Тұтыну несиесі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ҚАРЖЫ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДА
«Есеп және қаржы пәндері» кафедрасы
«2» - курс студенті Кульпеисов Дидар
«АҚША. НЕСИЕ. БАНКТЕР»пәнінен
«Несие ақшалары: олардың негізгі түрлері және айналыс заңдылықтары»
тақырыбы бойынша
КУРС ЖҰМЫСЫ
Ғылыми жетекшісі: оқытушы Умирзакова Т.А.
Алматы, 2005
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 2
I НЕСИЕ АҚШАЛАРЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ 3
1.1 Несиенің ақшаларының қажеттілігі мен маңызы 3
1.2 Несиелік ақшалардың негізгі түрлері мен формалары 6
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НЕСИЕЛІК АҚШАНЫҢ ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ
2.1 Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі және оның
2.2 Қазақстан Республикасында несиелік ақшаның түрі ретінде вексельдің
ҚОРЫТЫНДЫ 29
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 30
КІРІСПЕ
Нарықтық экономикада несие ақшалары банк жүйесінде маңызды рөл
Несиенің маңызы, сонымен бірге оны қолдау аясы елдің
Сонымен қатар несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары
Қазақстан Республикасының қазіргі уақыттағы экономикалық жағдайы, оның ішінде
Несиелiк ақшалар – тауар өндiрiсiнiң дамуымен, яғни тауарларды
Негізінен несиелік ақшалардың негізгі түрлеріне вексель, чектер және
I НЕСИЕ АҚШАЛАРЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ
1.1 Несиенің ақшаларының қажеттілігі мен маңызы
Тарихтың қай кезеңінде болса да, несие, алуан түрлі
Несиенің түпкі тамыры тауарлық өндірістің пайда болған кезінде
Осыған байланысты болашақ экономисттерге несиенің арғы негізін, қазіргі
Несие қатынастары алғашқы қауымдық құрылыстың мүдіктік жіктеліп ыдырауы
Сөйтіп, несиенің нышандары алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы кезінде
Несие – нарықтық экономиканың тірегі ретінде экономикалық дамудың
Несиенің пайда болуын өнімдерді өндіру сферасынан емес, олардың
Құнның қозғалысы – бұл несиенің қозғалысының кіндігін сипаттайды.
Көбінесе несиені ақша түрінде түсінеді. Бір жағынан қарағанда
Несиелiк ақшалар – тауар өндiрiсiнiң дамуымен, яғни тауарларды
Несие ақшалай капиталдың ссудалық капиталға өтуін қамтамасыз ете
Несие мен ссуданың арасында өзара айырмашылықтар бар.
Несие – бұл банктің қаражатын құрайтын көзі ретінде
Экономикалық категория ретінде, несие – кәсіпорындар, ұйымдар және
Несие құрылымы бір-бірімен өзара байланысты элементтерден тұрады. Мұндай
Қарыз беруші – қарызды беретін несиелік қатынастың бір
Қарыз алушы – бұл несиені алушы және оны
Борышқор және қарыз алушы бір-бірімен жақын сөздер болғанымен
Қарыз беруші және қарыз алушымен қатар несиенің құрылымының
Жоғарыда айтылғандай, несиенің түбірін тауарлы өндірістің пайда болған
Қоғам дамуының кейінгі кезеңдерінде, несиелік қатынастың пайда болып
Өндіріс құрал – жабдықтары, құндық тұлғасында дәл бір
І – саты: құнның ақшалай нысаны өндіргіш күші
ІІ – саты: адамның, өндіріс құрал – жабдықтарды
ІІІ – саты: дайындалған өнім ақшаға сатылады. Сөйтіп,
1.2 Несиелік ақшалардың негізгі түрлері мен формалары
Несие экономикалық категория ретінде формаларға ие. Форма әр
Несиенің формалары, оның құрылымымен және белгілі-бір дәрежеде несиелік
Несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары мен түрлері
Несиенің формасы- бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың негізгі
Коммерциялық несие
Коммерциялық несие - бұл жеткізушінің сатып алушыға ұсынған
Мұнда қарыз алушы да және оны берушілер ретінде
Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз капиталы өнеркәсіптік капиталмен
Әр түрлі тауарларды өндіру және өткізу әртүрлі уақыт
оны өндіріс құралдарын шығаратын салалар осы құрал –
Монополияға дейінгі капитализм кезеңінде коммерциялық несие өндіріс пайызының
Қазіргі уақытта фирмалар өз өнімдерін өткізудің бұл формасын
Коммерциялық несие Жапонияда және Францияда кең таралған. Жапондық
Коммерциялық несиенің сақталуының себептерінің бірі – тауарлардың ұдайы
Басқа да несие формаларының жедел өсуіне байланысты коммерциялық
Батыстың экономикалық әдебиеттерінде “коммерциялық несие” терминімен банктің коммерциялық
Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз келісімі – аясы
Несиенің бұл формасын таңдаудың басқа факторы бәсекелестік кезінде
Соңғы он жылдықта несиенің екі формасының арасындағы өзара
Коммерциялық несиенің артықшылықтарымен қатар, кемшіліктері де бар. Уақыт
Коммерциялық несиенің банктік несиеден айырмашылығы:
қарыз беруші рөлінде банктік мекемелер емес, яғни тауар
коммерциялық несие тек қана тауар формасында беріледі.
қарыз капиталы өнеркәсіптік немесе сауда капиталымен байланысты
коммерциялық несиенің орташа қүны сол кезеңдегі банктік пайыз
қарыз беруші мен қарыз алушы арасындағы несиелік мәміленің
Коммерциялық банктер өздерінің клиенттеріне әр түрлі несиелер береді.
І. Қарыз алушылар категорияларына қарай:
1. Қаржылық институттарға берілетін несиелер:
- мақсатты қорларға
- банктерге
- қаржы – несиелік мекемелеріне
2. Қаржылық емес агенттерге берілетін несиелер:
- өнеркәсіп салаларына
- ауыл шаруашылығына
- саудаға
дайындау ұйымдарына
жабдықтау – сату ұйымдарына
кооперативтерге
жеке кәсіпкерлерге
3. Тұтыну мақсатына берілетін несиелер.
ІІ. Мерзіміне қарай:
-
-
-
ІІІ. Тағайындалу және пайдалану сипатына қарай
- негізгі қорға жұмсалатын
- айналым қаражатына жұмсалатын
IV. Қамтамасыз дәрежесіне қарай:
Стандартты несие – қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ қайтуында
Күмәнді несиелер - қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі ұзартылған
Үмітсіз несиелер – қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі өткен
V. Валютамен берілуіне қарай:
ұлттық валютамен
шетел валютасымен
VI. Қайтарылу дәрежесіне қарай:
Қамтамасыз етілген:
- кепілхатпен
- кепілдемемен
-
Сақтандырылған.
Тұтыну несиесі
Тұтыну несиесі – бұл тұрғындарға тұтыну тауарларын сатып
Тұтыну несиесінің негізгі міндеті – тұрғындарға тауарларды сатуға
Несиенің бұл түрін әр түрлі елдерде салыстыру, оның
70 жылдардан бастап, бірқатар елдерде жеке тұлғаларға тұрақты
КСРО – да тұтыну несиесі 60 – 70
Тұтыну несиесі жеке тұлғаларға ұзақ мерзімді банктік қарыз
Жаңа тұрғын үй саясатының Мемлекеттік бағдарламасына сәйкес азаматтарға
Ипотекалық несие
Ипотекалық несие – жылжымайтын мүліктерді: жерді, тұрғын үй
Ипотекалық несие беру – тұрғын үй саласына инвестициялар
Азаматтарға ипотекалық несиелер беруді екінші деңгейдегі банктер 1998
Алайда, ипотекалық несие беру жүйесінің осындай дамуы кезінің
Екінші деңгейдегі банктердің ипотекалық несие беру көлемін
ҚИК – тің қатысуымен ипотекалық несие беру жүйесінде
2001 жылғы 1 – наурыздағы жағдай бойынша ҚИК
Ипотекалық несиелерге кепілдік беру (сақтандыру) жүйесі айтарлықтай рөл
Осыған байланысты ҚР – да 2003 жылы Қазақстандық
Сонымен, ипотекалық несиелер үшін қайтарым мерзімі бүгінгі 10
Мемлекеттік несие
Мемлекеттік несие – азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты
Мемлекеттік несиенің негізгі формасы – мемлекеттік займдар, сонымен
Халықаралық несие
Халықаралық несие – валюталық және тауарлық ресурстарды қайтарымдылық
Кредиторлар және қарыз алушылар ретінде банктер, жеке тұлғалар,
ҚР–ң жетекші халықаралық қаржылық ұымдарға мүше болуы, экономикалық
1993 жылы Халықаралық қайта құру және даму банкімен
Еуропалық Халықаралық қайта құру және даму банкі «Қазақстанда
Азияның даму банкі мен ҚР арасында 1994 жылы
Халықаралық займдарды пайдалануды екінші деңгейдегі банктер де белсенді
Лизинг несиесі
Ол – тауар түрінде берілетін несие.Лизинг деп маманданған
Банктік несие
Банктік несие – бұл банктердің, арнайы несие –
Банктік несиенің коммерциялық несие аясына қарағанда қолдану өрісі
Банктік және коммерциялық несиенің динамикасы әр түрлі. Коммерциялық
Банктік несие өзінің маңызды ерекшеліктерін сақтай отырып, едәуір
әр түрлі мекемелер (қаржылық компаниялар, өзара банктік несиелер)
Несиелік мүмкіндіктер ғана емес, сонымен қатар берілген қарыздардың
Банктің белгілі – бір шетке капитал шығару және
Банктік несиенің шамасына ақшалай – чектік эмиссиямен толтырылған
Несиелік жүйе мемлекет тарапынан болатын ықпалға ұшырайды. Мемлекеттік
Банктер өз саясатын қайта қарастыра отырып және несиенің
Қарыз беруші ретінде банктердің рөлі біршама төмендегеніне қарамастан,
Несие түрлері
Несие түрлері – бұл белгілі – бір түрдегі
Түрдің формадан айырмашылығы – түр диалектика категориясы болып
Осыған байланысты несие түрлері төмендегідей жіктеледі:
мерзімдері бойынша:
а) қысқа мерзімді (1 жылға дейін);
ә) орта мерзімді (1 жылдан 3-5 жылға дейін);
б) ұзақ мерзімді (3-5 жылдан жоғары);
несиелеу объектілері бойынша:
а) негізгі қорларға берілетін несие;
ә) айналым қорларына берілетін несие;
несиелеу әдістері бойынша:
а) қалдық бойынша несиелеу;
ә) айналым бойынша несиелеу;
Несиелiк ақшалардың түрлерi : вексель, банкнота және
Өндірістегі жұмыстың айналымдылығы, яғни өнімді өндіру, оны сату
Вексель – бұл белгіленген мерзім аяқталғаннан кейін иесінің
Вексель – қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем
Вексель төлем дағдарысын реттеп, заттық қорлардың айналысқа түсуін
Вексель нарығының қызметі – қысқа мерзімді несие беру
Вексель несиені өтемеу қаупімен байланысты болғандықтан ол вексель
Басқа қарыз міндеттемелерінен вексельдің үш түрлі айырмашылығы бар:
- Біріншіден, вексельдің дерексіздігі, яғни қарызды қандай жағдайға,
- Екіншіден, оның даусыздығы, яғни қарызды қандай жағдайға
- Үшіншіден, вексельді айналмалылығы, яғни вексель иемденуші
Вексель – белгiлi бiр соманы алдын ала келiсiлген
Вексельдiң екi түрi бар: жай және аудармалы. Елiмiздiң
Жай вексель (соло) – вексельдi ұстаушыға вексельде
Аудармалы вексель (тратта) – вексельде көрсетiлген соманы
Банкнота – ол әр мемлекеттің өз эмиссиялық
Банкнотаның вексельден мынадай айырмашылықтары бар:
- мерзiмдiлiгiне қарай, егер де вексель мерзiмдiк қарздық
- кепiлдiгiне қарай, вексельдi айналысқа жеке кәсiпкерлер шығарады
Экономикада банкнотаның екi түрi бар. Ол: классикалық және
Классикалық банкнота – бұл банкнотаның алғашқы пайда болған
Жай банкнота – бұл қазiргi кездегi айналысқа шығарылған
Чек – ағымдағы шот иесiнiң чектi ұстаушыға белгiлi
- Ақшалай чек – банктен қолма-қол ақша
- Атаулы чек – аударуға құқысыз белгiлi
- Ордерлi чек – бiр тұлғаның атына толтырылған,
- Есеп айырысу чегi – заңды тұлғалар арасында
- Жол чегi – туристiк сапарларға арналған
- Кепiлдендiрiлген чек – банктiң чекте көрсетiлген соманы
Чекпен есеп айырысу. Чек – бұл шот
Чек арқылы есеп айырысудың қолайлылығы мынада:
- Егер де төлеуші тауарды алғанға дейін төлегісі
- Сатушы белгісіз болған жағдайда.
Чек берілген күннен бастап он күн ішінде банкке
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НЕСИЕЛІК АҚШАНЫҢ ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ
2.1 Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі және оның
Несие жүйесі– жалпы банктердің (ұлттық және коммерциялық )
Несие жүйесі ұғымы банк жүйесіне қарағанда кеңірек, яғни
Әрбір экономикалық категорияның мәні оның атқаратын қызметінен көрінеді.
Негізінен несие экономикалық категория ретінде мынандай қызметтерді атқарады:
Қайта бөлу;
Айналыс шығындарын үнемдеу;
Айналыстағы нақты ақшалардың орнын уақытша алмастыру;
Капиталдың шоғырлануын жеделдету;
Ғылыми-техникалық прогресті жеделдету;
Қазақстанда несиелік ақшалардың дамуы енді ғана көрініс тауып
Қаржы жүйесінің және Ұлттық банктің негізгі міндеттерінің бірі
Қазақстанда банктердің акцептік операциялары дамымаған. Ұлыбритания, Германия
2.2 Қазақстан Республикасында несиелік ақшаның түрі ретінде вексельдің
Қазақстан Республикасындағы қазіргі нарықтық қатынастардың қалыптасуы кезінде, төлем
«ҚР-дағы вексель айналысы туралы» (28,04,97 ж.) ҚР-ның Заңына
Бұл Заң 1930 жылғы 7 маусымдағы Аударым және
Аударым векселi вексель берушiнiң бұйрығымен ақы төленуге тиiс
Ол вексель берушiнiң өзiне берiлуi мүмкiн.
Ол үшiншi тұлғаның есебiнен берiлуi мүмкiн.
Аударым векселi үшiншi тұлғаның тұрғылықты жерiнде немесе төлеушiнiң
Вексельде проценттiк ставка көрсетiлуге тиiс; мұндай нұсқау болмаған
Егер аударым векселiнде аударым векселi бойынша мiндеттi бола
Егер вексель берушi аударым векселiнде "бұйрыққа емес" деген
Индоссамент жай және ешқандай шарт қойылмаған болуға тиiс.
бланктi не өзiнiң атынан немесе басқа бiр тұлғаның
өз кезегiнде вексельдi бланк арқылы немесе қандай да
вексельдi бланк толтырмастан және индоссамент жасамастан үшiншi тұлғаға
Аударым векселi кiмнiң қолында болса, тiптi соңғы индоссамент
Егер индоссаменттiң "валюта алуға", "инкассаға", "сенiм бiлдiрiлген ретiнде"
Вексель берушi қандай да болсын аударым векселiнде мерзiмi
Вексель берушi бұл соңғы мерзiмдi қысқартуы немесе неғұрлым
Төлем төлеушi бiрiншi ұсынудан кейiн вексельдi келесi күнi
Егер вексель ұсынудан кейiн белгiлi бiр уақытта төленуге
Акцептпен аударым векселiнiң мазмұнына жасалған қандай да болмасын
Жай вексель мыналардан тұрады:
1) мәтiннiң өзiне енгiзiлген және осы құжат жасалған
2) белгiлi бiр ақша сомасын төлеуге ештеңемен шарттастырылмаған
3) төлем мерзiмiнiң көрсетiлуi;
4) төлем жасалуы тиiс орынның көрсетiлуi;
5) кiмге немесе кiмнiң бұйрығымен төлем жасалуы тиiс
6) вексельдiң жасалған күнi мен орнының көрсетiлуi;
7) құжатты берушiнiң (вексель берушiнiң) қойған қолы.
Алдыңғы бапта көрсетiлгендердiң қандай болса да бiрi жоқ
Төлем мерзiмi көрсетiлмеген жай вексель ұсыну бойынша төленуге
Ерекше нұсқау болмаған жағдайда, құжат жасалған жер төлем
Жай вексельге, бұл құжаттың табиғатына қайшы келмейтiндiктен, аударым
индоссаментке төлем мерзiмiне төлемге
акцептемеген немесе төлем төлемеген жағдайда талап қоюға делдалдық
Жай вексельге сондай-ақ үшiншi тұлғада немесе төлеушiнiң тұрғылықты
Дәл осылай жай вексельге авальға қатысты қаулылар қолданылады
Жай вексель бойынша вексель берушi де, аударым векселi
Ұсынылғаннан кейiн белгiлi бiр уақыт мерзiмiндегi жай вексельдер
Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы Қазақстан Республикасының аумағында жай
Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы жөнiндегi қатынастар «Женева вексель
Қазақстанда вексель айналысын бiрiншi болып қолданушылардың қатарында Казкоммерцбанк
Сонымен қатар, осы банк 2003 жылы домицилиант ретiнде
Мұндағы, “домицилиант” – вексельде көрсетiлген төлемдi төлемдi жүзеге
Трассат тратта бойынша төлеуге келісімін бергеннен бастап борышқор
Жай және аудармалы вексель – коммерциялық вексельдің түрлері
90 жылдың басында және ортасында банктер вексель операциясымен
Вексельмен жасалатын коммерциялық банктердің операциясы мындай түрге болуға
Коммерциялық банктердің кеңінен тараған вексель операциясына - вексельді
Қазақстанда банктердің акцептік операциялары дамымаған. Ұлыбритания, Германия
Акцептік операцияға қарағанда авальдеу банк үшін қолайлы келеді.
Шетел тәжірибесінде вексельді кепілге ала отырып ссуда беру,
Вексель бойынша жасалатын операция қатарына Ұлттық банктің вексельді
Ұлттық банктің қайта есепке алу саясатын белсенді жүргізуі
ҚОРЫТЫНДЫ
Несиенің нарықтық экономикадағы мәні мен мазмұнын, оның қажеттілігін,
формалары мен түрлерін, төлем қабілеттілігін жан – жақты
ҚР-да жалпы алғанда, экономиканың нарықтық үлгісінде кеңейтілген ұдайы
Қазіргі несиелік шаруашылығында несие ақшалары тауар айналысын емес,
Несие ақшалардың басты мақсаты: ақша айналымын икемдi ету;
Қазақстанда бүгінде несиелік ақшалары ұлттық экономиканың толық қанды
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Баян Көшенова, Оқу құралы Ақша,
С.Б. Мақыш, Оқу құралы “Ақша айналысы және
«Деньги, кредит, банки» Учебник
2-е, - Москва: 1999г.
М.С.Саниев, Оқу құралы “Ақша, Несие, Банктер”– Алматы 2001ж
5.« Ақша, несие, банктер »: оқу құралы
6.Бикеева Н.Ж., Бектұрғанова Қ.И. « Кәсіби экономика тілі
« Таным », 2003.- 272 бет
7. Деньги, кредит, банки: Учебник /Под ред. Г.С.
Бикеева Н.Ж., Бектұрғанова Қ.И. « Кәсіби экономика тілі
Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие» : оқу
Активтер мен шартты міндеттемелерді жіктеу және оларды күмәнді
« Жас қазақ » ақпаратты – сараптамалық апталық
Қазақстанның « Өмір » атты қоғамдық журналы, №
Тұтыну несиесі
Қысқа мерзімді несие
Қазақстандағы рыноктық несие жүйесі қатынастарының қалыптасуы
Тұтыну несиесінің жіктелуі ерекшелікғтері
Тұтыну несиесі және қасиеті
Қазақстан банк ісі
Тұтыну несиесінің экономикалық мәні мен теориялық негізіне жан-жақты зерттеулер жүргізіп, несиелеудің бұл түрінің “Еуразиялық банк” ақ-ның қызметіндегі жүзеге асырылу ерекшеліктерін қарастыру
Тұтыну несиесі жайлы
Несиелік тәуекелді анықтау
Несие. Несие формалары мен түрлері