Орташа деңгей
ЖОСПАР
Кіріспе 3
1. Жеткіншек жастағы балалардың қиял даму деңгейін
1.1 Қиял туралы жалпы түсінік 4
1.2 Қиял түрлері және негізгі қызметтері 4
1.3 Қиял бейнелерінің жасалу жолдары және дара
2. Жеткіншек жастағы балалардың қиял ерекшеліктері
2.1 Жеткіншек жастағы балалардың қиялы және дамыту
3. Жеткіншек жастағы балалардың қиял ерекшеліктерін тәжірибелік
3.1 Зерттеу әдістемелерді ұйымдастыру және нәтижелерін талдау
Қорытынды 22
Қолданылған әдебиеттер 25
Қосымшалар 26
Кіріспе
Зерттеу өзектілігі: Осы ғылыми жұмыстың негізгі мәні,
Шығармашылық ойлау қабілеті қалыптасқан адам кездескен мәселелерді
Тұлғаның шығармашылық және өзін-өзі дамыту балалық шақ
Зерттеу объектісі: жеткіншнк жастағы балалардың қиял
Зертте пәні: жеткіншек жастағы балалардың қиял даму
Зертеу мақсаты: жеткіншек жастағы балалардың қиялдарынның даму
Зерттеу міндеттері: зертеу тақырыбы бойынша әдебиеттерді талдау;
Зерттеу болжамы: жеткіншек жастағы балалардың қиялы
Зерттеу базасы: Семей қаласындағы №31 жалпы білім
Ғылыми - зерттеу жұмысының құрылымы: кіріспеден,
1.1Қиял туралы жалпы түсінік
Қиял қабылдау үдерісін өткен тәжірибе элементтерімен, адамның
Қиял – ес бейнелерін қайта құрастыру мен
Қиял арқылы адам келешекті болжайды, өз әрекет-қылығын
Ой үдерісінің әр қадамы өз ішіне қиял
1.2Қиялдың негізгі қызметтері:
- Мақсат пайымдау – іс-әрекеттің болашақ нәтижесі
- Көрегендік (антиципация) - өткен тәжірибе элементтерін
- Құрастыру және жоспарлау – қабылдау және
- Болмыс олқылығын толтыру – кейде адам
- Бөгде адамның ішкі жан дүниесіне ену
Сонымен, қиял адам іс-әрекеті мен оның тіршілігінің,
Қиял формаларының баршасын екі үлкен топқа келтіруге
- ырықсыз – адам мақсаты мен ниетіне
- ырықты – шығармашыл ойға не іс-әрекет
Бірінші топқа түс көру кіреді. Түс бейнелері
Қиял түрлері. Қиял актив, пассив болып екіге
Ұйқы кезінде ми клеткаларының бәрі тежелмейді, кейбір
Үйқы кезіндегі осындай ғажап фантазиялық бейнелер де
Түс көрудің мазмұны адамның, көбінесе, қызығуына, талғамына
Шығармашылық қиял деп өзіндік жаңа образдар жасау
Творчестволық қиял — қайта жасау қиялына қарағанда,
Ақын-жазушылар қиялы арқылы өзінің келешек кейіпкерлерін «көреді»,
Бақылағыштық, жеке өмірінің эмоциялық байлығы, алдын-ала орасан
Өлең - сөздің патшасы, сөз сарасы,
Қиыннан қиыстырар ер данасы.
Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп,
Теп- тегіс жүмыр келсін айналасы.
Өлеңге әркімнің-ақ бар таласы,
Сонда да солардың бар тандамасы.
Іші алтын, сырты күміс сөз жақсысын
Қазақтың келістірер қай баласы?
Бүл өлеңіне Абай «қиыннан қиыстырар», «тілге жеңіл,
Ғалым үшін де шығармашылық қиял аса қажет.
Шығармашылық қиял әрекеттің кез-келген саласында орын алып
Актив қиялдың ерекше бір түрі — арман.
Арманды бағалауда оның әрекетке қандай қатынасы бар
Орыстың белгілі демократ, публицисі Д. И. Писарев
Бас штабтың жанып түрған офицері Ромашов қызмет
—Адмның басына неше түрлі ой келе береді
Осы үзіндіде енжар селсоқ адамның психологиясы өте
Әрбір адамға алдындағы жарқын болашағына байланысты армандай
Сана жұмысының бұзылысы қиялдық сандырақ формасына себепші
Ал ырықты қиялға ұқсастығы ниет болуына және
Екінші топқа біріккен қиял түрлері: фантазиялар, өсек-аяң,
Фантазия – жадтан тоқылған, болмыстан алшақ бейнелер
Арман – ойдағы ниетті болашақ бейнесі. Қиял
Қиялдың жетекші сипаттары: жарқындығы, анықтығы, шынайылылығы, бақылауға
1.3 Қиял бейнелерінің жасалу жолдары
Қиял түрлі елестеулердің өзгеріп, өнделуінің арқасында жасалып
Агглютинация әдісі ежелгі Мысыр елінде, сондай-ақ, Солтүстік
Кдял бейнелерін жасауға қатысатын әдістердің бірі –
Гипербола деп нәрсенің жеке сипаттары, белгілері үлкейтіліп
Қиял образдарының күрделі түрі - типтік образдар
Қиялдағы дара айырмашылықтар.
Әр адамның қиялы әр түрлі болады, бірінің
Қиялдың маңыздылығы оның шындықпен байланыстылығында. Шын мәнісіндегі
2. Жеткіншек жастағы балалардың қиял ерекшеліктері
2.1 Қиялды дамыту жолдары
Қиялдың алғашқы көріністері үш жасар бөбектерде байқалады.
Қиял басқа да психикалық процестер тәрізді дамудың
Адам әдетте қол жеткеніне қанағаттана қоймайды. Ол
Қиялдың өз алдына жеке психикалық процесс екенін
Кейде құр қиялдану, мұндануды да қиял деп
Кейбіреулер екінші сигнал беру жүйесіне ешқандай қатысы
Қиялды дамыту дегенімізде ең алдымен әркім өзі
Қиялдың сиқыр күшінің өзі оның шындықпен, еңбекпен,
Мектеп жасына дейінгі баланың негізгі әрекеті болып
Мектеп - бала қиялын дамытуда үлкен рөл
Бала қиялы әрекет үстінде дамитындықтан не нәрсеге
Төменгі сынып оқушыларының қиялын дамыту олардың эстетикалық
Қабілеттің даму бұған басты екі сатыдан өтеді.
Жеткіншек жас шағында қайта жасау қиялы (өнімсіз)
Енді қайта жасау қиялы болмыс бейнелерін қайта
Бұл алғышарттың қалыптасуына еңбек сабақтары көмектеседі, онда
Ұлылардан — ұлағат
Қиял! Мүнсыз ақын да, философ та... тіпті
Д. Дидро
Армандай білуге бейімділікте де үлы даналық бар.
А. Франс
... арман деген көп белес. Біріне шықсаң
Ғ. Мустафин
Арманмен ойнау
бакытсыздыққа душар етуі де мүмкін.
Д. И. Писарев
... бүрын фантазия, қиял деп жүрген ойлар
Ш. Қудаибердіұлы
3. Бастауыш сынып оқушыларының қиял ерекшеліктерін тәжірибеде
3.1 Зерттеу әдістемелерін ұйымдастыру және нәтижелерін талдау.
Эксперименталды зерттеудің мақсаты – іс-тәжірибелік жолмен бастауыш
Зерттеуге Семей қаласының №31 жалпы орта білім
Зерттеу барысында мынадай әдістер қолданылды: сұхбат, әңгімелесу,
Әдістеме №1. Қиял ерекшеліктерін анықтаудағы Торренстің «Аяқталмаған
Балаға геометриялық фигуралар (шаршы,үшбұрыш,шеңбер) бейнеленген жеке бланкілер
Талдау барысында суреттердің сапалы орындалуына көңіл бөлінеді.
Орындау уақыты шектелмеген.
5 «А» сыныбының Торренстің «Аяқталмаған фигуралар» әдістемесінің
(Әдістеме нәтижесін қосымша А-дан қараңыз)
Ескерту:
1-деңгей - 36%
2-деңгей - 28%
3-деңгей - 32%
4-деңгей - 4%
5-деңгей - 0%
6-деңгей - 0%
Талдау:
1-деңгей- 9 оқушы - 36%
2-деңгей- 7 оқушы - 28%
3-деңгей- 8 оқушы - 32%
4-деңгей- 1 оқушы - 4%
5-деңгей- 0 оқушы - 0%
6-деңгей- 0 оқушы - 0%
Әдістеме жүргізу барысында қиындықтар болған жоқ. Оқушылар
Нәтижесінде 9 оқушыда 1- деңгей, 7 оқушыда
Әдістеме.2 «Сурет» әдістемесі
Бұл әдістемеде балаға стандартты ақ қағаз бен
5 «А» сыныбының «Сурет» әдістемесінің нәтижесі бойынша
(Әдістеме нәтижесін қосымша Ә-дан қараңыз)
Ескерту:
Өте жоғары – 8,6%
Жоғары деңгей – 26%
Орташа деңгей – 60,8%
Төмен деңгей – 4,3%
Өте төмен – 0 %
Талдау:
Өте жоғары – 2 оқушы -8,6%
Жоғары деңгей – 6 оқушы-26%
Орташа деңгей – 14 оқушы-60,8%
Төмен деңгей – 1 оқушы-4,3%
Өте төмен – 0 оқушы -0 %
Әдістеме ішкі қалау ниеті жағдайында өтті.
Әдістеме.3 «Вербальді фантазия» әдістемесі.
Кез келген тірі жан немесе өзінің таңдауы
5 «А» сыныбының «Вербальды фантазиялар» әдістемесінің нәтижесі
(Әдістеме нәтижесін қосымша Б-дан қараңыз)
Ескерту:
Өте жоғары – 16%
Жоғары деңгей – 20%
Орташа деңгей – 44%
Төмен деңгей – 20%
Өте төмен – 0%
Талдау:
Өте жоғары – 4 оқушы -
Жоғары деңгей – 5 оқушы - 20%
Орташа деңгей – 11оқушы - 44%
Төмен деңгей – 5 оқушы - 20%
Өте төмен – 0 оқушы - 0%
Әдістеме жүргізу барысында қиындықтар болған жоқ. Оқушылар
Қорытынды
Қиял дегеніміз — сыртқы дүние заттары мен
Адамдардың қиялына тән кейбір ерекшеліктерді төмендегіше топтастыруға
1) әр адамның қиял ерекшеліктері оның жеке
2) қиялдың мазмүны мен формасы адамның
3) қиял адамның
4) қиял адамның барлық психикалық құбылыстарымен ұштасып
5) адам қиялы еңбек процесінде,
Айдаһардың бейнесін Италияның атақты суретшісі Леонардо да
Қиял процесінің адам әрекетінің қандай саласында болмасын
Тіпті бала қиялындағы фантастикалық образдардың өзі де
Қиялдың адам қажетіне асуы, оның шындықпен байланысты
Қолданылған әдебиеттер:
1. Аймауытов Ж. Психология.- Алматы, 1995.
2. Алдамұратов Ә. Қызықты психология.- Алматы, “Қазақ
3. Алдамұратов Ә. Жалпы психология.- Алматы, “Білім”
4. Әбдірахманов А.,Жарықбаев Қ. Психологиялық орысша- қазақша
5. Брушлинский А.В. Воображение и творчество //
6. Гречко С.А. Развитие воображения младшего школьника.
7.Давыдов В. Психологическое развитие в младшем школьном
8.Дружинин В.Н. Психология общих способностей. - М.,
9.Дудецкий А.Я. Теоретические вопросы воображения и творчества.
10.Дьяченко О.М. Развитие воображения. - М., 1996.
11.Завалишина Д.Н. Психологическая структура способностей // Развитие
12.Запорожец А.В. Эльконин Д.Б., Психология детей дошкольного
14.Коршунова Л.С. Воображение и его роль в
15.Ю. Кудрявцев В.Т. Воображение ребёнка: природа и
16.Елеусізова С. Қарым- қатынас психологиясы.- Алматы, 1995.
17.Жарықбаев Қ.Қазақ психологиясының тарихы.- Алматы, 1996.
18.Мұқанов М. Ақыл- ой өрісі.- Алматы, 1980.
19.Немов Р.С. Психология. Учебник для студ. высш.
20.Е.И.Рогов. Настольная книга практического психолога,2-ое изд.Москва 1999.
21.С.Л. Рубинштейн.Мышления// Основы общей психологии.М..,1999
22.Тәжібаев Т. Жалпы психология.- 2000.
Қосымша А
Қиял ерекшеліктерін анықтаудағы Торренстің «Аяқталмаған фигуралар» әдістемесі.
Балаға геометриялық фигуралар(шаршы,үшбұрыш,шеңбер) бейнеленген жеке бланкілер көрсетеді.
Талдау барысында суреттердің сапалы орындалуына көңіл бөлінеді.
Орындау уақыты шектелмеген.
Берілген дістемеде аяқталмаған фигуралар арқылы қиял әрекетін
Шығармашылық қиялдың көрінуі идеяларды пайдалану шеберлігі байланысты,нәтижесінде
Шығармашылық емеске:
Типтік суреттер,бұл дегеніміз егерде бір элемент тұтастай
Шығармашылыққа берілген эталонның негізінде қайталанбайтын сурет жатады.
1 дейңгей – төтенше схематикалық жұмыс,яғни детальдары
2 деңгей –тек геометриялық фигуралар .ана емес
3 деңгей – тек бір деталь ғана
4 деңгей – баланың жұмысында детальдардың орнымен
5 деңгей – егер белгіленген суретті көп
6 деңгей – басқа деңгейлерге қарағанда тест-фигуралардың
5 «А»сыныбының Торренстің «Аяқталмаған фигуралар» әдістемесінің хаттамасы
Өткізілген күні: 07.02.12
Объект: 5 сынып оқушылары
Пән: жеткіншек жастағы балалардың қиялы
Барлық оқушылар саны: 26
Қатысқандар саны:25
Кесте 1
Көрсеткіштер Қиял дамуының деңгейі
1 2 3 4 5 6
Жеткіншек жастағы балалар
Оқушы саны 9 7 8 1 0
Пайыздық көрсеткіштер 36% 28% 32% 4% 0%
Қосымша Ә
«Сурет» әдістемесі
Бұл әдістемеде балаға стандартты ақ қағаз бен
«Сурет» әдістемесін талдау және баланың қиялын балдық
Бала қиялының параметрлерін бағалау Параметрлерді балдық жүйеде
0 1 2
1.Қиялдың іске асу жылдамдығы(қарқындылығы)
2. Бейненің жасалуы
3.Фантазиясының байлығы
4. Бейненің нақтылығы,анықтылығы 5.Эмоционалды образдардың көрінуі
Нәтижені бағалау
балл – егер бала өзіне берілген 5
балл – суретті өте қарапайым әрі оңай
4-5 балл – салыстырмалы
6-7 балл – фантазиялық
8-9 балл – егер
10 балл –
Даму деңгейіне қорытынды
10 балл – өте жоғары
8-9 балл – жоғары
4-7 балл – орташа
2-3 балл – төмен
0-1 балл – өте төмен
5«А» сыныбының «Сурет» әдістемесінің хаттамасы
Өткізілген күні: 08.02.12
Объект: 5 сынып оқушылары
Пән: жеткіншек жастағы балалардың қиялы
Барлық оқушылар саны: 26
Қатысқандар саны:23
Кесте №2
р/с Аты-жөні Көрсеткіші
1 Х1 Жоғары
2 Х2 Орташа
3 Х3 Орташа
4 Х4 Орташа
5 Х5 Өте жоғары
6 Х6 Өте жоғары
7 Х7 Орташа
8 Х8 Жоғары
9 Х9 Төмен
10 Х10 Жоғары
11 Х11 Орташа
12 Х12 Орташа
13 Х13 Жоғары
14 Х14 Орташа
15 Х15 Жоғары
16 Х16 Орташа
17 Х17 Орташа
18 Х18 Орташа
19 Х19 Орташа
20 Х20 Орташа
21 Х21 Орташа
22 Х22 Орташа
23 Х23 Жоғары
Ескерту: Х1, Х2, Х3...............- оқушылардың аты-жөні
Қосымша Б
«Вербальді фантазия» әдістемесі.
Кез келген тірі жан немесе өзінің таңдауы
«Вербальді фантазия» әдістемесін талдау және баланың қиялын
Бала қиялының параметрлерін бағалау Параметрлерді балдық жүйеде
0 1 2
1.Қиялдың іске асу жылдамдығы(қарқындылығы)
2. Бейненің жасалуы
3.Фантазиясының байлығы
4. Бейненің нақтылығы,анықтылығы 5.Эмоционалды образдардың көрінуі
Осы берілген әр белгілер бойынша әңгіме 0
Бейненің ерекше,қызықты түрде жасалуы белгісі бойынша келесі
Фантазияның байлығы оқушыда әртүрлі образ пайда болған
Бейненің тереңділігі және нақтылығы оқушыда әңгіме барысындағы
0 балл оқушыға қойылады егер де, түсіндіріп
1 балл – егер оқушы өзінің ойын
2 балл – егер оқушы әңгіме барысында
Эмоционалды образдардың көрінуі тыңдаушыға оқушы қандай
О балл – образдар қызығушылықсыз және тыңдайшыға
1 балл – әңгіменің образы тыңдаушыға қызығушылық
2 балла – оқушы жағынан жарық сонымен
Осыған байланысты, оқушы осы әдістеме бойынша ең
Даму деңгейіне қорытынды
10 балл – өте жоғары
8-9 балл – жоғары
4-7 балл – орташа
2-3 балл – төмен
балл – өте төмен
4 «А» сыныбының «Вербальды фантазия» әдістемесінің хаттамасы
Өткізілген күні: 09.02.12
Объект: 5 сынып оқушылары
Пән: жеткіншек жастағы балалардың қиялы
Барлық оқушылар саны: 26
Қатысқандар саны:25
р/с Аты-жөні Көрсеткіші
1 Х1 Орташа
2 Х2 Төмен
3 Х3 Орташа
4 Х4 Орташа
5 Х5 Орташа
6 Х6 Өте жоғары
7 Х7 Орташа
8 Х8 Жоғары
9 Х9 Өте жоғары
10 Х10 Жоғары
11 Х11 Өте жоғары
12 Х12 Орташа
13 Х13 Жоғары
14 Х14 Төмен
15 Х15 Орташа
16 Х16 Орташа
17 Х17 Орташа
18 Х18 Жоғары
19 Х19 Өте жоғраы
20 Х20 Төмен
21 Х21 Орташа
22 Х22 Төмен
23 Х23 Төмен
24 Х24 Орташа
25 Х25 Жоғары
Ескерту: Х1, Х2, Х3...............- оқушылардың аты-жөні
2
Танымдық дидактикалық ойындар
Бастауыш сынып оқушыларының даму ерекшеліктері
Статистика орташа шамалар
Қалыптасқан зейін ерекшеліктерінің көрсеткіштері
Бастауыш сынып оқушыларын тұлға ретінде қалыптастырудағы рухани - адамгершілік дамытудың рөлі
Пәнаралық байланыстардың дидактикалық міндеттері
Арифметикалық орташа шамалар
Орташа шамалардың мәні, маңызы, түрлері және қолданылу шарттары туралы
Мектеп жасына дейінгі үлкен балалардың сөйлеуін тікелей оқу іс-әрекетінде және күнделікті өмірде дамыту құралы ретінде фольклордың шағын түрлерін пайдаланудың тиімділігін негіздеу
Динамикалық қатардың түрлері