Акциялар рыногы
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ 2
1. Қаржы рыногы туралы ұғым. 3
2. Бағалы қағаздар рыногы, оның мәні және негізгі
3 Бағалы қағаздардың эмиссиясы және айналысқа шығарылуы. Бағалы
4. Қор биржасы. 31
ҚОРЫТЫНДЫ 33
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 34
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының қатаң түрде орталықтандырылған жоспарлы экономикадан қағидалы
Кез келген экономикалық игілікке тек нарықтық экономика арқылы
Қазақстан экономикасының шаруашылық жүргізудің нарықтық қатынастарына көшуі сатып-алу
Ақшаны сатып алу-сату төлем қаражаттарының несие ресурстарының және
Қазақстан Республикасының қатаң түрде орталықтанған жоспарлы экономикадан жаңа,
Жалпы, валюта нарығы дегеніміз шетелдік валютаны және шетелдік
Қазақстан Республикасының халықаралық нарыққа шығуына кедергі жасап тұрған
Мемлекетіміздің ішкі валюталық нарығы әлі қалыптасқан жоқ, ол
Қаржы нарығындағы болып жатқан өзгерістер валюта нарығына тікелей
1. Қаржы рыногы туралы ұғым.
Қаржы рыногы - бұл, ең алдымен дербес экономикалық
1 сызба. Экономикалық жүйедегі рыноктың өзара байланысы.
Шаруашылық жүргізудің қазіргі жағдайында қаржы рыногы қаржы ресурстарын
Экономикалық әдебиеттерде және шаруашылық практикада қаржы рыногы ұғымы
2 сызба. Қаржы рыногының құрылымы.
Ақша рыногы дегеніміз қолма - қол ақша ғана
Кредит рыногы несие бойынша банктердің кредит операцияларымен байланысты.
Ақша мен кредит рыноктары, әдеттегідей, айналым активтерінің қозғалысына
Капитал рыногында қоғамдық өндіріс қатысушыларының орташа және ұзақ
Қаржы рыногында сатып алу-сатудың объектілері айрықшалықты тауарлар -
Қаржы рыногында бағалы қағаздардың қозғалысымен ортақтастырылатын экономикалық қатынастар
Рыноктың барлық тұрпаттарының өзара байланысы қаржы рыногының жұмыс
1) реттелінген тауар рыногының болуы, яғни кез
2) Ұлттық (орталық) банк тарапынан ақша айналысын қалыпты
3) кредит рыногының жандандырылуы, оның толық коммерциялануы, яғни
Кез келген субъектінің қаржы ресурстарына қажеттілігі және оны
Қаржы рыногының жұмыс істеуінің негізгі алғышарттарына мыналар жатады:
1) бәсекені дамыту мен монополизмді шектеу мақсатындағы материалдық
2) қаржы ресурстарын қайта бөлудегі мемлекет рөлінің қысқаруы:
3) шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халықтың бағалы қағаздарға
4) бюджет тапшылықтарын қаржыландыру үшін несие қорын пайдалануды
Қаржы рыногының маңызы бос ақша қаражаттарын алу және
Қаржы рыногы бағалы қағаздардың бағасын белгілеу жолымен бизнестің
Қаржы рыногының болуы инфляцияны тежейді, ейткені бюджет тапшылығын
Экономикалық реформа процесінде қаржы рыногының қалыптасып, жұмыс істеуі
Инфляция бағалы қағаздарға айтарлықтай шектеу жасайды — олар
Қаржы рыногының дамуы халықтың көпшілік бөлігінің тұрмыс деңгейінің
Қаржы рыногының жұмыс істеуінің маңызды факторы сонымен қатар
Қаржы рыногының жандануы корпоративтік бағалы қағаздарды -экономиканың нақты
Инвестициялық институттар, қор биржалары, биржадан тыс сауда, депозит
2. Бағалы қағаздар рыногы, оның мәні және негізгі
Жоғарыда баяндалғандардан туындағанындай, бағалы қағаздар рыногы — шаруашылық
Бағалы қағаздар рыногы экономиканың барлық субъектілерінің ездеріне қажетті
Бағалы қағаздардың айналымға түсу уақыты мен әдісіне қарай
Бұдан басқа қаржы рыноктарын басқа критерийлер бойынша ажыратады:
Бағалы қағаздар рыногының жұмыс істеуі елдің экономикасында жалған
Қазақстанда қор рыногының қалыптасуы бұрынғы КСРО-ның заңнамасы негізінде
Алайда акционерлік қоғамдардың, брокерлік және қор биржаларының ары
Нарықтық қатынастардың серпінді даму кезеңі Қазақстан Республикасының Бағалы
Әлемдік қаржы дағдарысының және экономиканың нақты секторларындағы өндірістің
2003 жылы шілдеде "Бағалы қағаздар рыногы туралы" Қазақстан
Бағалы қағаздар рыногының қалыптасуы алты жылдай уақытты алды
Бастапқы рынок
Мемлекеттік емес бағалы кағаздар (МЕБҚ) рыногы:
бастапқы орналастыру секторы;
сатып алу-сату секторы.
Корпорациялық облигациялар рыногы
Акциялар рыногы:
МЕБҚ-мен жасалатын репо-операциялар секторы
Мемлекеттік бағалы қағаздар (МБҚ) секторы:
МБҚ-ны сатып алу-сату секторы;
МБҚ-мен жасалатын репо-операциялар секторы
Қайталама рынок
Қор биржасы
Биржадан тыс бағалы қағаздар рыногының баға белгілеу ұйымы
Басқадай сауда-саттықты ұйымдастырушы.
Бағалы қағаздар — иеленушілеріне мүліктік құқықтар және белгілі
Бағалы қағаздардың бір ерекшелігі ретінде олардың мүліктік сипатын
Бағалы қағаздар нарық шаруашылығы жүйесінде ақшаны жұмылдыру, жұмсау
Бағалы қағаздардың айналысқа шығарылуы әдетте нақтылы шаруашылық келісімшарттарға
Бағалы қағаздар бойынша олардың иелеріне дивидендтер немесе пайыздар
Бағалы қағаздар ерекше тауар ретінде өмір сүреді, онын
Бағалы қағаздар құжатсыз бағалы қағаздар және қағазсыз бағалы
Инвестициялық (капиталдық) багалы қағаздар — капиталды жұмсаудың объектісі
Инвестициялық емес бағалы қагаздар — бұл тауар немесе
Эмитенттің құқықтық мәртебесін, инвестициялық және кредиттік тәуекелдердің дәрежесін,
Мемлекеттік бағалы қагаздар — бұл мемлекеттік ішкі борыштың
Мемлекеттік емес бағалы қагаздар корпоративтік және жекеше қаржы
Бағалы қағаздардың түрлері сан алуан: ақшалай бағалы қағаздарға
1930 жылғы Женева конвенциясына сөйкес вексель бағалы қағаздарға
Егер бағалы қағаздар кейін салынған ақшалай сомаларды қайтара
Қазіргі дүниежүзілік практикада өмір сүретін бағалы қағаздар негізгі
"Бағалы қағаздар рыногы туралы" заңда туынды бағалы қагаздар
Туынды бағалы қағаздар рынокта айналыста жүрген корпорациялық бағалы
Туынды бағалы қағаздарды пайдалану белгілі бір қажеттіліктерге: қаржы
Сөйтіп, бағалы қағаздар — бұл шаруашылық қызметте пайдалануға
Бағалы қағаздар ұсынбалы, ордерлік және атаулы болуы мүмкін.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында айналыста мемлекеттік, корпорациялық және
Бағалы қағаздардың арасыңца ақшаға да, мүлікке де құқықтар
Акция — акционерлік қоғам шығаратын және бағалы қағаздың
Қазақстанның практикасында еңбек ұжымының акциялары, кәсіпорындардың акциялары және
Еңбек ұжымының акциялары тек өз кәсіпорнының қызметкерлері арасында
Кәсіпорындардың акцияларын кәсіпорындар мен ұйымдар шығарады. Бұл акциялар
Меншіктің акционерлік нысаны акционерлік қоғамдардың акцияларын шығару арқылы
Акция бөлінбейді. Егер акция ортақ меншік құқығымен бірнеше
Жай акция дауыс беруге енгізілетін барлық мәселелерді шешкен
Артықшылықты акциялардың меншік иелері — акционерлердің жай акциялардың
Акциялар атаулы, сондай-ақ ұсынбалы түрде де шығарылуы мүмкін.
Облигация — ұстаушысына (иесіне) оның белгіленген құнының тіркелген
Облигациялар атаулы, сондай-ақ ұсынбалы, пайыздық және пайызсыз (мақсатты),
Облигациялардың мынадай түрлері болады:
- агенттік облигация;
- ипотекалық облигация;
- қамтамасыз етілген облигация;
- ішкімемлекеттік және жергілікті қарыздардың облигациялары;
- мемлекеттік емес облигациялар;
- кәсіпорындардың облигациялары.
Агенттік облигация — қаржы агенттігі шығаратын облигация.
Ипотекалық облигация — жылжымайтын мүліктермен қамсыздандыру шартымен шығарылатын,
Қамтамасыз етілген облигация — эмитент міндеттемелерін орындау эмитент
Ішкімемлеккеттік және жергілікті қарыздарды өткізуден алынған қаражаттар тиісті
Кәсіпорындардың облигациялары олардың жарғыларына және қолданыстағы заңдарға сөйкес
Бағалы қағаздар құрамында мемлекет тарапынан, халықтан және заңи
Қазынашылық міндеттемелер ерікті негізде халық арасында таратылатын мемлекеттік
Боналар - мемлекеттік қазынашылық, муниципалдық органдар, мекемелер, фирмалар
Ұлттық банктің қысқа мерзімді ноталары 7 күннен 91
Мемлекеттік бағалы қағаздармен жасалатын операциялардың инвесторлар үшін тағы
МЕККАМ-ды Үкіметтің атынан Қаржы министрлігі шығарады, мемлекеттік бағалы
Мемлекеттік орта мерзімді қазынашылық валюталық міндетемелер (МЕОКАВМ) Қазақстан
Қазынашылық валюталық міндеттемелер ұстаушыларға өтеу кезінде олардың атаулы
Қазынашылық валюталық міндеттеменің бастапқы құны 100 АҚШ доллары.
Республикалық бюджетің тапшылығын қаржыландыру үшін пайдаланылатын қаржы құралдарын
Индекстелген қазынашылық міндеттеменің бастапқы құны 1000 теңге және
Айналыс мерзімі 7 жыл және өтеу күні 2007
Мемлекеттік бағалы қағаздарға сондай-ақ МЕОКАМ, МЕАКАМ, НСО, АВМЕКАМ,
Депозит және банк сертификаттары — жинақ ақшаны тарту
Бағалы қағаздардың өзінен басқа дамыған экономикалық жүйелердің қаржы
3 Бағалы қағаздардың эмиссиясы және айналысқа шығарылуы. Бағалы
Бағалы қағаздардың эмиссиясы — бұл жарғылық капиталды қалыптастыру
Бағалы қағаздарды айналысқа шығару - эмиссия - бұл
Бағалы қағаздардың эмиссиясы:
1) акционерлік қоғам құрған кезде және акцияларды оның
2) акциялар шығару жолымен акционерлік қоғамның бастапқы жарғылық
3) облигациялар және басқа борыштық міндеттемелер шығару жолымен
Эмиссиялық багалы қагаздар — бұл бір эмиссия шегінде
Эмиссиялық багалы қагаздар шығару — эмитенттің эмиссиялық бағалы
Эмиссиялық бағалы қағаздарды (акцияларды, облигацияларды) шығаруды жарияланған жарғылық
Бағалы қағаздардың эмиссиясы бағалы қағаздардың бастапқы рыногында жүзеге
Бағалы қағаздардың бастапқы рыногы көбінесе Мемлекеттік бағалы қағаздардың
Алғашқы мемлекеттік бағалы қағаздар үш айлық қазынашылық міндеттемелер
1998 жылы қайта қаржыландыру мөлшерлемесі бойынша бюджет тапшылығын
1999 жылы сәуірде теңгенің еркін өзгермелі айырбас бағамының
МБҚ рыногын қолдау үшін Қаржы министрлігі қысқа мерзімді
МБҚ рыногының дамуы сандық өсуімен ғана емес, сонымен
2002 жылы еврооблигацияларды және жергілікті атқарушы органдардың бағалы
2002 жьшы теңге бағамының тұрақтануы, қайта қаржыландыру мөлшерлемелерінің
Сыртқы борышқа қызмет көрсету үшін Қаржы министрлігі еврооблигацияларды
Ақша базасын реттеу үшін Ұлттық банк 1995 жылдан
2002 жылы Ұлттық банк ноталары шығарылымының көлемі номиналдық
Мемлекеттік бағалы қағаздардан басқа бастапқы рынокта мемлекеттік емес
Корпорациялық бағалы қағаздар нағыз пайдалы, бірақ сонымен бірге
2003 жылдың 1 қаңтарына Қазақстан Республикасының есеп берген
2003 жылдың 1 қаңтарына есеп берген шаруашылық субъектілері
Мемлекеттік емес (корпорациялық) бағалы қағаздар жыл аяғында барлығы
2002 жылы төленген сыйақылардың сомасы 7,2 миллиард теңгеге
Жалпы республика бойынша 2003 жыдың 1 қаңтарына сомасы
Қайталама рыноктың жұмыс істеуі үзақ мерзімді қазынашылық міндеттемелерімен
Бағалы қағаздардың қайталама рыногында 2002 жылы "Бағалы қағаздардың
Қазақстан қор биржасында 2002 жылы барлық бағалы қағаздар
Қайталама рынокта сомасы 72 миллион теңгенің корпорациялық бағалы
Мемлекеттік эмиссиялық багалы қагазды шығарудың, оларды тіркеудің, орналастырудың,
Мемлекеттік емес эмиссиялық багалы қағаздар эмиссиясы бағалы қағаздар
Ашық орналастыруды жүзеге асыратын акционерлік қоғамдардың акциялары эмиссияланатын
Акционерлік қоғамдардың — банктердің және банк операцияларының жекелеген
Эмиссиялық бағалы қағаздар құжаттандырылған (документарлық) және құжатсыздандырылған нысандарда
Құжаттандырылған нысанда шығарылған бағалы қағаздар иелерінің құқықтары осы
Бағалы қағаздармен мәмілелер ұйымдастырылған және ұйымдастырылмаған бағалы қағаздар
Кәсіби қатысушылар ұйымдастырылган бағалы қагаздар рыногында мәмілелерді өз
Кәсіби қатысушының бағалы қағаздармен мәміле жасауға өкілеттігі оның
Қазақстан Республикасы резиденттерінің-ұйымдарының, бейрезиденттерінің-ұйымдарының, шығаруын уәкілетті орган тіркеген,
Бағалы қағаздар рыногының субъектілері (қатысушылары) жеке және институционалдық
Инвесторлар — өз қаражаттарын бағалы қағаздарға салуды -инвестицияны
Мемлекет Ұлттық банк немесе Қаржы министрлігі арқылы бағалы
Эмитенттер — қолданылып жүрген заңдарға сәйкес эмиссиялық бағалы
Багалы қагаздар рыногының кәсіби қатысушылары — өз қызметін
Бағалы қағаздар рыногының кәсіби өкілдеріне брокерлер, дилерлер, кастодиан,
Брокер — бағалы қағаздар рыногының клиенттің тапсырмасы бойынша,
Дилер — бағалы қағаздар рыногының ұйымдастырылған бағалы қағаздар
Кастодиан — бағалы қағаздар рыногының қаржы құралдарының және
Орталық депозитарий — бағалы қағаздар рыногының қаржы құралдарымен
Андеррайтер — бағалы қағаздар рыногының брокерлік-дилерлік қызметті жүзеге
Сауда-саттықты ұйымдастырушы — қор биржасы және биржадан тыс
Бағалы қагаздар рыногының өзін-өзі реттейтін ұйымы — бағалы
Бағалы қағаздар рыногының бірсыпыра қатысушыларын инвестициялық институттар, яғни
Қаржы делдалдарының сипатына қарай бағалы қағаздар рыногының үш
Бағалы қағаздар рыногында инвестициялыщ қорлар өзгеше жағдайда болады.
Инвестициялық қор қызметін айқындайын құжат инвестициялық мағлұмдама болып
Қазақстанда жаңа зейнетақы жүйесін ендіріп, оның дамуымен байланысты
Эмитенттердің арасында қаржы рыногының жұмыс істеуінде анықтаушы рөлді
Өз қызметін жүзеге асыру үшін қаражат тарту мақсатымен
Акционерлік қоғамның жарғысы қоғамның заңи тұлға ретіндегі құқықтық
Акционерлік қоғамды басқарудың жоғары органы акционерлердің жалпы жиналысы,
Бағалы қағаздарды бастапқы иеленушілеріне сататын эмитенттер мен инвестициялық
Шығарылуға және айналысқа мемлекеттік тіркеуден өткен және белгіленген
Эмиссиялық бағалы қағаздарды орналастыру кезінде эмитент (андеррайтер, эмиссиялық
Эмиссиялық бағалы қағаздардың қайталама бағалы қағаздар рыногындағы айналысы
Бағалы қағаздардың эмиссиясы көпшілікке жариялаусыз немесе жарнамасыз инвесторлардың
Бағалы қағаздардың айналысы, яғни инвесторлардың арасында, соның ішінде
Рыноктық бағам бағалы қағаздар сұранымы мен ұсынымының ара
Акциялардың бағалары (бағамы) бір акцияға ұлттық валюта бірлігінде,
Бағалы қағаздармен операциялар жүргізген кезде арнаулы алым алынуы
Бағалы қағаздар рыногындағы қызметті оның инфрақұрылымы жүзеге асырады.
Бағалы қағаздар рыногында уәкілетті органның — бағалы қағаздар
1) брокерлік-дилерлік;
2) бағалы қағаздарды ұсынушылардың тізілімдері жүйесін жүргізу;
3) инвестициялық портфелді басқару;
4) зейнетақы активтерін инвестициялық басқару;
5) кастодиандық;
6) трансфер-агенттік;
7) депозитарийлік;
8) бағалы қағаздармен және өзге де қаржы құралдарымен
Жоғарыда аталынған қызметтер бағалы қағаздар рыногындағы кәсіби қызметтер
Еліміздің қаржы рыногында орныға бастаған қатынастарды реттеудің және
Еліміздің есептік төлем балансын неғұрлым тиімді қалыптастыру, неғұрлым
Қазақстан Республикасындағы қаржы қызметін мемлекеттік реттеу мен қадағалаудың
Қаржы секторы — бұл қызмет саласы, сондықтан да
Қор рыногының осы заманғы талаптарға сай болуы үшін
Корпоративтік басқаруды жетілдіру және компаниялар қызметінің мөлдірлігін артыру
Ірі мемлекеттік компанияларды жеке блокқа бөлуі және олардың
Осы холдингке кіретін ұлттық компаниялардың мемлекеттік акциялар пакетінің
Соның нәтижесінде рынокта бірінші класты эмитенттердің үлестік қағаздары
Бағалы қағаздардың қайталама рыногын дамытудың бір шарты мемлекеттік
Инвестициялық қорлар туралы заң қабылданды. Қазірдің өзінде алғашқы
Инвестициялық және инновациялық қорлар жобаның 49%-ын ғана қаржыландыра
Сондықтан да қор биржасына мемлекеттік даму институттарымен бірлесіп
Қаржыландырудың құрылымдық формасын дамыту қажет. Екінші деңгейдегі банктер
Осы айтылғанның бәрі Бағалы қағаздар рыногын дамыту бағдарламасында
4. Қор биржасы
Бағалы қағаздармен сауда-саттықты қор биржасы, зандарға сәйкес өзге
Қор биржасы — акционерлік қоғамның ұйымдық-құқықтық нысанында құрылған,
Қор биржасы:
1) сауда жүйелерін пайдалану және қолдау;
2) қор биржасының тізіміне бағалы қағаздарды енгізуге жорамалданып
3) қор биржасында айналысқа жіберілген бағалы қағаздармен және
4) өз мүшелеріне ұйымдық, консультациялық, ақпараттық және өзге
5) бағалы қағаздар рыногы және өзге де қаржы
6) банк заңнамасында белгіленген тәртіппен банк операцияларының жекелеген
Қор биржасы бағалы қағаздардың қайталама рыногының ұйымдастырушысы болып
Қор биржасы заңнамаға сәйкес тіркелінеді және бағалы қағаздармен
Бағалы қағаздар рыногының кесіби қатысушылары және зандарға сөйкес
Сауда-саттықты ұйымдастырушының кірісі оның негізгі қызметінен алатын қаражат
1) сауда-саттықты ұйымдастыушының мүшелігіне кіргені үшін;
2) сауда-саттықты ұйымдастырушының мүлкін пайдаланғаны үшін;
3) бағалы қағаздар листингі үшін және олардың
4) мемілелерді тіркеу және ресімдеу үшін;
5) ақпараттық қызмет көрсеткені үшін және өзге
Биржадан тыс бағалы қагаздар рыногының бага белгілеу ұйымы
ҚОРЫТЫНДЫ
Қаржы рыногының жұмыс істеуі мемлекеттік реттеуді талап етеді.
ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. — Алматы: Қазақстан, 2000.-
2. Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің
3. Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі. Қазақстан Республикасының кодексі.
4. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
5. Әмірқанов Р.Ә., Тұрғұлова А.Қ. Қаржы менеджменті. Оқу
6. Бабич A.M., Павлов Л.Н. Финансы. Учебник.
7. Балабанов A.M., Балабанов И.Т. Финансы. Учебное
8. Балабанов И. Т. Основы финансового менеджмента.
9. Берлин С.И. Теория финансов. Учебное пособие.
10. Госшенко Л.Н. Страхование. Учебное пособие. —
11. Дробозина Л.А. Финансы. Учебник для вузов. —
12. Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия. Учебное
13. Елубаева Ж.М., Бюджетная система Республики Казахстан: теория,
14. Заяц Н.Е., Фисенко М.К., Бондаръ Т.Е. и
15. Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержание и
16. Ильясов К.К., Исахова П.Б. Расходы государственного бюджета.
17. Интыкбаева С.Ж. Фискальная политика и ее роль
18. Құлпыбаев С. және басқалары. Қаржы теориясы. Оқу
11
Бағалы қағаздар рыногы
Бағалы қағаздар рыногының қатысушылары
Бағалы қағаздар рыногы, онын мәні және негізгі белгілері
Қаржы рыногы және қор биржасы
Қаржы рыногы және қор биржасы туралы
Бағалы қағаздардың эмиссиясы және айналысқа шығарылуы. Бағалы қағаздар рыногының қатысушылары
Бағалы қағаздар және қаржы рыногы
Бағалы қағаздар рыногы, оның мәні және белгілері
Қазақстандағы бағалы қағаздар рыногын мемлекеттік реттеу және оның нәтижелілігін арттыру міндеттері
ҚҰНДЫ ҚАҒАЗДАР ТУРАЛЫ ТҮСІНІК