Жанама салықтардың топталуы
ЖОСПАР
Кiрiспе 2
I-тарау. Қазақстан Республикасының салық жүйесi қазiргi кезеңде 6
1. Салықтың мәнi және оның Қазақстан Республикасының қаржы
2. Қазақстан Республикасының салық жүйесiнiң қалыптасуы және даму
3.Қазақстан Республикасының салық жүйесiндегi салықтардың жiктелiнуi 15
II-тарау. Қазақстан Республикасының салық жүйесiндегi жанама салықтар 17
1. Жанама салықтардың экономикалық-әлеуметтiк мәнi мен маңызы 17
2. Жанама салықтардың топталуы. 20
3. Акциз салығы және оның дамуы, маңызы, бюджеттiк
Қорытынды 31
Әдебиеттер тізімі 33
Кiрiспе
Бiздiң мемлекетiмiз Қазақстан Республикасы өзiнiң тәуелсiздiгiн алғанына 13
Салықтар қаржылық қатынастардың органикалық құрамдас бөлiгi болып табылады,
1.артықшылықтары:1) жанама салықтарды тиiмдi де мақсатқа сәйкес мемлекеттiк
2) жанама салықтар оңай жинақталады, яғни кез-келген тұлға
Жанама салықтар өндiрiс кезеңдерiнде жиi алынатын болғандықтан экономикалық
Жанама салықтар мемлекеттiң фискалды қызығушылықтарын бiлдiредi. Осы салықтарды
салық өндiру процесi мен салықтық ставкаларына унитарлығы;
тауарлар мен артықшылықтардың қозғалысына бақылау жүргiзудi ықшамдату;
бюджеттi тұрақты түсiмдермен қамсыздандыру.
Жанама салықтар отандық Салық жүйесiнде өте маңызды орын
I-тарау. Қазақстан Республикасының салық жүйесi қазiргi кезеңде
1. Салықтың мәнi және оның Қазақстан Республикасының қаржы
Нарықтық экономика жағдайнда салықтар мемлекеттiң iсiн қаржыландыру және
Кез келген мемлекет, өзiнiң жеке қаржылық базасы болған
1) материалдық сипаттама- зат санын немесе ақша сомасын
2) салықтың заң сипаттамаларына мындай түрлерi жатқызылады:
1. салықты мемлекетпен тағайындалу;
2. салықтың болуы тек қана құқықтық формада болуы;
3. құқықтық формаға жатқызылатын акт пен органдар салықты
4. салықтың салық өндiру сипаттамасы;
5. салық бюджетке төленетiн мiндеттi төлем болып саналады;
6. салықты төлеу заңды мiндет болып саналады;
7. салықты төлеу процесiнде мемлекеттiк бақылаудың болуы.
3) экономикалық сипаттамаларына:
1. салық мемлекетке төленетiн төлем ретiнде қарастырылады;
2. қайтарымсыздылығы;
3. эквивалентсiздiгi;
4. салықтық қарым-қатынастардың тұрақтылық сипаттамасы;
5 салық салу объектiсiнiң бар болуы;
6. салықтың субъектiсiн анықтау;
7. салықтың мөлшерiн анықтау;
8. салықты төлеу мерзiмiнiң заңдылық түрде белгiленуi;
9. салық мемлекеттiң табысы болып саналады;
10. салықты төлеу кезiнде меншiк формасының ауыспалылығы.[12]
Жалпы салық терминiне көптеген анықтамалар берiлген, солардың iшiнде:
1) cалықтар дегенiмiз мемлекеттiк бюджетке заңды және жеке
заңды және жеке тұлғалармен заңға сәйкес мемлекеттiк бюджеттке
Салық Заңында салықтардың құраушы элементтерi қарастырылады:
1) салықтың субъектiлерi – салық заңына сәйкес мемлекеттiк
2) Салық объектiлерi –зат түрiнде белгiлi бiр кимал
3) Салық ставкасы, бұл салық объектiсiнiң алынған мөлшерi
4) Салық көзi-бюджетке төленуге қажеттi салық сомасын төлеген
5) Салықтық жеңiлдiктерi, бұл заңға сәйкес салық төлеуден
Салық төлеушiлер салық заңына сәйкес 4 түрлi тәсiлмен
1) кадастрлiк тәсiл-салық органдары барлық салық төлеушiлердiң мүлiктерiн,
3) патенттiк тәсiл–салық алуды патенттiң құнында төлеуге мiндеттi
2) декларативтiк тәсiл-салық төлеушiнiң декларацияда толтырған барлық табыстары,
4) табыс алу кезiнен салық төлеу тәсiлi, бұл
Мiне, осы атап өткен салық төлеу тәсiлдерi бiзде
«Салық - мемлекеттiң тәуелсiздiк сипаты (белгiсi), ал салық
Салық туралы ҚР-сының Президентiнiң қабылдаған Жарлығына дейiн салық
“Қазақстан Республикасының Салық жүйесi туралы” 1991 жылдың 25
2. Қазақстан Республикасының салық жүйесiнiң қалыптасуы және даму
Салық және оның қызметтерi нақты базистi бередi, яғни
Қазақстанның нарықтық экономикаға көшу жағдайында маңызды жай болып,
Осымен 8 жыл бұрын күшiне ие болған ҚР-ның
Қазақстан Үкiметiмен салық реформаның концепциясы өндiрiлiп, жарияланған едi,
2 кезең-1996-1998 ж.ж.-нарықтық экономиканың талаптарына сәйкес салық жүйесiнiң
Бiрiншi кезенде қарастырылған мақсаттар, бұл салықтық ауртпалықты төмендету,
I.жалпы мемлекеттiк:
заңды және жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы;
қосылған құнға салынатын салық;
акциздер;
құнды қағаздардың эммисияларын тiркеу үшiн алынатын алым;
арнайы төлемдер мен жер қойнауын пайдаланушылар төлейтiн салықтары;
II.жерлiктi: жер салығы; заңды және жеке тұлғалардың мүлiкке
көлiк құралдарына төленетiн салық түрi;
заңды тұлғалар мен жеке кәсiпкерлiк iспен айналасытатын жеке
iстердiң бөлек түрлерiне берiлетiн құқық үшiн алынатын алым;
аукциондық сатулардан алынатын алым. [6]
ҚР салық механизмнiң қызметтерiн окып, талдаған кезде жалпы
Салық Заңына сәйкес ҚҚС есепке алу үшiн 1000
ҚР Заңдылығына сәйкес «орташа және кiшi бизнестегi кәсiпорындар»
Салық Жүйесiн құрастыру барысында негiзгi шарт болып салық
Қазақстан Республикасының Салық Жүйесiнде қойылған негiзгi талаптарына келесiлердi
салықтың құрамы нақты анықталған болу керек, бұл үшiн
Салық жүйесi салық төлеушi үшiн салықтан жалтарудың тиiмсiз
Салық жүйесiнiң жайлылығы, бұл талап әсiресе салық төлеушiнiң
Салық жүйесi салық төлеушiнiң қаражаттарын өндiрiске кұюға ынталандыру
Қазақстанда жұмыс iстеп жатқан салық жүйесi негiзiнен келесiдей
1.бюджеттiң түрлi деңгейдегi билiк органдарына салықтарды тағайндау және
2.республиканың Салық Заңында Салық төлеушiлер мен салық органдарың
3.Салық Заңында тағайндалған нормалардың басқа заңдардағы нормаларға қарағандағы
Сонымен қатар Салық жүйесiнiң бiрден бiр нөмiрi болып,
3.Қазақстан Республикасының салық жүйесiндегi салықтардың жiктелiнуi
Қазақстан Республикасының Салық жүйесiнде қолданылатын салықтардың түрлерi көп
1.алыну формасы бойынша: тура (тiкелей) және жанама салықтар
2.салық салу дәрежесi бойынша:
1) прогрессивтi - жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы,
2) пропорциналды -ҚҚС, заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы;
3)регрессивтi - бiздiң мемлекетiмiзде қолданымайды.
3.салықтың көзi бойынша келесiдей бөлiнедi:
1) өнiмнiң құнына немесе бағасына кiретiн салықтар,олар: қосылған
2) өнiмнiң өзiндiк құнына кiретiн салықтар-мүлiк және
4. салықтардың қолданылуы, бағыты бойынша:
1) жалып-нақты қолдану мақсаты болмайды, бюджетте топтасады, одан
2) арнайы-қолдану мақсаттары болады;
5. бюджет реттеушi кұралдары ретiнде:
бекiткен салықтар-белгiлi бiр деңгейдегi бюджетке толығымен түсетiн және
реттеушi салықтар-жоғары деңгейдегi бюджеттерден төменгi деңгедегi бюджеттердi баланстандыру
II-тарау. Қазақстан Республикасының салық жүйесiндегi жанама салықтар
1. Жанама салықтардың экономикалық-әлеуметтiк мәнi мен маңызы
Әрбiр мемлекеттiң өз экономикасын дамыту, тұрақтандыру кезiнде қаражаттар
Жанама салықтарды пайдалану барысында, олардың оңай жинақталуы сипаты,
Акциз әдетте қалаға әкелiнетiн тауарларға салынған. Көп жағдайларда
Ағылшын экономистi У.Петти (1629-1687жж) өзiнiң «Салық және жиын
3) акцизделетiн тауарларды қажет ететiн тұтынушылар, бұл салықты
олардан жалтару қиынырақ болады;
солармен байланысты экономикалық тәртiп бұзушылықтың аз болуы;
еңбек ету ынталардың төмендеуi аз болады;
жаппай тауар тапшылығының жағдайында тұтынушыларға таңдау мумкiндiгiн тұғызады;
5) салықтардың құпиялығы.
Сонымен бiрге жанама салықтар қатарына сыртқы экономикалық қызмет
Мемлекет ең алдымен экономиканы тұрақтандыру және әлеуметтiк мәселелердi
2. Жанама салықтардың топталуы.
Өзiмiз бiлетiндей, салықтар тiкелей және жанама болып екiгi
тiкелей салықтарға салық төлеушiнiң жалғаусыз немесе тiкелей табысқа,
Олар: 1) заңды және жеке тұлғалардың
2) мүлiк салығы;
3) жер салығы;
4) бағалы қағаздармен жүргiзлетiн операцияларға салынатын салық;
5) жер қойнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемi;
6) көлiк құралдарына салынатын салық.
жанама салықтар-тiкелей емес, жанама түрде тауар немесе қызмет
Қосылған құнға салынатын салық - тауар өндiру, жұмысты
Акциздер - олар көп мемлекеттерде бұрыннан берi
Кедендiк баждар - тауардың баға құрамына енгiзiледi. Баж
3. Акциз салығы және оның дамуы, маңызы, бюджеттiк
Мемлекеттiк бюджеттiң кiрiс бөлiмiнiң негiзгi қайнар көзi болып
Ал қазiргi кезде жанама салықтар өте маңызды салықтар
акцизделетiн тауарлардың қоғамға тигiзетiн керi әсерiн;
акцизделетiн тауарларды тұтынатын салық төлеушiлердiң мүмкiндiктерiн ескеру керек.
Акциз салығы ерекшелiк қасиеттерiне қарай бағасы монополиялы түрде
1) спирт, оның барлық түрлерi;
2) арақ;
3) ликерлық-арақ өнiмдерi;
4) күшейтiлген сусындар, күшейтiлген шырындар мен бальзамдар;
5) шарап;
6) коньяк;
7) шампан шарабы;
8) сыра;
9) шарап-материалдары;
10) темекi өнiмдерi;
11) құрамында темекiсi бар басқа да өнiмдер;
12) бекiре мен қызыл балық, бекiре және қызыл
13) алтын, платина және күмiстен жасалған зергерлiк бұйымдар;
14) хрусталь бұйымдар, жарық беретiн хрусталь приборлар;
15) бензин, дизель отыны;
16) жеңiл автомобильдер;
17) атыс және газ қаруы (мемлекет-өкiмет органдарының мұқтажы
18) өнделмеген мұнай, газ конденсатын қоса алғанда;
19) электр қуаты. [1]
Жоғарыда көрсетiлген тармақшалардың iшiнде 119 тармақшаларындағы көрсетiлген тауарлардан
Акциздердi Салық жүйесiне енгiзуге мәжбүр қылған келесiдей мақсаттарды
мемлекеттiк бюджеттiк кiрiс бөлiгiн толтыру;
прогрессивты салық салуды (табыстың көлемi неғурлым жоғарлаған
отандық тауар өндiрушiлердiң мүлделерiн қорғау;
қоғамға керi әсерiн тигiзетiн тауарлардың тұтынуын азайту;
тауарлардың кейбiр түрлерiнiң сұраныстарын ынталандыру.
Жанама салықтарының тiкелей салықтардан тағы бiр ерекшелiгi бар,
отандық акцизделетiн тауарлар үшiн өндiрушi осы тауарларды немесе
импортталған акцизделетiн тауарлар үшiн ҚР-ның Кеден Заңына сәйкес
айдың алғашқы 10 күн iшiнде сатуды жүзеге асырғаны
айдың 2шi 10 күн iшiнде сатуды жүзеге асырғаны
есептi айдың қалған күндерiнде сатқаны үшiн есептi айдан
Алыс-берiс шикiзатынан шығарылған өнiмдер бойынша акциз салығы тапсырысшыға
Тауар бiрлiгi үшiн ЭКЮ түрiндегi ставкалар бойынша акциз
Aс1=Bт x A1, мұндағы: Ас1- акциз салығының мөлшерi;
Вт- тауар саны;
А1- тауар бiрлiгiнен ЭКЮ түрiндегi акциз
cтавкасы [5]5
Акциз салығын қарастыра отырып, осы Салық жүйесiндегi акциздер
Акциздер қосылған құнға салынатын салық сияқты жанама салық
Мұнай өнiмдерiн өндiретiн өндiрiстерде орналыстарылатын акциздiк бекеттер ҚР-ның
акциздiк бекеттер ҚР-ғы мұнай өндiретiн зауыттардың аумақтарында салық
мұнай өндiретiн зауыттары бар жерлерi кiретiн облыс бойынша
акциздiк бекет қызметкерлерiнiң қурамы Салық Комитетiнде қызмет ететiн
акциздiк бекеттердiң жұмыс iстеу графигi аптасына 1 реттен
ағымдық бақылауды, қызметкерлер-инспекторлардың жұмыстарын оперативтi басқаруды және сонымен
Ендi акциздiк бекеттерде қызмет ететiн инспекторлардың қызметтерi мен
инспекторлар келесiдей объектiлерге өз бақылауларын жүргiзедi:
есеп құжаттары мен нақты өндiрiлген және саылған мұнай
сатып алушыларда мұнай өнiмдерiн сақтауға және көтерме сатуға
акциздердi төлеу үшiн мұнай өнiмдерiн сату көлемiнiң сәкестiгi;
бюджетке акциздердi уақытысында төлеу және дұрыс толтырулуына бақылау
Акциздiк бекеттерде қызмет ететiн инспекторлардың мақсаттарын жүзеге асыру
мұнай өнiмдерiн өндiретiн зауыттар басшыларынан қажеттi ақпараттарды
шаруашылық iске араласу құқығынсыз қоймалык, өндiрiстiк, әкiмшiлдiк бөлiмдерге
акцизделетiн өнiмге салынатын акциз салығының ставкасын тексере алады;
мұнай өнiмдерiн жүкке тиеген кезде салық төлеушiнiң тiркеу
Жалпы жанама салықтардың iшiнде аз мөлшерде өз үлесiн
Жыл сайын акциз салығының түсiмдiк көлемi төмендеп жатыр,
Төменде көрсетiмен №1 кестенi қарастыратын болсақ, 3 жыл
Кесте 1
Акциз салығының 1999-2001ж.ж. аралығындағы жалпы бюджеттiк түсiм көлемiндегi
(мың теңге)
1999 жыл
2000 жыл
16.02.2001 ж.
Акциздер
521162,0
276896,0
23278,0
Жалпы түсiмдер
көлемi
15167529,0
21012256,0
3988621,0
Акциз салығының
Жалпы түсiмдер көлемiндегi үлес салмаға (пайызбен)
3,4
1,4
0,5
Акциз салығының төмендеп кетуiне көптеген жағдайлар әсер етедi,
Қорытынды
Нарық экономикасын мемлекет тарапынан реттеуде мемлекеттік бюджеттің кіріс
Бұл орайда мемлекеттің өз қызметін іске асыруы жолында
Мемлекеттік қызметтің өз қызметін нысаналы бағытта іске асыруы
Бүгінде Республикамызда қолданылып жүрген қосылған құнға салынатын салықтың
Осы орайда қосымша түзету коэффициентін енгізу немесе салықты
Көп зерттеудің арқасында аса ірі салық төлеушілердің мониторингі
Мемлекеттік Кіріс Министрлігі мен салық органдарының міндеті -
ҚР-ң "Салық кодексін" бекітіп, жаңа салық дәуіріне қадам
Қорыта айтқанда, шаруашылық субъектілеріне түскен салық ауыртпалығын жеңілдетпейінше,
Әдебиеттер тізімі
Финансы: Учебное пособие /Под редакцией А. М. Ковалевой.
Налоги: Учебное пособие /Под ред. Д.Г.Черника. - М.,1995г.
Брызгалин А. В. Принципы налогового права: теория и
Гутнов Е. В. Правовое значение объекта налогообложения //
Указ Президента РК «О налогах в Республике
Бюллетень бухгалтера №3-4 за 2000г
Гуреев В. И. "Салық құқығы". М.:Экономика, 1995 ж.
Ермекбаева Б. Ж. "Жергілікті салықтар мен алымдар", 1998
Ермекбаева Б.Ж. "Жалпы мемлекеттік салықтар"А-1997 ж.
Ильясов К.К., Зейнелгабдин А.Б., Ермекбаева Б.Ж. "Салық және
Найманбаев С.М. "Қазақстан Республикасының Қаржылық құқы". А., Демеу,
Наиманбаев С.М. "Салықтық құқық"А;-1996 ж.
Карагусова Г.Ж. "Салық: нақтылық және пайдалану тәжірибесі. А.Қаржы
http://www.bin.kz
http://www.buhgalter.kz
http://www.nalog.kz
5 “Қазақстан Республикасының салық жүйесi туралы” Заңы
№
1
Жанама салықтардың топталуы
Нарықтық қатынастар жағдайында ҚР-сы салық жүйесінің дамуы
Салықтар және салық салу
Салықтың экономикалық мәні
ҚР салық жүйесі. Салықтың Қазақстан Республикасының экономикасына тигізер әсері
Қазақстан Республикасының салық құқығының негіздері. Қазақстан Республикасының банк құқығының жалпы сипаттамасы
Салық құқығы. Салық төлеуден жалтарынудың себептері
Жанама салық жүйесінің түбегейлі талдауы
Қазақстан Республикасының фискалдық саясаты Фискалдық саясаттың міндеттері
Экономикалық мемлекеттік реттеу