Сауда тосқауылдары
Мазмұны
Кіріспе...................................................................................................................3
1 Сыртқы экономикалық сауданың теориялық қалыптасу негіздері
1.1 Сыртқы сауда түсінігі, оның белгілері........................................................5
1.2 Сыртқы экономикалық сауданың жүргізілуі..............................................7
1.3 Сыртқы экономикалық сауданың шетелдік тәжірибесі...........................12
2 Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық саудасын талдау
2.1 Қазақстандағы сыртқы сауданың ерекшеліктері......................................16
2.2 Қазақстандағы сыртқы экономикалық сауданың көрсеткіштерін талдау..................................................................................................................19
2.3 Сыртқы экономикалық сауданы жүргізу мен ДСҰ орны.......................25
3 Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық саясатын мемлекеттік реттеу
Сыртқы экономикалық сауданың жетістіктері........................................27
Қазақстанның сыртқы экономикалық саудасын мемлекеттік тұрғыдан реттеу...........................................................................................................31
Қорытынды........................................................................................................33
Пайдаланылған әдебиеттер ..............................................................................35
Қосымшалар
Кіріспе
Сауда капиталы өндірісте шығарылған құнның бір бөлігін иемденеді. Қосымша
Тауарды толық тұтынушыларға жеткізуге кететін көптеген шығын түрлерінің
Капитализмде сыртқы сауда ерекше роль атқарады. Келешекте бұл тенденция
Төлем балансына сыртқы саудадан, тасымал құралдары төлемінен, шетелге капитал
Капиталистік қоғамда сауда капиталы, капиталистердің ерекше тобы тек қана
Сауда пайдасы дегеніміз материалдық өндіріс саласында жалдамалы жұмысшылар жасаған
Тақырыптың өзектілігі: капиталимздегі сауданың негізін ашар болсақ сауданың
Курстық жұмыстың алдына қойған мақсаты- сауда ішіндегі көтерме сауданың
Курстық жұмыстың міндеттері:
көтерме саудаға экономикалық сипаттама беру;
көтерме сауданың маркетингтік бағыттарын айқындау;
көтерме сауданың маркетингтік тиімділігін арттыру мен жолдарын көрсету;
1 Сыртқы экономикалық сауданың теориялық қалыптасу негіздері
1.1 Сыртқы сауда түсінігі, оның белгілері
Сыртқы сауда да «фритретерствоны» (еркін сауда) немесе протекционизмді (өз
ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап халықаралық сауда жоғары
Халықаралық сауданың жедел өсуіне мынадай факторлар әсер етеді:
халықаралық еңбек бөлінісі мен өндірісті интернацоналданудың дамуы;
экономикада жаңа салалардың пайда болуына және негізгі капиталды жаңартуға
дүниежүзілік рыноктағы трансұлттық корпорациялардың белсенді қызметі;
тарифтер мен сауда туралы бас келісімнің шаралары арқылы халықаралық
көптеген елдердің импортына кедергілердің жиылып, кеден бажы төмендеп, еркін
сауда экономикалық интеграция процестері дамып, жалпыға бірдей рыноктардың қалыптасуы;
сыртқы рынокқа бейімделген экономикасы бар жаңа индустриалды елдердің пайда
Соңғы онжылдықта сыртқы сауда динамикасының әркелкілігі біліне бастады. Бұл
Халықаралық экономикалық қатынастардың дәстүрлі және ең кең дамыған нысанына
Американ ғалымы Дж. Скастың пікірінше: «Қандай бір ел болмасын
Дүниежүзілік сауданың ең қарқынды және өскелең дамып келе жатқан
Өнеркәсібі дамыған елдерде ғылыми сыйымды тауарлар экспорты жылына 500
Халықаралық ұйымдардың (БҰҰ; ХВҚ) мәліметтері бойынша соңғы он жылдықта
1994 жылы халықаралық сауданың көлемі 9,5 пайызға жоғарылап. осы
Дүниежүзілік саудада жүріп жатқан процестерді талдасақ, оның басты тенденциясы
1.2 Сыртқы экономикалық сауданың жүргізілуі
Қазақстанның негізгі сауда аймақтары болған КСРО және СЭВ ыдырауына
Қазақстанның жеткілікті экспорттық мүмкіншілігі бар. Республика жерінде бұрынғы КСРО
Қазақстан Республикасының жалпы тауар айналымы көлемінің 64 пайызы ТМД,
Халықаралық сауда мемлекеттер және ұлттық шаруашылықтар арасындағы тауар және
Дүниежүзілік сауданың динамикасы мен құрылымы өндіргіш күштердің дамуына, дүниежүзілік
Қазіргі уақытта халықаралық айырбас өрісіне ғылыми техникалық жетістіктер айырбасы
Халықаралық сауда обьектілерінің қатарына қазіргі уақытта жобалау жұмыстары, лизинг,
Халықаралық сауда экономикалық қатынастарды реттеу үшін халықаралық ұйымдар құрылды.
ГАТТ- тарифтер мен сауда туралы басты келісім. Оған қатысушылардың
ЕАСТ-Еуропалық еркін сауда ассоцияциясы 1960 жылдан бастап жұмыс істейді.
ЮНКТД-Біріккен Ұлттар Ұйымының сауда және даму конференциясы. Бұған 170-ке
Шикiзат емес сектордың қазақстандық тауарларын әлемдiк нарықтарға экспорттық жылжытуға
Экспортты дамытудың 2008 - 2012 жылдарға арналған ұлттық бағдарламасын
Қазақстанның шикiзаттық тауарлардың ауқымды ассортимент өндiрушi ретiнде халықаралық имиджiн
ДСҰ-ға кiру экономиканың қаржы, телекоммуникация, энергетика және көлiк секторларын
Қазақстанның егемен ел ретіндегі Біріккен Ұлттар Ұйымына және басқа
Қазақстан экономикасының бүгінгі жағдайын талдап қарасақ, онда біз
1 . Теңгенің тұрақтылығының нығаюы. Егер 1995 жылы теңге
2. Инфляция деңгейінің төмендеуіне байланысты Ұлттық банктің қайта қаржыландыру
3. Өндірістің құлдырауы тежеліп макроэкономикалық ахуал бойынша тұрақтанып, келешегіне
4. Экспорт өнімдері тұрақты түрде ұлғаюда, егер 1995 жылы
Солардың ішінде:
облыстардың лицензиялар беру құқығын жойып, сыртқы экономикалық байланыстар министрлігінен
барлық лицензиялар мен квоталарды аукциондарда сатуды заңдастыру керек. Мұның
экспорттық салалар мен өндірістің дамуын жетілдіре беру мен ынталандыру
Қазақстанның сыртқы экономикалық байланыстар саласындағы орнын тұрақтандырып, ролін мейлінше
Экспорт мүмкіндіктерін ұлғайта беру үшін интенсивті ауыл шаруашылығын жеңіл
1.3 Сыртқы экономикалық сауданың шетелдік тәжірибесі
Аталған салалар мен өндірістерді шұғыл дамыту мемлекеттің экспорттық потенциалын
Қазақстанды дамыған елдер қатарына қосатын факторларға халқының жаппай сауаттылығы,
Экономикасының шикізаттық бағасы, шетел инвестициялары мен жаңа технологияларға деген
Қазақстанның егеменді ел ретінде Біріккен Ұлттар Ұйымына кіретін басқа
Қазіргі кезде Қазақстанада қолданылып отырған сыртқы сауда режимі, баға
- облыстардың лицензиялар беру құқығын жойып, сыртқы экономикалық байланыстар
- барлық лицензиялар мен квоталарды аукциондарда сатуды заңдастыру керек.
- экспорттық салалар мен өндірістің дамуын жетілдіре беру мен
Қазақстанның сыртқы экономикалық байланыстар саласындағы орнын тұрақтандырып, ролі мейлінше
1994 жылдың 8 желтоқсанында құрылған ДСҰ өзінің қызметін 1995
ДСҰ-ның басты міндеті тауарлардың бір елден екінші елдерге бөгетсіз
Дегенме, ғаламдық әлем шаруашылығы бұл біздің уақытымздың шынайылығы, ал
Қазақстан ДСҰ-ға бақылаушы мәртебесін осы үйымға қосылу жөніндегі жұмысты
ДСҰ-ның 135 мүше елдерімен саудалық қатынастарды жүргізетін Қазақстан үшін,
2 Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық саудасын талдау
2.1 Қазақстандағы сыртқы сауданың ерекшеліктері
Ақтөбе облысының экономикасының дамуында сыртқы сауданың маңызы ерекше зор.
Ақтөбе облысыныңның сауда айналымының шамамен 32 пайызы ТМД елдерiнiң
Ақтөбе облысының сыртқа шығаратын тауарларының басты түрi металл (34
Ақтөбе облысының басқа елдерден отын-энергетика ресурстарын (27 %), машиналар,
Тағы бiр көңiл аударатын мәселе – Ақтөбе облысыныңның жағрафиялық
Қытайға Ақтөбе облысыныңнан 100 мың тонна мұнай әкелiнген
Сыртқы сауда статистикасының маңызды міндеті – сыртқы сауданың негізгі
Динамика қатарлары деңгейін салыстыру нәтижесінде динамиканың абсолютті және салыстырмалы
1 кесте Қазақстан Республикасының сыртқы саудасының негізгі көрсеткіштерінің динамикасы
Көрсет-кіштер 2006 2007 2008 2009 2010
А 1 2 3 4 5 6 7 8
Сыртқы сауда айналымы 12803,8 100,0 13844,0 100,0 15004,6 100,0
Экспорт 5912,7 46,2 6720,3 48,5 7188,7 47,9 6046,5 43,9
Импорт 6891,1 53,8 7123,7 51,5 7815,9 52,1 7738,7 56,1
Сальдо -978,40 7,6 -403,4 2,9 -627,2 4,2 -1692,2 12,3
Ескертпе : ақпарат көзін жазыныз
Қазақстан Республикасы сыртқы сауда айналымының жалпы сомасы 2006 жыл
2006 жыл мен 2010 жыл аралығында сыртқы сауда айналымының
2.2 Қазақстандағы сыртқы экономикалық сауданың көрсеткіштерін талдау
Экспорт пен импорт динамикасы дамудың бір мәнді дамуында болмаған.
1 диаграмма
Ақпарат көзі:
2007-2008 жылдары азиялық және ресейлік қаржы дағдарыстары Ақтөбе облысының
Азияның елдер нарығындағы сұраныстың азаюы Ақтөбе облысыныңдық экономикаға әлсіз
Ресейлік дағдарыс әсерінен ТМД-ның бірқатар басқа елдерінде Ақтөбе облысыныңнан
Республиканың сыртқы сауда айналымы (кедендік статистика негізінде) 2010 жылы,
Республиканың сыртқы сауда айналымы (кедендік статистика негізінде) 2010 жылы,
Кедендік статистика мәліметтері бойынша ҚР-да 2010 жылы 203,9 млн.
Республикадан шығарылатын өнімдердің тауарлық құрылымын салыстырмалы түрде талдау мынадай
2005 жылдан бастап, 2008 жылға дейінгі орталықта республика экспортындағы
Бағалы және жартылай бағалы металдар, негізінен, ТМД-нан тыс елдерге
Талданатын кезеңдегі импорттың тауарлық құрылымында маңызды өзгерістер болған жоқ.
Жалпы алғанда, экспорт пен импорт құрылымында маңызды өзгерістер байқалмаған,
Таяу және алыс шет ел аймақтары бойынша сыртқы сауданы
2007 жылдан бастап бұл жағдай түбегейлі түрде өзгереді. Қазіргі
ТМД елдерінің ҚР экспортындағы үлесі 2010 жылы 26,1%-ті құрады.
2 кесте Елдер тобы шегіндегі сыртқы сауда көрсеткіштерінің
(млн.АҚШ доллары)
Көрсеткіштер 2005 2006 2007 2008 2010
А 1 2 3 4 5
Тауар айналымы, барлығы соның ішінде: 12803.8 13844 15004.6 13785.2
- ТМД елдеріне 7753.6 8426.1 7327 6287.7 4057.8
- ТМД-дан тыс елдерге 5050.2 5417.9 7677.6 7497.5 7248.9
Экспорт, барлығы соның ішінде 5912.7 6720.3 7188.7 6046.5 5755.3
- ТМД елдеріне 3378.1 3796.2 3469.3 2591 1619.2
- ТМД-дан тыс елдерге 2534.6 2824.1 3719.4 3455.5 4136.1
Импорт, барлығы соның ішінде 6891.1 7123.7 7815.9 7738.7 5551.4
- ТМД елдеріне 4375.5 4629.9 3857.7 3696.7 2438.6
- ТМД-дан тыс елдерге 2515.6 2493.8 3958.2 4042 3112.8
Сальдо, барлығы соның ішінде: -978.4 -403.3 -627.2 -1692.2 203.9
- ТМД елдеріне -997.4 -833.7 -388.4 -1105.7 -819.4
- ТМД-дан тыс елдерге 19 430.3 -238.8 -586.5 1023.3
Ескертпе : ақпарат көзін жазыныз
Кедендік Одақтан тыс елдерге ҚР-ның экспортының 49%-і Украинаның үлесінде,
Қазіргі таңда ҚР-сының әлемнің басқа елдеріне шығаратын экспорты ТМД
ҚР-ның азиялық нарықтағы өнімді экспорттауы – 19%-ті алады, бұрынғысынша,
Географиялық бағытталуы бойынша импорттың 43,3%-і ТМД елдеріне тиесілі, олардың
Әлемнің қалған елдерінен ҚР-на келетін импорт, экспорт сияқты, ТМД
Қытай – Азия континенті елдерінің ішіндегі ең ірі сауда
Осылайша, 2006-2010 жылдардағы жиынтық көрсеткіштер нәтижесі бойынша, ТМД елдерімен
2.3 Сыртқы экономикалық сауданы жүргізу мен ДСҰ орны
Сыртқы сауданың ролі мынамен анықталады, яғни ол әлемдік
Кез-келген ел үшін сыртқы сауданың ролін бағалау өте қиын.
Ұлттық экономиканың дамуы үшін өте қолайлы шарт – бұл
2010 жылы Ақтөбе облысыныңдағы экономикалық жағдай жақсарды және пайызы
Біздің еліміздің потенциалдық мүмкіндіктерін ескере отырып әлемдік экономикада өте
ДСҰ-ның ереже-тәртібі сауда-саттық дауларында, әсіресе Қазақстанның экспорттық тауарлары жөнінде,
ДСҰ-ға кірген жағдайда Қазақстанның өз ұлттық мүдделерін басшылыққа ала
3 Қазақстан Республикасының сыртқы экономикалық саясатын мемлекеттік реттеу
Сыртқы экономикалық сауданың жетістіктері
Сыртқы сауданы дамыту жолдары мен бағыттарына негізінен Қазақстанда бастапқыдан
Өнеркәсіптік өнімдер бойынша Қазақстанның максимальды бағамы 60 пайызды құрайды.
Қызмет көрсету саласында олардың қарқынды дамуын қорғаудың ауқымды деңгейін
ДСҰ-ға кіруге қам-қарекет жасап жатқан Ақтөбе облысының үшін осынау
- тауарлар және қызмет түрлері саудасында өзара теңдестірілген жеңілдіктер
- шаруашылық заңдарын ДСҰ талаптарына сәйкес үйлесімді ету;
- шетелдермен сауда-экономикалық ынтымақтастық саласында халықаралық көпжақты және екіжақты
— қажетті институциялық, соттық және әкімшілік шараларын қабылдау.
Қазақстанның ДСҰ-ға кіру туралы өтінішін 2006 жылдың қаңтарында беріп,
Қазақстанда ДСҰ-ға кіруі жөніндегі Жұмыс тобы осы Ұйымға мүше
Мүшелікке өту үрдісін үйлестіру мақсатымен 2006 жылы Қазақстан Республикасы
Ақпаратпен қамтамасыз ету кезеңі аяқталғаннан кейін қосылу сатылары, басқаша
2007-2008 жылдары өткізілген келіссөздердің қорытындылары бойынша Қазақстанның заң шығару
2010-2000 жылдардың барысында ВАК мақұлдаған тауар және қызмет рыногына
2000 жылдың қазанында келіссөздер жүргізуші команда келіссөз үрдісін жандандыру
2001 ж. 12-13 шілдесінде Ақтөбе облысыныңның ДСҰ-ға кіруі жөніндегі
Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі әлемдік экономикаға бірігудің стратегиялық бағытының аса
ДСҰ-ға мүше болу Қазақстанның барлық экспорттаушылар мен импорттаушыларға тұрақты
Бұған қоса Қазақстанның әлемдік шаруашылық пен әлемдік құрылымдарға біріккен,
Қазақстанның сыртқы экономикалық саудасын мемлекеттік тұрғыдан реттеу
Қазақстанның сыртқы сауда құрылымының өзіндік ерекшелігі бар, бұл өз
Екіншіден, олар әлі де болса тарифтік жеңілдіктер мен қорғау
Әлемдік экспорттық құрылымды сараптау, ондағы дайын өнімдер басым екендігін
Қорытынды
Саудадағы сыртқы дегеніміз-бір капиталистің басқа капиталиске тауарларды ірі көлемде
Сауда әдетте көтерме сауда орталықтарында, тауар биржаларында, жәрмеңкелер мен
Жоспарлы-нұсқаулы экономика жағдайында бағаны құру принципі мынаған негізделген: баға
Нарықтық баға стратегиясы тарихи қалыптаса отырып, еркін нарық жағдайында
Соңғы жылдықта Батыс елдерде сатып алушылар таңдауында бағалық емес
Сауда біздің экономикамыздың негізгі тетігі болып табылады. Сауда ішіндегі
Жазылған жұмысымды қорытындылай келе көтерме сауданың мынадай ұсыныстар айтқым
капиталистік сауданың құрамындағы көтерме сауданың маңызды белгілерін анықтау;
сыртқы сауданың экономиканы тиімді жағынан көтеру сипатын ашу;
экономикалық жағдайдағы көтерме сауда белгілерін көрсету;
Пайдаланылған әдебиеттер
Зандар жарғы акт сосын окулыктар
Камали Қ.М. Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік басқару: Алматы, 2005,
Мадиярова Д. М. Сыртқы экономикалық саясат және экономикалық қауіпсіздік
Қашықов Ш., Нұрғалиев Ө.Н Экономикалық теорияның негіздері бойынша
Молдабекова А. И. Халықаралық сауда Ақтөбе, 2002,
Байгісиев М. Халықаралық экономикалық қатынастар Алматы, 1998
Мамыров Н., Мадиярова Д., Қалдыбаева А.
Шамишева Н. Сыртқы сауда Ақтөбе, 2006
Қазақстан цифрларда : статистикалық жинақ / редакциясын басқарған Қ.
Ө. Шеденов , Е. Сағындықов, Б. Жүнісов, Ү.Байжомартов,
Сахариев Әлем экономикасы Алматы, 2003
Ақиқат // Ұлттық қоғамдық саяси журнал
№3 2004 Қоғам және дәуір
Жылдар ескі !
Қосымшалар
Қосымша А
Суреттің атауы
Ақпарат көзі :
Суреттің атауы
Ақпарат көзі :
Қосымша Б
Суреттің атауы
Ақпарат көзі :
Ақпарат көзі :
Қосымша В
Кесте 1 Елдер тобы шегіндегі сыртқы сауда көрсеткіштерінің динамикасы
(млн.АҚШ доллары)
Көрсеткіштер 2005 2006 2007 2008 2010
А 1 2 3 4 5
Тауар айналымы, барлығы соның ішінде: 12803.8 13844 15004.6 13785.2
- ТМД елдеріне 7753.6 8426.1 7327 6287.7 4057.8
- ТМД-дан тыс елдерге 5050.2 5417.9 7677.6 7497.5 7248.9
Экспорт, барлығы соның ішінде 5912.7 6720.3 7188.7 6046.5 5755.3
- ТМД елдеріне 3378.1 3796.2 3469.3 2591 1619.2
- ТМД-дан тыс елдерге 2534.6 2824.1 3719.4 3455.5 4136.1
Импорт, барлығы соның ішінде 6891.1 7123.7 7815.9 7738.7 5551.4
- ТМД елдеріне 4375.5 4629.9 3857.7 3696.7 2438.6
- ТМД-дан тыс елдерге 2515.6 2493.8 3958.2 4042 3112.8
Сальдо, барлығы соның ішінде: -978.4 -403.3 -627.2 -1692.2 203.9
- ТМД елдеріне -997.4 -833.7 -388.4 -1105.7 -819.4
- ТМД-дан тыс елдерге 19 430.3 -238.8 -586.5 1023.3
Ақпарат көзі: Қазақстан Республикасының Статистикалық агенттігі
Қазақстан Республикасының сыртқы саудасының негізгі көрсеткіштерінің динамикасы
2006 2007
Жылдар
Халықаралық экономикалық қатынастардың түрлері
Өндіріс көлемі
Өзара тәуелділік
Құрылым
Көлем
Халықаралық сауданың негізгі сипаттамалары
Капитал шығару және халықаралық сауда
Халықаралық валюталық қатынастар
Халықаралық сауда
Халықаралық жұмыс күші миграциясы
Ғылым мен техника саласындағы халықаралық алмасу
Сауда тосқауылдары
Кеден бажы (тариф)
Тарифтік емес тосқауылдар
Қазақстан Республикасының сыртқы саудасының негізгі көрсеткіштерінің динамикасы
2006 2007
Жылдар
Халықаралық сауда мен әлемдік нарықтың экономиқалық мәні
Әлемдік қаржы нарығы туралы
Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі қаржы туралы
Әлеуметтік-психологиялық тосқауыл түсінігі
Халықаралық маркетингте нарықты сегменттеу жайында
Қазіргі кезде қолданыстағы қысымды полиэтилен құбырлары
Сайлау технологиялары туралы
Халықаралық маркетинг жайлы
Жер планетасының табиғаты
Мұнай-газ саласындағы бәсеке қабілеттіліктің теориялық аспектілері