ЖЕРГІЛІКТІ АТҚАРУШЫ ОРГАНДАР
Жоспар
КІРІСПЕ 3
І МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАБИҒАТЫ 5
І. 1 БИЛІК ЖАЛПЫ ӘЛЕУМЕТТІК КАТЕГОРИЯ 5
І.2. МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ТҮСІНІГІ 8
І.3 МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІ БӨЛУ ТЕОРИЯСЫ 11
ІІ Қазақстан Республикасындағы Мемлекеттік билік органдары 16
ІІ.1 Қазақстан Республикасының Президенті мемлекеттік биліктің кепілі жӘне
ІІ.2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ЗАҢ ШЫҒАРУШЫ ОРГАНДАРЫ
ІІ.2.1 ПАРЛАМЕНТ 19
ІІ.2.2 ЖЕРГІЛІКТІ ӨКІЛДІ ОРГАНДАР 23
2.3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК
ІІ.3.1 ҮКІМЕТ 26
2.3.2. ОРТАЛЫҚ АТҚАРУШЫ ОРГАНДАР 27
2.3.3 ЖЕРГІЛІКТІ АТҚАРУШЫ ОРГАНДАР 28
ІІ.4 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК СОТ БИЛІГІ
Қорытынды 33
Пайдаланған Әдебиеттер 35
КІРІСПЕ
Мемлекеттік билік органдарының тамыр тартқан тереңі мен даму,
Мемлекеттік билік органдары Қазақстан құқық және мемлекет теорияларында
Біз бұл еңбегімізде мемлекеттік билік органдарының түсінігін, түрлерін
Біз осы еңбекті жазарда алдымызға еңселі мақсат қойдық.
Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік билік органдары туралы бір ауыз
Мемлекеттік билік органы бұл – күрделі тақырып. Ал
Өскен, өркендеген елдерде мемлекеттік билік органдары сияқты даңғыл
Біздің бұл еңбегіміз «Мемлекеттік билік органдары: түсінігі және
Жалпы, еңбегіміз мемлекеттік билік органдарын толық қамтыды. Әдебиеттердің
Жұмыс барысында мемлекеттік биліктің бүгінгі көрінісі туралы қолдан
І МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ТАБИҒАТЫ
І. 1 БИЛІК ЖАЛПЫ ӘЛЕУМЕТТІК КАТЕГОРИЯ
Мемлекеттік билік органдарын толыққанды талқылау үшін алдымен билікті
Билік болып қоғамда белгілі бір субъектінің (жеке тұлғаның,
Адамзат баласы өмір сүріп отырған қоғамда биліктің көптеген
Осы аталған саяси билік негізгі заңдық мағынада мемлекеттік
К. Маркс «мемлекеттік билікті жүзеге асыратын мемлекет пен
Сонымен қатар Ф.Энгельс «саяси (мемлекеттік) билік ерекше
1Маркс К., Энгельс Ф. Соч. Т 4 С
жариялылыққа ие билік» деп атап айтқан.1
Биліктің маңызды белгісінің бірі – күш. Себебі, әр
Билік күші физикалық күш, қару-жарық күші (дубина, қару,
Өз бойыңа арыстан мен түлкінің мінезін қалыптастыр. Арыстан-айбатты,
Иә, әр ғасырлардың, әр қоғамдық құрылыстардың өзіндік билік
Жоғарыда атап өткен «Тақсыр» атты кітапшада, бұған керісінше,
Шығыс филасофтарының көне жазбаларында билік иелерін үш топқа
1Маркс К., Энгельс Ф. Соч. Т 4 С
2Барнашов А.М Теория разделения властей: становление, развитие, применение.
3Маккиавелли.Н. Государь М. 1967 Е 74
бөледі екен.
Біріншісі – кұдайдың өзі туа бітті ақыл
Екіншісі - өзгенің істегенін көріп, әрекет жасайтындар. Бұлар
Үшіншісі - өзі білмейтін және өзгеден тәлім алмайтындар.
Наршахи деген ақылман: «Халқың, қара нан жесе, сен
Біздің пікірімізше, қоғам рахаты тек мемлекет басшысына тәуелді.
1Макиавелли.Н. Государь М. 1967
2Айтматов.Ш, Шаханов.М, Құз басындағы аңшынын зары. А.
Алды-артыңды болжаудан қалдырады. Осының салдарынан халқыңды ұмытасың.
Афина патшасы Амасиске ғұлама Солон: «Менің пікірімше үкімет
Олай болса, билік тізгінін ұстаған ақылмандардың кемеңгерлігі -
«Әр адам өз ісін адалдықпен атқара білсін. Билеуші
Конфуцийдің қағидаларын Қытай көсемдері әлі күнге басшылыққа алып
Жалпы, билік иесі болу бақытына алуан салалы қызметтің,
Алайда бұл ереже біздің мемлекеттік органда отырған азаматтарымызға
- Маған дауыс беріңдер. Қарсыластарымды жеңіп шықсам, екінші
Еліміздегі мемлекеттік билік органдарының алшың басуы-қоғамымыздағы демократияның бір
«Бақ пен сордың арасы - бір-ақ қадам» депті
1Керимсв.Д.А. Философские проблемы права. М. 1972
биліктен айырылып қалуы ғажап емес.
Жалпы тілмен айтсақ билік - айбалтаның басы да,
Ал жоғалғанды тауып бермек түгілі, қолыңдағыны жұлып алатын
Ежелгі заң реформаторы Солон өз билігі хақында былайша
Демек, біздегі билік иелері өз дәуірінде де, болашақ
І.2. МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ТҮСІНІГІ
Сонымен, мемлекеттің бірден-бір орталығын құрайтын саяси (мемлекеттік) билік
8Айтматов Ш., Шаханов М. Билік мен рухани байлық
Билік бұл - бір жеке тұлғаның немесе
бағынушылықтың қатаң нысанында көрініс береді. Бір адамның басқа
Табиғи теңсіздік негізінде пайда болатын билік қашанда жеке
Әлеуметтік теңсіздікке негізделген билік өзінің персоналдық нысанын жоғалта
Яғни, билік әлеуметтік теңсіздік негізінде пайда болады, бірақ
1Бердияев Н.А., Государство // Власть и право. Л.
нормалар мен ережелер бекітілгенде ғана және осы ережені
деп айта аламыз.
Қоғамда биліктің айрықша түрі бар. Оның басты белгісі
Мемлекеттік биліктің негізінен әлеуметтік теңсіздіктің ерекше түрі енеді
Әлеуметтік теңсіздік қоғамды басқару үшін мүмкіндік туғызады. Себебі
Демек, қоғам тарихы – саяси теңсіздікті жою
Саяси (мемлекеттік) билік қатынастарын реттейтін нормаларды сақтау саяси
Мемлекеттік биліктің пайда болуы және институализациялану үрдісі мемлекеттің
Мемлекеттік билік органдары – мемлекеттік биліктік өкілеттерге ие
Мемлекеттік билік органдары оның лигитимдігінің заңды қайнар көзі
Конституциямен, республикалық заңдармен мемлекет қызметін және міндетін тікелей
Жоғарыда аталған мемлекеттік органдардың түрлерінің өкілеттіктерін орындауды қамтамасыз
Мемлекеттік билік органдары мемлекет механизмін қамтиды.
Мемлекеттік механизмі түсінігі «мемлекеттік аппарат» категориясымен тығыз байланысты.
Ендеше, мемлекет механизмі (аппараты) бұл – Қазақстан Республикасының
1Алексеев С.С. Теория права. М., 1994. С. 11
мемлекеттік механизмге тоғысады. Біз қай тұрғыдан болмасын, мемлекеттік
І.3 МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІ БӨЛУ ТЕОРИЯСЫ
Билікті бөлу теориясы осыдан үш жүз жылдар бұрын
Мемлекеттік билік бөлудің маңыздылығы мен қажеттіліктері жөніндегі Джон
'Локк.Дж., Двух трактатов о государственном правлений. М 1987.
қауіпсіздікті қамтамасыз ету сияқты күрделі мәселелер енеді. Сондай-ақ,
Мемлекеттік биліктің кеңестік концепциясының негізін қалаушылар К.Маркс, Ф.Энгельс
Алайда уақыт өте келе билікті бөлу теориясы кең
Мемлекеттік билікті бөлу қағидасының тарихы ежелден бастау алған.
Сонымен қатар, соттық билік заң шығарушы және атқарушы
1Монтескье.Ш.Л., Персидское письмо М. 1985
2Ленин.В.И. Поли. Собр.
мен заң шығарушы билік біріксе субъектінің өмірі мен
1990 жылғы 25 қазандағы Қазақ КСР-ының бұрын буржуазиялық
институт ретінде үзілді-кесілді теріске шығарған билік бөлісу қағидасын
Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының Конституциясы Жоғарғы Кеңеске кең өкілеттілік
орнықтырылмады. Сөйтіп, 1993 жылғы Конституция мемлекеттік билігінің қайшылықты
1993 жылдың қаңтарында қабылданған Конституцияда Президенттік басқару жүйесі
1Монтескье Ш Философия права М., 1986. С. 161
2Назарбаев.Н.Э. Доклад на 2-сессий Ассамблей народов
жүйесіне тән жоғарғы және жергілікті органдарын қайта құрулар
Қазақстан Республикасының «Республикада мемлекеттік билік біртұтас, ол Конституция
асырылады» делінген (3-бап 4 тармақ). Мемлекеттік билік жүйесі
Билік бөлу қағидасының маңызды болатын себебі ол мемлекеттің
Қазақстан Республикасында Конституция нормаларын талдау билік бөлу жүйесінде
Конституцияға сәйкес мемлекеттік билікті шығарушылық, атқарушылық билік, сот
1Марченко М.Н. Теория государства и права М., 1995
қызметі халықтың еркі негізінде жүзеге аса бастады. Ал,
Мемлекеттік билікті бөлу біздің дербес және тәуелді мемлекетіміз
Билікті бөлу теориясы көптеген саясат зерттеушілерімен анықталды: идея
Билік бөлу теориясының негізгі ережелері мынадай:
1) Билікті бөлу Конституциямен бекітіледі.
2) Конституцияға сәйкес Заң шығарушы, атқарушы
3) Барлық, билік тең
4) Ешқандай билік өзге билікке тиесілі құқықтарға ие
5) Соттық билік саяси ықпал етуден тәуелсіз.
Билікті бөлу қағидасының теориялық және практикалық қайнар көздері
Ежелгі Грецияда Солон архонт бола тұра 400 кеңесін
Биліктің бөліну теориясы өзінің теориялық дамуын орта ғасырда
«Мемлекеттік басқару туралы екі трактаттан» кейін жүз жыл
Джон Локктың көзқарасы француздық философ Шарль Луй Монтескьенің
Бұл заңды. Себебі біз қазір өз таңдауымызды жасап
Өздеріңізге белгілі, екі жүз елу миллионнан астам халықты
1Монтескье Ш.Л. Избранное произведение. М., 1976. Т –
астам уақыт салып күйреп, ыдырап, жеке-жеке отау тіккен
Бұдан кейін, қоғамдық қатынастың жаңа құрылымында қай бағытта
ІІ Қазақстан Республикасындағы Мемлекеттік билік органдары
ІІ.1 Қазақстан Республикасының Президенті мемлекеттік биліктің кепілі жӘне
Қазақстан Республикасының Президенті халық пен мемлекеттік биліктің, Конституциясының
Президентіміз Н.Ә.Назарбаев: басқарудың президенттік жүйесін «мемлекеттің бүгінгі
Мемлекеттің басшысы және жоғары лауазымды тұлғаның қызметін
1 Назарбаев Н., На пороге ХХІ – века.
тиісті деңгейде атқару үшін Президенттікке кандидат кемелденген жасқа
Қазақстан Республикасының Конституциясымен рұқсат етілетін ең жоғарғы жас
Қазақстан Республикасының Президенттікке үміткер адам міндетті түрде тумысынан
Конституция Қазақстан Республикасы Президенттігіне мемлекеттік (қазақ) тілді еркін
Қазақстан Республикасының Конституциясы
1.Малиновский.В., Президент Республики в совершенствование государственности // Казахстанская
алмаса, қайтара дауыс беру өткізіледі.
Қайтара дауыс беруге көпшілік дауысын алған екі кандидат
Дауыс беруге қатысушылардың көпшілік дауысын жинаған кандидат сайланған
Мұндай өкілеттіктер мемлекеттік билік органдарының қызметтерін үйлестіріп отыруда
Президенттің Парламентке қатысты өкілеттігі: Президент Парламенттің кезекті және
Президенттің Үкіметке қатысты өкілеттігі: Президент Парламенттің келісімімен Республиканың
Президенттің Соттарға және судьяларға қатысты өкілеттігі: Президент
1 Қазақстан Республикасы Үкіметі жұмысының Регламенті – 1996
Жоғарғы сот Кеңесінің ұсынысы бойынша қызметке сайлау және
Президенттің әкімдерге қатысты өкілеттігі: Премьер - министрдің ұсынысымен
Дегенмен, Президент өз өкілеттігі аясының кеңдігін пайдаланып «мен»,
Екіншіден, өздерін шексіз билік иесі сезініп, жіберген қателіктерін
Үшіншіден, парламенттің құқығы мен мүмкіндігін, билік өрісін тарылтып,
Төртінші қауіп - асыра мақтау мен жағымпаздыққа бой
Дегенмен, жоғарыда айтылғандардан өзге бірен - саран оң,
Біздің көкейімізде жүрген бір ұсыныс. Біз Конституциямызға «ақ
ІІ.2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ЗАҢ ШЫҒАРУШЫ ОРГАНДАРЫ
Қазақстан Республикасында мемлекеттік билікті шығарушы органы жоғарғы және
Қазақстан Республикасында мемлекеттік заң шығарушы билік жоғарыда атап
Енді Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік биліктің заң шығарушы органына
ІІ.2.1 ПАРЛАМЕНТ
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы Парламентті заң шығару
Парламент тұрақты негізде жұмыс істейтін екі Палатадан, Сенаттан
1. Зиманов. Конституция и Парламент Республики Казахстан. Алматы,
Парламент депутатының өкілеттігі Қазақстан Республикасы Конституциясымен, Президенттің «Қазақстан
Парламент депутатының өкілеттігі: ол орнынан түскен, депутат іс-әрекетке
Депутат Палатаның, оның органдарының отырыстарына дәлелсіз себеппен қатыспаса
Парламент Палаталарының 1996 жылғы 20 мамырдағы бірлескен отырысында
Қазақстан Республикасының Парламенті өз жұмысын сессиялық тәртіппен жүзеге
Парламенттің кезекті және кезектен тыс сессиялары болады. Кезекті
Парламенттің бірлескен отырыстарында мынадай мәселелер қаралады:
1. Конституцияға енгізілетін өзгерістер мен толықтырулардың
2. Парламент конституциялық заңдар қабылдайды, оған өзгерістер мен
3. Республикалық бюджет, Үкіметтің және Республикалық бюджеттің орындалуын
4. Президенттің қабылданған заңға
5. Қазақстан Республикасының Конституциясы
6. Премьер-министр мен Ұлттық Банктің Төрағасын тағайындауға келісім
7. Үкіметтің Бағдарламасы қаралады.
Қазақстан Республикасы Конституциясы Парламенттің республикалық референдум тағайындау туралы
Парламенттің қос Палатасының бірлескен отырысында республиканың Конституциялық Кеңесінің
Парламент Палаталары бірлескен отырыстарында Конституцияға көзделген басқа да
Парламент Мәжілісінің ерекше қарауына Конституция мынадай мәселелерді
1. Заң жобаларын қабылдау және қарау.
Республика Парламенті қабылдаған Заңға Президенттің наразылығы бойынша ұсыныстар
Президенттің ұсынысы бойынша республиканың Орталық сайлау комиссиясының төрағасын,
4. Республика Президентінің кезекті сайлауын хабарлау және оның
5. Екі депутатты Әділет біліктілік алкасының құрамына
6. Республика Президентіне мемлекетке опасыздық жасады деп айып
Мәжіліс пен Сенаттың жеке қарауына жататын негізгі мәселелер
1. Мәжіліс пен Сенат өз депутаттарының өкілеттігін дербес
2. Әр Палата өз құзыретіндегі мәселе бойынша парламенттік
3. Палата бес жылдық мерзімге республикалық бюджеттің орындалуын
Денсаулығына байланысты міндетін атқару мүмкін болмағанда Президенттің
1 . Зиманов..Конституция и Парламент Республики Казахстан
Палатадан сан жағынан бірдей депутаттардан тұратын комиссия құрады.
Сенаттың ерекше өкілеттігі:
1. Республиканың Жоғарғы Сот Кеңесі Президенттің төрағалығымен Жоғарғы
Республиканың Бас прокуроры және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасын
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Кеңесінің құрамына екі депутатын
Сенат республика Президентін орнынан кетіру туралы Мәжіліс көтерген
Конституция Сенатқа жергілікті өкілді органдарыдың өкілеттігін мерзімінен бұрын
Бас прокуроры қол сұғылмаушылықтан айыру оны қызметке тағайындау
Сонымен бірге, жоғарыда атап өткен жағдайлардан басқа Қазақстан
Парламентті тарау құқығы тек Республика Президентіне берілген. Ол
Конституция Президенттің Парламентті тарата алатын мынадай жағдайларын қарастырған:
1Абильдин С. Парламент Казахстана. От союза к государственности.
Егер Парламент Үкіметке сенімсіздік вотумын білдірсе. Бұл Парламенттің
Парламент Палаталары арасында немесе Парламент пен басқа билік
Қазақстан Республикасындағы заң шығарушылық үрдістің бірінші сатысы заң
Мәжіліс Регламентіне сәйкес заң шығару құқығы мынадай нысандарда
Қазақстан Республикасының жаңа заң жобаларын енгізу.
Қазақстан Республикасының әрекет етуші заңдарын кері қайтару, толықтыру,
Заң шығарушылық бастаманың сатысы заң шығармашылық қызмет үшін
Заң шығару үрдісінің екінші сатысы бұл – заң
Заң жобасы бойынша қорытынды дайындау үшін отыз күннен
Үшінші саты заң жобасын Мәжіліс отырысында қарауға негізделеді.
Төртінші саты – Сенатпен заң жобасын қарау. Сенатта
Бесінші саты - заңға қол қойылып, оның жариялануы.
Президент он бес күн ішінде заңды толықтай немесе
ІІ.2.2 ЖЕРГІЛІКТІ ӨКІЛДІ ОРГАНДАР
Қазақстан Республикасының Конституциясы және ағымдағы аңдары өкілетті органдар
1 Амандыкова С.К Конституционные право Республики Казахстан Караганда
әкімшілік - аумақтық бірліктер халықтарының еркін білдіреді және
Мәслихат облыс, аудан, қала (аудандық бағыныстағы қала мен
Мәслихаттарды жалпыға бірдей, тең, төте сайлау құқығы негізінде
Қазақстан Республикасының жиырмаға жасқа толған азаматы Мәслихат депутаты
Мәслихаттың шешімдері ресми жариялануы және оны тиісті аумақтарда
Мәслихаттың Қазақстан Республикасының Конституциясына және заңдарына сәйкес келмейтін
Мәслихат өз өкілеттілігін тұрақты және уақытша комиссиялар, депутаттар
Жаңа сайланған мәслихаттың бірінші сессиясын осы мәслихат үшін
Мәслихаттың кезекті сессиясын мәслихат сессиясының төрағасы жылына кем
Мәслихат сессиясы жалпы отырыс нысанында өткізіледі.
Мәслихат өзінің өкілеттік мерзіміне тұрақты комиссиялар құрады. Олардың
2.3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ
Атқарушы билік бұл - әмбебап, ұйымдастырушылық сипатқа ие,
Атқарушы билік «Әкімшілік» түсінігінің этимологиясынан шыққан («administrare» -
Атқарушы биліктің бірден бір белгісі болып мыналар шығады:
Атқарушы биліктің қолында ұлы күш шоғырланған, яғни оның
Атқарушы билік мемлекеттік биліктің бірлігінің көрінісі ретінде мемлекеттік
Атқарушы билік тікелей мемлекеттік қызмет болып мемлекеттік басқаруды
Атқарушы билік құрамына Укімет, министрлік, Республиканың мемлекеттік комитеттері
Атқарушы билік органдары өз мазмұны бойынша атқарушы және
Мемлекеттік биліктің жоғарғы атқарушы органы – Укімет;
Мемлекеттік биліктің орталық атқарушы органы - Министрліктер,
1Венгерон А Б. Теория государства и права М.
комитеттер мен ведомствалар, агенттіктер;
3. Жергілікті атқарушы органдар - әкімдер, комитеттер, бөлімдер,
ІІ.3.1 ҮКІМЕТ
Қазақстан Республикасының Конституциясының, 64–бабына сәйкес Үкімет Қазақстан Республикасының
Үкімет кез-келген мемлекетте атқарушы биліктің жоғарғы алқалы органы
«Үкімет туралы» конституциялық заң күші бар Жарлығымен Үкіметтің
Үкімет Республика Президентімен Президент өкілеттігі мерзімі шегінде әрекет
Президент Үкіметі Парламенттің қатысуымен құрады. Яғни, Премьер -
Үкімет мынадай құрамда құрылады: Қазақстан Республикасының
1Сапаргалиев Р.Казахстан Республикасыньщ конституциялык; куг^ыгы. А. «Жет! -
Премьер – Министрі, Премьер-Министрдің орынбасарлары, Республика Үкіметі Аппаратының
Премьер-Министр тағайындалғаннан кейінгі бір ай ішінде Үкімет Бағдарламасы
Заңдылық Үкіметтің толық құрамымен немесе жекелеген мүшелерінің қызметінен
Қазақстан Республикасының Үкімет: 1. Мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының оның
Қазақстан Республикасының Премьер-министрі: 1. Үкімет қызметін ұйымдастырып, оған
2.3.2. ОРТАЛЫҚ АТҚАРУШЫ ОРГАНДАР
Үкіметпен қатар атқарушы билік органдарының құрылымына арнайы өкілеттікті
Қазіргі уақытта Қазақстанда атқарушы биліктің орталық органдарының ұйымдасқан
Министрлік
Мемлекеттік комитет
Комитет, департамент, агенттік, Республиканы мемлекеттік комитетіндегі, министрлігіндегі өзге
Үкімет құрамына енбейтін комитет, бас басқарма, комиссия, агенттік
Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті, Прокуратура сияқты мемлекеттік органдар Республиканың
Жоғарыда аталғандар қос органды есепке алмағанда атқарушы биліктің
Үкімет министрліктердің, мемлекеттік комитеттердің және өзге де орталық,
1 Сапарғалиев Ғ Қазақстан Республикасының конституциялық құқығы Алматы
енбейтін орталық атқарушы органдардың жетекшілерін қызметке тағайындайды және
Өкілетті және функция сипатына қарай атқарушы биліктің орталық
Мемлекеттік комитет – тиісті мемлекеттік басқару салаларында тұтас
Мемлекетті комитеттердің министрлері мен төрағалары мемлекеттік басқарудың тиісті
Мемелекет комитеттерінің министрінде, төрағасында мемлекеттік комитет, министрлік алқасы
Мемлекеттік комитеттермен, министрліктермен қабылданған шешім мемлекеттік комитет төрағасымен
2.3.3 ЖЕРГІЛІКТІ АТҚАРУШЫ ОРГАНДАР
Жергілікті жерлерде, әкімшілік – аумақтық бірліктерде мемлекеттік басқаруда
Конституция жергілікті атқарушы органдардың Қазақстан республикасы атқарушы органдарының
Облыстардың, республикалық дәрежедегі қалалардың және астананың әкімдерін қызметке
Әкімдер Президент пен Үкіметтің өкілі болып табылады.1 Республика
Облыстық әкімшіліктері бөлімдерінің, басқармалараның және басқа бөлімшелері мен
Бөлімдер мен басқармалар жергілікті әкімшіліктің басқарушы органдары болып
1 Сапарғалиев Ғ Қазақстан Республикасының конституциялық құқығы Алматы
әкімдердің, салалар басқару буындарындағы жоғары тұрған мемлекеттік органдардың
Мемлекеттік басқарудың жоғары органдары бөлімдер мен басқармаларына қатысты
ІІ.4 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК СОТ БИЛІГІ
Қазақстандағы соттар мен сот төрелігіне Республика Конституциясы сот
1Амандыкова С. Конституционное право Республики Казахстан А «Жеті-Жарғы».
2 Сапарғалиев Ғ. Қазақстан Республикасының конституциялық құқығы А«Жеті-Жарғы».
Президенттің 1995 жылғы соттар және судьялардың мәртебесі туралы
Сот билігі ҚР-да мемлекеттік биліктің жеке тармағы болып
Демек, ҚР-сы Конституциясына сәйкес сот азаматтардың құқықықтарын, бостандықтары
Конституцияда Қазақстан азаматтығына қарамастан әркімнің өз құқықтары мен
Айталық, мысалы, республика аумағындағы шет елдік діни бірлестіктердің
Сот мемлекеттік органдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғайды.1
Сот билігі Конституциясының, заңдарының, өзге де нормативтік құқықтық
Сот билігі сот ісін жүргізудің заңмен белгіленген азаматтық
Сот төрелігі - соттардың заңдылық пен құқықтық тәртібін
ҚР-ның Конституциясында сот төрелігінің судья басшылыққа алуға принциптері
1Байтин М. Н Государство и политическая власть. Саратов
2Төлеубекова Б. Қ. Қазақстан Республикасының қылмыстық іс жүргізу
1. Адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енгенше сот
кінәлі деп танылғанша ол жасалған қылмасқа кінәлі деп
құқық бұзушылық үшін, яғни біреуінен кейін ешкімді де
өзіне заңмен көзделген соттылығын оның келісімінсіз ешкімнің өзгертуіне
сотта әркім өз сөзін тыңдауға құқылы. Бұл демократиялық
Конституция белгілі бір жағдайда заңның кері күші
Айыптаушы өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті емес.
Адамның өзіне қарсы айғақ беруіне міндетті емес екендігі
Адамның кінәлі екендігі жөніндегі кез-келген күдік айыпталушының пайдасына
Заңсыз тәсілмен алынған айғақтардың заңды күші болмайтындығы конституциялық
10. Конституция қылмыстық заңды ұқсастығына қарай қолдануға жол
ҚР-да судьялардың ерекше құқықтық мәртебесі болады. Судья республикада
Облыстық соттың төралқасы сот төрағасынан, алқалардың төрағаларынан, сондай-ақ
Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасының әскери соттары, әскери
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты бүкіл сот жүйесін басқарады.
Сот билігі - Қазақстан Республикасында мемлекеттік биліктің бір
Қорытынды
Біз осы еңбегімізді жаза отырып, көптеген саналы пікірлермен
Атап айтар болсақ, біздің пікірімізше билік иесі болу
Қазақтың біртуар ақыны М. Шаханов айтпақшы:
«Алмас қылыш секілді халық деген
Ұстайтындар аз оны парықпенен
Қайрай білу – бір өнер
Жұмсай білу - бір өнер
Құрай білу – бір өнер».
Ендеше біз осындай «саяси үлестірушілердің» барлығына тәубе келтіруіміз
Қорыта айтқанда, біз биліксіз, басқарусыз өмір сүре алмаймыз.
Тіршіліктің өзі жалқы мен жалпыдан, билеуші мен халықтан
Ал билік иесі дегеніміз - өз елінің тұтқасы,
Арабтың атақты жиһангезі әл-Идрисиі «Әміршінің әйелі билікке араласса,
Иә, билік жүрген жерде қызғаныштың қызыл оты өшпейді,
«Әмірші қашанда ел арасынан шыққан айбатты әрі ақылды
Халқымыз бейбітшілік пен тыныштықта өмір сүріп, ауздарынан ақ
Перзиденттік лауазым – ілуде біреудің маңдайына бұрар тағдырдың
Міне, біз осылайша талғам – түсінігіміздің шеңберінде мемлекеттік
Сөзіміздің соңын билік туралы әр дәуірде үн қатқан
Пифагор: «Ақымаққа – қылышты, ұятсызға – билікті сеніп
Ш. Монтескье: «Зорлықпен іргетасы қаланған билік зорлықтың құрбандығына
Ж. Лабрюнер: «Аса мәртебелі орын адамның қадір-парқын арттыра
Иә, тағдыр біздің жолымызды рухани байлықтан іргесін аулақ
Пайдаланған Әдебиеттер
Нормативтік құқықтық актілер
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы – Алматы: «Жеті жарғы»,
2 Қазақстан Республикасының Конституциясы – Алматы: «Жеті жарғы»,
3 ҚазССР-нің «ҚазССР-нің мемлекеттік егемендігі туралы» 1990 жылдың
4 «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Қазақстан Республикасының
5 «Қазақстан Республикасының сайлау туралы» Қазақстан Республикасының Президентінің
6 «Қазақстан Республикасындағы Президент туралы» Қазақстан Республикасындағы Президентінің
7 «Қазақстан Республикасында соттар және судьялардың мәртебесі туралы»
8 «Қазақстан Республикасындағы Парламент және оның депутаттарының мәртебесі
9 «Қазақстан Республикасының Үкімет туралы» Қазақстан Республикасының Прездентінің
10 «Қазақстан Республикасының жергілікті өкілді және атқарушы органдары
11 «Мемлекеттік қызмет туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің
12 «Қазақстан Республикасының Президентінің қызметін қамтамасыз ету жүйесі
13 Қазақстан Республикасы Парламентінің Ведомостары – 1996 -
14 Қазақстан Республикасы Парламентінің Ведомостары – 1996 -
15 Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы– 1996 - №
16 Қазақстан Республикасы Үкіметі жұмысының Регламенті – 1996
17 Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Пленумының 1997 жылғы
Арнайы әдебиеттер
1 Абдильдин С Парламент Казахстана. От союза к
2 Барабашев Г. В Местное управление М. МГУ
3 Байтин М. Н Государство и политическая власть.
4 Бердияев Н.А Государство // Власть и
5 Венгеров А.Б Теория государства и права
6 Жунусова Ж. Х Республика Казахстан: Президент. Институты
7 Земанов С. З Конституция и Парламент Республики
8 Керимов Д. А Филасовкие проблемы права
9 Котов А. К Суверенный Казахстан: Гражданин, нация,
10 Лившиц Р.З Теория права М. 1994
11 Локк Дж., Двухтрактатов о государственной правлений М.
12 Ленин В. И Полн. Собр. Соч. Т39
13 Маркс К, Энгельс Ф Сочинение Т21
14 Маркс К, Энгельс Ф Сочинение Т4
15 Малиновкий В; Президент Республики а совершенстование государственности
Маккиавелли Н Государь М. 1967
Монтескье Ш.Л Избранное произведение М; 1976
Марченко М. Н Теория государства и права М;
Монтескье Ш. Л Персидеское письмо М; 1985
Назарбаев Н На пароге ХХІ – века Алматы
Назарбаев Н Доклад на 2 – сессии Ассамблее
Лазарев В.В Общяя теория государства и прав. М,
Чердансев А.Ф Теория государства и права. Екатеринбург 1996
Чиркин В.Е Легализация государственной власти // Государство и
Пиголькин А.С Общяя теория права М. 1995
Храпонюк В. Н Теория государства и права М.
Шаханов М, Айтматов Ш, Билік пен рухани байлық
Сапарғалиев Ғ Қазақстан Республикасының конституциялық құқығы Алматы «Жеті-Жарғы»
Соколов А. Н Правовые государство. Идея, теория, практика.
36
Жергілікті атқарушы органдар
Жергілікті мемлекеттік органдар түрлері
Мемлекетті басқару органдарының жіктелуі
Жергілікті атқарушы билік органдары
Құқық қорғау органдары
Заң шығарушы билік органдары
Орталық атқарушы органдар әкімшілік құқықтың субъектісі ретінде
Жергілікті атқарушы органдардың түсінігі
Атқарушы билік
Жергілікті атқарушы және өкілетті билік органдарының арақатынасы