Макроэкономикалық көрсеткіштер
ЖОСПАР
Кіріспе 2
Ұлттық экономиканың экономикалық тепе – теңдікте қызмет етуі.
Макроэкономикалық көрсеткіштер. Ұлттық есеп жүйесі. 6
Жалпы ұлттық өнімді өлшеу әдістері. Жалпы ұлттық өнімнің
Ұлттық экономиканың ұдайы өндірістік және салалық құрылымы 11
Рынокқа өту жағдайындағы саясат пен экономика 16
Мемлекет әлеуметтік саясаты. Лоренцтік сынық сызығы 20
Қорытынды 24
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 25
Кіріспе
Макроэкономика жалпы экономиканың жедел дамуы немесе оның құлдырауы
Макроэкономика өндірушілер мен тұтынушылардың іс - әрекеттерінің мотивациясын
Макроэкономикалық дәрежеде зерттелінетін негізгі мәселелер:
Ұлттық өнім және ұлттық табыстың мөлшері мен құрылымын
Ұлттық экономика масштабында жұмыспен қамтуды реттейтін факторларды айқындау;
Инфляцияның табиғатын талдау;
Экономикалық өсудің механизмі мен факторларын зерттеу;
Экономикадағы циклдық ауытқулар мен конъюнктуралық өгерістердің себептерін зерттеу;
Ұлттық экономикалардың сыртқы экономикалармен өзара әсерлерін зерттеу;
Мемлекеттің макроэкономикалық саясатының мақсаттарын, мазмұны мен формалары теория
Экономикалық процестер мен құбылыстарды зерттеудің макроэкономикалық бағыттарының ерекшеліктері
Біріншіден, ол тұтас экономиканың дамуын немесе дәрежесін сипаттайтын
Осының нәтижесінде экономикалық агенттердің іс-әрекеттерінің мотивтері былай тұжырымдалады:
Екіншіден, макроэкономикалық талдауда, жеке нарықтардағы өндірушілер мен тұтынушылардың
Үшіншіден, макроэкономикалық талдауда, экономиканың болмысы мен дамуын белгілейтін
Микро– және макродәрежеде позитивтік және нормативтік экономика талданады.
Экономикалық теорияда макроэкономикалық саясаттың мақсаттары мен әдістері туралы
Макроэкономикалық саясаттың мақсаттары мен міндеттерін әр қилы түсінудің
Осы мектептер мен бағыттардың ерекшеліктерін сипаттағанда кейбір жағдайларды
Бір жақтан, неошілер, екінші жақтан, неоклассикалық синтез бен
Неоклассикалық синтез бен монетаризмнің бастапқы жаратылуы классикалық мектептен
Әртүрлі мектепттер өкілдерінің көзқарастары бір – біріне ұқсамаса
тұрақты және тиімді экономикалық өсу;
жұмыспен толық қамтамасыз ету;
бағаның жалпы дәрежесінің тұрақтылығы;
әлеуметтік әділет және жұмысқа қабілеті жоқтарды экономикалық жағынан
мемлекеттің сауда және төлем балансының тұрақты болуы.
Ұлттық экономиканың экономикалық тепе – теңдікте қызмет етуі.
Ұлттық экономиканың тепе – теңдікте қызмет етуі
Жалпы экономикалық тепе – теңдік идеясы бұдан көп
Жетілген бәсеке жағдайында жалпы тепе–теңдіктің болу мүмкіндігін тұңғыш
Микродәрежедегі жалпы экономиканың тепе–теңдіктің болуы, тауарлардың, қызметтердің және
Вальрастың тепе–теңдігі жетілген бәсекенің болуын тілеп қана қоймады.
Экономикалық тепе–теңдікке жету әдістерін сипаттау үшін А. Маршаллдың
Өндірушілер мен тұтынушылар өздерінің сату және сатып алу
Нәтижесінде, нарықтағы тепе–теңдік сұраныс бағасының ұсыныс бағасынан артып
Осы замандағы макроэкономикалық зерттеулерде тепе–теңдікке бағытталу көбінесе экономикалық
XX ғасырдың 40 – 60 жылдары күтімдер концепциясының
Неоклссиктер макроэкономикалық тепе–теңдік түсінігіне жетімсіз информация, экономикалық субъектілерінің
Ал экономикада рационалды субъектілер әрекет еткендіктен, олардың күтімдері,
Макроэкономикалық көрсеткіштер. Ұлттық есеп жүйесі.
Ұлттық экономиканың қызметтеу нәтижесін өлшеу үшін теория мен
Осындай көрсеткіштердің бірнеше түрі ұлттық өндірістің қосынды көлемінің
жалпы ұлттық өнім (ЖҰӨ)
түпкі қоғамдық өнім (ТҮҚӨ )
таза ұлттық өнім
жалпы ішкі өнім
ұлттық табыс
жеке табыс
арадағы өнім
Алдыңғы үш көрсеткіштер, яғни ЖҚӨ, ТҮҚӨ, ТҚӨ
Статистикалық әдіс бойынша, жалпы қоғамдық өнім (ЖҚӨ) материалдық
Қайталынған есепті жою мақсатпен түпкі қоғамдық өнім (ТҮҚӨ)
Осы көрсеткіш арқылы тұтыну заттары мен инвестициялық тауарлардың
Материалдық – заттық құрамы жағынан, ТҮҚӨ тұтыну заттарымен
амортизациялық жарналар
өндірілген ТҚӨ - нің ақшалай эквиваленті.
Соңғысы, марксистік түсінік бойынша, жаңадан жасалған құн немесе
Әр түрлі макроэкономикалық көрсеткіштердің бір–бірімен байланыстыратын былай бейнелеуге
ЖҚӨ - АО = ТҮҚӨ;
ТҮҚӨ - А = ТҚО = ҰТ =
Ұлттық есептің БҰҰ статистикалық комиссиясы жасаған стандарттық жүйесі
ҰЕЖ негізінде есептелген макроэкономикалық көрсеткіштерде материалдық және материалдық
ҰЕЖ негізінде мынадай макроэкономикалық көрсеткіштер есептеледі:
Жалпы ұлттық өнім. Бұл осы елде бір жыл
Жалпы ішкі өнім. Осы көрсеткішті ЖҰӨ-нің модтфикациясы деп
Таза ұлттық өнім – бұл қолданудан шығарылған жабдықтардың
Ұлттық табыс. ТҰӨ жасауға қатынасы бар барлық өндірістік
ТҰӨ-нің тек жалғыз ғана компоненті – бизнеске салынатын
Жеке табыс халықтың жеке тұтынуына түсетін ақшаның санын
Адамдардың өз еркімен жұмсай алатын табыстарын сипаттау үшін,
Елдің барлық даму тарихының қорытынды нәтижесін есептеу үшін
Ғылыми–техникалық революцияның ықпалымен жүріп отырған қоғамның әлеуметтік–экономикалық прогресі
Жалпы ұлттық өнімді өлшеу әдістері. Жалпы ұлттық өнімнің
Жалпы ұлттық өнім ЖҰӨ екі жақты әдіспен өлшенеді.
Осы жылы жасалған шығындар көлемі = Осы жылы
Шығын жағынан ЖҰӨ - ді өлшегенде шығындардың мынадай
негізгі түрлері қосылады:
жеке тұтыну шығындарына ( С ) халықтың ағымды
кәсіпкерлердің машиналар мен жабдықтар сатып алудан тұратын және
тауарлар мен қызметтерді мемлекеттің сатып алуға (G), федералдық
таза экспорт (Хn) – жетелдіктердің осы елдің тауарларын
Сөйтіп, шығындар жағынан ЖҰӨ - ді өлшеуді теңдеу
көрсетуге болады:
ЖҰӨ = C + Jg + G +
Мұнда: C –
Jg – жалпы жеке ішкі инвестициялар;
Xn – таза экспорт:
G – тауарларды және қызметтерді мемлекеттің
сатып алуды;
ЖҰӨ - ді табыстар арқылы есептеу, шаруашылық іс-әрекеттер
Табыстардың ең ірі бабы жалдамалы жұмыскерлердің еңбек ақысы.
Табыстардың осы категориясына жеке және мемлекеттік кәсіпорындарының жалдамалы
Ренталық төлемдер R жердің, ғимараттардың, құрылыстардың меншік иелері
ҰЕЖ құрамындағы корпорациялардың пайдасы әр – түрлі
Табыс төлеумен байланыссыз қаражаттарға амортизациялық жарналар А және
ЖҰӨ - нің табыс арқылы қорытынды есептерінің түрі
ЖҰӨ = Z + R + K +
ҰЕЖ – де ЖҰӨ ағымдығы нарықтық бағамен есептеледі.
Дефлятор тұтынуға немесе инвестициялануға тағайындалған өнімдер мен қызметтердің
Номиналдық ЖҰӨ және оның дефляторының көлемі туралы мәліметтердің
Нақты ЖҰӨ = Номиналдық ЖҰӨ / ЖҰӨ дефляторы
Ағымдағы өндіріс көлемінің базистік жылмен салыстырғанда өсу қарқынын
Ұлттық экономиканың ұдайы өндірістік және салалық құрылымы
Макроэкономикалық аспектіде ұлттық экономиканың құрылымы елдің өндірістік ресурстарының
Экономикалық құрылымның қалыптасуына көптеген факторлар әсер етеді, атап
Экономикадағы құрылымдық байланыстарды сипаттайтын макроэкономикалық көрсеткіштер арасындағы сандық
Агрегаттану дәрежесіне сәйкес, пропорциялар былай бөлінеді болады:
Жалпыэкономикалық – агрегаттар арасындағы қоғамдық еңбек юөлінісінің құрылымына
Қоғамдық еңбек бөлінісінің құрылымын көрсететін пропорциялар. Осы
Салааралық порпорциялар;
Ішкісалалық пропорциялар;
Регионаралық пропорциялар;
Мемлекетаралық пропорциялар.
Өндіріске макроэкономикалық талдау жасағанда, оның даму болашағына байланысты,
Қоғамдық өнімнің атқаратын қызметтеріне сәйкес оның құрамды бөлшектерге
өндірілген жалпы қоғамдық өнімнің натуралдық – заттық құрамын
өндірістік ұлттық табыстың еңбек пен капитал арасындағы бөлінуінің
жалпы қорланудың бөліну құрылымын көрсететін, өтеу қоры
мен қорлану қорының арасындағы пропорциялар;
ағымды қажеттерді қанағаттандыру үшін (тұтыну қоры) және болашақ
Өндірістің салалық құрылымы, өндірістік ресурстардың іс - әрекеттерінің
Индустриалдық жағынан жоғарғы дамыған елдерде глобалдық салааралық пропорцияларда
ауыл шаруашылығымен салыстырғанда өнеркәсіптің дау қарқыны басым болып
жалпы өнеркәсіптік өндіріс көлемінде өндеу өнеркәсібінің үлесі төмендеп
жалпы ұлттық өндіріс көлемінде қызмет көрсету сферасының үлесі
Өндірістің тиімді салалық және ұдайы өндірістік құрылымын қалыптастыру
Өндірістің тиімді құрылымын бағалау үшін екі критерий қолданылады:
Белгілі жағдай – жетілген бәсекелестік теориялық абстракция болып
Осындай критерийді жасаумен экономикалық ғылымның негізгі екі бағытының
Молшылдық экономика теорияларында ҒТП қаралмайды. Өйткені өз пайдасын
Статистикалық тиімділіктің қалыптасу шарттарын зерттейтін неокласссикалық концепцияларында нарық
Инновация деп өзгерістердің, жаңалықтардың барлығы аталады. Ал инновацияның
Инновациялық процестің нәтижесін әр – түрлі әдіспен класификациялауға
Мазмұны жағынан инновацияларды негізгі үш түрге бөлуге болады:
Ақырғы уақытта инновациялық процестер нәтижесінің нарықпен байланыс дәрежесіне
Ғылыми – техникалық инновациялар, жаңалықтардың дәрежесіне сәйкес, базистік
Ұлттық есеп жүйесінде макроэкономикалық көрсеткіштердің бір – бірімен
«Табыстар – шығындар» әдісімен салыстырғанда «шығындар – шығарылым»
«Шығындар – шығарылым» әдісінің негізінде экономикалық жүйе сипаттамасын
«Шығындар – шығарылым» әдісінің бүгінгі түрінің пайда болуы,
Біздің елде «шығындар – шығарылым» кестесі және
Қорытып айтқанда, САБ «шығындар – шығарылым» үлгісіндегі макроэкономикалық
«Шығындар – шығарылым» үлгісі әр саладағы өнім запасының
«Шығындар – шығарылым» үлгісін макроэкономикалық тепе–теңдікті талдаудағы мағынасы
қандай сала болмасын, салалық тепе – теңдікке;
салааралық тепе – теңдікке;
жалпы макроэкономикалық тепе – теңдікке: жалпы ұлттық өнім
Макроэкономикалық тұрақтандыру шаралары барлық уақытта, кешенді түрде жүргізілуі
Макроэкономикалық тұрақтандырудың мәні – қолданылатын шаралардың өзара байланысты
Шығынмен істейтін кәсіпорындарды үстеп қаржыландыруды тоқтату жаңа салық
Рынокқа өту жағдайындағы саясат пен экономика
Рынокқа өту процесіне жоғары серпін беру үшін қандай
Экономикалық көзқарас тұрғысынан рынокқа өту ең алдымен меншік
«Меншік» түсінігіне объективті ақиқат тұрғысынан қарау адамдардың іс-әрекетін
Өтпелі кезең экономикасындағы мемлекеттің рөлін жаңаша ойластыру қажет.
Қысқаша айтқанда, рыноктық экономика жағдайындағы мемлекеттің рөлі әкімшілдік
Осы негізде, мемлекет қоғамда пайдалы, іс-әрекеттерді жүргізу үшін
Мемлекеттің заң шығарушылық функциясы қоғамның қалыпты өмір сүрінуіне
Тиянақты жасалған заңдар рыноктың күшті реттеушісі. Олар рыноктағы
Қалыпты жұмыс істейтін рыноктық шаруашылық құқықтық реттеу жұмыстарына
монополияға қарсы (антитрестік) заңдар;
меншік туралы заңдар (әсіресе шетел инвестициялар туралы);
шарттар мен келісімдер, міндеттемелер туралы заңдар;
тұтынушыны қорғау мен оның алдыңдағы жауапкершілік туралы заңдар;
салық салу заңдары;
еңбек және халықтың кедей топтарын әлеуметтік қорғау туралы
табиғатты қорғау туралы заңдар (өндірістік іс-әрекетпен байланысты).
Монополияға қарсы күрес пен меншік туралы заңдарға толығырақ
Қазақстанда шыққан жаңа қоғам дамуының қазіргі кезеңінің ерекшеліктеріне
Меншік туралы заңның негізгі идеялары мен қағидаларының дамуы
Бәсекелікті қалыптастыру шараларынан басқа, мемлекет экономиканы монополиясыздандыруды да
Қазіргі ірі монополиялардың көптеген ұсақ кәсіпорындарға бөліну мүмкіндігі
шағын және орта кәсіпорындарды ұйымдастыратын кәсіпкерлікті қарқынды дамытуға
жаңа монополиялардың пайда болуын шектеуі.
жекелеген кәсіпорындар арасында рынок аумағын бөлісуге бағытталған әрекеттердің
Бұл талаптар шаруашылық жүргізу жүйесінің болжамды мақсаты,
Мемлекет пен атқарушы үкімет. Әкімшілдік - әміршілдік жүйе
Рыноктық заңдардың мазмұндарын бұзбай қысқа мерзімде жүзеге асыру
Қалыпты экономикалық рынокты ескі рыноктық емес құрылымдар негізінде
Мемлекет ресурстардың тапшылығына қарамастан, бәріне көмектесу тәжірибесін жалғастыруда.
1929–1933 жылдардағы әлемдік жойқын құрылымдық дағдарыс мемлекеттік реттеу
Мемлекет әлеуметтік саясаты. Лоренцтік сынық сызығы
Мұнда рыноктық экономикасы қалыптасқан мемлекеттердің әлеуметтік саясатымен қатар
а) Табыс құрылуының рыноктық механизмі және әлеуметтік саясат.
Табысты рыноктық бөлудің бір ғана әділеті жолы бар,
б) Халықтың табыстары және оның құрылу көздері.
Мемлекеттің әлуметтік саясаты тізбегіндегі басты буын құру саясаты.
Қоғам мүшелерінің табыс дәрежесі деңгейі олардың әл–ауқатының басты
В) Табыстар теңсіздігі. Әлеуметтік қорғау жүйесі және оның
Үкімет бағдарламасы бойынша берілетін және «жұмыспен тапқан табыстар»
Абсолюттік теңсіздік халықтың 20%, 40%, 60%-і және тағы
Күнделікті нақты табыстың бөлінуі – ОАВСДЕ сызығымен көрсетілген.
Мысалы, дәрігерлік көмекті жұрттың барлығы емес, тек ауыратын
Елдің экономикалық даму деңгейі тұтынудың көлемі мен дәрежесін
Кедейшілік сияқты өткір әлеуметтік проблемаларды шешу – мемлекет
Отбасының көлемі, ондағы жұмыс істейтіндер мен масылдардың арақатынасы,
Біздің елімізде қоғамдық тұтыну қорлары экономикалық категория ретінде
Қоғамдық тұтыну қорларының бір бөлігі мемлекеттік бюджет арқылы
Қоғамдық тұтыну қорларын бөлу үш бағытта жүреді.
Бірінші бағыт - халыққа берілетін төлемдер, екінші бағыт
Қайта бөлу процестерінің көлемі әр түрлі елдерде түрліше,
Сонымен шаруашылығындағы мемлекеттің әлеуметтік саясаты өте нәзік құрал
Қорытынды
Экономикада экономикалық қорғау жүйесі бар, бұл жүйе өзара
Екіншіден, мемлекеттік сектордан босаған жұмысшыларды қабылдай алатындай ұсақ
Үшіншіден, мемлекет, одан кейін кәсіпкерлік құрылымдар, мамандықты жоғарылату,
Төртіншіден, мемлекет жалпы адамдық мораль қалыптарына, салт –
Рыноктық экономикаға өтпелі кезең әр адам, әр отбасы
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Я. Әубәкіров, К. Нәрібаев, М. Есқалиев, Е. Жатқанбаев,
С. Әкімбеков, А. С. Баймухамедова, У. А. Жанайдаров.
Кэмбелл Р. Макконелл, Стэнлил. Брю «Экономикс», том 1,
Борисов Е. Ф. «Экономикалық теория » Москва, 1998
Самуэльсон П. А. «Экономика» , том2, Москва,
1
Макроэкономикалық көрсеткiштер
Макроэкономикалық үлгілерің экономикалық мәні
Макроэкономикалық есептеу
«МАКРОЭКОНОМИКА» ПӘНІ КУРСТЫҚ ЖҰМЫСТЫ ОРЫНДАУҒА АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ
Ұлттық экономика біртұтас жүйе ретінде. Негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер
Макроэкономикалық үлгілердің экономикалық мәні
Макроэкономикалық көрсеткіштер туралы ақпарат
Макроэкономикалық теориялардың пайда болуы
Макроэкономикалық жоспарлау көрсеткіштері және әдістері
Әлеуметтік экономикалық дамуды жоспарлау