Қарыз алушылар категорияларына қарай
«Несие ақшалары: олардың негізгі түрлері және айналыс заңдылықтары»
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ....................................................................................................2
I НЕСИЕ АҚШАЛАРЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ
1.1 Несие ақшаларының қажеттілігі мен маңызы ...................3
1.2 Несиелік ақшалардың негізгі түрлері мен формалары ........................6
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НЕСИЕЛІК АҚШАНЫҢ ҚЫЗМЕТІ ЖӘНЕ ОНЫҢ
2.1 Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі және оның
2.2 Қазақстан Республикасындағы банктердің несиелік қызметінің дамуы……………………………………………………………………..22
ҚОРЫТЫНДЫ .............................................................................................24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ..............................................................25
КІРІСПЕ
Нарықтық экономикада несие ақшалары банк жүйесінде маңызды рөл
Несиенің маңызы, сонымен бірге оны қолдау аясы елдің
Сонымен қатар несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары
Қазақстан Республикасының қазіргі уақыттағы экономикалық жағдайы, оның ішінде
Несиелiк ақшалар – тауар өндiрiсiнiң дамуымен, яғни тауарларды
Негізінен несиелік ақшалардың негізгі түрлеріне вексель, чектер және
I ТАРАУ. НЕСИЕ АҚШАЛАРЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ.
1.1. Несиенің ақшаларының қажеттілігі мен маңызы.
Тарихтың қай кезеңінде болса да, несие, алуан түрлі
Несиенің түпкі тамыры тауарлық өндірістің пайда болған кезінде
Осыған байланысты болашақ экономисттерге несиенің арғы негізін, қазіргі
Несие қатынастары алғашқы қауымдық құрылыстың мүдіктік жіктеліп ыдырауы
Сөйтіп, несиенің нышандары алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы кезінде
Несие – нарықтық экономиканың тірегі ретінде экономикалық дамудың
ажырамас элементі болып табылады. Оның барлық шаруашылық
субъектілерімен қатар, мемлекет те, үкімет те, сондай-ақ жеке
Несиенің пайда болуын өнімдерді өндіру сферасынан емес,
Құнның қозғалысы – бұл несиенің қозғалысының кіндігін сипаттайды.
Көбінесе несиені ақша түрінде түсінеді. Бір жағынан қарағанда
Несиелiк ақшалар – тауар өндiрiсiнiң дамуымен, яғни тауарларды
Несие ақшалай капиталдың ссудалық капиталға өтуін қамтамасыз ете
Несие мен ссуданың арасында өзара айырмашылықтар бар.
Несие – бұл банктің қаражатын құрайтын көзі ретінде
Экономикалық категория ретінде, несие – кәсіпорындар, ұйымдар және
Несие құрылымы бір-бірімен өзара байланысты элементтерден тұрады. Мұндай
Қарыз беруші – қарызды беретін несиелік қатынастың бір
Қарыз алушы – бұл несиені алушы және оны
Борышқор және қарыз алушы бір-бірімен жақын сөздер болғанымен
Қарыз беруші және қарыз алушымен қатар несиенің құрылымының
Жоғарыда айтылғандай, несиенің түбірін тауарлы өндірістің пайда болған
Қоғам дамуының кейінгі кезеңдерінде, несиелік қатынастың пайда болып
Өндіріс құрал – жабдықтары, құндық тұлғасында дәл бір
І – саты: құнның ақшалай нысаны өндіргіш күші
ІІ – саты: адамның, өндіріс құрал – жабдықтарды
ІІІ – саты: дайындалған өнім ақшаға сатылады. Сөйтіп,
1.2. Несиелік ақшалардың негізгі түрлері мен формалары.
Несие экономикалық категория ретінде формаларға ие. Форма әр
Несиенің формалары, оның құрылымымен және белгілі-бір дәрежеде несиелік
Несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары мен түрлері
Несиенің формасы - бұл несиелік қатынастар құрылымының, олардың
Коммерциялық несие.
Коммерциялық несие - бұл жеткізушінің сатып алушыға ұсынған
Мұнда қарыз алушы да және оны берушілер ретінде
Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз капиталы өнеркәсіптік капиталмен
Әр түрлі тауарларды өндіру және өткізу әртүрлі уақыт
Монополияға дейінгі капитализм кезеңінде коммерциялық несие өндіріс пайызының
Қазіргі уақытта фирмалар өз өнімдерін өткізудің бұл формасын
Коммерциялық несие Жапонияда және Францияда кең таралған. Жапондық
Коммерциялық несиенің сақталуының себептерінің бірі – тауарлардың ұдайы
Басқа да несие формаларының жедел өсуіне байланысты коммерциялық
Батыстың экономикалық әдебиеттерінде “коммерциялық несие” терминімен банктің коммерциялық
Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз келісімі – аясы
Несиенің бұл формасын таңдаудың басқа факторы бәсекелестік кезінде
Соңғы он жылдықта несиенің екі формасының арасындағы өзара
Коммерциялық несиенің артықшылықтарымен қатар, кемшіліктері де бар. Уақыт
Коммерциялық несиенің банктік несиеден айырмашылығы:
қарыз беруші рөлінде банктік мекемелер емес, яғни тауар
коммерциялық несие тек қана тауар формасында беріледі
қарыз капиталы өнеркәсіптік немесе сауда капиталымен байланысты
коммерциялық несиенің орташа қүны сол кезеңдегі банктік пайыз
қарыз беруші мен қарыз алушы арасындағы несиелік мәміленің
Коммерциялық банктер өздерінің клиенттеріне әр түрлі несиелер береді.
І. Қарыз алушылар категорияларына қарай:
1. Қаржылық институттарға берілетін несиелер:
- мақсатты қорларға
- банктерге
- қаржы – несиелік мекемелеріне
2. Қаржылық емес агенттерге берілетін несиелер:
- өнеркәсіп салаларына
- ауыл шаруашылығына
- саудаға
дайындау ұйымдарына
жабдықтау – сату ұйымдарына
кооперативтерге
жеке кәсіпкерлерге
3. Тұтыну мақсатына берілетін несиелер.
ІІ. Мерзіміне қарай:
-
-
-
ІІІ. Тағайындалу және пайдалану сипатына қарай
- негізгі қорға жұмсалатын
- айналым қаражатына жұмсалатын
IV. Қамтамасыз дәрежесіне қарай:
Стандартты несие – қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ қайтуында
Күмәнді несиелер - қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі ұзартылған
Үмітсіз несиелер – қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі өткен
V. Валютамен берілуіне қарай:
ұлттық валютамен
шетел валютасымен
VI. Қайтарылу дәрежесіне қарай:
Қамтамасыз етілген:
- кепілхатпен
- кепілдемемен
-
Сақтандырылған.
Тұтыну несиесі.
Тұтыну несиесі – бұл тұрғындарға тұтыну тауарларын сатып
Тұтыну несиесінің негізгі міндеті – тұрғындарға тауарларды сатуға
Несиенің бұл түрін әр түрлі елдерде салыстыру, оның
70 жылдардан бастап, бірқатар елдерде жеке тұлғаларға тұрақты
КСРО – да тұтыну несиесі 60 – 70
Тұтыну несиесі жеке тұлғаларға ұзақ мерзімді банктік қарыз
Жаңа тұрғын үй саясатының Мемлекеттік бағдарламасына сәйкес азаматтарға
Ипотекалық несие.
Ипотекалық несие – жылжымайтын мүліктерді : жерді, тұрғын
Ипотекалық несие беру – тұрғын үй саласына инвестициялар
Азаматтарға ипотекалық несиелер беруді екінші деңгейдегі банктер 1998
Алайда, ипотекалық несие беру жүйесінің осындай дамуы кезінің
Екінші деңгейдегі банктердің ипотекалық несие беру көлемін
ҚИК – тің қатысуымен ипотекалық несие беру жүйесінде
2001 жылғы 1 – наурыздағы жағдай бойынша ҚИК
Ипотекалық несиелерге кепілдік беру ( сақтандыру ) жүйесі
Осыған байланысты ҚР – да 2003 жылы Қазақстандық
Сонымен, ипотекалық несиелер үшін қайтарым мерзімі бүгінгі 10
еліміз бойынша жобаланып отырған ЖІӨ өсімі 2 %-
Мемлекеттік несие.
Мемлекеттік несие – азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты
Мемлекеттік несиенің негізгі формасы – мемлекеттік займдар, сонымен
Халықаралық несие.
Халықаралық несие – валюталық және тауарлық ресурстарды қайтарымдылық
Кредиторлар және қарыз алушылар ретінде банктер, жеке тұлғалар,
ҚР – ң жетекші халықаралық қаржылық ұымдарға мүше
1993 жылы Халықаралық қайта құру және даму банкімен
Еуропалық Халықаралық қайта құру және даму банкі «
.Азияның даму банкі мен ҚР арасында 1994 жылы
Халықаралық займдарды пайдалануды екінші деңгейдегі банктер де белсенді
Лизинг несиесі.
Ол – тауар түрінде берілетін несие. Лизинг деп
Банктік несие.
Банктік несие – бұл банктердің, арнайы несие –
Банктік несиенің коммерциялық несие аясына қарағанда қолдану өрісі
Банктік және коммерциялық несиенің динамикасы әр түрлі. Коммерциялық
Банктік несие өзінің маңызды ерекшеліктерін сақтай отырып, едәуір
Несиелік мүмкіндіктер ғана емес, сонымен қатар берілген қарыздардың
Банктің белгілі – бір шетке капитал шығару және
Банктік несиенің шамасына ақшалай – чектік эмиссиямен толтырылған
Несиелік жүйе мемлекет тарапынан болатын ықпалға ұшырайды. Мемлекеттік
Банктер өз саясатын қайта қарастыра отырып және несиенің
Қарыз беруші ретінде банктердің рөлі біршама төмендегеніне қарамастан,
Несие түрлері.
Несие түрлері – бұл белгілі бір түрдегі экономикалық
Түрдің формадан айырмашылығы – түр диалектика категориясы болып
Осыған байланысты несие түрлері төмендегідей жіктеледі:
мерзімдері бойынша:
а) қысқа мерзімді ( 1 жылға дейін );
ә) орта мерзімді ( 1 жылдан 3-5 жылға
б) ұзақ мерзімді ( 3-5 жылдан жоғары );
несиелеу объектілері бойынша:
а) негізгі қорларға берілетін несие;
ә) айналым қорларына берілетін несие;
несиелеу әдістері бойынша:
а) қалдық бойынша несиелеу;
ә) айналым бойынша несиелеу;
Несиелiк ақшалардың түрлерi : вексель, банкнота және
Өндірістегі жұмыстың айналымдылығы, яғни өнімді өндіру, оны сату
Вексель – бұл белгіленген мерзім аяқталғаннан кейін иесінің
Вексель – қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем
Вексель төлем дағдарысын реттеп, заттық қорлардың айналысқа түсуін
Вексель нарығының қызметі – қысқа мерзімді несие беру
Вексель несиені өтемеу қаупімен байланысты болғандықтан ол вексель
Басқа қарыз міндеттемелерінен вексельдің үш түрлі айырмашылығы бар:
- Біріншіден, вексельдің дерексіздігі, яғни қарызды қандай жағдайға,
- Екіншіден, оның даусыздығы, яғни қарызды қандай жағдайға
- Үшіншіден, вексельді айналмалылығы, яғни вексель иемденуші
Вексель – белгiлi бiр соманы алдын ала келiсiлген
Вексельдiң екi түрi бар: жай және аудармалы. Елiмiздiң
Жай вексель (соло) – вексельдi ұстаушыға вексельде
Аудармалы вексель (тратта) – вексельде көрсетiлген соманы
Банкнота – ол әр мемлекеттің өз эмиссиялық
Банкнотаның вексельден мынадай айырмашылықтары бар:
- мерзiмдiлiгiне қарай, егер де вексель мерзiмдiк қарздық
- кепiлдiгiне қарай, вексельдi айналысқа жеке кәсiпкерлер шығарады
Экономикада банкнотаның екi түрi бар. Ол: классикалық және
Классикалық банкнота – бұл банкнотаның алғашқы пайда болған
Жай банкнота – бұл қазiргi кездегi айналысқа шығарылған
Чек – ағымдағы шот иесiнiң чектi ұстаушыға белгiлi
- Ақшалай чек – банктен қолма-қол ақша
- Атаулы чек – аударуға құқысыз белгiлi
- Ордерлi чек – бiр тұлғаның атына толтырылған,
- Есеп айырысу чегi – заңды тұлғалар арасында
- Жол чегi – туристiк сапарларға арналған
- Кепiлдендiрiлген чек – банктiң чекте көрсетiлген соманы
Чекпен есеп айырысу. Чек – бұл шот
Чек арқылы есеп айырысудың қолайлылығы мынада:
- Егер де төлеуші тауарды алғанға дейін төлегісі
- Сатушы белгісіз болған жағдайда
- Чек берілген күннен бастап он күн
II ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НЕСИЕЛІК АҚШАНЫҢ ҚЫЗМЕТІ
2.1. Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі және оның экономикадағы
Несие жүйесі– жалпы банктердің (ұлттық және коммерциялық )
Несие жүйесі ұғымы банк жүйесіне қарағанда кеңірек, яғни
Әрбір экономикалық категорияның мәні оның атқаратын қызметінен көрінеді.
Негізінен несие экономикалық категория ретінде мынандай қызметтерді атқарады:
Қайта бөлу;
Айналыс шығындарын үнемдеу;
Айналыстағы нақты ақшалардың орнын уақытша алмастыру;
Капиталдың шоғырлануын жеделдету;
Ғылыми-техникалық прогресті жеделдету;
Қазақстанда несиелік ақшалардың дамуы енді ғана көрініс тауып
Қаржы жүйесінің және Ұлттық банктің негізгі міндеттерінің бірі
Қазақстанда банктердің акцептік операциялары дамымаған. Ұлыбритания, Германия
ҚОРЫТЫНДЫ
Несиенің нарықтық экономикадағы мәні мен мазмұнын, оның қажеттілігін,
формалары мен түрлерін, төлем қабілеттілігін жан – жақты
ҚР-да жалпы алғанда, экономиканың нарықтық үлгісінде кеңейтілген ұдайы
Қазіргі несиелік шаруашылығында несие ақшалары тауар айналысын емес,
Несие ақшалардың басты мақсаты: ақша айналымын икемдi ету;
Қазақстанда бүгінде несиелік ақшалары ұлттық экономиканың толық қанды
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Баян Көшенова, Оқу құралы Ақша,
С.Б. Мақыш, Оқу құралы “Ақша айналысы және
«Деньги, кредит, банки» Учебник
2-е, - Москва: 1999г.
М.С.Саниев, Оқу құралы “Ақша, Несие, Банктер”– Алматы 2001ж
5.« Ақша, несие, банктер »: оқу құралы
6.Бикеева Н.Ж., Бектұрғанова Қ.И. « Кәсіби экономика тілі
« Таным », 2003.- 272 бет
7. Деньги, кредит, банки: Учебник. /Под ред. Г.С.
30
Банк ресурстарын қалыптастыру операциялары
Несие- нарықтық экономиканың тірегі ретінде
Банкттің таратылған қаржылары
Капиталдың шоғарлануын жеделдету
Қазақстан Республикасындағы тұтыну несиесінің дамуы
Бағалы қағаз түрлері мен жіктелуі жайлы
«АТФ банк» акционерлік қоғамының қызмет нәтижелерін талдау
Қарыз алушының анкетасы
Несие туралы ұғым, оның пайда болуы
Банктік тәуекелдердің экономикалық мазмұны