын
Жас ұрпақ тәжірибесіне қазақ қаламгерлері де үлкен үлес қосты.
І.Жансүгіров қазақ балалар әдебиетіне үлес қосқан ақын. Ол «Тәрбие
С.Сейфуллин қазақ балалар әдебиетінің негізін қалаушы, балалардың сүйікті жазушысы.
Қазақ халқында балаларға арнап көркем шығармалар жазған ақын-жазушылар С.Бегалин,
Қазақ этнопедагогикасы материалдарын мектептің оқу-тәрбие процесінде пайдалану формалары сан
Жалпы азаматтық құндылықтарды, тарихи тәжірибені, сан ғасырлық мәдени дәстүрлерді
І. Оқыту әдістері:
1. Әңгіме, әңгімелесу, түсіндіру, дәріс, пікірталас.
2. Техникалық құралдарды қолдану, иллюстрациялық және техникалық құралдарды
3. Тәжірибелік іс-әрекетті ұйымдастыру.
ІІ. Оқыту формалары:
Ұжымдық: дәрістер, лекция, ғылыми-практикалық конференциялар, халықтық педагогика тақырыптарына арналған
Топтық: топтық шығармашылық әрекетті ұйымдастыру, семинарлар, факультативтер, динамикалық жұптар,
Жеке: шығармашылық тапсырмалар, баяндамалар, рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар
Аудиториядан тыс орындалатын жұмыс формалары:
Халық мерекелерін өткізу;
Факультативтік оқу ұйымдастыру;
Ұлттық ойындар секцияларын, салт-дәстүр, «Жыр - қазына» үйірмелерін ұйымдастырып,
Қолданбалы өнер түрлеріне үйірмелер, шеберханалар ұйымдастыру;
Халықтық салт-дәстүрді жинақтау, зерттеу мақсатымен «Ізденіс» атты фольклорлық экспедициялар
Көне заман ескерткіштеріне, тарихта аты қалған тұлғалардың жүріп отырған
Сабақ түрлері: дәстүрлі сабақ, дәстүрлі емес сабақтар, зерттеу сабағы,
«Оқу кестесі бойынша тұрақты, жүйелі өтетін сабақ халық тағылымын
Бастауыш сыныптарға тән оқыту формасының бірі зерттеушілік жорықтар –
Сабақта және сабақтан тыс жүргізілетін оқу-тәрбиелік жұмыстардың мақсаты –
Пән үйірмелері, секция мен студиялар – оқу-тәрбие міндеттері мен
Диспут, дебат ойындары – қазақ этнопедагогикасы материалдарын игерудің проблемалық,
Көрме – оқушылардың ізденіс нәтижелерін көрсету, халықтың қолданбалы өнер
Халықтық мейрамдар: Наурыз мейрамы, сабантой, қырмантой, ораза, құрбан айт,
Жарыстар, конкурстар, олимпиадалар – оқушылардың халықтық тәлім-тәрбие тағылымдары жөніндегі
Ғылыми-зерттеу, шығармашылық бірлестіктер, клубтар – оқушыларды зерттеушілік жұмысқа баулиды,
Халықтық педагогика материалдарын мектептің оқу процесінде пайдалану оқыту әдістері
Әңгімелесу әдісін бай көркем әдебиет үлгілерін жеткізу барысында пайдалануға
Кітаппен жұмыс жасау әдісі – баланы кітапты құрметтеуге, өздігімен
Ақпарат құралдарымен жұмыс әдісі – баланың білім кеңістігімен тұтастықта
Көрнекілік әдісі – балалардың есте сақтау қабілетін арттырады. Көрнектілік
Оқу-тәрбие процесінің тиімді де қонымды болуы үшін алуан түрлі
Ауызша жаттығуға – мәнерлеп оқу үлгілері, көркемсөз оқу шеберлігімен
Графикалық жаттығу – кезінде оқушының зерттеушілік қабілеті шыңдалады, өнерге
Лабораториялық жаттығуларды дүниетану сабағының арнаулы тапсырмалары арқылы жүргізіп дағдыланады.
Ғылым мен техниканың дамуына байланысты халық тәрбие тағылымдарына лайықталған
Оқыту процесі қонымды болу үшін тәрбие процесін қатар жүргізіп,
Оқушылар тәрбиесінің мазмұны:
Халықтық тәрбие: қазақ халқының заманалар бойына тірнектеп жинаған рухани
Ал халықтық құндылықтардың үлгілері:
Адам. Оның өмірі, денсаулығы мен жан саулығы;
Жер, табиғат, Отан;
Отбасы, еңбек, білім;
Мәдениет, еңбек, білім т.б. жатады;
Оқушылардың өзіне, адамға, ұжымға, басқа ұлт өкілдеріне, Отанына, тарихына,
Тәрбие жұмысының мақсатты бағдарламалары: «Салт-дәстүр - өмір мектебі», «Қазақ
Тәрбие құралдары: Еңбек процесі, оқу үрдісі, үйлесімді қарым-қатынас, сөз
Тәрбие әдістер: Оқу-тәрбие жұмысы қатар жүретіндіктен, балаға талап қоя
Тәрбие тәсілдері: ынталандыру, сенім, өтініш, мақұлдау, марапаттау, т.б.
Тәрбие процесі технологиясының ережелері:
Тәрбиенің объективті мақсаттары мен міндеттерін анықтау;
Тәрбие процесін ұйымдастыруға қажетті жағдай жасау;
Тәрбиенің нәтижеге жету жолдарының алгоритмін жасау (нұсқау) және көмек
Тәрбие нәтижесін айқындау жолдары:
Оқушылардың тәрбиелік деңгейін анықтау әдістерімен жұмыс: тест, анкета, шығармашылық
Оқушылар тұлғасының интеративтік сапаларының қалыптасу деңгейін айқындау;
Тәрбиеші-педагогтің педагогикалық мәдениетінің және педагогикалық шеберлік деңгейі;
Тәрбиеші-педагогтің міндеттері:
Тәрбие жұмысының жүйесін құру, Оқушыларды әртүрлі үйірмелерге, клубтарға, орталықтарға
Тәрбие жұмысын белгіленген мақсатқа сәйкес жоспарлау, ұйымдастыру, тексеру, талдау,
Тәрбие саласында озат тәжірибені зерттеу, жинақтау, қолдану;
Тәрбие ісіне жұртшылықты тарту;
Оқушыны «биоэлементтік біртұтас жүйе - Адам» ретінде абсолюттік құндылық
Тәрбие поцесінің технологиясын білу;
- Өзін-өзі дамыту қажеттілігі;
- Дамыған интеллект, зерделілік, зиялылық;
- Қызығушылығы мен қабілеттерінің тұрақты педагогикалық бағыттылығы;
- Педагогикалық тактісі мен қарым-қатынасы;
- Кең ауқымды ғылыми және көркемдік талғамы, көзқарасы;
- Шығармашылық қабілеті мен педагогикалық шеберлігі,
Тәрбие - елжанды, ізгі, кәсіпкер, бәсекелесті, шығармашыл, зиялы,
Ғылыми-педагогикалық зерттеулерге талдау, шолу жасай отырып, автордың іс-тәжірибесіне сүйене
Халықтық педагогиканың мазмұны, білімдік, тәрбиелік, дамытушылық мүмкіндіктерін жетік біліп,
Қазақ мектептерінде оқу-тәрбие процесі ұлттық құндылықтарға негізделіп жүргізілу үшін
ІІ ТАРАУ. ОҚУ-ТӘРБИЕ ПРОЦЕСІНДЕ ХАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫ ДӘСТҮРЛЕРІН ПАЙДАЛАНУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ
ШАРТТАРЫ
2.1. Бастауыш сыныптарда халық педагогикасы дәстүрлерін жаңа технологиялар арқылы
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Білім беру жүйесінің
Келер ұрпаққа қоғам талабына сай ұлттық тәрбие мен білім
Педагогикалық технология, оқыту технологиясы туралы мәселелер соңғы жылдары педагог-ғалымдардың
Дамыта оқыту технологиясы Л.Выготский, Д.Эльконин, В.Давыдов, Л.Занков, ал жеке-бағдарлы
Жоғарғы оқу орындарында болашақ мамандарды дайындау барысында, мектеп қабырғасында
педагогикалық инновацияны, педагогикалық технологияларды оқып-үйрену, жүзеге асыру – педагогтардың
инновациялық іс-әрекет арқылы өз мамандығына деген сүйіспеншілігі арта түседі;
инновациялық теориямен қарулану және алған білімді мектептің оқу-тәрбие процесіне
Әрбір педагог өз тәрбие жұмысының жемісті болуы ғасырлар бойы
Сондықтан инновациялық технологияны меңгеру үшін төмендегідей міндеттерге назар
Халық өміріндегі құбылыстардың педагогикалық мәнін талдау, балаға жеткізудің тың
Халықтың тәрбие мазмұнын қазіргі міндеттерге сәйкестендіру, жаңарту, толықтыру;
Ел ішіндегі қолданысқа кең тарамаған салт-дәстүрлерді іздеу, жинақтау, өмірге
Көне әдет-ғұрып, салт-дәстүрлердің қазіргі жағдайдағы педагогикалық мүмкіндіктерін анықтау, қолданысқа
Ескі мен жаңаны ұштастырып, дамыған, мәдениетті, үйлесімді салт-дәстүрлерді дүниеге
Зерттеу барысында қазақ халқының салт-дәстүрлерін мектептің оқу-тәрбие процесіне ендірудің
мұғалім мен оқушының психологиялық, жалпыпедагогикалық, дидактикалық тұрғыдан өзара іс-әрекетінің
оқу жүйесін кезең бойынша ұйымдастыру, диагностикалау, оқу-тәрбие формаларын, әдістерін
әр түрлі пәндік білім, білік дағдының интеграциясын қамтамасыз ететін
тренингтердің алуан түрлерін: психологиялық тренингтер, іскерлік тренингтер, коммуникативтік біліктер
эврисикалық әдістерді пайдалану кәсіби іс-әрекетке шығармашылық тұрғыдан қарауға
өзін-өзі тану, өзін-өзі сезіну, өзіне-өзі баға беру тәсілдері педагогтың
этнопедагогика материалдары арқылы ұлттық сана-сезім қалыптасып, ұлттық құндылықтарды бойына
Ұлттық тәрбиенің бастау бұлағы – отбасы болғандықтан, отбасында қалыптасқан
Инновациялық педагогикалық техногиялар: түрі, сипаты, ерекшеліктері, классификациялануы;
Инновациялық типтегі мектептер, олардың ерекшеліктері;
Ұлттық жаңашыл педагогтар, олардың іс-тәжірибелері, зерттеу, тарату жолдары;
Ынтымақтаса оқыту үлгілері: сабақ жоспарлары, тәрбие сағатының сценарийлері;
Ұлттық құндылықтарды дамыта оқыту технологиясы;
Ұлттық тәрбиенің инновациялық әдістері, тәсілдері, формалары, ерекшеліктері;
Халықтық тәрбиенің инновациялық түрлерінің мәні мен маңызы, оларды ұйымдастыру
Педагог - өзін-өзі шығармашылықпен дамытушылық тұлға;
Оқушыларды бәсекелесті көшбасшылыққа тәрбиелеу;
Инновациялық педагогикалық технологияны ендіру жолдары;
«Бастауыш мектеп» журналында жарияланған А.Мұхамеджанованың «Бастауыш сынып мұғалімінің инновациялық
Арнайы курстың мақсаты: педагогикалық жаңалықты қолдану және меңгеру қабілеті,
Инновациялық педагогикалық технологиялар негізінде педагогтардың даярлығын жетілдірудің компоненттері:
Мотивациялық; өлшемдері:
Инновациялық педагогикалық технологияларға қызығушылықтың болуы, олардың кәсіби даярлықты
Көрсеткіштері:
Кәсіби даярлықты жетілдірудің қоғамдық мәнін саналы түрде сезіну;
Кәсіби даярлығын жетілдіруге ынтасының болуы;
Кәсіби даярлықты жетілдіруге қажетті білім, білік және дағдыларды игеруге
Инновациялық педагогикалық технологиялардың кәсіби даярлықты жетілдірудегі маңыздылығын түсіну;
Мазмұндық; өлшемдері:
Педагогтың кәсіби іс-әрекетінің мәні, ерекшеліктері және кәсіби шеберлікті жетілдіру
Көрсеткіштері:
Тұтас педагогикалық процесс туралы білімі;
Білім берудің мақсат, міндеттері, мазмұны, ұйымдастыру формалары туралы білімі;
3. Процессуальдық; өлшемдері:
- Кәсіби іс-әрекетті жүзеге асыру білігі мен дағдысы;
Көрсеткіштері:
Оқу-тәрбие процесін ұйымдастыра білуі:
Педагогикалық процесті басқара білу;
Білім беруді жобалау;
Ғылыми-зерттеу іс-әрекеттімен шұғылдану білігі [11.15.].
Қорыта айтқанда, қазақтың ұлттық тәрбие үлгілерін инновациялық технологиямен жүргізудің
2.2. Халықтық педагогикасы дәстүрлерінің бала тәрбиесіндегі
рөлін айқындау
Қазақ халқы өз тірлігінің сан ғасырлық тарихында өмірінің жалғасы,
Құрсақ тәбиесі. Әйел жүкті болысымен оған ерекше қамқорлық жасап,
Келіннің бойына бала біткенін сезген ене оны өз қамқорлығына
Әйелдің толғағы басталғанда әйелді босандырып алып жүрген тәжірибелі апаларды
Кіндік шеше босанған әйелге қалжаға қой сойып әкеліп, балаға
Дүниеге келген сәбидің құрметіне ойын-той, жиындар, рәсімдер көп, соның
Шілдехана – сәбидің құрметіне арналатын салт-дәстүрдің бірі. Жарысқазанның арты
Балаға ат қою. Адамның күн көрісі мен салт-сана, әдет-ғұрпын
Адам аттарының шығу тарихын зерттеуші ғалым Б.Досжанов: «Антропонимдерді халықтың
Балаға ат қою. Ат қоюдың өзінен де бүкіл бір
Бала келешекте ауқатты болсын деген ниетпен:
Байбол, Дәулет, Алтынбек, Күмісбек, Малдыбай, Береке, Тоқшылық;
Бала ержүрек, күшті де батыл, қырағы да сақ, халқын
Арыстан, Алпамыс, Батырбек, Тарғын, Қамбар, Қобланды, Қаһарман, Әлібек, Мәлік,
Сұлу да көрікті, ажарлы да сүйкімді, әдемі де келбетті
Айсұлу, Нұрсұлу, Әсем, Аққыз, Арайлым, Ботакөз, Ақкербез, Сымбат, Әдемі,
Өмір жасы ұзақ, денсаулығы зор болсын деген тілекпен:
Ұзақбай, Жүзбай, Өмірбай, Мыңжасар, Көпжасар, Жүзжасар, Ғұмыр, Жамбыл, Өмір;
Мырза, жомарт болсын деген ниетпен:
Жомарт, Атымтай, Мырзабек, Мырзаш, Қайырбек, Қайыржан, Базарлы, Молқол;
Ақылды, тапқыр, ойлы, зерек, дана, пайымды болсын деп:
Данышпан, Данабек, Дана, Есбол, Ақыл т.б. қойылады.
Ай-күн аттарына байланысты: Бейсембек, Дүйсенбі, Жұмабек, Сәрсен, Жұматай, Сембек,
Баланың тағдыры есіміне де байланысты екендігі туралы қонымды пікірлерге
Сүйінші. Жас нәрестенің, әсіресе ұл баланың өмірге келуі отбасы
Нәрестені теріс әсерлерден қорғап, бейсауыт ешкімге көрсетпейтін болған. Ең
Шамшырақтай жан, балам,
Тәтті ұйқыға қан, балам.
Ұзақ болсын ғұмырың,
Берік болсын тұғырың!
Сәбидің денінің сау болып өсуі үшін де күн аралата
Бесік және оның халықтық тәрбиеде алатын орны. Бесік, оның
Бесіктің негізгі бөлшектері – төсбау, аяқбау және жастықша. Қазақ
Баланы бөлеген кезде бесіктің үстіне жеті нәрсе жабады.
Сондықтан қазақтың бесігінің гигиеналық жығын былай қойғанда, ұрпағымызды көптеген
Бесікке бөленген бала құрғақ та жылы жатады, Сондықтан баланың
Су төсекке қарсы шартты рефлекс қалыптасады. Ол энурез ауруының
Ересек адамдарда болатын белден қалу (импотенция), бедеулікке де бірден-бір
Жайлы жатқан бала ретсіз анасының да мазасын алмайды, анасының
Бесік тойы. Бала қырқынан шыққан соң атасы мен әжесі
Тыштырма. Сәбиді бесікке салар кезде бесіктің түбегі тұратын тесіктен
Иткөйлек (ғұрып) – ырымшыл халқымыздың баланы қырқынан шығарғаннан кейін
Қырқынан шығару. Қазақ халқының ғұмырында жеті, тоғыз, отыз, қырық
Қазақ халық ауыз әдебиеті үлгілеріндегі бесік жыры, тұсау кесу
Тұсау кесу. Бала қаз тұрып. Тәй-тәй басып жүре бастаған
Баланың шешесі жолы болғыш, ширақ, қадірлі адамға тұсауын кестіреді.
«Біреудң ала жібін аттамау» деген сөз көпшілікке түсінікті, кісіге
Ғалым Ғ.Ақпанбек «Қазақтардың дүниетанымы» атты еңбегінде: «Түрлі салт-дәстүр, әдет-ғұрып,
Тойға келген қонақтар той мақсатына сай балаларға ерекше назар
Тілашар тойы /салт/. Әр отбасы баласы 7 жасқа толғанда
Атқа мінгізу тойы. Бала 4-5-ке толғанша әке-шешесі ұл
Сүндет тойы Сүндетке отырғызу 7-8 ғасырларда араб елдерінен шығып,
Тоқым қағар тойы. 7-8 жасар бала нағашы жұрты бәсіреге
Мүшел той. Қазақ дәстүрінде ерекше орын алатын, баланың он
2.3. Салт- дәстүрлерді оқу-тәрбие процесінде пайдалануы ұйымдастырудың негізгі шарттары
Бүгінгі таңда қазақ халқының ұлттық мәдениетінің қайта өрлеу кезеңінде
Қазіргі таңда тіліміз бен тілімізге мойын бұраған кезде ұрпағымыздың
Осы заманғы тәрбиенің мәні халықтардың ізгілік дәстүрлерін қайта жандандыру
Қазақ халқының салт-дәстүрлерінің ерекшелігі мен оның жеке тұлға бойында
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді сараптау мен тәжіребиелік-эксперимент жұмысының нәтижелері оқу-тәрбие процесінде
Жалпы оқу орындарында факультативтік курс сабақтарында қазақ балаларының тәрбиесін
Отбасында, жалпы оқу орындарында қыздар мен балалардың тәрбиесін қалыптастыруға
Отбасында, жалпы оқу орындарында оқу-тәрбие процесі барысында балаларды тәрбиелеуде
Оқу-тәрбие процесінде халық педагогикасының дәстүрлерін пайдалануды ұйымдастыруда жас өркенді
өскелең ұрпаққа отбасында, оқу орындарында, қоғамда және күнделікті тұрмыста
балалардың моральдық сезімінің, адамгершілік сапасының дамуына ықпал ететін қөзқарастарын,
халықтық және өркиенеттік құндылықтарды игеру негізінде жас өркенді тәрбиелеуде
Оқу орындарында оқу-тәрбие жұмысының формаларын балалардың тәрбиесін этнопедагогикалық талаптарға
Оқу-тәрбие процесінде халық педагогикасы дәстүрлерін пайдалануды ұйымдастыру шарттарын жетілдіру
оқу бағдарламасына жас ұрпақтың әдебін, психологиясының негіздерімен танысуға бағытталған
жас ұрпаққа сабақ жүгізетін білікті мамандар даярлауда, оқытушылардың мамандығын
жалпы білім беру процесінде, қоғамдық пәндерді оқытқанда жас ұрпақты
Қыз балалар мен ұл балалардың мінез-құлықтарындағы еліктіру динамикасы жағдайында
Ата-анамен психологиялық-педагогикалық білім беруді қамтитын жұмыстар.
Осыған байланысты жоғарыдағы ұғымдарды сараптай келе, оқу-тәрбие процесінде халық
Халықтық тәрбие адамгершіліктің негізін қалайтын, оны негізгі қасиеті ретінде
Демек, бүгінгі күнгі мұғалімнің басты мақсаты - өзіндік адамгершілік
Солардың негізгісі ретінде бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қиял-қабілетін, бүкіл
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі қоғамда болып жатқан әлеуметтік, экономикалық, саяси, мәдени өзгерістер
Қай заманда болсын әр халықтың өзінің ұрпағын жан-жақты жетілген,
Дана ата-бабамыз «Ата-ананың тәрбиесі бала мінезінің іргетасы», - деп
Біздің ойымызша, жас ұрпақтың санасын әлемдік өркениет деңгейіне көтеру
Бүгінгі күн талаптарына сай жоғары оқу орындары студенттері қазақ
Инновациялық педагогикалық технологиялар негізінде мектеп мұғалімдерінің кәсіби шеберлігін жетілдіру
Мақсатты жұмыс барысында баланың таным белсенділігі артты, табиғатқа, елге,
Жасалынған қортындылар негізінде мынадай ұсыныстар айтуға болады:
қазақтың халықтық салт-дәстүрлерін оқу-тәрбие процесіне ендіру кәсіби білім берудің
халықтық тәрбие жолдарын телекоммуникациялық оқыту құралдарымен жүргізу заман талабына
Мектеп мұғалімінің белсенділігін арттыру мақсатына біліктілікті арттыру жұмысын жетілдіре
Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерді сараптау мен тәжірибелік-эксперимент жұмысының нәтижелері оқу-тәрбие процесінде
Жалпы оқу орындарында факультативтік курс сабақтарында қазақ балаларының тәрбиесін
Отбасында, жалпы оқу орындарында қыздар мен балалардың тәрбиесін қалыптастыруға
Отбасында, жалпы оқу орындарында оқу-тәрбие процесі барысында балаларды тәрбиелеуде
Оқу-тәрбие процесінде халық педагогикасының дәстүрлерін пайдалануды ұйымдастыруда шарттарын жетілдіру
оқу бағдарламасына жас ұрпақтың әдебін, психологиясының негіздерімен танысуға бағытталған
жас ұрпаққа сабақ жүгізетін білікті мамандар даярлауда, оқытушылардың мамандығын
жалпы білім беру процесінде, қоғамдық пәндерді оқытқанда жас ұрпақты
Қыз балалар мен ұл балалардың мінез-құлықтарындағы еліктіру динамикасы жағдайында
Ата-анамен психологиялық-педагогикалық білім беруді қамтитын жұмыстар.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Н.Ә.Назарбаев. Тарих толқынында. – Алматы: Атамұра, 1999.
Ә.Табылдиев. Этнопедагогикалық оқылымдар. – Алматы: Білім. 2006.-312б.
М.Жұмабаев. Педагогика. А.,1992.
Тәлім-тәрбие тұжырымдамасы. //Қазақстан мұғалімі, 1993 ж. 3 ақпан.
Болатова Л.А. Болашақ мұғалімдерді қазақ халқының салт-дәстүрлерін мектептің оқу-тәрбие
Наурызбай Ж.Ж. Научно-педагогические основы образования школьников. Автореферат. – Алматы,
Ш.Беркімбаева. Қазақ мектебі – қазақ ұлтының бесігі. Этнопедагогика журналы.
Р.Қ.Дүйсенбінова. Қазақ этнопедагогикасы материалдарын оқу-тәрбие процесіне ендіру формалары мен
9. Өтешова Б.Қ. «Эдеп» пәні авторлық бағдарламасы. Этнопедагогика журналы,
10. Мұхаммеджанов А. Бастауыш сынып мұғалімінің инновациялық іс-әрекеті. Бастауыш
11. Сарбасова Қ.А. Инновациялық педагогикалық технологиялар негізінде бастауыш сынып
12. Досжанов Бекжан. Көне антропонимдердің әдет-ғұрып, салт-санамен байланысты. Қазақстанның
13. Ә Өмешұлы. Баланы бесікке бөлеудің артықшылықтары. Тәрбие құралы.
14. Т.Әлімбекұлы. Тойда жолығайық. –Алматы: «Нұрлы әлем» баспасы. 2003.
15. Р.Наурызбаева. Бастауыш мектепте халықтық тәлім-тәрбие берудің шығармашылық жолдары.
16. М.Абдрахманова. «Мүшелде жұмбақ сыр бар…». Қазақ тілі мен
17. Б.Жанболатова. Мүшел жасқа арналды. Тәрбие құралы. 2005/1.-Б.33.
18. Қазақтың этнопедагогикалық мұраларын зерттеу әдістемесі. Жауапты шығарушы Ш.Ибраев.
19. Б.Иманбекова. Тәрбиеге жетекші. – Алматы: Алишер. 2004 –
20. Ғ. Ақпанбек. Қазақтардың дүниетанымы. – Алматы: Қазақ унивеситеті.
21. Қалиев С.Қ. Қазақ бала тәрбиесінің халық педагогикасындағы көрінісі.
22. С. Кенжеахметов. Жеті қазына. 1,2-ші кітап. -Алматы: Ана
23. С.Әбілсағит. Қазақ мектептеріндегі оқу-тәрбие процесіне халық дәстүрлерін пайдалануды
24 Қалиев С.Қ. Нәрестенің дүниеге келуімен байланысты туындаған ырымдар
25. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2030» бағдарламасы.
26. Наурызбаев Ж. «Ұлттық мектептің ұлы мұраты». – Алматы.
27. Қазақстан Республикасының мәдени-этникалық білім беру тұжырымдамасы. – Алматы.
66
Салт-дәстүрлер, әдет ғұрып
Этнографиялық материалдар, энциклопедия, ғалымдардың зерттеу еңбектері
Халық тағылымының құрамы
Діни кітаптар, ұлттық энциклопедия, этнографиялық материалдар, дәстүрлі мәдениет анықтамалары
Діни сенімдер
Энциклопедия материалдары, этнографиялық ғылыми зерттеулер
Мінез-құлық, даралық, тектілік туралы түсінік
Философия, психология, биология, социология, этнографтардың этнопсихология саласындағы
Көне қолжазбалар, кітаптар, этнографиялық материалдар, энциклопедиялық сөздіктер
Ұлы ойшылдардың дүниетанымдық көзқарастары
Қазақ ағартушыларының шығармашылығының дүниетанымдылық қағидалары
Қазақ ағартушыларының шығармалары, ғылыми-зерттеу еңбектері, тәлім-тәрбие жайлы ой пікірлер
Халық тағылымының жазба деректі материалдар көрінісі
Халық тағылымының түпкі негіздері
Оқу-тәрбие процесінде халық педагогикасы дәстүрлерін пайдалануды ұйымдастыру шарттарын дамытуға
Қазақ этнопедагогикасындағы бала жасына қарай кезеңге бөлудің ғылыми-педагогикалық негіздері
Мектеп оқушыларына ұлттық тәрбие берудің педагогикалық маңыздылығы
Болашақ мұғалімдерді халық педагогикасының элементтерін мектептің оқу-тәрбие үдерісінде пайдалануға даярлаудың педагогикалық негіздері
Қазақ балаларының тәрбиесін қазақ этнопедагогикасы арқылы дамытудың моделін жасау
Адамгершілік құраушы сапалық қасиеттерін анықтау және оларды қазақтың салт - дәстүрі арқылы жастардың тәрбиесіне ықпалын жетілдіруге ұсыныс беру
Оқушыларды имандылыққа қазақ салт-дәстүрлері арқылы тәрбиелеудің теориялық негіздері
Болашақ мұғалімдердің қыз баласын тәрбиелеуде даярлау мәселесі
Бастауыш білім беру сатысында қазақ халық дәстүрлерін рухани құндылықтарын пайдаланудың ғылыми-теориялық негіздері
Болашақ мұғалімнің қазақ халық дәстүрлері негізінде бастауыш сынып оқушыларын әдепке тәрбиелеуге кәсіби даярлығын қалыптастыру
МЕКТЕП ДЕЙІНГІ БІЛІМ БЕРУДЕ ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ МӘДЕНИ-ТАРИХИ МҰРАЛАРЫН БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ