ТМД мемлекеттері арасындағы екіжақтық келісімдер
ЖОСПАР
Кіріспе 5
1 ТМД елдерінің әскери саясаты саласындағы ынтымақтастығының халықаралық
Ұжымдық қауіпсіздік күштер ұйымы 26
Шанхай ынтымақтастық ұйымы 34
3. Мемлекетаралық екі жақтық механизмдер 43
Армения мемлекетімен 43
Беларусь мемлекеті 45
Қырғыз Республикасы 48
Өзбекстан Республикасы 49
Түркіменстан Республикасы 50
Ресей Федерациясы 52
Украина мемлекті 53
Әзірбайжан Республикасы 55
Молдова мемлекеті 56
Тәжікстан Республикасы 56
Қазақстан Республикасы 58
Қорытынды 61
Пайдаланылған әдебиеттер 63
Кіріспе
ТМД әскери одақ емес. Бірақ оның әлемдік әскери
Жалпы ең басында ТМД-ның құрылуы негізінде КСРО тарағаннан
Әлеуметтік жүйенің ыдырау кезінде, Америка саясаттанушысы М.Б. Олкотт
Сонымен қатар ол уақытта өз қарулы күштерін құруға
Осылайша басталған ТМД шеңберіндегі әскери саясат кейін ҰҚКҰ,
Тақырыптың өзектілігі ТМД елдерінің әскери саясат саласындағы ынтымақтастығының
Зерттелу жағдайы: бұл тақырып, біздің ойымызша, аз зерттелген
Сондықтан да болар ТМД елдерінің әскери саладағы халықаралық
Біз бұл бітіру жұмысында тақырыпты халықаралық және мемлекеттердің
Дипломдық жұмысымның мақсаты мен міндеттері: Дипломдық жұмысымның мақсаты
Міндеті олардың ішіндегі жекелеген құрылымдардың, атап айтқанда, Ұжымдық
Дипломдық жұмысымның объектісі мен пәні: Объектісі ретінде ТМД
Пәні ретінде осы ынтымақтастық халықаралық құқықтық негіздері талданып,
Зерттеу әдістері ретінде осы пәнді бұрын зерттеген ғалымдардың
Қорғауға шығарылатын ережелер:
ТМД мемлекеттерінің әскери саясат саласындағы ынтымақтастығының негізі ТМД
ТМД мемлекеттерінің әскери саясат саласындағы ынтымақтастығының негізін салушы
1) ТМД шеңберіндегі жалпы құжаттар, яғни ТМД жарғысы
2) ТМД шеңберіндегі көпжақты халықаралық құжаттар. Біздің
3) ТМД мемлекеттері арасындағы екіжақтық келісімдер. Себебі, ТМД-ны
ҰҚКҰ-ның мақсаты ол туралы келісімде айтылғандай ұжымдық қауіпсіздік
ШЫҰ сауда-экономикалық байланыс, көлік және коммуникация, туризмге қатысты
ТМД шеңберінде екіжақты шарттарға басты көңіл бөлінуі керек.
Теориялық және тәжірибелік маңызы: ТМД елдерінің әскери саясат
Құрылымы мен көлемі: дипломдық жұмыс кіріспе бөлімнен, үш
Екінші тарауда аумақтық механизмдер ретінде Ұжымдық Қауіпсіздік Күштер
1 ТМД елдерінің әскери саясаты саласындағы ынтымақтастығының халықаралық
Еліміз Қарулы Күштерінің дамуына мемлекет тарапынан ерекше мән
Осыған сәйкес 2010 жылға Қарулы Күштердің жауынгерлік әзірлік
Біздің елімізде Қарулы Күштерді реформалау Ата Заңымызда анықталған
Әлемдегі, сондай-ақ Орталық Азия аймағындағы геосаяси жағдайдың өзгеруі,
Әскери доктрина дегеніміз мемлекеттің әскери қауіпсіздігін қамтамасыз етуге,
Әскери қауіпсіздікті қамтамасыз етудің нормативтік-құқықтық базасын жетілдіру мақсатында
«Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің құрылымын одан әрі дамыту
-әскери басқару органдарын;
-Қарулы Күштердің үш түрі: Құрлық әскерлерін, Әуе қорғанысы
-арнайы әскерлерді;
-Қарулы Күштердің Тылын;
-әскери оқу орындарын;
-әскери-ғылыми мекемелерін қамтиды.
Қарулы Күштердің жауынгерлік қабілеті әскерлерді басқару жүйесін, олардың
Құрлық әскерлерінің құрамалары мен бөлімдері «Оңтүстік», «Шығыс», «Батыс»,
Әскерлердің жауынгерлік қабілетін көтеру стратегиялық бағыттағы жинақы топтарды
Қарулы Күштердің әлеуеті мен қуаты негізінен жауынгерлік әзірлік
Биыл әртүрлі деңгей мен масштабтағы 52 оқу-жаттығу өткізілді.
Сондай-ақ, қазақстандық әскери қызметшілер ТМД Қарулы Күштерімен бірлескен
Қазіргі таңда Шанхай ынтымақтастық ұйымы шеңберінде 2010 жылы
Әлемдегі экономикалық дағдарысқа қарамастан, әскерилердің әлеуметтік жағдайы Елбасының
Осы жылдың басында Президент – Қарулы Күштердің Жоғарғы
Президент ең алдымен әскери қызметшілерді баспанамен қамту мәселесіне
Елбасының тапсырмасымен Тәуелсіздік күні қарсаңында Астанаға жақын орналасқан
Осының бәрі бізге әскери қызметшілерді әлеуметтік қорғауда көптеген
Отандық әскери білім жүйесін әлемдік деңгейге көтеру, білім
Әскери кадрларды даярлау жүйесін кезең-кезеңмен жетілдіру әлемдік үрдіске
Қазіргі күні елімізде отандық білім беру жүйесі толық
Бұдан басқа, кәсіпқой сержанттар әзірлейтін Ш.Уәлиханов атындағы Кадет
Біздің негізгі мақсатымыз әлемдік стандарттарға сай келетін, білімді,
Еліміздің сыртқы саясаты аясында халықаралық әскери ынтымақтастық бірнеше
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясының арасында
Екі ел қорғаныс ведомстволары арасындағы ынтымақтастық жоспарлы түрде
1993 жылдан бастап, 2009 жылға дейінгі аралықта Қазақстан
Қазіргі таңда Ресейдің әскери оқу орындарында мыңнан аса
Қытай Халық Республикасымен әскери саладағы ынтымақтастық халықаралық шарттар
Қытай Халықтық азат ету армиясы Қазақстан Республикасы Қарулы
2003 жылдан күні бүгінге дейін Қытай Халық Республикасының
Сонымен қатар, қол қойылған халықаралық келісімдерге сәйкес 1997
Әскери саладағы қазақстандық-американдық ынтымақтастық Қазақстан мен АҚШ Қорғаныс
Бесжылдық ынтымақтастық жоспары екіжақты өзара іс-қимылдың концепциялық құжаты
Бесжылдық ынтымақтастық жоспарын іске асыру шеңберінде АҚШ Үкіметі
1993-2009 жылдар аралығында Америка Құрама Штаттарының әскери оқу
Ұлттық Қорғаныс университеті, Вест-Поинт академиясы, әскер түрлерінің командалық-штабтық
2003 жылдан бастап «Хаммер» автокөліктерін, «Хьюи-2» тікұшақтарын, арнайы
Қазақстан Республикасы, Қырғыз Республикасы, Ресей Федерациясы, Тәжікстан Республикасы
Сонымен қатар, маман даярлау, қару-жарақ пен әскери техниканы
Әскери саладағы ынтымақтастықтың аясы жыл сайын кеңейіп келеді.
Бір сөзбен айтқанда, Жоғарғы Бас Қолбасшының басшылық етуімен
Әскери саясаттың ең басты мақсаты мемлекеттің өз қауіпсіздігін
Дегенмен, алғашында КСРО-ның күйреуі нәтижесінде бұрынғы одақтас мемлекеттер
Екінші жағынан сол уақыттағы Батыс мемлекеттернің КСРО-дан бөлініп
Әсіресе, СНВ-1 (Договор об ограничении стратегических наступательных
Жалпы осы кездегі қиындықтарды сарапшылар былайша себептермен түсіндіреді:
1. мемлекеттердің егемендігі олардың күрес нәтижесі емес, КСРО-ның
2. КСРО-мен бірге оның бірыңғай халық шаруашылығы кешені
3. КСРО территориясында тек қана бірыңғай басқару мен
ТМД басты органдарының жүйесiн дұрыс түciну үшін осы
ТМД мақсаттары оның құрылтай құжаттарында белгiленген, содан соң
Халықаралық бейбiтшiлiк пен қауiпсiздiктi қамтамасыз ету, қарулар мен
ТМД-ның келесi мақсаты - ортақ экономикалық кеңiстiк шеңберiнде
ТМД-ның ең басты мақсаттарының бiрi халықаралық құқық нормаларына
Гуманитарлық салаға мүше мемлекеттер азаматтарына epкiн қарым- қатынас
Сонымен қатар, ТМД-ның құрылу мақсаттарының бiрi басқа да
Өз мақсаттарына жету үшiн Достастыққа мүше мемлекеттер өзара
-егемендiктi құрмeттey, мүше мемлекеттердiң егеменді теңдігі;
-күш қолданбау немесе күшпен қауiп-қатер төндiрмеу;
-мемлекеттердің ayмaқтық тұтастығы;
-мемлекеттік шекаралардың мызғымастығы;
-дауларды бейбiт жолмен шешу;
-iшкi iстepiнe араласпау;
-халықтың өзiн өзi билеу және өз тағдырын сыртқы
-адам құқықтары мен негiзгi бостандықтарын қамтамасыз ету;
-мемлекеттер арасындағы ынтымaқтaстық;
-достастық құжаттapы, оның iшiнде Жарғы бойынша қабылданған мiндеттемелердi
Достастықтың құжaттapындa басқа да қағидалар жөнiнде айтылған. Сонымен
Ерекше атап өтeтiн қағида - өзара көмектесу, бiр-бiрiнiң
Жарғының 1-шi бөлiмiне (“Maқcaттap мен қағидалар”) өте маңызды
адам құқықтapы мен негiзгi бостандықтарын қамтамасыз ету;
сыртқы саяси қызметтi үйлестiру;
opтaқ экономикалық кеңiстiктi, opтақ еуропалық және еуроазиялық рыноктарды,
көлiк, байланыс жүйелерiн дамытудағы ынтымақтастық;
денсаулық сақтау және қоршаған ортаны қopғay;
әлеуметтiк және көшi-қон саясатының мәселелерi;
ұйымдасқан қылмыспен күресу;
қорғаныс саясаты мен сыртқы шекараларды қорғау салаларындағы ынтымақтастық.
Бұл тiзiм мемлекеттердiң өзара келісімі бойынша толықтырылуы мүмкін.
Жарғының 5-шi бабына сай Достастықтағы мемлекетаралық қарым- қатынастардың
ТМД шеңберiндегi eкi жақтық келiсiмдердiң көпжақтық келiсiмдерге қарағанда
Е.Г.Моисеев eкi жақтық келiсiмдердi талдай отырып, олар көп
Жарғының 1-шi бөлiмiнiң 6-шы бабы мемлекеттiк органдардың,
Жоғарыда көрсетiлгендей, ТМД Жарғысында (7-шi бап) Достастықтың құрылтайшы
Достастыққа мүше мемлекеттер ретiнде ТМД Жарғысы бойынша мiндеттемелердi
Құрылтайшы мемлекеттерден басқа Достастықтың мақсаттары мен қағидаларын мойындайтын
Кейбiр құрылтайшы мемлекеттер әртүрлi себептер бойынша Жарғыны қабылдай
ТМД Жарғысында бақылаушы (наблюдатель) мәртебесi де белгiленген, бiрақ
ТМД Жарғысы мүше-мемлекеттiң Достастық мүшелiгiнен шығу құқығын анықтайды
Мүше мемлекеттердiң жауапкершiлiгi туралы мәселе нақты шешiлмеген сұрақтардың
Жалпы айтсақ, ТМД мақсаттары мен қызметiнiң қағидалары, осы
ТМД құру туралы Келiсiмде үйлестiрушi органдарды құру туралы
ТМД Жарғысының 21-шi бабы және уақытша келiсiмнiң 1-ші
Yкiмeт басшыларының Кеңесi экономикалық, әлеуметтiк және өзге де
Мемлекеттер басшыларының Кеңесi мен Үкiмeт басышларының Keңeci
Бiр Келiсiмдерге 11 мемлекет қол қояды, басқаларына 10
Мемлекет басшыларының Кеңесi мен Yкiмeт басшыларының Кеңесi бiрiккен
Кеңестер тұрақты не уақытша негiзде өздерiнiң жұмысшы және
1993 жылы ТМД елдерiнiң басшылары ТМД Төрағасының орнын
Сыртқы істep Министрлерiнiң Кеңесi (CIMK) - ТМД келесi
Сыртқы істep Министрлерiнiң Кеңесi 1993 жылы 24-шi қыркүйекте
Сыртқы істep Министрлерiнiң Кеңесiнiң мүшелерi ретiнде ТМД-ғa қатысушы
CIMK жанында бейбiтшiлiктi орнату қызметi бойынша тұрақты Кеңесушi
Қауiпсiздiк пен қарусыздану саласындағы халықаралық келiciмдер мен өзге
Ал бұл жағдайлар мемлекеттерге тәуелсіздік алып бергенімен, олардың
Жалпы ТМД, өзіндік мәні бойынша өзіне кіретін мемлекеттердің
1. Қатысушы мемлекеттердің ұлттық мүдделерінің айырмашылығы. Соның салдарынан
2. ТМД ішіндегі қуатты дезинтеграциялық потенциал. Олардың ең
3. ТМД мемлекеттерінің геосаяси салмақтарындағы айырмашылықтар. Мемлекеттердің бір-біріне
4. КСРО кұлағаннан кейін жартылай феодалдык, жартылай капиталистік
5. ТМД-дағы барлық дерлік мемлекеттердегі тұрақсыздық, этникалық жанжалдар.
6. ТМД-ның негізін кұраушы кұқықтық жүйенің аса төмен
Дәл осындай кедергілер ендігі жерде мемлекет өмірінің қай
Жалпы, халықаралық интеграция қандай да бір мемлекетке болмасын
Қалиева өз мақаласында ТМД-ның ЕО-нан ерекшеліктері дегенде ТМД
1. Күрделі экономикалық жағдайларда мемлекеттер арасында даму деңгейіндегі
2. Нарықтық құрылыс әлі аяқталмаған кезі.
3. Дамыған мемлекеттер ТМД-ны шикізат көзі мен рынок
Әрине бір империя құрамынан бөлінген бұрынғы одақтас мемлекеттер
Халықаралық аренадағы бәсекелестікті айтпай-ақ, нарық саясатын игере алмай,
Бұған қоса, ЕО егемен мемлекеттердің ұзақ уақыт бойындағы
Яғни, ТМД-ны кұру, оның алға қойған мақсаттарын жүзеге
Осы кезде ТМД мемлекеттеріне аумақтық келіспеушіліктерді реттеп, жағдайдын
Жалпы көптеген сарапшылар ТМД-ның құрылуын өркениетті ажырасу
ТМД жарғысыңда бұл ұйымның кұрылуының басты мақсаты деп
Лазаревтің айтуы бойынша, ТМД құқығы дегеніміз не деген
Блищенко Ю.П., ТМД құқығы мемлекеттік құқықтан әлдеқайда жоғары
Ал Михалева Н. А. ТМД құқығын жалпы және
Ашавский Б.М. «ТМД құқығы халықаралық құқықтың бір бөлігі.
Бұл мәселеде ғалымдардың бір шешімге келе алмай отырған
Енді негізгі тақырыбымызға көшіп, ТМД елдерінің әскери саясат
1) ТМД шеңберіндегі жалпы құжаттар, яғни ТМД жарғысы
2) ТМД шеңберіндегі көпжақты халықаралық құжаттар. Біздің бұлай
3) ТМД мемлекеттері арасындағы екіжақты келісімдер. Себебі, ТМД-ны
Дипломдық жұмысымның негізгі бөлімі үш тарауға бөлінгендіктен осы
Сонымен, қазір ТМД елдерінің әскери саясат саласындағы халықаралық
Біздің ойымызша ТМД-ны конфедерация немесе интеграциялық бірлестік емес,
ТМД жарғысында бұл ұйымның әскери саясат саладағы негізі
Мұндай мақсаттар ТМД аумағындағы жанжалдарды реттеу мен алдын
Мемлекеттердің әскери қауіптің алдын алу жөніндегі қызметтерінің басым
1. мемлекеттер Европа мен Азияда ұжымдық қауіпсіздік жүйесін
2. қарусыздану мен қару-жарақты бақылау мәселелері жөніндегі бұрынғы
3. әскери саладағы сенім шараларын кеңейту.
4. НАТО-мен және т.б. әскери саяси ұйымдармен, сонымен
5. қару-жарақ пен әскери-теңіз күштерін қысқарту саласындағы тиімді
Ұжымдық қауіпсіздік күштер ұйымы
КСРО құлағаннан кейін әр мемлекет өз Қарулы Күштерін
Жалпы, ТМД құру туралы келісімнің 6-бабында ортақ әскери-стратегиялық
1992 ж. бұл туралы бірнеше келісімдерге қол қойылды.
Сонымен қатар қазірге дейін өз маңызын жоғалтпай екіжақты
Бұл шешім әскери саладағы ТМД елдерінің ынтымақтастығының басы
Бүкіл посткеңестік кеңістікте өз Қарулы күштерін кейбір мемлекет
Осылайша, шын мәніндегі әскер тек Ресейде ғана азды-көпті
ТМД елдері өз Қарулы күштерін құруды бірнеше кезеңнен
Сол кездегі тұжырымдамалар бойынша ТМД қауіпсіздігіне нұқсан келтіретін
Сондықтан 1992ж. 27 сәуірде Ауғанстанда Наджибулла режимі құлап,
ТМД мемлекетінің бұл оқиғаға әсері 1992ж. 15
ҰҚКҰ-ның мақсаты ол туралы келісімде айтылғандай, ұжымдық қауіпсіздік
Жалпы, ҰҚШ-на қол қойылу тез арада өткенімен, ұжымдық
1. Бірінші кезеңде: негізінен қатысушы мемлекеттердің Қарулы күшті
2. Екінші кезеңде: болуы мүмкін агрессиялардың бетін қайтару
3. Үшінші кезеңде: қатысушы мемлекеттер ұжымдық қауіпсіздік жүйесін
Ұжымдық қауіпсіздік жүйесін құрудың негізгі бағыттары ретінде мемлекеттердің
Шартты жүзеге асырудың бірінші кезеңі өте сәтті болмады.
Дегенмен, бұл жылдар текке өтті деуге де болмайды,
Бұл алғашқы кезеңде ҰҚШ-ның ондағыдай нәтиже бермеуін кейбір
Қасенов өз кітабында «ТМД өз шеңберінде қабылдаған шешімдердің
ҰҚШ-ның тиімділігінің төмендігі ТМД елдерінің әскери-стратегиялық мүдделерінің әр
ТМД мемлекеттерінің әскери саясатына қатысты құжаттарда айқын қарсыластар
Ал, 1995ж. 10 ақпанда ҰҚШ қатысушы мемлекеттері Декларациясы
1. Сыртқы шекарада әскери топтары қалыптасқан күш ара
2. Басқа мемлекеттерде ТМД-ға қарсы колдануға арналған қарулы
3. Көршілес мемлекеттер территориясынан қарулы провакациялар мен шекаралық
4. Қатысушы мемлекетпен көршілес мемлекетке шетел әскерін алып
Бұл құжаттарға Украина, Туркмения, Молдавия қол қойды. Бұл
ҰҚШ қатысушы мемлекеттері бұл шарт қатысушы мемлекеттердің өзара
Әлемдегі сақталып отырған тұрақсыздықтың жаппай қырып-жою қаруы мен
Сонымен қатар қатысушы мемлекеттер өздерінің қорғаныс күштерінің координациясы
Бұл жоспарды жүзеге асыруда ДКБ қатысушы мемлекеттерінің аумағын
1. Шығыс Еуропалық
2. Орталық Азиялық
3. Кавказдық бағыт деп үшке бөліп қарастырған әр
Осыған орай біздің мемлекетімізге ең қатысты Орталық Азия
Екіншіден, бұл орайда ҰҚКҰ-ға мүше Орталық Азия республикаларының
Үшіншіден, Орталық Азия елдері мемлекетаралық қатынасқа қатысты әртүрлі
Төртіншіден, аймақ елдері баяғыдан бері әлемдік күшті державалар
Былтыр ұжымдық қауіпсіздік жүйесін жетілдіру бойынша бірқатар шара
Сонымен қатар ҰҚШ-на қатысушы мемлекеттердің әскери құрылымдарының бір-бірінің
Әр аймақта жедел әрекет ету ұжымдық күштері құрылған.
Әсіресе қауіпсіздік саласында ҰҚШ-ның алар орны ерекше. Әрине,
1. Жүйенің қорғаныс сипаты мен оның қатысушы мемлекеттерге
2. Қауіпсіздікке және т.б. жаңа қатерге алдын алу
З. Қорғаныс үшін сырттан көмек алуына мемлекеттің заңды
4. Жанжалдардың алдын алу үшін негізінен
РФ СІМ-нің бұрынғы орынбасары Г.Э.Мамедовтың «Саясат» журналына берген
1. Әмбебап қауіптер, яғни халықаралық лаңкестік,экстремизм т.б.
2. Арнайы қауіптер-халық санының азаюы, бала өлімінің көбеюі
3.Мемлекеттің ішкі саясатына араласуға сылтау болатын жағдайлар[11, с.20-30].
ҰҚШ-ның жасалу негізінде қатысушы мемлекеттердің РФ айналасына жиналуы
Бұл ұйымның басты жаңалығы ҰҚШҰ жарғысына енгізілген жаңа
ҚР Қорғаныс министрі, генерал-полковник Жақсыбеков Әділбек Рыскелдіұлы жаңа
1. Халықаралық аймақтық ұлттық мәселелерде қатысушы мемлекеттердің саяси
2. ҰҚ жүйесінің ашық сипаты. Халықаралық құқықтың нормаларын
3. Жүйенің қорғаныс сипаты мен оның қатысушы мемлекеттерге
4. Қауіпсіздік және т.б. жаңа қатердің алдын алу
5. Қорғаныс үшін сырттан көмек алуына мемлекеттің заңды
6. Жанжалдардың алдын алу үшін негізінен саяси құралдарды
7. Жанжалдардың алдын алу үшін негізінен саяси кұралдарды
8. Белгілі мәселелер бойынша позициялары мен көзқарастары бірдей
Сонымен ҰҚШ қатысушы мемлекеттердің қауіпсіздігін қамтамасыз етудің тиімді
Мәселен, ҚР үшін ТМД-ның барлық мемлекетімен әріптес болу
АҚШ-тағы террористік актілер мынадай жағдайларды дәлелдеді.
Ешкім де терроризмнен сақтандырылмаған.
Аймақтық, субаймактық, ғаламдық денгейде терроризммен күрестің әдіс-тәсілдерін меңгеру
Алдымен халықаралық терроризм феноменін, оны тударатын фактор мен
Шанхай ынтымақтастық ұйымы
ТМД, оның ішінде, әсіресе Орталық Азия әскери саясаты
1990 жылдар басында екі супердержаваның әлемдік конфронтациясы бітіп,
Алғашында мұндай шарттар 1990 жылы КСРО мен ҚХР
1. Достық пен көршілестіктің ұзақ уақыттық қатынасын бекіту
2. Шекара аймағында қауіпсіздік пен тұрақтылықты, нығайту Азия-Тынық
3. Бір тараптың әскери басымдылығының алдын алу.
4 Шекара аймағында орналасқан Қарулы Күштерді шектеу және
Ұйымның алдындағы ең басты мақсаттардың бірі қысқарту процесінің
1. Географиялық шектерді белгілейтін сызықтар және осы сызықтардың
2. Келісім шеңберінде мәліметтер айырбастау категориясы мен форматын
З. Қысқарту орындары мен тараптар бақылаушылары нұсқаған аудандарда,
4. Келісімде қарастырылған қару мен әскери техниканы қысқартуды
Шекара аймағында Қарулы Күштерді қысқарту мен сенім
Бұл келісімдер әлемде аналогы жоқ келісімдер. Себебі бұлар
1998 жылы Алматыда бес мемлекет басшылары қатысқан кездесу
1999 жылғы тамыздағы Бішкек мәжілісінде сенім механизмі бекітілді.
Онда:
1. әскери қызметтің трансперанттылық және оның шекара аймағында
2. шекара мәселелерін реттеу және әскери қызмет туралы
Осыған сәйкес 100 км-лік әскери зонадағы әскер қатары,
Соңғы кезде «Шанхай бестігі» шеңберіндегі ынтымақтастықта жаңа элементтер
2000 жылы сәуір айында Астанада өткен қорғаныс министрлері
2001 жылғы маусымның он бесінде Шанхайда өткен кездесуде
Бүгінгі күні ШЫҰ сауда-экономикалық байланыс, көлік және коммуникация,
Жалпы қазір ШЫҰ басында шекара мәселелерін шешу үшін
Жеке мемлекет бұл мәселені шешуге күші жетпейтіні түсінікті
2000 жылғы 5 шілдедегі Душанбе саммитінде елбасшылар
Қатысушылар еңдігі жерде ұлттық шекара шеңберінде қалып
ШЫҰ-да басты орындарда Ресей, Қытай державалары тұрғаны да
2001ж. «Шанхай бестігі» ШЫҰ болып өзгергеннен кейін бұл
Мүмкін ШЫҰ осылайша дами берер ме еді. Бірақ,
Осы орайда ШЫҰ-НАТО-Антитеррористік коалиция қатынасын айтып өтсек.
ШЫҰ-н құруда Қытайдың басты мақсаты аймақта тұрақты және
1. Бұл орталық Азия мемлекетінің ішкі ісіне араласпай-ақ,
2. Қазіргі әлемдегі көпполярлық пен өз күшін көрсету
ҚХР алдында Шыңжандағы жағдай, яғни Шығыс Түркістан ислам
ШЫҰ Қытай үшін «өтпелі құрылым» екенін, оның қызмет
Дегенмен, ШЫҰ мемлекеттері арасындағы «сенімділіктің жетіспеушілігін» де атап
Қытай ШЫҰ-ын Қытай халықаралық қызметінің ең басты бағыты
1. «Қырғи қабақ соғыс» біткенімен ШЫҰ Қытай қатысатын
2. ШЫҰ АҚШ қатыспайтын жалғыз халықаралық ұйым. ШЫҰ
2002 ж. 7 қаңтарда Пекинде өткен сыртқы істер
Осы мәжілісте ҚХР сырқы істер министрі Тан Цзясюаньның
ТМД, оның ішінде, әсіресе Орталық Азия әскери
1990 жылдар басында екі супердержаваның әлемдік конфронтациясы
бітіп, Азия мемлекеттерінің бейбітшілік пен қауіпсіздік үшін бірігуінің
Алғашында мұндай шарттар 1990 жылы КСРО мен ҚХР
Достық пен көршілестіктің ұзақ уақыттық қатынасын бекіту мен
Шекара аймағында кауіпсіздік пен тұрақтылықты нығайту
Азия-Тынық мұхиты аймағындағы және бүкіл әлемдегі бейбітшілікті қолдау
Бір тараптың әскери басымдылығының алдын алу
Шекара аймағында орналасқан Қарулы Күштерді шектеу және қысқарту,
Ұйымның алдындағы ең басты мақсаттардың бірі қысқарту процесінің
1. Географиялық шектерді белгілейтін сызықтар және осы сызықтардың
2. Келісім шеңберінде мәліметтер айырбастау категориясы мен форматын
Қысқарту орындары мен тараптар бақылаушылары нұсқаған аудандарда, бақылау
3.Келісімде қарастырылған қару мен әскери техниканы қысқартуды жүзеге
Шекара аймағында Карулы Күштерді кысқарту мен сенім шараларын
Бұл келісімдер әлемде аналогы жоқ келісімдер. Себебі бұлар
1998 жылы Алматыда бес мемлекет басшылары катысқан кездесу
1999 жылы тамыздағы Бішкек мәжілісінде сенім механизмі бекітілді.
1. әскери қызметтің трансперанттылығы және оның шекара аймағында
2. шекара мәселелерін реттеу және әскери қызмет туралы
Соңғы кезде «Шанхай бестігі» шеңберіндегі ынтымақтастықта жаңа элементтер
2000 жылы сәуір айында Астанада өткен қорғаныс министрлері
2001 жылғы маусымның он бесінде Шанхайда өткен кездесуде
Алты мемлекет басшылары ШЫҰ аймақтағы екіжақты және көпжақты
Бүгінгі күні ШЫҰ сауда-экономикалық байланыс, көлік және коммуникация,
Жалпы қазір ШЫҰ басында шекара мәселелерін шешу үшін
Жеке мемлекет бұл мәселені шешуге күші жетпейтіндігі түсінікті
2000 жылғы 5 шілдедегі Душанбе саммитінде елбасшылар Антитеррористік
ШЫҰ-да басты орындарда Ресей, Қытай державалары тұрғаны да
2001ж. «Шанхай бестігі» ШЫҰ болып өзгергеннен кейін бұл
3. Мемлекетаралық екі жақтық механизмдер
Армения мемлекетімен
Армениямен екі жақты шарттар негізінде мемлекеттерді жақындастыратын шарттар
ТМД шеңберінде ынтымақтастыққа ұмтылу;
Мәдениет жақындығы, көпғасырлық мәдени қатынас дәстүрі мен халықтардың
Өз аумақтарында демократиялық құқықтық мемлекет орнату мақсаттары;
Достық пен көршілестіктің және өзара тиімді ынтымақтастықтың нығаюы
Шарттың бірінші бабында тараптар қатынастары достық жолымен
Шартта тараптардың бейбітшілікті нығайту, аймақтық және ғаламдық деңгейде
Әр тарап өз аумағында екінші мемлекет егемендігіне, тәуелсіздігі
Екі жақты әскери саяси саладағы өзара ынтымақтастық
Қазақстан мен Армения арасындағы достық, ынтымақтастық және өзара
Ресей мен Армения арасында Закавказьедегі жағдайдың тұрақсыздануының алдын
Қару-жарақ шығару мен әскери техникамен, кострукторлық, эксплуатациялық-техникалық құжаттармен,
Армения басқа елдермен ТМД шекарасын қорғауға қатысты бірнеше
Беларусь мемлекеті
Беларусь мемлекеті мен Қазақстан арасындағы достық, көршілестік және
Беларусь Ресеймен әскери саясатты арнайы келісімдер арқылы реттеп
Ресей мен Беларусь арасындағы 1995 жалы 21
Ресей мен Беларусь өздерінің әскери шеңбердегі мүмкіндіктерін тиісті
Бұл келісімде екі жақтың қарулы күштерін қарумен, әскери
Сол уақытта, яғни 1992 жылдың 20 шілдесінде Ресей
Бұл шартта екі жақтың әрқайсысы да сол
1992 жылғы 20 шілдеде уақытша Беларусь Республикасының аумағында
24 қыркүйек 1993 жылғы Беларусь Республикасының жерінде
Екі жақ әскери құрылымдардың келтіріліп орналастырылуы және
1993 жылы 20 қыркүйекте 18-ші бөлек авиациялық отряды
Ресей мен Беларусь Республикасының Қарулы Күштерін техникамен
1994 жылы 15 сәуірде шекара әскері бойынша ынтымақтастық
Қырғыз Республикасы
Өзара достық, көршілестік және ынтымақтастық туралы шартқа сәйкес
1991 жылы 20 шілдеде уақытша Қырғыз Республикасының аумағында
24 қыркүйек 1993 жылғы Қырғызстан Республикасының жерінде уақытша
Өзбекстан Республикасы
Қазақстан мен Өзбекстан әскери ынтымақтастығының негізі 1992
Қауіпсіздік пен Халықаралық бейбітшілікті қолдау мақсатындағы тараптар өзара
Әр тарап екінші тарапқа бағытталған әрекеттер мен іс-шараларға
1994 жылы 12 наурызда РФ мен ӨР президенттері
қару-жарақ, әскери техника, құрылым бөліктері, қосалқы
Қару-жарақ пен әскери техника экспорты саласындағы ынтымақтастықты жүзеге
Өзара келісім арқылы бір-бірінің аумағына қару-жарақ, әскери техника
Өзара есеп негізінде және қорғаныс министрлері арасындағы жекелеген
Бір мемлекеттен екінші мемлекетке көшкен жағдайында әскери қызметшілер
Екі мемлекеттің аэродром жүйесін, әуе кеңістігін, байланыс, ақпарат
Әуеге қарсы қорғаныс күштерінің біріккен әрекеттері жүзеге
Өзбекстан ҰҚШ-нан шығарда Өзбекстанда әскери қауіпсіздік ұғымы елді
1999 жылы Өзбекстан ҰҚШ-нан шығатынын жариялап, оны шарттың
Түркіменстан Республикасы
Түркіменстан бейтарап ел болып жарияланғанымен Ресеймен бірігіп ортақ
1992 жылы 31 шілдедегі «Достық және Ынтымақтастық туралы»
Егер бір тараптың пікірі бойынша бейбітшілікке қауіп төндіретін
1992 жылы 31 шілдеде Ресей мен Түркіменстан ынтымақтастығының
1. Мемлекеттік шекараны күзейту аймағындағы ынтымақтастық туралы және
2. Ресей Федерациясы әуеге қарсы қорғаныс және әскери-әуе
3. Түркіменстан аумағындағы Ресей Федерациясы әуеге қарсы қорғаныс
4. Өтпелі кезеңде Түркіменстан аумағында орналасқан әскери құрылымдарының
1993 жылғы 1 қыркүйекте Түркіменстан Қарулы күштеріндегі Ресей
Түркіменстандағы Ресей Федерациясы аэродромдарындағы әскери әуе кемелерін күзету
Әскери техникалық ынтымақтастық туралы. Әуеге қарсы қорғаныс саласындағы
Түркіменстан әскери-саяси бағыты позитивті бейтараптық қағидасына
негізделген. Бұл қағида бойынша Түркіменстан:
ешбір мемлекетке өз қарсыласы ретінде қарамайды.
ешқандай ұжымдық блокқа кірмейді.
өз Қарулы Күштерін тек өзін-өзі қорғау үшін ғана
өз аумағында шетелдік әскерді ұстамайды.
соғыс пен қарулы қақтығыстың алдын алудың бейбіт жолдарын
жүзеге асыруға көмектеседі.
Түркіменстан Республикасы ешбір әскери немесе әскери-саяси одақтың мүшесі
Ресей Федерациясы
«Достық және Ынтымақтастық туралы» шартта тараптар сенімді қорғанысты
Егер бір тараптың пікірі бойынша бейбітшілікке қауіп төндіретін
1992 жылы 31 шілдеде Ресей мен Түркіменстан ынтымақтастығының
1. Мемлекеттік шекараны күзету аймағындығы ынтымақтастық туралы және
2. Ресей Федерациясы әуеге қарсы қорғаныс және әскери-әуе
3. Түркіменстан аумағындағы Ресей Федерациясы әуеге қарсы қорғаныс
4. Өтпелі кезеңде Түркіменстан аумағында орналасқан әскери құрылымдарының
қару-жарақ, әскери техника, құрылым бөліктері, қосалқы бөлшектері т.б.
Қару-жарақ пен әскери техника экспорты саласындағы ынтымақтастықты жүзеге
Өзара келісім арқылы бір-бірінің аумағына қару-жарақ, әскери техника
Өзара есеп негізінде және қорғаныс министрлері арасындағы жекелеген
Бір мемлекеттен екінші мемлекетке көшкен жағдайында әскери қызметшілер
Екі мемлекеттің аэродром жүйесін, әуе кеңістігін, байланыс, ақпарат
1999 жылы Өзбекстан ҰҚШ-нан шығатынын жариялап, оны шарттың
Украина мемлекті
1992 жылы 31 шілдедегі «Достық және Ынтымақтастық туралы»
Егер бір тараптың пікірі бойынша бейбітшілікке қауіп төндіретін
1992 ж. 31 шілдеде Ресей мен Түркіменстан ынтымақтастығының
1. Мемлекеттік шекараны күзейту аймағындағы ынтымақтастық туралы және
3. Укранна аумағындағы Ресей Федерациясы әуеге қарсы қорғаныс
4. Өтпелі кезеңде Украина аумағында орналасқан әскери құрылымдарының
1993 жылғы 1 қыркүйекте Украина Қарулы күштеріндегі Ресей
Украина Ресей Федерациясы аэродромдарындағы әскери әуе кемелерін күзету
Әскери техникалық ынтымақтастық туралы. Әуеге қарсы қорғаныс саласындағы
Әзірбайжан Республикасы
Әзірбайжан мен Қазақстан мемлекеттері арасында екіжақты әскери саясат
Шартта тараптардың бейбітшілікті нығайту, аймақтық және ғаламдық деңгейде
Әр тарап өз аумағында екінші мемлекет егемендігіне, тәуелсіздігі
Екі жақты әскери-саяси саладағы өзара ынтымақтастық негізі осы
Қазақстан мен Әзірбайжан арасындағы достық, ынтымақтастык және өзара
Ресей және Әзірбайжан арасында Закавказьедегі жағдайдың тұрақсыздануының алдын
Қару-жарақ шығару мен әскери техникамен, кострукторлық, эксплуатациялық-техникалық құжаттармен,
Молдова мемлекеті
Қазақстан мен Молдова мемлекеттері арасындағы «Достық және Ынтымақтастық
Егер бір тараптың пікірі бойынша бейбітшілікке қауіп төндіретін
Ресей мен Молдова арасында 1997 жылдан бері ондаған
Әскери техникалық ынтымақтастық туралы. Әуеге қарсы қорғаныс саласындағы
Тәжікстан Республикасы
Тәжікстан Республикасының тәуелсіздігі 1991 ж. 9 - қыркүйекте
Дәл осы уақытта ТМД сыртқы шекарасындағы ең бір
Осыған орай, ең алдымен 1993 жылы 7 тамызда
1. Тәжік-Ауған шекарасы ТМД ортақ шекарасының бір бөлігі
2. Тәжік-Ауған шекарасындағы қауіпсіздікті қамтамасыз етудің мерзімдік және
3. Тәжікстан республикасына қосымша әскери, экономикалық, гуманитарлық көмек
4. Сырттан қарулы шабуыл жасалса ТМД ҰҚШ-на екіжақтық
5. Ең бастысы саяси реттеу жолы, оған бес
Тәжікстан үкіметінің бүкіл саяси құралдар потенциясын п/у және
1993 ж. 25-мамырда Тәжікстан Республикасы мен Ресей Федерациясы
Қазақстан Республикасы
Биыл Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы Парламентаралық Ассамблеясының құрылғанына –
Тәуелсіздікпен түйдей құрдас ұйым 20 жыл ішінде лаңкестік,
Нұрлан Нығматулин, ҚР Парламенті Мәжілісінің төрағасы:
1991 жылы Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев өте
Осы жылғы жиында бауырлас елдер кейбір мәселелер бойынша
Қайрат Мәми, ҚР Парламенті Сенатының төрағасы:
Шарттың мақсаты – біз екі елдің заң шығарушы
«Бүгінде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен жүзеге асып отырған
Валентина Матвиенко, Ресей Федерациясы, Федералды жиналысы, Федералдық Кеңесінің
Осыдан тура 10 жыл бұрын Қазақстанның мемлекет басшысы
«Ұлт боламын десең, ұрпағыңды ойла» деген ұғмыды берік
Қазақстан ТМД елдерінің бәрімен де тең деңгейдегі достық
Егер бір тараптың пікірі бойынша бейбітшілікке қауіп төндіретін
1992 ж. 31 шілдеде Ресей мен Түркіменстан ынтымақтастығының
1. Мемлекеттік шекараны күзейту аймағындағы ынтымақтастық туралы және
2. Ресей Федерациясы әуеге қарсы қорғаныс және әскери
3. Түркіменстан аумағындағы Ресей федерациясы әуеге қарсы қорғаныс
4.Өтпелі кезеңде Түркіменстан аумағында орналасқан әскери құрылымдарының қызметкерлері
1993 жылы 12 маусымда Әуе қорғанысы саласындағы ынтымақтастық
қару-жарақ, әскери техника, құрылым бөліктері, қосалқы бөлшектері, т.б.
Қару-жарақ пен әскери техника экспорты саласындағы ынтымақтастықты жүзеге
Өзара келісім арқылы бір-бірінің аумағына қару-жарақ, әскери техника
Өзара есеп негізінде және қорғаныс министрлері арасындағы жекелеген
Бір мемлекеттен екінші мемлекетке көшкен жағдайында әскери қызметшілер
Екі мемлекеттің аэродром жүйесін, әуе кеңістігін, байланыс, ақпарат
Әуеге қарсы қорғаныс күштерінің біріккен әрекеттері жүзеге асырылады
Әуеге қарсы қорғаныс күштерінің біріккен әрекеттері жүзеге асырылады
Қорытынды
ТМД мемлекеттерінің әскери саясат саласындағы ынтымақтастығының негізі салынғанына
Әрине, ТМД шеңберінде әлі де болса әскери саясат
Осыған ұқсас себептер нәтижесінде ТМД шеңберінде сыртқы қауіпке
Екіншіден жалпыға бірдей құжаттардың көбісі тек қана
Бұлардан келіп шығатын қорытынды, ТМД-ның әскери саясат саласындағы
Дегенмен, ұйым шеңберінде көптеген үштіктер, төрттіктер құрылуда. Әсіресе,
Жалпы ТМД-ның тарихта аналогы болмағанын жоғарыда айтқанбыз. Біздің
Пайдаланылған әдебиеттер
1 «Интеграция: есть проблемы». Континент. 6-19 февраля 2002.
2 Лаумулин М.Т. «Казахстан в современных международных отношениях»
3 «Правотворческая жизнь СНГ». Московский журнал международного права
4 Международная жизнь. 2001. №11. - C.3-17
5 ТМД құру туралы келісім 1992.
6 Хакимов Б. «Коллективная безопасность в СНГ» Международная
7 Касенов У.Т. «Безопасность Центральной Азии» - Aлматы:,
8 Трубников Б. «Десятилетие СНГ». Международная жизнь, -
9 «Ұжымдық қауіпсіздік ұйымы қорған бола ала ма?».
10 Мешан М. «Политическая безопасность Казахстана и России:
11 «Правотворческая деятеяьность СНГ». Московский журнал международного права.
12 Акимов С. «Безопасность в коллективности». Континент. 15-21
13 Интервью с Алтынбаевым М, «Военное ремесло должно
14 Тоқаев Қ.Қ. «Преодоление». – Алматы., 2002. -
15 Сұлтанов Б.К. «Политика и интересы мировых держав
16 Сыроежкин К. «Главная инрига ШОС».Континент. 29 июнь-13-июль
17 Токаев К. К.«Дипломатия Республики Казахстан». Алматы 2002
18 Чжен Кун Фу «Геополитика Казахстана». - А.,1999.
19 «Шанхайская пятерка, шестерка - далее без остановки».
20 Н. Зиядуллаев « СНГ: опыт и итоги
21 Н. Зиядуллаев «СНГ: национальная безопасность и экспансия
22 Свободная мысль-ХХІ. №6. 2002ж. А. Чаевич «Интеграция
23 «Современная французская политология о Центральной Азии». -
24 Артыкбаев М. «К вопросу о прогнозировании современной
25 М. Мешан «Политическая безопасность Казахстана и России:
26 Московский журнал международного права. «Правотворческая деятельность СНГ».
27 Московский журнал международного права. «Право СНГ в
28 Дипломатический вестник МИД №4 2010. - С.23-24
29 «Ұжымдық қауіпсіздік ұйымы қорған бола ала ма?»
30 ТМД жарғысы
31 ШЫҰ Хартиясы
32 «Қазақстан Республикасы, Қырғыз Республикасы, Ресей Федерациясы, Тәжікстан
33 Бюллетень международных договоров. 1993. №7 .
34 Международное сотрудничество в области борьбы с терроризмом:
5
ТМД шеңберіндегі көпжақты халықаралық құжаттар
Екі ел арасындағы саяси және экономикалық қарым-қатынасты жан-жақты талдау және болашақтағы дамуына болжаулар жасау
Орталық азия аймағындағы қытайдың экономикалық ұстанымдары
Азия - тынық мұхиты аймағы экономикалық ынтымақтастығының дамуы
Еуразиялық Экономикалық Қоғамдастық: Қазақстанның қосқан үлесі
Кеден Одағына қатысушы мемлекеттердің басшылары 2000 жылы қазанда
Еуразиялық экономикалық қоғамдастық
Шешім қабылдаудың жаңа түрі
Дүние жүзілік экономикалық қатынастардың сыртқы экономикалық негізі
Жалпы экономикалық кеңістікті құруда жағдай жасау