СЫНЫП АНА ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ГУМАНИСТІК КӨЗҚАРАСТЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ
2-сынып Ана тілі сабақтарында бастауыш сынып оқушыларының гуманистік көзқарасты
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
1-Тарау. БАСТАУШЫ СЫНЫП ОҚЫТУШЫЛАРЫНЫҢ ГУМАНИСТІК КӨЗҚАРАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Педагогика тарихында гуманистік көзқарастың зерттелуі мен қалыптасуы 7
1.2. Бастауыш сынып оқушыларының гуманистік көзқарасын қалыптастырудың мүмкіндіктері 30
2-тарау. 2-СЫНЫП АНА ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ГУМАНИСТІК КӨЗҚАРАСТЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Мемлекеттік құжаттарды зерттеу тақырыбы тұрғысынан талдау 37
2.2. Озат мұғалімдер тәжірибесі 54
ҚОРЫТЫНДЫ 63
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 65
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Қоғамда болып жатқан әлеуметтік –экономикалық және
Мектеп жағдайында гуманизм қарым-қатынастар мәселесі қоғамдық қарым-қатынастар жүйесінен түскен
Тәуелсіз мемлекетіміздің өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі, әлеуметтік-экономикалық жағдайымыздың артуы және оларды
Әр халық өзінің жас ұрпағы қайырымды, адал, білімді, ізгі
Гуманизмнің негізгі және оның тәлім-тәрбиелік маңызды туралы құнды ой-пікірлер
Мектепте бастауыш сынып оқушыларына гамандық тәрбие беру проблемасын зерттеуде
Біздің зерттеу тақырыбымыз бүгінгі күнге дейін республика көлемінде өз
Оқушыларда ізгілікті қалыптастыру мәселесіне қатысты А.А Бейсенбаеваның, мектеп білімін
С.А. Ұзақбаеваның халықтық педагогика арқылы гумандық қарым-қатынастарын қалыптастыру, Г.А.Уманов,
Қоғамдық ғылымдарының дәлелдеуі бойынша ұлттық тәлім-тәрбеинің негізіне сай ұлттық
Соның ішіндегі бастауыш сынып оқушыларының бастапқы гумандық көзқарасын қалыптастыру,
Сонымен қатар ана тілі арқылы оқушылардың гумандық көзқарастарын қалыптастырудағы
Бұл қайшылықтардың шешімін іздестіру зерттеу
Осы мақсаттан туындайтын міндеттер:
1.Гуманистік көзқарастың мәнін, маңызын көрсету.
2.Ана тілі сабақтарында оқушылардың гуманистік көзқарасын қалыптастырудың жолдарын айқындау.
Зерттеу обьектісі: Бастауыш мектептегі оқу-тәрбие процесі.
Зерттеу пәні: Ана тілін оқыту барысында оқушылардың гуманистік көзқарастарын
Зерттеу әдістері:
1.Педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерді оқып танысу, пайдалану.
2.Озат тәжірбиені зерттеу, жинақтау, талдау.
3.Бақылау, әңгіме.
Диплом жұмысының құрылысы кіріспеден, екі тараудан, қорытынды және пайдаланылған
1-Тарау. БАСТАУШЫ СЫНЫП ОҚЫТУШЫЛАРЫНЫҢ ГУМАНИСТІК КӨЗҚАРАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 Педагогика тарихында гуманистік көзқарастың зерттелуі мен қалыптасуы
Гуманизм идеясы мен гумандық қасиеттер және гумандық қатынастар мәселесінің
Тәрбиенің гуманистік негізі
Ертедегі Шығыс және Еуропа философтарының еңбектерінде маңызды орын алады.
Педагогикалық мұрадағы гуманистік идеялар 20 – 30 жылдардағы педагогтардың
Қазіргі қоғамның жаңару бағыты, әрбір ұрпақтың жеке тұлга болып
Осыған орай соңғы жылдары ТМД және егеменді Қазақстан Республикасы
Сонымен қатар арнайы гуманизм проблемасының жалпы философиялық және этикалық
Қазіргі кезде әлі де болса шешімін таппаған, күрделі зерттеулерді
Өсіп келе жатқан жеткіншектерімізді мәденитетті, парасатты, білікті, көрегенді етіп
Еліміз өркендесін десек, дүние жүзіндегі озық елдердің қатарына жетеміз
Қоғамның тарихи даму кезеңі адамгершілік тәрбиесінің проблемаларын үнемі жаңа
Сол себепті де, ең алдымен адамның рухани жан
Негізінде, гумандық дегеніміз – мінез-құлық дағдылары мен әдеттерін, моральдық
Сонымен, адамгершілік міндеті өзі өмір сүріп отырған кезеңдегі қоғам
Біз гумандық қасиеттерге адам бойындағы ізгі қасиеттер жататынын көреміз.
Ғылымды дамытуда орасан зор еңбек етіп, мол үлес қосқан
Егер ілгерідегі шығармалар шамандық салт-санасына жазылған болса, Қожа Ахмет
Махмұт Қашқари ішіпейілділік ұлылықтың, ал тәкаппарлық ақылсыздықтың белгісі деген
Соңғы кездері “гуманизм” ұғымы көне түркі әлеміндегі “Жуан мәрттік”
Бұлар үнемі ізденіс, ұмтылысты қажет ететін қасиеттер. Мұндағы саналы
Атақты ұлы неміс ақыны Гете: “Шығыста әйгілі жеті ақын
әл-фараби араб еліне барған сапарында ол арабтардың тұңғыш философы,
Алғыр ақыл;
Сылбыр ақыл;
3. Табынышты ақыл;
4. Көлгір ақыл;
Әл-Фарабиге, әсіресе осы тұжырымдар қатты ұнайды. Біз, оның психологиялық
Тарих бізге ІX-X ғасырлар арасында Отырар қаласы (бұрынғы Фараб)
Бұл соңғысы прогрессивтік топтардың көзқарасын бейнелейді. Кейіннен осы ағымдағы
Ұлы ғұлама, өзінің пәлсапалық пайымдауларын негізінен идеалистік сарында өрбіткенмен,
Жанның мәңгі бақи жоғалмайтындығы, өліп-өшіп отыратындығын мойындайды. Сол кезде,
Психология үшін негізгі мәселе болып табылатын жан мен тәннің
Тән – жанның дамуына, оның біртіндеп қалыптасуына, жетілуіне әсер
Әл – Фараби адам жанының табиғатын қазіргі термин бойынша
Жүрекпен байланыспайтын мүше жоқ,ми да жүректен қорек алып, сонан
Адам-жанды дүниенің теңдесі жоқ туындысы, оның жануарлардан негізгі айырмашылығы
Ұлы ойшылдың еңбектерінде бала психикасының қалайша дамып жетілгендігі жөніндегі
“Адамдар – деп жазды Фараби, бақытты болуы үшін біріне-бірі
“Халықты бақытқа жеткізу үшін өзара көмектесіп отырған қоғам да
Ол қайырымды қала тұрғындары пайдаланатын игіліктерге ғылым ұмтылу, әр
Әл-Фараби, “Мінезі түзу шәкірттерге білім ешбір қиындықсыз қонады, оларды
Әл-Фараби әр топтағы адамдардың психологиялық өзгешеліктері туралы айта келіп:
Әл–Фарабидің педагогикалық, дидактикалық, гумандық, көзқарастары оның философиялық, жаратылыстану, өнер
Бақытқа жетудің негізінде философиялықғылыми білімдер арқылы дүниедегі кіршіксіз пәк
Әл-фараби педагогикалық ілімі бойынша тәрбие мен тәлім, білім беру,
Әл-Фараби ғылым, білімді қалай болса солай, жаппай жүйесіз үйрене,
Әл-Фарабидің дидактикасында “Музыканың ұлы кітабы” еңбегінің алатын орны үлкен:
Автордың дидактикалық үлкен бір жаңалығы, бұл оқулыққа музыка ғылымының
Кіріспенің алғы сөзінде ғылымды жасаудың оны баяндаудың әдісі (методы)
Әл-фарабидің педагогикалық жүйесіндегі бір ерекшелік, ол әдіснама мен әдістеме
Мұндағы оның дидактикалық кредосы – “білімнің бастамасы – болмыстың
Осы қағида логикалық ойлау әдістерімен теориялық ғылым жасауда, оны
Әл-Фараби ғылымдарда меңгеруде үйренудің қажеттігін дәріптеумен бірге, бұл мақсатқа
Зерек шәкірттерге арналған дәлелдеу;
Орта оқушыларға арналған көрнектілік, яғни бейнелеу, сендіру, көз жеткізу
Педагогикалық ғылым тарихында Әл-Фарабиддің өткендегі ұлы ғұламалардың еңбектеріне жазған
Әбу Насыр Әл-Фарабидің дидактикалық ой-пікірін әрі қарай жалғастырушы ізбасары
Әбу-л-Қасым Әл-Фарабидің жоғарыдағы еңбегінде ақыл мен ғылым, иман мен
“Бұл дүние рахатының патшасы – ізгілік иесі, о дүние
осылай өз рухын өзі емдейтін адам ғана өзін-өзі
Ұлы даламыздың X-XІІ ғғ. Амудария мен Сырдарияның төменгі ағысынан
Баласағұндық Жүсіп Баласағұнидың моральдық - этикалық, психологиялық қағидалары Ибн
Білім мен ақыл әділетке қосақтасып жүруі тиіс, бұларың әділ
Дастанда көтерілген тәлімдік маңызы зор мәселе – адамның мінез-құлқы,
Ақылды адамдардың сөзі әрі көркем, әрі қисынды. Осындайлар жұрт
Ақылды адам өзіндік ойы, өзіндік мақсаты, өзіндік бақыты бар,
“Адам болу үшін ерлікпен қатар ақ көңілділік те керек”.
Жүсіп Баласағұнидың көне түркі тілінде жазылған осы дастанынада адамды
Сонымен бірге, түрлі кәсіп, билік иелерінің қасиеті, олармен қарым-қатынас,
Ұлы дала өлкесінен шыққан және бір ғалым – Махмұд
Сайы Сарай (XІ)ғ. 1391 жылы жетпіс жасында парсы ақыны
Қоғамдық ой-пікірдің басшылары болған Асан қайғы, кодан тайшы, Қазтуғандар
Асан Қайғының туған жерге, қолпаштап өсірген елге махаббатты, ар,
Құйрығы жоқ, жалы жоқ,
Құлан қайтіп күн көрер.
Аяғы жоқ, қолы жоқ,
Жылан қайтып күн көрер?
Шыбын шықса жаз болып,
Таздар қайтіп күн көрер,
Жалаң аяқ балапан,
Қаздар қайтіп күн көрер?
Деп, өмірден түңіліп, желмаясына мініп, ел-жұртына жайлы қоныс
Адамға бақ-береке, тату-тыныштықжерді ел-жұрты үшін іздеген азамат ел қамқоршысы
Арғымаққа міндім деп,
Артқы топтан адаспа,
Күнінде өзім болдым деп,
Кең пейілге таласпа.
Артық үшін айтысып,
Достарыңмен санаспа.
Ғылымым жұрттан асты деп,
Кеңессіз сөз бастама,
Жеңемін деп біреуді,
Өтірік сөзбен қоштама, - деп, "Көпке қызмет ет, халық
"Ашуға ақылды жеңгіз, көпшіл бол" деген өнегелі өсиет, бүгінгі
Доспанбет, Шалкиіз, Ақтамберді т.б. жыраулар гумандылық қасиетті отбасының бірін-бірі
Жыраулар мораль, этика, тәлім-тәрбие жайындағы ой түйіндерін, қоғамдық мәселелермен
М.Әуезов гуманитарлық мәселесін өзінің алғашқы әңгімелерінен бастап "Абай", "Абай
"Адамның адамдық сипатын білдіретін үш нәрсеге айырықша көңіл аударды.
"Ақыл, қайрат, жүректі бірдей ұста,
Сонда толық боласың елден бөлек".
Сонымен қатар, Абай " Ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы
Ақынның 17 қара сөзінде ақыл, қайрат, жүректің әрқайсысының қызметі
Белгілі философ М.Орынбеков Абай философиясының негізгі гумандық қарым-қатынас проблемасы
Адамгершілік, ынтымақтық, татулық, әділдік, еңбекқорлық, адамдық, талапкерлік пен талпынушылық
Ізгілік мәселесі туралы сөз болған да, соған қатысты Абай
“Үш анықтағы” басты ойдың өзекті жемісі Абайдың мораль философиясындағы
Бастауыш сынып оқушыларының гумандық қатынасын қалыптастырудағы Я.А.Коменский., К.Д.ушинский., А.С.Макаренко
Осы орайда Ресей философы А.Ф.Лосевтің пайымдауынша “Гуманизм – философия,
Ал философиялық сөздіктегі (1996) анықтамада: “Гуманизм – адамның қадір-қасиеті
Соңғы кездегі шыққан “Педагогикалық сөздіктегі: гуманизм-принцип мировоззрения, в осове
Ғалым-педагог А.А.Бейсенбаева тарихи құбылыс ретінде гуманизм қоғам талабына сай
Гумандық қасиеттердің қалыптастыру мәселесін қазір де көптеген ғалымдар қарастыруда.
Сонымен жоғарыдағы зерттеушілердің гумандылық қасиеттерді қалыптастыру мәселелеріне байланысты ой-пікірлерін
Ізгілік ұғымы біздің тарихымызда ежелден бері өзекті орын алып
Ол адамның іс-әрекет, ақыл-ойының дұрыс бағытталуындағы жетекші мотив;
Жеке адам, қоғам, тіпті бүкіл адамзат қоғамының даму келешегі
1.2. Бастауыш сынып оқушыларының гуманистік көзқарасын қалыптастырудың мүмкіндіктері
Гуманистік тәрбиенің мақсаты - қазіргі қатаң бәсекелестік, іскер адамдар,
Педагогикалық, психологиялық тұрғыдан гуманизм адамдар арасындағы қатынастардың сүйіспеншілікке негізделуі,
Қазақтың ұлы зиялылары гуманизм, гумандық қатынас, адам бойындағы гумандық
Ұлы педагог М.Жұмабаев қазақ тіліндегі тұңғыш педагогикалық оқулығында гуманизм
Жаратылысының өзінде бір нәрсе. Кімде-кім өзін, туысқандарын, өз елін
Жоғарыдағы анықтамаларды қазіргі қоғамның өтпелі кезеңінде гумандық қасиеттер, қарым-қатынастар
Біздер өзіміздің зерттеулерімізде адамдар арасындағы қарым-қатынастарда мынандай қасиеттер болатындығын
Гумандық (ізгілікті) қасиеттер
Шынайы гумандық қасиеттер Жалған бүркемеленген гумандық қасиеттер Гумандыққа жат
1. Адам жандылық, адамды жақсы көрушілік,адамды сүюшілік 1.Құбылмалы мінезділік,
2. Мейірімділік 2. Өзіне-өзі сынмен қараушылық 2. Зұлымдық, қараниеттілік
3. Қамқоршылық 3. Тез иланғыштық 3. Сараңдық, пайдакүнемдік
4.Қайырымдылық 4. Құлық 4. Өзімшілдік
5.Қадірді құрметтеушілік 5.Жасықтық, жалтақтық 5. Іштарлық
6. Өзге адамдарда түсінуге тырысушылық. 6.Бағынушылыққа бейімділік 6.
7.Ата-ананың, ұжымның, жолдастарының көзқарастарымен санасушылық 7. Уәдесінде тұрмаушылық 7.
Философиялық, педагогикалық, психологиялық ғылыми еңбектерде гуманизм ұғымының мазмұнына жасалған
Біріншіден, қазіргі ғылымда гуманизмге бұрынғы саясаттандырылған негізде анықтама беруден
Екіншіден, гуманизм ұғымы жаңа сапалармен жаңарып, жалпы адамзаттық құндылықтармен
Үшіншіден, гуманизм гумандық мәдениетті қалыптастыру мақсатында жеке тұлғаның
Сонымен, қазіргі қоғамның өтпелі кезеңінде бізге адамның ішкі жан
Гумандық қарым-қатынас адам бойындағы адамгершілік түсініктердің, сезімнің және мінез-құлықтың
Гумандық қарым-қатынас оқушылардың жолдасына қамқорлық жасауынан ғана емес, айналасындағы
Оқушылардың гумандық көзқарасын қалыптастыру проблемасы бойынша ғылыми әдебиеттерді талдаудың
1) Қазіргі адамзаттың болашағына табиғат экологиясымен қатар адамгершіліктің күйзеліс
2) Баланың жеке тұлға болып қалыптасуында тәрбие гуманистік бағыт
Жеткіншектің гумандық тәрбиелігі, оның гумандық мінез-құлқы ортаның әсерінсіз ішкі
Оқыту процесі арқылы оқушылардың гумандық көзқарасын қалыптастырудың үлгісі. (моделі)
а) Гумандық іс-әрекетті өз ықыласымен орындауға ынталы
ә) Ересек адамның ықпалымен ғана гумандық мінез-құлық көрсетеді.
б) Жеке басына пайдалы жағдай туады деген үмітпен ғана
Жеткіншектерді гумандық көзқарасы қалыптасуының мынандай өлшемдері анықталды: оқушылардың гуманизм
Жеткіншектердің гумандық көзқарастарының қалыптасуының өлшемдері.
Гумандық тәрбиеліліктің құрамы Гумандық тәрбиелілік өлшемдері
1. Гумандық сана
Гумандық білім
Гумандық сезім
а) көңіл білдіру
ә) адамдарға тілектестік қарым-қатынас
б) адамды құрметтеу
Гумандық сенім
а) айналадағы адамдарға гумандық көзқарас жасаудың қажеттілігін түсіну
ә) адамгершілік нормаларын сақтау
2. Гумандық мінез-құлық 1. Қазіргі қоғамдағы гуманизм идеясы туралы
2. Халықтың салт-дәстүр әдет-ғұрып жөніндегі пікірі
3. үлкен-кішіге құрдастарына гумандық көзқарас
4. Қатегездікке, дөрекілікке келіспеушілік қатынасы
2-тарау. 2-СЫНЫП АНА ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ГУМАНИСТІК КӨЗҚАРАСТЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ
2.1 Мемлекеттік құжаттарды зерттеу тақырыбы тұрғысынан талдау
Қазақстан Республикасы бастауыш білімінің мемлекеттік стандартында -
Осы мақсатты орындауға келгенде оқу сабағының алдына мынандай міндеттер
Оқушылардың оқу дағдысын қалыптастыру және жетілдіру,
Көркем шығарманың түпкі мазмұн-мәнін түсінуін, эмоциялық, қабылдауын (кейіпкерлердің көңіл-күйіне
Көркем шығармаларды оқуға деген қызығушылығын ояту
Мәтіндегі сөздер мен сөз тіркестерін, сөйлем мен сөйлеу үлгілерін
Шығармадағы көркем бейнелердің ерекшеліктерін аша білуге бағыттау
Ауызекі және жазба тілде байланыстырып сөйлеуін (ойын еркін жеткізу,
Өзіндік ой-пікірінайта білуге баулу.
Оқушылардың бойына ізгілік пен имандылық, адалдық пен мейірімділік сияқты
Бағдарламаның мазмұны осы міндеттерді орындауға бағытталған оқудың алғашқы кезеңінде
Оқулыққа енетін материалдар дәстүрін-тақырыптық ұстанымға негізделген. Бірақ ұстанымды іске
Әдеби ертегілерді оқу барысында "тұтас руханы кеңістікке " шығады,
Бастауыш сыныптағы оқудың мазмұны екі үлкен бөлімнен тұрады. Көркем
Бастауыш сыныптың оқу мазмұны негізінен мынадай әдеби жанр түрлерін
Оқушылардың мәтінді меңгеру дағдысына қойылатын талаптар:
Мәтінді таңдау, оқу, сөйлеу, жазу
Оқудың түрлері
Дауыстап оқу.
Оқу темпін /қарқынын/ сақтап оқу;
Іштей оқу;
Көз мөлшерімен жүргізіп оқу;
Оқу сапасы:
Дұрыс оқу
Сөз ішінен әріпті, жеке буынды не жеке бір сөзді
Кейбір буынды не жеке сөзді қайталамай оқу;
Кейбір дыбыстардың, сөздердің орнын ауыстырмайоқу;
Орфоэпиялық талаптарға сай оқу;
Мәтіндегі сөздердің мағынасына қарай лайықты дауыс ырғағын, интонациясын сақтап
Түсініп оқу
Сөз мәнін ұғынып оқу;
Сөйлемдегі сөздердің байланысын айырып оқу;
Ауыспалы мағыналы / кекету, күлу, сықақтау/ сөздерді дауыс ырғағына
Оқу темпін /қарқынын/ тездетіп, жылдамырақ оқу;
Мәнерлеп оқу
Әуезді-сазды ерекшеліктерді сақтап оқу;
Ой екпінін дұрыс қойып оқу;
Кейіпкердің көңіл-күйін сезіне оқу;
Ауыз әдебиетінің мынандай үлгілері: балаларға арналған ойын өлеңдері, төрт
Олар негізінен үш үлкен тақырып төңірегінде топталады:
Туған елім Қазақстан;
Табиғат – тіршілік белгісі;
Адам болу – ізгі ниет
Осы тақырыптарды қамтыған көркем шығармаларды оқу барысында балалар айнала
Оқуға алынған шығармалар баланың өңіл-күйімен сезіміне, ой-қиялына әсер
Бағдарламаның ғылыми-танымдық бөлімі оқушыларға түрлі ғылым салаларынан қарапайым білім
Мәтінмен жұмыс:
Түсініксіз жеке сөздер мен сөз тіркестерін;
Жеке сөйлемдерді;
Тұтас мәтінді талдау;
Жоспар жасау;
Мәтінніңнегізгі ойын, идеясын;
Мәтіннің кейіпкерін;
Мәтіннің жемісін т.с.с. анықтау
Оқушылардың білім, білік дағдыларына қойылатын бұл талаптар өзара тығыз
Оқу мазмұнын ашуда оқытудың барлық әдіс – тәсілдері пайдаланылады:
Балалардың оқу-таным әрекетін ұйымдастыру және оны іске асыру әдістері;
Оқу таным әрекетіне түрткі /лестивация/ жасау, әсер ету әдістері,
Оқу таным әрекеттерінің тиімділігін тексеру әдістері.
Оқушылардың оқуға қызығушылығын арттыру мен шығармашылық қабілетін қалыптастыру мақсатында
Оқу сабағында тіл дамытуға жеке бөлім берілмейді,бірақ әрбір мәтенді
Сыныптан тыс оқу негізгі оқудан бөлінбейді. Себебі оның мақсатының
Екінші сыныпта оқушыларды гуманистік көзқараста тәрбиелеуде "Адам болам
Аталған өлеңдерді оқу барысында оқушылардың малдың пайдасын білумен қатар,
Ал бұрыңғы оқулықтарда М.Әуезовтың "Абай қонақтары", С.Бегалиннің "Шоқанның мейірімі",
"Торғай " әңгімесінде Ақбілектің торғайды жыланнан ұтқарып қалғаны сөз
Сонымен оқулықтағы көркем шығарма мен өнер туындылары баланы зердегі,
Көркем шығарманың тәрбиелік маңызы туралы сөз еткенде халық қазынасына
Жас ұрпақ сол атамұра өнегесінен күш алып қуаттамады, ізгілік
Сондықтан да олардың шығармаларында бұл мәселелер жайында кең толғаныс,
"Ұят тәрбиесі баяғыдан бәрі сыналып, көп буын қолданып
Әдеби мұралардың баланы гуманистік көзқарасқа ізеттілік, имандылыққа баулуда алатын
Ана тілін оқып - үйренудің мемлекеттік бағдарламада қамтылған мазмұндарды
Осы сәтте өзіне серіктестікке қалаған құрбысын таңдап алып, өзіндік
Гумандыққа тәрбиелеу мәселесінің жоғарғы деңгейде қарастырылуы тәрбиенің тарихи сабақтастылық
Бес жастағы баланың әрекетіндегі гумандық бағыттың қалыптасуы, (С.А.Улитко)
Балалардың бірігіп істеген әрекеттерінің әртүрлі кезеңдерін ғылыми әдістемелік негізде
Субьект – субьекті қатынас жүйесіндегі ортақ іс-әрекеттерінің деңгейі.
Кезең Қатысушы балалардың саны Ортақ іс-әрекеттің түрі Ондағы қарым-қатынастардың
ІІІ Бірнеше микротоптар (7-28 бала) Ұжымдық Орындалған нәтиженің жалпы
ІІ Микротоптар (3-7 бала) Кооператив-тік Әртүрлі іс-әрекеттердің араласуы (басшылық
І Диада (2 бала) Диологтық қарым-қатынас Серіктестіктердің хабардарлықтарындағы айырмашылқтарды
Бірлесіп атқаратын іс-әрекеттердегі өзінің әріптесіне құрметпен қарауы, қарым-қатынас орнатудың
Балалардың оқу тапсырмаларының белгілі бір бөлігін орындау үшін кішігірім
Бірлесіп атқаратын істерде балалардың адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру
Балалардың іс әрекеттерін ұйымдастыру, олардың топтағы жетк-екшілік ету қызметін
Төмендегі үш кестедегі балалардың бірлесіп атқаруы іс-әрекеттерінң өзара
Тәрбие жұмысының барысында бала мінезіндегі ауытқулардың да болатынын
Гумандық кезінде дамитын өзарақатынас балалардың іс-әрекетінде, қатынас жасаудағы сөйлеген
Кесте-3 Балалардың бірлесіп атқаратын іс-әрекеттерінің өзара қарым-қатынасын гумандық негізде
Белгілер
Көрсеткіштері
1 2 3 4
І. Бірлесіп атқаратын істе серік таңдар, бірлесе атқаратын тапсырмалардың
С
Е
Ә
-Бірлесіп әрекет ету үшін немесе ісінің нәтижелі де
-Өзінің әрекетіне жауапкершілігін сезуі мен мазасыздануы
-Міндетті істерді орындауда өзін өзгелерден тең деп сезінуі және
"Өз командасын" құны үшін нақты ұйымдастық ісін жүзеге асыруға
ІІ.
Бірлесіп атқаратын істерді ұйымдастыруға көмектесіп демеуі. Ұ
С
Е
Ә -Өзара көмек көрсетуді түсініп, адамға қамқорлық көрсетуді түсінуі.
-Бірлесіп атқаратын істерде жетістіктеріне қуанып, сәтсіздіктеріне реніш білдіруі.
-Шағын топ ішіндегілердің тең құқықтығын қорғай алуы.
-Бірлесіп атқаратын істерінде құрбыларына көмектесіп, серіктеріне қамқорлық көрсетуі.
ІІІ. Өзара талап қоюдың адамгершілік негіздері Ұ
С
Е
Ә -Өзара талап қоюдағы адамгершілік нормалардың мән-жайын түсінуі /әділеттілік,
-Өзара бірлесіп әрекет ету нормаларын орындаудағы ауыз бірлігі мен
-Бірлесіп атқаратын істердегі субъектінің адамгершілік нормаларды жүзеге асыруға ынталы
-Әділеттілік пен тең құқықты, жауапкершілік пен тәртіптілікті құрбылары арасында
3-ші кестедегі 3 белгідегі өзара талап қоюдың адамгершілік негіздері
Эксперимент жүргізуге дейін балалардың өзара қарым-қатынас жасаудағы адамгершілік, әділеттілік,
Балалардың берілген тапсырмаларды бірлесіп орындауға деген ықылас-ынтасы артты. Олардың
Берілген тапсырманың 3 пайызы балалар тегіс ұйымдасып орындаға ықылас
Тәжірибиеленушілердің бірлесіп істейтін әрекеттерінде гумандық қатынастарда дамыту сағатына жүргізілген
Нәтижелердің өзгеруін көрнекті түрде мынадай диаграммамен көрсетуге болады.
Бұл 2 диаграмма қарым-қатынас жасаудың саны екі еседен артығырақ
"Немқұрайды" стильдегі балалармен жұмыс істеу әлдеқайда күрделі болады. Олардың
1. Тәжірибе істерінде балалардың өзара қарым-қатынасы нәтижесінде гумандық көзқарастарын
2. Тәрбие философисына тіректелген біздің зерттеулеріміздің нәтижелі болып-балалардың бірлесіп
3. Біздің зерттеулеріміздің нәтижелері мектеп жасындағы балалардың ана тілін
4. Балалардың бірлесіп атқаратын істерін педагогикалық тұрғыдан дұрыс ұйымдастыруда
5. Көздеген мақсаттың теориялық негізі қаланып, балалардың бірлесіп атқаратын
6. Балалардың бойындағы сезімдік күй жәйттары бірлесіп атқаратын істеріне
7. Балалардың өзара гумандық қарым-қатынасын қалыптастырудың қозғауыш күші мен
2.2. Озат мұғалімдер тәжірибесі
Ана тілінен оқушылар бойында гуманистік көзқарастарын қалыптастыру жолдарын қарастыру
Сабақ тақырыбы: "Райымбек бастауы"
Сабақ мақсаты: оқушыларға елін жаудан қорғаған батырлар жайында айта
-Батыр қандай болу керек?
-Зор денелі, батыл, ер жүрек, елін туған жерін сүйетін
Сабақтың дамытушылық мәні:
Оқушылардың тіл байлығын дамыту, байланыстырып сөйлесуге үйрету.
Cабақтың тәрбиелік мәні:
Оқушыларда райымбек бабамыз сияқты батыр, елін, жерін, ұлтын сүйетін
Сабақтың көрнекілігі:
"Райымбек батыр" бүктеме
М. Мақатаевтың "Райымбек, Райымбек" атты туынды
суреті
Ұлы адамдардың батырлар сөздері
Батырлар туралы мақал-мәтелдер
Сабақ әдісі: сұрақ - жауап түсіндіру.
Сабақ барысы:
І. Ұйымдастыру, сәлемдесу, оқушыларды жүгендеу, бөлменің тақтаның тазалығына назар
ІІ. Жаңа сабақ
Бұл мәтінде Райымбек батырдың балалық шағы, әкесі, нағашы атасы
Райымбек батыр 1705 жылы дүниеге келген. Ол жоңғар басқыншыларына
Райымбек батыр 17 жасында жоңғар басқыншылығына қарыс күресте ерен
Жеті жасқа толғанда асау жылқыны үйретіп, міне бастаған. Райымбек
Нағашы атасы Ханкелді батырға айтады.
- менің жиенім он алты жасқа толып жігіт болғанда,
Сабақты қортындылай келе:
"Райымбек бастауы" сияқты біздің де туып өскен жерімізде де
Үйге тапсырма.
Бағалау
Ана тілі сабағында көркем шығармаларды оқыту арқылы оқушылардың гуманистік
Кім тиді саған? – деп сұрады бұлт.
Ешкім де тиген жоқ, - деп жауап берді қыз.
Олай болса неге жылайсын?
Менің өскен гүлдерім құрап бара жатыр. Соған жылап отырмын.
Мұғалім сәл кідіріп, балаларға назар аударады. ұстаз ойы оқиғаның
"Құр жылағанша қолыңа шелек алып бұлақтан су әкеліп құймайсың
Мен ерінбей-ақ су әкеліп құяр едім, бірақ бұлақ та
Осыны айтты да қыз одан бетер жылай бастады". Балалар
Мұғалім оқуын тоқтатты. Оқушылар ауыр ойларынан арылғандай жадырап сала
Сабағының алдына қойған тәрбиелік мақсатың іске асқандығын, бүлдіршіндердің бойында,
Табиғатқа, ондағы тіршілік пен өсімдікке, жануарларға деген мейірімділіктің тұңғыш
Баланың имандылық, мейірімділік бейнесі оның өз төңірегіндегі адамдармен күнделікті
Тәрбиелік формаларды оқулық материалы мазмұнының аса үлкен тәрбиелік маңызға
Бастауыш сынып оқушыларының басым көпшілігі жолдастарымен бірлесіп жұмыс істегенге
Сабақта мұғалім әр баланың жақсы қасиеттерін орнықтыруға, барлық балаларды
Оқыту барысының нәтижелі, жемісті болуы мұғалім әдістемесіне, шеберлігіне де
Сабақтың тақырыбы: Ол аұын болар ма еді?
Сабақтың мақсаты: оқушыларға ел басынан өткен Желтоқсан оқиғасы жөнінде
Дамытушылығы: әр оқушының сабаққа белсене араласа отырып сезімталдықпен мәтінді
Тәрбиелілігі: әр оқушының бойына Отанға деген адамгершілігі, елжандылық сезімдерін
Сабаққа қажетті құралдармен көрнекіліктер: суреттер, “Желтоқсан” тақырыбына жазылған шығармалар,
Оқыту әдісі: баяндау, мәнерлеп оқу, әңгімелеу.
Сабақтың түрі: аралас сабақ.
Сабақтың мазмұны:
І. Ұйымдастыру
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау
ІІІ. Өткен материал бойынша сұрау, білімдерін қорытып бекіту
ІV. Жаңа сабаққа кіріспе
V. Жаңа материал бойынша оқулықпен жұмыс
VІ. Жаңа сабақты меңгерулерін пысықтау, бекіту
VІІ. Үйге тапсырма беру
VІІІ. Сабақты қорыту, білімдерін бағалау
Сабақтың барысы:
Ұйымдастыру. Оқушылармен сәлемдесу, көңілдерін сабаққа аудару
Үйге берілген тапсырманы естеріне түсіру, сұрау
Өткен сабақта берілген “Қоршаудан алып шыққан зеңбірек” әңгімесіне 3
Әңгіменің мазмұнын мына жоспар бойынша әңгімелеу:
а) Қоршаудан құтылу жолындағы айқас;
ә) музейдегі зеңбірек.
Жаңа сабаққа кіріспе.
а) 1986 жылғы 16-18 желтоқсандағы жастардың Алматыдағы бас көтеруі;
ә) Бас көтеруге себепші жағдайлардың болуы;
б) Бас көтеруші жастарды жазалау туралы, суық қару қолдану;
в) Алматыдан басқа қалалардағы жастардың шеруі;
г) Отаршылық пен әкімшілік жүйеге қарсы белсене араласқан: Л.Асанова,
Оқулықтан жаңа материалды дауыс дикциясы жақсы оқушыға мәнерлеп дауыстап
Мәтінді 3 қатардың оқушыларына жалғастыра оқыту, оқыған бөліктерінің мазмұнын
Дәптерлеріне Қайраттың әке-шешелерінің атын жаздыру. Мәтінде жазылған Қайраттың күнделігінен
Оқушылардың мәтіннің мазмұнын меңгерулеріне байланысты сұрақтар мен тапсырмаларды орындату.
Әңгіме кім туралы?
Қайрат Рысқұлбеков кім?
Мәтіннен тағыда басқа қандай “Желтоқсан құрбандарының” аты аталған?
Желтоқсан оқиғасы қашан болды?
Қазақстан өз тәуелсіздігін қай жылы жариялады?
“Болат қайнауда шынығады, батыр майданда шынығады” мақалының мазмұны қалай
Мәтіннен Қайраттың өлеңдерінен үзінді мәнерлеп оқыту.
Қорыту, оқушылардың білімдерін бағалау, мадақтау бекіту
оқу, өлеңнен үзінділер жаттау. “Ер есімі – ел есінде”
Осы сабақты қортындылау барысында “Мәңгі есіміздесің, Қайрат аға” атты
ҚОРЫТЫНДЫ
Мектеп қызметі сабақ үстіндегі оқыту процесінде негізделеді. Сабақ үстінде
шығарма не айтпақшы, нені үлгі етпекші, жазушы оны жазуда
әрбір оқыған шығарма неге ұнады, неге ұнамды? Соны дәлелдеуге
Мектептегі барлық оқу-тәрбие жұмысы сабақ процесімен басталып, сонда жүзеге
Біз оқыту барысында тәрбиенің мына салаларына ерекше көңіл бөлеміз:
гуманистік тәрбиеге, имандылыққа, инабаттылыққа, елін, жерін, Отанын, ұлтын, адам
ілтипаттылыққа, мәдениеттілікке баулу, жақсы әдеп пен әдепті бойына сіңіруге,
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Аймауытов Ж. “Тәрбиеге жетекші”. А.,
Жұмабаев М. “Педагогика”. А., 1993.
Богданова О.С., Петрова В.И. “Бастауыш кластардағы тәрбие жұмысының методикасы”.
“Адамгершілікке тәрбиелеу әліппесі” (редакциясын басқарған И.А Каиров, О.С. Богданова).
Бітібаева Қ. “Әдебиет сабағының түрлері мен үлгілері”. Л., 1994.
Бітібаева Қ. “Әдебиетті оқыту әдістемесі”. Л., 1997.
Асқарбаев А., Ботабаева Ұ. “Ана тіліне әдістемелік нұсқау” (2
Әбдікәрімова Т. “Бастауыш класта текспен жұмыс істеудің әдістемесі”. А.,
Рахметова С., т.б. “Ана тілі” (ІІ-ІV сынып оқулықтары). А.,
Рахметова С., Жаманқұлова П., Қобатаева Б. “Анатілі оқыту әдістемесі”
Әбдікәрімова Т.М., Рахметова С., Қобатаева Б. “Ана тілі оқыту
Әшірова Ә. “ Балаларды әдебиет арқылы адамгершілікке тәрбиелеу”. А.,
“Бастауыш мектеп” журналы 1995-2000 және 2000-2003 жылдары аралығы.
Қазақстан Республикасының Конституциясы. А., 1995.
Қазақстан Республикасының Білім беру Заңы. Қазақстан мұғалімі. 1988.
Қазақстан Республикасының Білім министрлігі тәлім-тәрбие тұжырымдамасы. А., 1992.
Қазақстан Республикасында гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы. Егемен қазақстан. А.,
Қазақстан Республикасы бастауыш білімнің мемлекеттік стандарты. А., 1998.
Баласағұни Ж. “Құтты білік”. А., 1987.
Құнанбаев А. “Қара сөздері”. А., 1993.
Төлеубекова. “Адамгершілік тәрбиесінің негіздері”. А., 1991.
Шолпанқұлова Г.К. “Оқыту процесіндегі пәнаралық байланыс негізінде оқушылардың гумандық
Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. “Педагогика”. Астана, 2002.
Қоянбаев Р.М. “Қысқаша педагогикалық сөздік”. А., 1999.
Әл-Фараби. “Бақытқа жету жолында”. Әлеуметтік-этникалық трактаттарында. А., 1975.
Ы. Алтынсариннің таңдамалы педагогикалық шығармалары. А., 1991.
Рувинский Л.И. “Тәрбие гуманизациясы” (мамандыққа кіріспе кітабынан). А., 1991.
Әтемова К.Т. “Оқушылардың гумандық қасиеттерін қалыптастыруда мектеп пен отбасы
Таубалдиева Ж. “Музыка арқылы бастауыш сынып оқушыларының гумандық қасиеттерін
50
²î¹àìäûº ê¼çºàðàñ
Ãóìàíäûº ê¼çºàðàñ
Òàáè¹àòºà, ºî¹àì¹à, ìàòåðèàëäû» æ¸íå ðóõàíè º½íäûëûºòàð¹à å»áåêêå, ¸ðò¾ðëi iñ-¸ðåêåòêå
-àäàìäàð¹à ºàéðûìäûëûº ºàòûíàñ æàñàó
-¼çiíå äå, áàñºà¹à äà º½ðìåòïåí ºàðàé áiëó
-àéíàëàäà¹û àäàìäàðäû» ¸ðò¾ðëi æà¹äàéëàðäà¹û ñ¸òñiçäiãiíå àÿíûøòû ñåçiì áiëäiðó
κó ò¸ðáèå ïðîöåñiíi» ï¸íàðàëûº áàéëàíûñ àðºûëû ãóìàíäûº ê¼çºàðàñòû ºàëûïòàñòûðó
Æåêå, ò½ë¹àäà îºûòó ïðîöåöåñiíi» áiëiìäiëiãi ò¸ðáèåëiê, äàìûòóøûëûº ìiíäåòi íåãiçiíäå
¼çií-¼çi òàíèáiëó æ¸íå áà¹àëàó, áàñºà¹à ñåíiììåí ûºûëàñïåí ºàðàó, áàñºàðó
Àñûëæàíäûëûº içãiëiê èìàíäûëûº ¸äåïòiëiê ºàìºîðøûëäûº åðiêòiëiê
Áàºûëàóëû
Ò¸æiðèáåëi
Ýêñïåðìåíòêå äåéií
Ýêñïåðìåíòòåí êåéií
Ò¸æiðèáåëi
Áàºûëàóëû
Ò¼ìåíãi
²àëûïòû
Îðòàøà
Æî¹àðû
Ñûçáà 1.
µ
Ñ
Å
°
-æåêå /äàðà/ áàëàíû» òàïñûðìà îðûíäàóû
-¸»ãiìåëåñiï ñ¼éëåñó /äèîëîã/
-áiðëåñiï iñòåëåòií iñòi» êîîïåðàòèâòiê ò¾ði
-áiðëåñiï àòºàðàòûí iñòi» ½æûì ñèïàòû
Ò¸æiðèáåëi-ýêñïåðèìåíòòiê æ½ìûñòàð
Áàñòàëóû
Àÿºòàëóû
Äèàãðàììà 2
-áàñòàïºû êåçå» ò¸æiðèáåëi-ýêñïåðåìåíò
-ñû êåçå» æ½ìûñòàðûíû» ñèïàòû
Äèàãðàììà 1
Ана тілі сабақтарында бастауыш сынып оқушыларының гуманистік көзқарасты қалыптастыру
Бастауыш оқушыларының адамгершілік тәрбиесі
Педагогикалық бастауыш сынып оқушыларының гуманистік көзқарасын қалыптастыру
Білімгерлердің гуманистік көзқарасын қалыптастыру мазмұнын жаңғыртудың теориялық-әдіснамалық негізі (көпсалалы колледждің оқу-тәрбие үдерісі жағдайында
Бастауыш сынып оқушыларының бойында гуманистік көзқарасты қалыптастырудың ізгіліктік негіздері
АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ МАЗМҰНЫ БОЙЫНША ОҚЫТУ
Еңбек тәрбиесі арқылы мектеп оқушыларын шығармашылыққа баулу жолдары
КІШІ МЕКТЕП ЖАСЫНДАҒЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЭСТЕТИКАЛЫҚ СЕЗІМДЕРІН ДАМЫТУ ЖОЛДАРЫ МЕН ҚҰРАЛДАРЫ
Бастауыш сынып оқушыларын адамгершілік- эстетикалық тәрбиесін қалыптастырудың педагогикалық негізі
Жастарға білім беру және тәрбиелеу саласында тарихи кезеңнің ерекшеліктері