Бастауыш сынып оқушыларының Зерттеудің обьектісі
Мазмұны
Кіріспе............................................ 3
І Тарау. Мазасыздану феноменінің теориялық қалануы.
1.1. Мазасыздану мәселелерінің Oтандық психологияда зерттелінуі................ 7
1.2. Mазасыздану феноменін шет елдердің ғылыми мектептерінде қарастырылуы........................................ 11
1.3. Мектептегі мазасыздану мәселелерін қарастыру................... 17
ІІ Тарау. Бастауыш сынып жастағы балалардың құрбыларымен өзара
іс - әрекет ерекшеліктері
2.1. Өзара іс - әрекет стратегиялары және олардың біріккен
2.2. Коммуникативті компeтенттілік.................................... 31
2.3. Коммуникативті компетенттіліктің байланыс және құрбылас топтағы
орнына қанағаттанбауы.......................................................... 37
ІІІ Тарау. «Бала - бала» жүйесінің әсер етуімен мазасыздану
3.1. Бастауыш сынып жастағы балалардың мазасыздану деңгейінің көрінісіне бағытталған
3.2. Бастауыш сынып оқушыларының мазасыздануларының төмендеуіне бағытталған, коррекциялық –
(қалыптастырушы эксперименті)........................................... 46
3.3. Коррекциялық – дамытушылық жұмыстың анализі
(бақылау эксперименті)........................................................... 56
Қорытынды........................................... 59
Пайдаланылған әдебиеттер.................................................. 61
Қосымшалар.......................................... 66
Кіріспе
Зерттеудің өзектілігі.
Қазіргі кезде эмоциялық тұрақсыздықпен, сенбеушілікпен, жоғары алаңдаушылықпен ерекшеленетін мазасыз
Мектептегі оқыту (жаңаны тану, алынған дағдылар
Мазасыз балалар үшін оқу жылдарының
Әр жас кезеңдері үшін, мазасызданудың тұрақты көрінісі немесе шынайы
Зерттеудің мақсаты. Бастауыш сынып оқушыларының
Зерттеудің обьектісі. Бастауыш сынып
Зерттеудің пәні. Бастауыш сынып оқушыларының мазасыздануларының
Зерттеудің негізгі жорамалы. Бастауыш сынып
Негізгі жорамал төмендегі жанама жорамалдармен
- қарастырылып отырған мәселе бойынша
- бастауыш сынып жастағы балалардың
- бастауыш сынып жастағы оқушылардың
Зерттеудің әдістері мен әдістемелері :
- Тейлордың «Мектептегі мазасыздану деңгейін
- Филлипстің «Оқушылардың мектепке мазасыздану деңгейін
- сыныптағы оқушылардың өзара қарым-қатынасын анықтауға арналған социометрия
- белгілеу эксперименті ( екінші сынып
- мазасыздану деңгейінің көрінісіне бағытталған
- зерттеу әдістері мен әдістемелері зерттеуге
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негізі
Зерттеуге әдістемелік өзек болған еңбектер
Зерттеу кезеңдері.
Бірінші кезең – ізденіс кезеңінде зерттеу проблемасы бойынша педагогикалық,
Екінші кезеңде -тақырып бойынша деректі материалдар жинау жалғастырылды. Жинақталған
Үшінші кезеңде -алынған материалдары сұрыптап өңделді. Мазсыздану деңгейін төмендетудің
Зерттеудің ғылыми жаңалығы.
- бастауыш сынып жастағы балалардың
- бастауыш сынып жастағы балалардың
- бастауыш сынып жастағы балалардың
Зерттеудің теориялық маңызы.
«Мазасыздануы бар бала» ғылыми ұғымның
Зерттеудің практикалық құндылығы.
Зерттеуден алынған нәтижелерді психологиялық тәжірибеде
Зерттеу жұмысының базасы.
Зерттеудің ғылыми тәжірибе - эксперименттік базасы
Зерттеу нәтижесінің сенімділігі мен дәлелділігі.
Балаларда мазасыздану деңгейін төмендету
Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі. Зерттеу жұмысы кіріспеден, 3
І Тарау. Мазасыздану феноменінің теориялық қалануы.
1.1 Мазасыздану мәселелерінің Отандық психологияда зерттелінуі.
Психологиялық әдебиеттерде, мазасыздану түсінігінің түрлі анықтамаларын кездестіруге болады, бірақ
Сонымен, А.М.Прихожан: «Мазасыздану – бұл төніп келе жатқан қауіпті
Мазасыздануды эмоционалдық күй ретінде және жекелік кескін немесе темпераменттің
Р.С. Немовтың анықтамасы бойынша: «Мазасыздану - әлеуметтік құрылымдағы жағдайда
Л.А. Китаев-Смык, өз кезегінде мынаны белгілейді, «психологиялық зерттеулерде мазасызданудың
А.В.Петровскийдің анықтамасы бойынша: «Мазасыздану – үрейдің реакциясының туындауының төменгі
Г.Г. Аракелов, Н.Е.Лысенко, Е.Е. Шотт, өз кезектерінде мынаны айтады,
Мазасыздану - жеке тұлғаның кескіні сияқты, күнделікті үрей эмоциясымен,
Зерттеулерде жеткіншектердің тартылыс деңгейінде М.З. Неймарк анықтады: олардың сәттілікке
Отандық психологтар, баладағы адекватты емес өзін жоғары бағалау, дұрыс
Айналадағылардың берген жоғары бағасы және соған негізделінген өзін -
Қажеттіліктерді қанағаттандырмаудан бала санасына сәтсіздік сенімсіздік және өзін сыйлауды
М.С. Неймарк «оны адекватты емес деп айтады» - өзіндік
Өзіне сенімділіктің қатты қажеттілігіне бола қызығуларының өзіне ғана бағытталуына
Аффект жеке тұлғаның дұрыс қалыптасуына кедергі болады, сондықтан оны
Бұл авторлардың жұмыстарында, адекватты емес аффектті жеңу өте қиын
Сонымен балалардағы күрделі эмоционалды уайымдаулар адекватты емес аффектпен байланысты
Бұған қоса, отандық психологтардың зерттеулерінде көрсетілгендей, балалар құлығын қиындықтарға
Бұл зертеулерді мазасыздануды түсіну үшін теориялық база ретінде қарастыруға
Мазасыздану мәселесі басқа да аспектті қамтиды – психофизиологиялық алаңдаушылық
Көптеген авторлар, үрейленуді қатты психологиялық қысымдағы күй – «стресстің»
Сонымен, А.А. Суворова лабораториялық жағдайда алынған стресті зерттеді. Ол
В.С. Мерлин стресті «өте қиын ситуацияда» туындатын жүйкелік қысым
Осыдан стресс кезіндегі үрейді қатер немесе сәтсіздікті күтуден, оны
Авторлар фрустрация, стресс кезіндегі үрей, алаңдаушылық, салбыраңқылық, қорқыныш, сенімсіздік
Осыдан кез-келген түсініктегі стресс пен фрусктрация өзіне үрейді қосады.
Жүке – жүйесі қасиетінің физиологиялық қасиеті тұрғысынан алып қарасақ,
Б.М. Тепловтың берілгеніне қарасақ, үрей күйі жүйке жүйесі күшіне
Мазасызданудың симптомокомплексі мәсілісін қарастырған В.С. Мерлиннің жұмыстарына тоқталған да
Мазасыздануды сендірудің психологиялық механизмдерін зерттеуге қолданатын, А.В.Петровскийдің жетегіндегі В.А.Бакеевтің
1.2 Мазасыздану феноменін шет елдердің ғылыми мектептерінде қарастырылуы.
Мазасыздану түсінігін психологияға психоаналитиктер және психиаторлар енгізді. Психоанализдің көптеген
Жекелік психологияда А.Адлер невроздардың туындауына жаңа көзқарас ұсынады. Адлердің
Толық еместік сезімі физикалық әлсіздікті субъективті сезінуден немесе кез-келген
Адлер балада дұрыс емес ұстаным мен өмір стилінің пайда
1. Ағзаның органикалық, физикалық толық еместігі. Мұндай жетіспеушіліктегі балалардың
Ағзаның жетіспеушілігімен байланысты баланың үрейін және қиыншылықтарын суреттеген, оны
2. Тым ерке болу да осындай нәтижелерге әкелуі мүмкін.
3. Елеусіз қалған бала. Елеусіз қалған бала махаббаттың және
Басқаларды жақсы көре алушылық дамыту мен жаттықтыруды қажет етеді.
Бәсеке, арпалыс, қорқыныш осы арпалыстан туындайтын, және осыдан шығатын
Мазасыздану мәселесі нейрофридистердің арнайы зерттеулерінің пәні болды және ең
«Невротическая личность нашего времени» кітабында Хорни 11 жүйелік қажеттіліктерді
Сүйкімді болуға, басқаларға ұнауға байланысты жүйкелік қажеттілігі.
Жалғыздықта қалуға қорқыныш, барлық күтулері мен армандарын орындайтын «серіктестікке»
Өз өмірін шектеуге, көзге түспей, елеусіз қалуға деген жүйкелік
Болжам жасап ,басқаларды ойлары арқылы басқаруға деген жүйкелік қажеттілік.
Басқаларды қанау арқылы олардан жақсыны алуға деген жүйкелік қажеттілік.
Абырой немесе әлеуметтік қадірлеушілікке, тануға деген қажеттілік.
Жеке тұлғалық яғни өзінің өсіріп көрсетілген бейнесіне қажеттілік.
Басқаларды озуға деген қажеттілік, жекелік жетістіктерге жүйкелік ұмтылушылық.
Өзіндік қанағаттану мен тәуелсіздікке деген жүйкелік қажеттілік, ешкімге мұқтаж
Махаббатқа деген жүйкелік қажеттілік.
Артық, кемел, қол жеткізуге деген жүйкелік қажеттілік.
Осы қажеттіліктерді қанағаттандыру көмегімен адам үрейден құтылуға тырысады, бірақ
Салливен организмдерді кернеудің энергиялық жүйесі ретінде қарастырды. Ол белгілі
Салливен, Хорни сияқты мазасыздануды тек қана жеке тұлғаның негізгі
Адам қорқыныш пен үрейден, құтылу тәсілі болып табылатын түрлі
Э.Фромм ортағасыр қоғамдық кезеңінде оның өндіріс тәсілдері мен топтық
Фромм, бұл механизмдер сонымен қатар, “өзіне қашу” да, тек
Авторлар алаңдаушылық пен мазасыздану арасын айырмайды. Екеуі де, бір
Үрейдің көмегімен бала қорқыныштан құтылуы мүмкін, қарастырылған теорияларды анализдеп,
1. Потенциальді физикалық зияннан үрей бұл алаңдаушлық түрі ауыртпашылық,
2. Махаббатты жоғалтып алудан үрей (ана махаббаты, құрбыларының сенімі).
3. Үрей әдетте төрт жастан кем емес кезде байқалатын
4. Қоршаған ортаны меңгеріп алуға қабілетсіздіктен тындайтын үрей. Ол
5. Үрей фрустрация күйінде де пайда болуы мүмкін. Фрустрация
6. Үрей әр адамға сол немесе басқа дәрежеде тән.
7. Үрейдің пайда болуында үлкен мән отбасылық тәрбиеге беріледі,
Осы орайда Массер, Корнер және Каган үрейді, бір жағынан,
Қоршаған ортамен өзара іс-әрекет нәтижесінде балада өзі туралы, өзін
Роджерс мазасызданудың басқа бастауын мынада деп көреді, сана деңгейінің
Негізгі үрей және жеке тұлғаның негізгі конфликтін Роджерс жеке
Негізгі жұмыстардың анализі көрсеткендей шет елдердегі авторлар мазасыздану табиғаты
Бірақ, осыған қарамастан мазасыздану түсінігін биологиялық және әлеуметтік деп
Фромм, басқа әлеуметтік ұстанымдардан тұратын сияқты, керсінше мазасыздануды табиғи
Мазасыздану түсінігіндегі осындай биологиялық және әлеуметтік араласуларды біз басқа
Осы орайда, үрейді немесе мазасыздануды уайымдау күйі немесе азды
1.3 Мектептегі мазасыздану проблемасын қарастыру.
Мектеп ең бірінші болып бала алдында әлеуметтік – қоғамдық
Мазасыз күй, эмоциялық кернеу, басты түрде балаға жақын адамдардың
Үрейдің мұндай психикалық күйін нақты емес анықталмаған қатер сезімі
Келе жатқан қауіпті күту белгісіздік сезімімен үйлеседі: бала, ереже
Мектеп баланы мазасызданудан айырып қорқыныш тұтқынынан шығара алады. Мұғалім,
Үрей мен мазасыздану туралы түсінік
Үрей – уайым қайғының өте ауыртпашыл түрі. Белгісіз бір
Үрей – белгісіз нәрседен қорқыныш. Неміс философы Пауль Тилих
Үрейді нақты емес анықталмаған, бағытталмаған қауіп, түсініксіз қатер сезімі
Қорқыныш пен үрейдің біріктіруші басы алаңдаушлық сезімі болады. Адам
Мазасыздану басым болып алаңдаушылық күй мен қоса қозғалыс қозуы
Алаңдау күйіндегі қорқынышқа жай қозғалыс ,бір жерде қатып тұру
Осыған орай мазасыздану холерикті ал қорқыныш – флегматик темпераментті
Қорқу мен алаңдаушылық күйде адам күту қысымында болады, жиі
Қатынас таңдамалы эмоционалды тура емес болып, ескі алаңмен шектеледі.
Үрейлену, абыржу, көбіне өзіндік намыс сезімі дамыған, жауапкершілік, өзін
Үрейленудің қорқыныштан айырмашылығы ол тек кері сезімнен емес, көңілді
Алаңдаушылық сезімі адамның психикалық құрылымына, өмір тәжірибесіне тәуелділіктен, айналадағылармен
«Үрейлену» термині қысымның субъективтік сезімдерімен сипатталатын алаңдаушылық қараңғылықпен, ал
Әлемдік статистика бойынша, кәдімгі «мазасыздану нормасы» - 15%, Қазақстанда
Мак – Рейнальдо үрейленуді өлшейтін 88 процедураны қарастыра келіп,
Күй ретіндегі үрей «мұнда және қазір» аспектісіне жатады. Ал
Жекелік кескін ретіндегі мазасыздану күйі барлығында бірдей болмайды. «Мазасыз
Үрейленудің екі үлкен белгісін бөліп көрсетуге болады. Біріншісі –
Үрейленудің ішкі белгілері жүректің жиі соғылуы, жоғарғы жиіліктегі тыныс
Жоғарыда айтылған белгілердің барлығы үрейленуді білдірмейді, мысалы, ол адамның
Егер осы үрейлену күйі қайталанып бала оларды жеңу тәсілін
Үрейленудің құлықтық белгілері соматикалыққа қарағанда кездейсоқ және алуан түрлі
Мазасызданудың себептері
Үрейдің туындау себебі ішкі конфликт, баланың бір қалауы екіншісіне,
Ішкі конфликт негізінен балада сыртқы конфликт жатады – ата
Бала жанында тәрбиелену жүйесі емес, өзіндік қалауы – анасын
Қатынас шеңбері кең болған сайын, үрейленудің қалыптасуына негіз болатын
Ешкім де конфликттен қаша алмайды; сонда бала өмір бойы
Үрей бала жанына егер оның маңызды қажеттілігі қалыптасуы кедергі
Бұл маңызды қажеттіліктерге жатады: физикалық өмір сүруге қажеттілік (қорек,
Мазасызданудың жиі себептері балалаға деген жоғары талап, тәрбиелеудің догматикалық
Баланың адалдық, тіл алу, тиянақтылық сапаларын шынықтыруды тырысуда мұғалім
Мазасыздану деңгейі ұл бала мен қыз балада әртүрлі. Мектепке
Балалар мен қыздар мынамен ерекшеленеді, олар үрейді қандай ситуациямен
Бұл жастағы қорқыныш деңгейі дегеніміз «ондай болмау», яғни нақтыласақ
Мазасыздану уайымның салдары
Қауіп –қатердің белгісіз емес, анық емес болуы жағдайдан шығу
Үрей туындай салысымен –ақ балада белгілі бір күй пайда
Эмоционалды тұрақты емес баланың ішкі мақсаты: үрейлену теңізінде кішкене
Мектептегі мазасызданудың негізгі факторлары
Бала мектептік өмірдің жаңа сатысына қадам аттап жаңа қорқыныштармен
Кейде ата – аналардың өздері мектептен қорыққандықтан балаларына санасыз
Ереже бойынша өзіне сенімді ,сүйікті құрдастарымен болғысы келетін және
Мектепке барғанда ол қателік, ақымақтық жасау, ұятқа қалу, күлкіге
Үрейленудің үдемелі қарқындылығы бірінші сыныптан екінші он бірінші сыныпқа
Көбіне бала қысымын жеңілдететін жанұясы болып табылады. Отбасында бала
«Жанұя мектептің бірлігі» қағидасына қаншалықты абай болу қажеттігі осыдан
Жиі жақсы мұғалімде үрей бойын алған балалар болмайды, ол
Бірақ көп балалар басқа мектепке шартты жағдайда оқиды. Мектептік
Оқушының эмоционалды проблемасына жауапкершіліктің бәрін мектепке жаба салу бұл
Ата –ана баланың мектептегі сәтсіздіктерін жеке ұғынып түсінбей жатып
Оқушы үшін түрлі жылдарда әртүрлі адамдардың қарым – қатынасы
Бастауыш сынып оқушыларының мазасыздану деңгейі - екі ол үшін
Бірақ барлық уақытта бұлай бола бермейді: не атанасы баласын
Бәрінен бұрын құрдастарымен араласуда тәжірибесі аз балаларда әсерлі болады.
Бастауыш сынып оқушыларының мазасыздануының жоғарылуының тағы бір маңызды себебі
Кім үлгермесе тығырыққа тіреледі. Ал кім «өте жақсыға оқыса
Кейде балаға жоғары талап қоятын бастау ғана маңызды болып
Басқа жағдайларда осы жоғырғы талаптар балаға сіңіп оның жеке
Осыдан «оқу бәрінен жоғары» принципі бойынша тәрбиеленген бала «4»
Баланы оның жетістіктері бойынша бағалау (мектепте, секцияларда) –
Мазасызданудан босану мүмкін егер ересектер түсінсе: кез-келген бала ол
Әлде де балаларының ашық түрде қадірін түсіріп ұратын отбасылар
Балалық мазасызданудың тамыры – баланың қызығушылықтарын қанағаттандырудан емес, ол
Бастауыш сынып оқушыларының қорқыныш және мазасызданумен қалай күресуге болады?
ІІ Тарау. Бастауыш мектеп балаларының өзара қарым – қатынас
2.1 Өзара қарым – қатынастың стратегиясы мен оның біріккен
Біріккен іс - әрекетте тек жекелік психиканың әлеуметтік детерминациясы
Біріккен іс-әрекет, жалпы біріншіден ортақ іс - әрекетке бірігіп
Соңғы он жылдардағы шет елдердің әлеуметтік психикасында өзара іс
Үшінші бағыттың өкілдері М.Дюк, С.Новиуки және т.б жеке тұлға
Серіктестікті қабылдаудың ерекшелігі, олардың жалпы немесе құрылымдық күтулері ситуация
Үш компонентті классификация
Біріккен әрекетке көбіне бір-біріне қарым – қатынастан қатынасушылардың келесідей
1) басқаларға көмек көрсету ретіндегі әрекет, ортақ мақсаттарға жетуге
2) біріккен қызметте басқа қатысушылар мақсатына жетудегі кері іс
3) өзара іс - әрекеттен бас тарту жағдайы, ортақ
А.Л. Журавлев осы үш стратегияның түрлі үйлесімін өзара іс-әрекеттің
1) екі партнердің бір-біріне деген үйлесімді өзара іс -
2) қарсылық таныту – екі партнер да бір-біріне қарсы
3) өзара іс - әрекеттен бас тарту – партнерлар
4) бір жақтамалы келісім – біріккен әрекеттегі қатысушылардың
5) бір жақтамалы қарсы әрекет – партнерлардың біреуі басқаның
6) қарама – қарсы өзара іс - әрекет –
7) ымырлы өзара іс - әрекет - партнер да
Диадалық қарым – қатынас таралғанымен де, бәрібір ол тек
Өзара іс - әрекет астарында әдетте тек қана таңбаларымен
Өзара іс - әрекет мотивтерінің әлеуметтік бірнеше түрлері бар
Жалпы ұтыстың ұлғаюы (кооперация мотиві);
Өзінің ұтысының ұлғаюы (индивидуализм);
Салыстырмалы ұтыстың ұлғаюы;
Басқаның ұтысының ұлғаюы (альтруизм);
Басқаның ұтысының кемітілуі (агрессия);
Ұтыстағы айырмашылықтардың кемітілуі (тепе – теңдік).
Аталған мотивтерге орай өзара іс - әрекетті жүргізуші құлықтық
1) қызметтестік қатысушылардың өзара іс - әрекетіндегі өзіндік қажеттіліктерін
2) қарама – қарсы әрекет қарым – қатынаста партнерларының
3) жағдайдағы тепе – теңдікке болай парнерларының мақсаттарына жетудегі
4) жол беру партнерлардың мақсаттарына жету үшін өзінің мақсаттарын
5) қашу, яғни байланысудан кету, басқаның ұтысын шығару үшін
Өзара іс - әрекеттің бірінеше типтерін бөліп көрсетуге блады.
Жеке тұлға арасындағы өзара іс - әрекетті сипаттайтын бірнеше
Хомансқа сәйкес, оның теориясы көмегімен оның өзара іс -
Дж Мид адам ісін ақпаратты аламасуға негізделген әлеуметтік құлық
1. болмашы ым-ишара (көзді жұму сияқты автоматты рефлекс).
2. пәнді ым ишара (ойланып істелмеген әрекеттермен байланысты және
Символикалық интеракционизм мәні адамдар арасындағы өзара іс - әрекет
Э.Гофман әлеуметтік өзара іс - әрекеттегі әсерлерді басқару теориясын
1. әр қатысушы басқаларға тәуелсіз жалпы жұмыстан өзінің бөлімін
2. жалпы тапсырманы әр қатысушы орындайды.
3. әр қатысушының барлығымен бір уақыттағы өзара іс -
Топтағы жақсы атмосфера мен біріккен іс - әрекеттің өнімді
Ресурстар және адам мүмкіндіктерінің сәтті жүзеге асырылуы сенімділіктегі қатынастың
Өзара іс - әрекеттің өнімсіз стилінің психокоррекциясы, адалдық әркеттің
- рефлексияның дамуы – «ситуация үстіне шығу» қабілеттілігі және
- өз-өзіне басқаларға және түгелімен әлемге сөзсіз сенімділікті дамыту.
Өзара іс - әрекеттің өнімсіз стилінің психокоррекциясы жеке тұлғаның
- адам үшін жанұяның басқа референттік топтардың идентификациясымен құрылмаған
- өзара іс-әрекеттің қиын жағдайында күшейетін ішкі жағымсыз эмоциялардан
- рефлекцияның дамуы – «ситуация үстіне шығып» өзара іс
- бүкіл әлем, басқаларға өзіне-өзі сөзсіз сенімділікті дамыту;
- жеке тұлға арасында кеңістікте және ішкі реакция аймағындағы
Рефлекцияның дамуы, сенімдлік және жауапкершілік референттік тәжірибеде психологтың клиентпен
контакттан құтылу стратегиялары және белгілі бір әлеуметтік шарттардың бұзылуы
өзара іс - әрекет ситуаияларын адекватты қабылдаудың бұрмалайтын құрылмаған
жауапкершілік және өзара сенімділік қатынасын сақтауға және орнатуға мүмкіндік
Жекеленуді – идентификациялау механизмі арқылы өзара іс - әрекет
сенімділікті орнату;
өзара іс - әрекеттің өнімсіз стилінің себептерін зерттеу;
жеке тұлғаның ішкі реакциясы аймағындағы шиеленіс ұмтылыстарын келісімге келтіру
өзара іс - әрекеттің қалыпты (құрылмаған) стереотиптерін өзгерту.
Осы орайда, өзара іс - әрекет жеке тұлғаның дамуында
2.2 Коммуникативті компетенттілік.
Қарым – қатынастағыы компетенттіліктің амалдарын таңдау жолдары көбіне табиғатты
Және бұл түсінікті де, әлеуметтік – психологиялық жағынан адам
Ішкі – жекелік қарым – қатынас үшін партнерлар арасындағы
Барлық психологиялық аспаптарда ойнау сияқты, қызықтыра алушылық, бүкіл мүмкіншіліктерді
Әрине, аталған ұстанымдардың біреуі де біле – тұра жақсы
а) адамдар арасындағы жаман қатынас, егер адамның қатынасы дұшпандық
б) әңгімелесушінің зейіні мен қызығушылығының болмауы, қызығушылық, адам ол
с) қажетті мөлшердегі фактілердің болмауынан қорытынды жасау әдеті.
д) пікірін құрудағы қателіктер: сөздердің дұрыс емес таңдалуы, сенімділіктің
е) тактика мен стратегияның дұрыс емес таңдалуы.
Қарым-қатынас түрлі деңгейде болуы мүмкін: үстіңгі, терең, конфликтілі. Үлкендер
Мен бұл қатынастан нені қалаймын, өз позициямды түсінемін ба,
Конфликтілік ситуацияда балалардың жекелік ерекшеліктері одан да көп көріне
- ұнаған адамымен таныса алуы;
- компанияда өзін еркін сезіну, өзіне маңызды нормалармен қызығушылықтарды
- бұдан өзінің жекелігін жоғалтып жатпағанын сезіну, өзінің ойын
Жиі балалар кері байланысты бере алмайды, - балаларды бақылағанда,
- ашық-жарқындылық, әділдік, сөзді тіке айту;
- басқа адамды таңдай алу;
- компромисті іздеуге қабілеттілік;
- өз дегенінде тұра алу;
- адамда үш: қабылданатын, сыйлы болатын, басқалар түсінетін қажеттіліктерін
- «жоғарыдан және төменнен» қарым-қатынас қысымына қарағанда, партнерлық тәрбиені
Коммуникативті дағдыларды жақсы білетін адам, сол арқылы басқа адамды
Әсер етудің манипуляциялық механизмдері келесідей параметрлерден тұрады:
1. Психологиялық әсер ету механизмдері.
Контактіні ұстап қалу – әңгімелесушінің бірігуге деген қажеттілігі –
2. Монипуляциялық әсер ету процестері және түрлері:
Бағытталған манипуляциялық әсер ету келесідей амалдарды қолданады.
- негізгі әрекет етуші агент - бейне;
- ояту тәсілдері – мотивті тікелей активтендіру, провокация, қызығушылықты
- нысаналар – қалаулар, қызығушылықтар;
- шартты – бағытталған манипуляциялық әсер етулер.
Негізгі әрекет етуші агент - әлеуметтік сызбалар: сценарилер, ережелер,
Нысаналар - әрекеттің басты бейнесі.
Автоматизмдер - әлеуметтік берілген және жекелік меңгерілген өмір бағдарламасы:
- нақты бағытталған манипуляциялық эсер етуге кіреді.
негізгі әрекет етуші агент - әрекетің операциялық сызбанұсқалары, олардың
Ояту тәсілдері – түрткі, тездетуді болдыру.
Нысаналар - әрекет тәсілдері, әрекет құрылымы.
Автоматизмдер – аяқтауға тырысу:
- жеке тұлға құрылымына бағытталған монипулятивтік әсер етулерге тән:
Негізгі әсер етуші агент – шешім қабылдау.
Ояту тәсілдері – ішкі конфликтің актуализациясы.
Нысана – құрылым мотивациясы.
Автоматизмдер – дұрыс емес азап шегілген таңдау үшін жауапкершілікті
Монипуляциядан қорғану үшін келесідей параметрлер жатады:
1. Психологиялық қорғаныстардың түрлері.
- жеке тұлға арасындағы және жеке тұлға ішіндегі қорғаныстар.
- Базалық қорғаныс шарттары.
Кету – арақашықтықтары ұзарту, контактіні үзу. Қорғаныстың көрінісі әңгіме
Көшу – дистанцияны ұзарту, ашуды жою.
Басқару – оның сипатына әсер ету, әсер етуді
Тынышталу – субъет туралы қорғаныс ақпаратын бақылау. Көрінуі: бүркелену
Ақиқатты елемеу (игнорирование) – бұрмаланып қабылдау. Коммуникативті компетенттіліктің қалыптасуына
1) қоршаған орта;
2) әлеуметтік-экономикалық жағдай;
3) өмірдің детерминантты ситуациялары
Сонымен, коммуникативті компетентілікке жатады:
Әрекеттік шығармашылық сипаты, жеке тәжірибе, жекелік ынта ықылас
Адамның потенциялды мүмкіндіктерінің қалыптасуы, қызмет бабында да, күнделікті өмірде
Әрекетке, қажеттіліктерге, жекелік мүмкіндіктер мен функциялар, тағайындалған мақсттарға сай
Сонымен, коммуникативті компетенттілік – бұл белгілі мақсаттарға қол жеткізу
2.3 Коммуникативті компетенттіліктің байланысы және баланың құрбылас топтағы орнына
Бала мектепке келгенде элеуметтендірудің шешуші факторы болып оқу әрекетін
Бірінші сыныптағыларды бақылағанда, олар алғашқыда бір-бірімен контактіге түсуге қашатын
Балалық топтағы құрбылар арасындағы функциянальды – ролдік, эмоцияналді-бағалаушылық және
Арнайы зерттеушілердің нәтижесі, достарына деген қарым-қатынас және достық түсінігінің
8-11 жас аралығында балалар, өздеріне көмектесетін, олардың ұсыныстарына жауап
Социометриялық зерттеушілердің нәтижесі, оқушының сыныптағы жеке тұлға арасындағы қатынастың
Осылайша бірінші сыныптағылар құрбыларын оңай көрінетін сыртқы және мұғалім
Ереже бойынша, жас ұлғайған сайын балаларда құрбы топтарындағы өзінің
Алайда, егер балада ең болмағанда бір өзара байланыстық болса,
Бұл дегеніміз, мұғалімдердің өздері ерікті немесе еріксіз түрде баланың
1. Оңашаланған оқушыны қызықты әрекетке кіргізу;
2. Ең бірінші баланың орнына (жағдайына) байланысты әрекетте жетістікке
3. Баланың жиі психологиялық оңашалану себебі болып табылатын аффективтілігін
4. Кейбір балалардың өзіне деген сенімділігін шыңдау керек;
5. Жанама шараларды қолдану: мысалы, беделі бар құрбыларына әлсіз
Құрбыларымен достық қарым-қатынас орнату үшін, балада өз беттілік, өзіне
Осылайша, баланың үйренулерді, оны өзінің күшті және әлсіз жақтарын
ІІІ Тарау. «Бала – бала» жүйесінің әсер етуімен мазасыздану
Мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларының мазасыздану мәселелерінің теориялық бастауларында көрінетін
Эксперименттік зертту келесідей міндеттерді шешуге бағытталған:
1. Бастауыш сынып оуқышыларының мазасыздануының көрінуін және себебін анықтау.
2. Бастауыш сынып оқушыларының құлығындағы мазасыздануды төмендетуге бағытталған комплекстік
3. Бастауыш сынып оқушыларының мазасыздануының төмендетуге бағытталған коррекциялық –
Эксперимент Оңтүстік Қазақстан облысы, Шымкент қаласындағы Ы.Алтынсарин атындағы №65
Экспериментті үш кезеңнен өту көзделді: белгілеуші, қалыптастырушы және бақылаушы.
3.1 Бастауыш сынып жастағы балалардың деңгейінің көрінісіне
Бұл кезеңдегі зерттеу экспериментінің мақсаты - бастауыш сынып оқушыларының
1. Бастауыш сынып оқушыларының мазасыздануының көрінісіне психодиагностикалық зерттеу жүргізу.
2. Жоғарылаған мазасызданудың туындау себептеріне психодиагностикалық зерттеу жүргізу.
3. Мазасызданудың көрінісі мен мазасызданудың пайда болу себептері арасындағы
Эксперименттік жұмыс пен зерттеу процесінің өзін дұрыс құруда, бастауыш
Балалардың мазасыздану көрінісін қарастыру үшін «Тейлордың мазасыздану деңгейін өлшеу»
Әдістеме мазасыздану деңгейін өлшеуге арналған. Ол 50 сұрақтан тұрады.
40 – 50 балл мазасызданудың өте жоғары деңгейде
№1 кесте. Мазасыздану көрсеткіші
Өте жоғары мазасыздану көрсеткіші Жоғары мазасыздану көрсеткіші Орта
Зерттелінушілер саны, % 3% 40% 23% 32% 2%
Әдістемені жүргізгеннен кейінгі алынған нәтиже зерттелінушінің 43% өте жоғары
Содан кейін, бастауыш сынып оқушыларының мектеппен байланысты мазасызданудың сипаты
1. Барлық тест бойынша сәйкес келмейтін жалпы санды, егер
2. Тестте белгіленген мазасызданудың әр 8 фактісіне сәйкес келген
Мазасыздану деңгейі бірінші жағдайдағыдай анықталады. Көбіне сол немесе басқа
1. Мектептегі жалпы мазасыздану – мектеп өміріне қосылатын
2. Әлеуметтік стресті уайымдау - әлеуметтік қатынасы (ең алдымен
3. Сәттілікке жетудегі структуралық қажеттілік балаға өзінің қажеттіліктерін сәттілікке,
4. Өзін байқауға қорқынышты өзін ашумен емес, өзін басқаларға
5. Білімді тексерудегі жағдайға қорқыныш білімдерді, жетістіктерді, мүмкіндіктерді тексеру
6. Айналадағылардың үмітін ақтай алмай қалу қорқынышы – айналадағылардың
7. Стреске психофизиологияық қарсы тұруының төмен болуы - әсіресе,
8. Мұғаліммен қатынас жасауға қорқатынымен байланысты проблемалары – мектептегі
№2 кесте. Мазасыздану көрсеткіші
№ р/с Мазасыздану факторы Зерттелінушілердің саны,
пайызбен
Мектептегі жалпы мазасыздану 14%
Әлеуметтік стрессті уайымдау 3%
Сәттілікке жетудегі фрустрациялық қажеттілік 7%
Өзін байқауға қорқыныш 18%
Білімді тексерудегі жағдайға қорқыныш 18%
Айналадағылардың күткендеріне сәйкес келмей қалу қорқынышы 27%
Стресске психофизиологиялық қарсы тұруының төмен болуы 18%
Мұғаліммен қатынас жасауға қорқатынымен байланысты проблемалар 14%
Бұл методиканы пайдалана отырып, біз мазасызданудың жалпы көрсеткіштерін емес,
Бұл зерттеуді талдай келе, біздің байқағанымыз, бастауыш сынып балаларының
Сонымен қатар екінші сынып оқушыларының көбі мазасыздануларының жоғары екені
№3 кесте. Мазасыздану көрсеткіші
№ р/с Мазасыздану факторы Зерттелінушілердің саны,
пайызбен
Мектептегі жалпы мазасыздану 14%
Әлеуметтік стрессті уайымдау 14%
Сәттілікке жетудегі фрустрациялық қажеттілік 20%
Өзін байқауға қорқыныш 7%
Білімді тексерудегі жағдайға қорқыныш 27%
Айналадағылардың күткендеріне сәйкес келмей қалу қорқынышы 34%
Стресске психофизиологиялық қарсы тұруының төмен болуы 20%
Мұғаліммен қатынас жасауға қорқатынымен байланысты проблемалар 20%
Талдау нәтижесінде мазасызданудың жоғарылауы айналадағылардың күткендеріне сәйкес келмей қалу
Сондықтан топтағы мазасызданудың пайда болу себептері «бала - бала»
Социометриялық тест топ мүшелері арасындағы өзара түсінушілік, эмоционалді байланысты
а) топтағы ұйымдасқан (үйлесімді) ұйымшыл емес жүйенің өлшеуге;
б) топ мүшелерінің мәртебесі бойынша симпатия антипатия белгілерін (лидерлер,
в) ресми емес мүдделердің басшылығымен топ ішінде құрылған құрылымдарды
Бұл әдістеме аз уақытта топ ішіндегі қатынасты анықтап, соның
Мазасыз балалар кез – келген оңды және солды таңдауларды
Социометриялық зерттеудің көмегімен алынған нәтижелер социометрия түрінде ұсынылуы (Қосымша
1. Мазасызданудың айқын көрінісіндегі балалар түрлі мәртебедегі орында болуы
2. Мазасызданудың айқын көрінісіндегі балалар көп жағдайда құрбылас топтарындағы
Бұл эксперименттік зерттеулерден мынадай қорытынды шығаруға болады: бастауыш сынып
3.2 Бастауыш сынып оқушыларының мазасыздануының төмендеуіне бағытталған коррекциялық –
Бастауыш сынып оқушылар құлығындағы мазасыздануды төмендету мақсатында, мазасыз
1. Бастауыш сынып оқушыларының өзара іс - әрекетке
2. Бұл бағдарламаны сабақтағы білімдер жүйесіне кірістіру.
Қалыптасушы эксперименттің методологиялық негізіне мына кітаптар авторларының әдістемелік ұсыныстары
Жасалып жатқан жұмыс бірнеше бағытта болды.
Бірінші бағыт.
Педагогикалық кеңесте – мұғалімдерге баяндамалар оқылды:
1. «Бастауыш сынып оқушыларының топтағы мәртебелік орнына қанағаттанбаушылықтан туындайтын
2. «Бастауыш сынып оқушыларының топтағы орнына қанағаттанбаушылықтан туындайтын мазасыздануға
Материалды мұғалімдерге баяндау барысында қарастырылып отырған мәселенің маңыздылығы көрсетілуі,
Балаға, өзіндік қасиетін қадірлеуге, өзінің күшіне сенімділігін сезіндіре алу
Екінші бағыт арнайы моделденген ұжымдық жаттығулармен жүргізілген, коррекциялы –
І. Бағдарланған (2 сабақ)
ІІ. Құрылымдық (6 сабақ)
ІІІ. Бекітуші (2 сабақ)
Әр кезең негізгі блоктар бойынша жұмысты қамтиды.
1. Топтың үйлесімділігі, ұйымшылдығы, сабақ үстіндегі құлықтың ережелерін өңдеп
2. Басқа адамның және өзінің құндылығы туралы түсінікті дамыту,
3. Шиеленісетін жағдайда, әрекеттер дағдысын қалыптастыру, өз мәселелерінің шешімдерін
Сонымен қатар, бұл бағдарлама мазасыз балалардың өзін - өзі
Бұл, баланы, күнделікті алдында тұратын міндеттерді шешуге, өзара іс
Бұл бағдарлама 5 аптаға есептеліп 10 сабақтан тұрды. Сабақтар
Бағдарлама мазмұны:
І кезең: - бағдарлаушы (2 сабақ)
1. Сабақ.
Мақсаты: топтың үйлесімділігі, ұйымшылдығы, оңды эмоционалды фонды құру, сабақ
1. «Саламатсыздарма, мен танысқаныма қуаныштымын».
Жаттығу барысы. 3 минуттың ішінде әр қатысушы өзіне ат
Жүргізушіге кеңес: топта екі бірдей ат болмауы үшін танысу
2. Сабақта құлықтың ережелерін өңдеу.
Сабақ барысы: жүргізуші сабақтағы құлықтың ережелерін ұсынып, бұл ережелердің
1. Қарым – қатынастың сенімділік стилі. Біздің топта, бір
2. Дұрыс немесе қате деген жауаптар жоқ.
Дұрыс жауап - өз пікіріңді білдіретін жауап.
3. Өмірдегі жағдайды айтудың жасырындылығы (ананимность). Жаттығуды біреудің мінез
4. Қарым – қатынастағы шынайылық (адалдық). Жұмыс кезінде топта
5. Басқа – қатысушының сөз сөйлегенін оның, өзі сенен
6. Сабақтан тыс уақытта, бір – біріміз туралы сабақта
7. Сөйлегенді сыйлау. Қатысушылардың біреуі сөйлеп жатқан кезде оның
8. Өткенімізде белсенді қатысу, бұл, кез – келген уақытта
9. Топтың күнделікті құрылымы. Сабаққа ешкім кешікпеуі керек. Жүргізуші
Ережелерді қабылдау ритуалы. Жүргізуші осы ережелерді сақтауға «салтанатты түрде
3. «Желдер...соғады» ойыны.
Ойын барысы: жүргізуші «Желдер.....соғады» сөздерімен ойынды бастайды. Ойынға қатысушылар
4. «Хоровод» ойыны.
Ойын барысы: Балаларға дөңгелек болып тұрып, бірін –
2. сабақ.
Мақсаты: топтың, ұйымшылдығы, топта келісіп жұмыс істеуге қабілеттілікті дамыту.
Уақыты: 40 минут.
1. Ойын «Жазу жазатын (печатная) машина».
Ойын барысы: «Қане тексерейік, топта біз жұмысты келісіп, жақсы
2. «Оқиға құрастырамыз» ойыны.
Ойын барысы: жүргізуші оқиғаны бастаймыз «Ерте заманда......» келесі қатысушы
3. «Хоровод ойыны».
Ойын барысы: қатысушылар дөңгелек бойынша тұрып, бір – бірінің
ІІІ кезең құрылымдық.
3. Сабақ.
Мақсаты: қатысушылар арасында кернеуді түсіру өзін таныту.
Уақыты: 40 минут.
Бірінші ойын «Сиқырлы сөз».
Ойын барысы: жүргізуші: Рахмет, өтінемін, сыпайы болыңыз, сіз сондай
Уақыт: 4-5 минут.
2. Менің “Менімнің” бөлшектері ойыны.
Материалдар: қағаз, фломастерлер.
Жүргізуші балаларға, жағдайға байланысты әр түрлі кезеңдерде олардың қандай
3. «Паравоз» ойыны.
Ойын барысы: балалар тұрып бір – бірінің иықтарынан
4. «Хоровод» ойыны.
Ойын барысы: қатысушылар шеңбер бойынша тұрып, қолдарынан ұстап, бір
4. Сабақ.
Мақсаты: басқаның әрекетіне деген зейінді дамыту және кері байланысты
Уақыт: 40 минут.
1. Ойын тренинг «Таможня».
Ойын барысы: жүргізуші: басқа адамның мінез - құлығын
2. «Ассоцияция» ойыны.
Ойын барысы: жүргізуші (топ қатысушылары бұл ролге өз қалауларымен
тәуліктің қай мезгіліне,
жылдың қай мезгіліне,
қандай ауа райына,
апта қай күніне,
кемпір қосақтың қай түсіне және т.с.с.
Тапрсырманы жасырылған адамның намысына тимейтіндей, намысын жерге таптамайтындай, ренжітпейтіндей
3. «Хоровод».
Ойын барысы: қатысушылар шеңбер бойынша тұрып, қолдарынан ұстап, бір
5. Сабақ.
Мақсаты: басқа адамның қадірі туралы түсінікті дамыту және өз
Уақыт: 40 минут.
1. Ойын «Маңызды адамдар».
Ойын барысы: жүргізуші топ қатысушыларына өздеріне ең маңызды
Олар кімдер?
Олар сіз үшін несімен қымбат, несімен маңызды.
Қазірде олар соған сондай жақын ба, егер әңгіме өткен
Дәл қазір сондай мүмкіндік болса, олар оған бірнәрсе айтқысы
Егер топ қатысушыларының біреуі шынымен де өзіне қымбат
2. Ойын «Сәлемдесу».
Ойын барысы: сәлемдесулермен алмасу – бұл адамның жылулығымен алмасу.
3. Ойын «Сезімдер» тізімі.
Материалдар: парақ, қаламсап.
Ойын барысы: жүргізуші өмірде біз барлығымыз түрлі сезімдерді сезінеміз
4. «Хоровод».
Ойын барысы: қатысушылар дөңгелек бойынша тұрады, қолдарынан ұстап бір
6. Сабақ.
Мақсаты: коммуникативтік дағдыларды дамыту, сезімдерін және мінездің түрлі кескіндерін
Уақыт: 40 минут.
1. «Арқа арқаға» ойыны.
Ойын барысы: жүргізуші топта күнделікті өмірде қол жеткізуге
Жүргізуші сұрақ қояды:
бұл күнделікті ситуацияға ұқсас болды ма (мысалға, телефонмен сөйлесу),
сөйлеу оңай болды ма;
әңгіме қандай болды – ашығырақ болды ма әлде жоқ
2. Ойын «Монстр»
Ойын барысы: жүргізуші: «Біздің барлығымызда да кемшіліктер бар екенін
3. «Хоровод».
Ойын барысы қатысушылар шеңбер бойынша тұрып, қолдарынан ұстайды, бір
7. Сабақ.
Мақсаты: Өзара іс - әрекет стратегияларының жағымды оң қалыптасуы.
Уақыт: 40 минут
1. «Не үшін жақсы көреміз ойыны».
Ойын барысы: айналадағылармен өзара іс - әрекетке түскенде, біз
2. «Көзі көр мен жетекші ойыны».
Ойын барысы. Өмірде адамдарға сенім артқан қандай
3. «Хоровод»
Ойын барысы: қатысушылар шеңбер жасап тұрады, бір – бірінің
8. Сабақ.
Мақсаты:Өзіндік маңыздылығы және басқа адамның құндылығы туралы түсінікті жоғарsлату,
Уақыт: 40 минут.
1. «Мен барлығы сияқты емеспін, және біз барлығымыз әр
Ойын барысы: Балаларға бес минуттың ішінде түрлі түсті қаламдардың
Жүргізуші балаларға «қуаныш» түсінігінің түрлі түсініктері мен елестеулерге
2. «менің портретім күн сәулесінде» ойыны.
Ойын барысы: жүргізуші: «Мен неге сыйластыққа лайықпын?» сұрағына жауап
3. «Хоровод».
Ойын барысы: қатысушылар шеңбер жасап тұрып, қолдарынан ұстайды, бір-бірінің
ІІІ Кезең. Бекітуші (2 - сабақ)
9 Сабақ.
Мақсаты: Адамдармен қарым – қатынастағы мәселені сапалы түрде ұғыну,
Уақыт: 40 минут.
“Жалғастыру” ойыны.
Ойын барысы: Балаларға аяқталмаған сөйлемдер тізімі беріледі. Оларды өздерінің
Маған мына кезде жақсы . . .
Маған мына кезде қайғылы . . .
Мен мына кезде ашуланамын . . .
Мен өзімді мына кезде батыл сезінемін . . .
Содан соң шеңбер бойынша балалар сөйлемдерін оқиды, және жауаптарына
“Сөзсіз алғыс білдіру” ойыны.
Ойын барысы: қатысушылар қалаулары бойынша жұптарға бөлінеді. Жұптар шеңбер
бұл тапсырманы орындауда нені сезінеді;
серіктестікке алғысты білдіруі шынайы ма, әлде ойналған болып көрінді
серігінің қандай сезімді бейнеленгені түсінікті болды ма?
3.«Хоровод»
Ойын барысы: қатысушылар шеңбер жасап тұрып, қолдарынан ұстап тұрып
10 Сабақ.
Мақсаты:жеке тұлға арасындағы қарым-қатынас мотивтерін саналы түрде ұғыну, топтың
Уақыт 40 минут.
1.Топтың аяқталуы.
Әр қатысушы топтағы жұмыс оған не бергенін, оған өзі
2.Жүргізушінің қорытынды сөзі.
Жүргізуші біз барлығымызда көптеген мүмкіндіктер бар екенін, біздің әр
Коррекциялық-дамытушылық жұмыстың анализі (бақылаушы-эксперимент)
Бастауыш сынып балаларының мазасыздануының төмендеуіне бағытталған коррекциялық-қамтушылық жұмыстың тиімділігін
1.Экспериментальді топтағы бастауыш сынып балаларының мазасыздану деңгейінің көріністеріне психодиагностикалық
2. алынған нәтижелерді құрылымдық эксперимент нәтижелерімен салыстыру;
3. Эксперименттік топтағы бастауыш сынып жастағы балалардың мазасыздануының төмендеуіне
Бастауыш сынып жастағы балаларды қайталанбалы диагностикалау үшін «Филипстің мектептегі
Экспериментальді топтағы бастауыш сынып жастағы мазасыз балалардың эксперименттерінің құрылымдық
№4 кесте. Мазасыз балалардың бақылаушы экспериментте алынған нәтижелерін диагностикалау
№ Мазасыздану факторы Зерттелінушілердің саны, пайызбен
1 Мектептегі жалпы мазасыздану 14%
2 Әлеуметтік стрессті уайымдау 7%
3 Сәттілікке жетудегі фрустрациялық қажеттілік 7%
4 Өзін байқауға қорқыныш 7%
5 Білімді тексерудегі жағдайға қорқыныш 20%
6 Айналадағылардың күткендеріне сәйкес келмей қалу қорқынышы 7%
7 Стресске психофизиологиялық қарсы тұруының төмен болуы 14%
8 Мұғаліммен қатынас жасауға қорқатынымен байланысты проблемалар 7%
Топтық коррекциялық – дамытушылық жұмыстан кейін 7% балалардың әлеуметтік
14% мазасыз балалардың мектептегі жалпы мазасыздануы және стреске
50% балалардың мазасыздану көрсеткіші төмен болып табылады, 50% балаларда
№5 кесте. Құрылымдық және бақылаушы эксперименттің нәтижелерін салыстыру
Құрылымдық эксперименттің нәтижелері Бақылаушы эксперименттің нәтижелері
Мазасыздану факторлары Мазасыздану факторлары
1 2 3 4 5 6 7 8 1
Зерттелушілердің саны, % 14 14 20 7 27 34
Алынған мәліметтер бойынша төмендегі диаграмма құрылды.
Диаграмма 1.
Бұдан шығатыны, коррекциялы – дамытушлық жұмыс, мазасызданудың төмендеуіен
Осылайша, коррекциялық – дамытушылық жұмысқа дейінгі және кейінгі
Қорытынды
Қортындылай келе, жалпы, қойылған мақсаттардың барлығы орындалғанын атап өтейік.
Бастауыш сынып жастағы балалардың мазасыздануының төмендеуіне бағытталған коррекциялық-дамытушылық бағдарламаны
Бақылаушы эксперимент, эксперименттік топтағы бастауыш сынып жасындағы балалардың мазасыздануларының
Жүргізілген зерттеу келесідей жалпы қорытындылар шығаруға мүмкіндік береді:
Біріншіден, зерттеуге ұсынылған гипотеза бойынша, бастауыш сынып жастағы балалардың
Екіншіден, коммуникативті дағдылардың дамуына, сонымен қатар өзара іс-әрекеттің құрылымдық
Үшіншіден, экспетрименттік зерттеуді орындау жалпы практикалық бағыттылықты көрсетеді. Бағдарламада
Бұл бағдарлама жалғыз ғана нұсқамен біте салмайды, ол ұлғайтылуы
Осылайша, алынған мәліметтер, бұл мәселе бойынша алдағы зерттеулердің негізі
Бастауыш сынып жастағы балалардың мазасыздануын жеңу және психопрофилактика бойынша
Профилактикада және балалардың мазасыздануын жеңуде, ол үшін маңызды ситуацияларда
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Овчарова Р.В. Практическая психология образования. М., «Академия». 2003.
Овчарова Р.В. Практическая психология образования. М., «Сфера». 2001.
Нетреба С. Влияние коррекции тревожности на формирование адекватной самооценки
Жуманкулова Е. Тревожность как предпосылка девиантного поведения подростка. //Бастауыш
Абрамова Г.С. “Введение в практическую психологию” – Екатеринбург: “Деловая
“Альманах психологических тестов” – Москва: “КСП”, 1995 – с.
Алякринский Б.С. “Общение и его проблемы” – М.: Знание,
Андреева Г.М. “Социальная психология” /Перев. с англ. – СПБ,
Аникеева Н.П., Винникова Г.В., Смирнов С.А. “Режиссура педагогического взаимодействия”.
Аракелов Н.Е., Лысенко Е.Е. “Психофизиологический метод оценки тревожности” //
АракеловН., Шишкова Н. “Тревожность: методы ее диагностики и коррекции”
Бабич Н.И. “Особенности первого впечатления о другом человеке у
Бакеев В.А. “Экспериментальные исследования психологических механизмов внушаемости”.: Автореферат диссертации
Бернс Эрик “Игры, в которые играют люди. Психологии человеческих
Бернс Эрик “Развития Я-концепции и воспитание”. / Пер. с
Битякова М.Р. “Организация психологической работы в школе” – М.:
Блюм Г. “Психоаналитические теории личности”. Пер. с англ. и
Бодалев А.А. О коммуникативном ядре личности // Сов. педагогика
Бороздина Л.В., Залученова Е.А. Увеличение индекса тревожности при расхождении
Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте
Бреслав Г.М. Эмоциональная особенность формирования личности в детстве: Норма
Введение в практическую социальную психологию. Учебное пособие для высших
Волков Е.М. “Трудные дети или трудные родители?” М.: /
Гарбузов В.И. Нервные дети: Советы врача. – Л.: Медицина,
Гофруа Ж. Что такое психология? В 2-х т. –
Горянина В.А. Психокоррекция стиля взаимодействия. Автореферат диссертации на соискание
Примак Л.П. Общение с собой. Начала психологии активности. –
Дети с аффективным поведением – М., Просвещение, 1966 –
Добрович А.Б. Воспитателю о психологии и психогигиене общения. –
Доценко Е.Л. Психология манипуляции: феномены, механизмы и защита. –
Зимбардо Ф. Застенчивость (что это такое и как с
Изард К.Е. Эмоции человека – М., 1980
Имедадзе И.В. Тревожность как фактор учения в дошкольном возрасте
Каган М.С. “Мир общения: Проблема межсубъективных отношений” – М.:
Клюева Н.В., Касаткина Ю.В. Учим детей общению. Популярное пособие
Козлов Н.М. Как относиться к себе и людям, или
Козлова Е.В. Тревога – как одна из основных проблем,
Коломенский Я.Л. Психология взаимоотношений в малых группах. Минск, 1976
Коломенский Я.Л. Психология личных взаимоотношений в детском коллективе. Минск,
Коломенский Я.Л. Психология общения. М.: Знание, 1974 – 96
Кочубей Б., Новикова Е. Лики и маски тревоги //
Майерс Д. Социальная психология / Перев. с англ. –
Макшанцева Л.В. Тревожность и возможности ее снижения у детей
Матвеева Л.В. Коммуникативный акт в условиях опосредствования общения //
Неймарк М.З. Аффекты у детей и пути их преодоления
Немчин Т.А. Состояние нервно-психического напряжения – Л., 1983
Обухова Л.Ф. Детская возрастная психология. – М., 1996
Общая психодиагностика: Основы психодиагностики, немедицинской терапии и психологического консультирования
Общение и формирование личности школьника / Под ред. А.А.
Овчарова Р.В. Практическая психология в начальной школе. – М.:
Пасынкова Н.Б. Связь уровня тревожности подростков с эффективностью их
Петровская Л.А. Компетентность в общении: Социально-психологический тренинг. – М.:
Практикум по возрастной и педагогической психологии / Под ред.
Практическая психология для преподавателей / Под ред. М.К. Тутушкиной
Практическая психология образования: Учебник для студентов высших и средних
Практическая психодиагностика. Методики и тесты. Учебное пособие – Самара:
Прихожан А.М. Психологический справочник, или как обрести уверенность в
Психолог в детском дошкольном учреждении: Методические рекомендации к практической
Психология. Словарь / Под ред. А.В. Петровского, М.Г. Ярошевского.
Психология. Учебник. – М.: “Проспект”, 1998. – 291-294 с.
Психологическая служба школы. Учебное пособие для студентов / Под
Раттер М. “Помощь трудным детям” – М.: 1987
Реан А.А., Коломенский Я.Л. Социальная педагогическая психология – СПб.:
Рейковский Я. Экспериментальная психология эмоций: - М.; 1979
Рогов Е.И. Национальная книга практического психолога в образовании:
Роджерс К.К. Науке о личности / История зарубежной психологии.
Руденский Е.В. Психотехника общения – Новосибирск: Изд-во СибСПИ, 1990
Руденский Е.В. Социальная психология. Курс лекций. – М.: ИНФРА-М;
Рудестам К. Групповая психотерапия. Психокоррекционные группы: теория и практика.
Савина Е. Тревожные дети // Дошк. воспитание – 1996
Связь уровня тревожности подростков с эффективностью их интеллектуальной деятельности
Селье Г. Стресс без дистресса – М., 1982
Славина Л.С. Дети с аффективным поведением. – М., -
Словарь практического психолога / Сост. С.Ю. Головин – Минск;
Социальная психология / Под ред. А.В. Петровского, М., 1987
Степанов В.Г. Психология трудных школьников. – М., 1996
Столяренко Л.Д. Основы психологии, Ростов-на-Дону. Изд-во “Феникс” – 1996
Тарнавский Ю.Б. Срыва можно избежать (неврозы, их лечение
Толстых А.В. Взрослые и дети: Парадоксы общения. М.; 1988.
Томэ Х., Кахеле Х. Современный психоанализ. Т. 1. Теория:
Фрейд З. психология бессознательного. – М.; 1989 – с.
Фридман Л.М., Кулагина Ю.Ю. Практический справочник учителя – М.:
Фрам Э. Бегство от свободы – М., 1993 –
Фрамм Э. Иметь или быть – М., 1990 –
Хорни К. Наши внутренние конфликты. Конструктивная теория неврозов /
Хорни К. Невротическая личность нашего времени; Самоанализ: Пер. с
Хрестоматия. Дети с нарушением развития. – М., 1995.
Цукерман Г.А. А ведь была отличницей // Семья и
Цукерман Г.А. В школе все резко изменилось… семья и
Цукерман Г.А. Школьные трудности благополучных детей // серия Педагогический
Шевандрин Н.И. Социальная психология в образовании: Учеб. пособие. Ч.
Шибутани Т. социальная психология. Пер. с англ. В. 5.
Детство и общество. – Санкт-Петербург, 1996 –592 с.
Эриксон Э. Идентичность: юность и кризис. Пер. с англ.
Юнг К.Г. Собрание сочинений. Конфликты детской души / Пер.
Қосымша №1
Тейлордың “мазасыздану деңгейін өлшеу ” әдістемесінің нәтижесі.
Зерттеліну-шілердің реттік саны Мазасыздану көрсет-кіші Зерттеліну-шілердің реттік саны Мазасыздану
13
4
12
15
29
33
13
13
18
18
10
15
26
29
27
7
13
12
28
16
25
25
15
8
16
20
9
31
10
32
16
26
40
28
3
18
10
16
24
29
25
30
25
21
18
Эксперименттік топта зерттелінушілердің реттік саны қарамен ерекшелінген.
Қосымша №2
Филипстің “оқушылардың мектепке мазасыздануын анықтау ” тестінің нәтижесі.
Зерттелінушінің реттік саны Мазасыздану факторлары
Айнаш 13,6 27,2 23,3 66,6 20 20 40 25
Қасым 4,5 9 23 33,3 16,6 30 20 37,5
Махаббат 13,6 36,3 30,7 66,6 40 40 40 50
Дулат 13,6 36,3 46,1 16,6 40 50 40 50
Айдана 9 36,3 30,7 66,6 30 40 40 50
Бексейіт 59 36,3 46,1 66,6 50 80 60 62,5
Әсел 40,9 18,1 46,1 33,3 50 30 20 40
Әлімжан 22,7 27,2 23 66,8 33,7 30 40 40
Бауыржан 40,9 54,5 53,8 50 100 40 40 50
Нұрсейіт 13,6 27,2 46,1 16,6 33,7 40 40 62,5
Бота 45,4 27,2 30,7 50 50 80 40 12,5
Аружан 13,6 27,2 46,1 50 16,6 80 20 37,5
Мақсат 40 18,1 15,3 50 40 40 40 25
Елдос 81,1 18,1 38,4 66,6 83,3 80 60 37,5
Сейітжан 50 36,3 36,3 16,6 40 20 40 12,5
Нүрилә 36,3 36,3 15,3 16,6 83,3 40 20 37,5
Әлібек 13,6 9 7,6 16,6 33,3 20 20 12,5
Майра 9 36,3 38,4 16,6 16,6 20 20 37,5
Сымбат 27,2 27,2 30,7 50 16,6 40 40 12,5
Ернар 72,7 100 69,2 33 100 60 80 75
Гүлмира 72,7 27,2 38,4 66,6 83,3 80 60 37,5
Еңлік 31,8 36,3 23 16,6 33,3 40 40 50
Камила 40 36,3 30,7 33,3 83,3 40 20 50
Сұлтан 40,9 18,1 46,1 33,3 50 80 20 50
Дархан 13,6 36,3 46,1 16,6 40 40 60 50
Назерке 13,6 40 30,7 40 16,6 40 20 37,5
Мира 40 36,3 30,7 33,3 16,6 40 40 25
Марат 36,3 27,2 30,7 16,6 40 60 40 25
Нұртас 68,1 45,5 30,7 50 66,6 60 60 62,5
Арайлым 27,2 36,3 46,1 33,3 33,3 40 40 50
Қуаныш 4,5 36,3 38,4 33,3 16,6 40 40 50
Нұркен 33,3 36,3 38,4 50 40 40 20 37,5
Алпамыс 40 18,1 38,4 33,3 40 20 40 50
Бақытжан 40,9 36,3 46,1 33,3 66,6 40 20 37,5
Марал 13,6 27,2 53,8 33,3 16,6 60 20 62,5
Әлібай 10,3 40 18,1 23,1 16,6 40 40 25
Жібек 18,1 40 15,3 33 16,6 40 20 37,5
Ақмарал 22,4 22,7 36,3 23 40 33,3 40 50
Серік 9 36,3 40 50 16,6 20 20 37,5
Дәулет 9 18,1 23 40 40 20 40 50
Ұлбала 18,1 36,3 38,4 40 40 20 40 25
Илияс 9 18,1 23 50 46,1 40 40 50
Қайрат 72,2 45,4 46,1 50 50 60 60 62,5
Жанна 36,3 36,3 46,1 66,6 50 40 40 37,5
Назым 31,8 27,2 23 33,3 50 40 60 25
Шартты белгілер:
Мектептегі жалпы мазасыздану;
Әлеуметтік стресс жағдайында болу;
Сәттілікке жетудегі фрустрацияның қажеттілігі;
Баланың өзін-өзі бағалауына деген қорқыныш;
Баланың білімін тексеру мен бағалау жағдайынан қорқу;
Айналасындағы адамдардың баладан үміт етуін ақтай алмаудан қорқуы;
Стресске психофизиологиялық қарсы тұруының төмен болуы;
Мұғаліммен қарым-қатынас жасауға қорқатынымен байланысты проблемалары.
Қосымша №3
Жүргізілген социометрия әдісінің нәтижелері социоматрица түрінде берілген.
1 сынып
Зерттелінушінің реттік саны 11 12 45 14 15 18
11
3
3
3 3 3 3
1 3 22
12 1
1 2
1
1 1 1 3
11
45
3
3 3
3 12
14
3 3
3
9
15
2 2
1 2 2
1 1
1 2 14
18
1
2
3 6
19 1 1
1 1
1 1 1 3
1 3
14
21
3
3
6
22
3
3
3
9
24 1
3
1 3
2
11
29
1
2 2 5
30
3
3
3 9
31
3
3
6
41 3 3 1
2 1
1
1 2
2 16
44
3 3 3
3
1 3
16
таңдаулар 6 6 17 15 10 2 5 14
2 сынып
Зерттелінушінің реттік саны 4 6 7 9 16 20
4
1
3
1
2
7
6
3 1 2
3 2 11
7
2 2 3
2
9
9
1
1
16 2
1 2
5
20
3
3 2
3
11
26 2
1
1 1
1 1
3
10
27
3
2 3
2
10
32 3
1 3 1
8
34 2
2
2 2 1
9
35
1 1
1
1
3 1 3 1 12
37
3
1
4
39
1
3 3 3
2 12
42
1 1 3
3 8
25
0
таңдаулар 9 1 10 1 4 9 11 16
3 сынып
Зерттелінушінің реттік саны 1 2 3 5 8 10
1
2 2
2
6
2 3
3
3
3
12
3
2
1
1
4
5 3
3
8 2
2
1
1 6
10
3
3
13
3
3
6
17
3 3
3
9
23
3
1 2 1
2
9
28 1
1
2
3
1 8
33
3
3
6
36
3
3
6
38
1
1 1
2 5
40
3
3
3 2
3
17
43 2
3
1 2
2
10
таңдаулар 11 3 9 5 7 7 10 4
Қосымша №4
Социометриялық зерттеудің нәтижесі
Зерттелінушінің аты-жөні Социометриалық статусы
Айнаш жұлдыз
Қасым қалаусыз
Махаббат қалаулы
Дулат қалаулы
Айдана қалаусыз
Бексейіт шектеулі
Әсел қалаулы
Әлімжан қалаусыз
Бауыржан шектеулі
Нұрсейіт қалаулы
Бота қалаусыз
Аружан қалаусыз
Мақсат қалаулы
Елдос жұлдыз
Сейітжан жұлдыз
Нүрилә қалаусыз
Әлібек қалаусыз
Майра қалаусыз
Сымбат қалаусыз
Ернар қалаулы
Гүлмира жұлдыз
Еңлік жұлдыз
Камила қалаусыз
Сұлтан қалаулы
Дархан қалаулы
Назерке жұлдыз
Мира жұлдыз
Марат қалаусыз
Нұртас жұлдыз
Арайлым қалаулы
Қуаныш жұлдыз
Нұркен қалаулы
Алпамыс қалаулы
Бақытжан қалаусыз
Марал қалаусыз
Әлібай қалаусыз
Жібек қалаулы
Ақмарал қалаулы
Серік жұлдыз
Дәулет жұлдыз
Ұлбала қалаулы
Илияс қалаулы
Қайрат қалаусыз
Жанна жұлдыз
Назым жұлдыз
Қосымша №5
Мұғалімдерге берілетін кеңес
Балаға берілетін тапсырма оның мүмкіндіктеріне сәйкес келу керек. Өте
Мазасыз баланың өзін-өзі бағалаушылығын көтеру. Балаға ұсынылатын қызмет алдында,
Баланы біреумен салыстыруға болмайды, әсіресе, егер ол салыстыру оның
Мазасыз баланы бәсекелестік, көпшілік алдына шығу жағдайында мүмкіндігінше болдырмау.
Балалық мазасыздану белгісіздіктен пайда болады. Сондықтан, балаға тапсырма бергенде,
Мазасыз баланың өз беттілігін және сенімділігін дамыту. Мұндай балалар
Қосымша №6
Мазасызданудың профилактикасы бойынша лекция.
Мазасыз баланың ең ауыр нүктесінің бірі өзі туралы бейнесі.
Мазасыздану жиі балаға жақын адамдар тарапынан, оған қарсы келетін
Үлкеннің өзі де өзінің әрекеттеріне қайшы келмеуі керек. Егер
Кейде үлкендердің балада көргісі келетін сапаларының қызықты болғаны сонша,
Бұл үшін балаға сену қажет. Өзіне сенетін ортаның арасында
Әділдік және балаға сенімділік – бала эмоциясының жақсару негізі
Біздің балаларымызға сеніп, олардың таңдауларына сену керек. Олар кіммен
Одан қалса балаға оның шамасы жетпеген нәрсе ұрыспай, аяушылық
Мазасыз балалардың әлсіз жері болып, жиі тез шаршау және
Бала мазасыздануы қандай формада көрінсе де, бір кеңес бар,
Баланың өзі де мазасызданумен қандайда бір күрес жолын тапқанын
Қосымша №7
Құрылымдық және бақылау экспериментінде жүргізілген Филипстің “Оқушылардың мектепке мазасыздануын
Зертелінушінің сандық реті Құрылымдық эксперименттің нәтижелері Бақылау эксперименттінің нәтижелері
Мазасыздану факторлары Мазасыздану факторлары
1 2 3 4 5 6 7 8 1
4 13,6 36,3 46,1 16,6 40 60 40 50
6 59 36,3 46,1 66,6 50 80 60 62,5
7 40,9 18,1 46,1 33,3 50 30 20 40
9 40,9 54,5 53,8 50 100 40 40 50
16 36,3 36,3 15,3 16,6 83,3 40 20 37,5
20 72,7 100 69,2 33 100 60 80 75
25 13,6 36,3 46,1 16,6 40 40 60 50
26 13,6 40 30,7 40 16,6 40 20 37,5
27 40 36,3 30,7 33,3 16,6 40 40 25
32 33,3 36,3 38,4 50 40 50 20 37,5
34 40,9 36,3 46,1 33,3 66,6 40 20 37,5
35 13,6 27,2 53,8 33,3 16,6 60 20 62,5
37 18,1 40 15,3 33,3 16,6 40 20 37,5
39 9 36,3 40 50 16,6 20 20 37,5
42 9 18,1 23 50 46,1 40 40 50
Шартты белгілер:
Мектептегі жалпы мазасыздану;
Әлеуметтік стресс жағдайында болу;
Сәттілікке жетудегі фрустрацияның қажеттілігі;
Баланың өзін-өзі бағалауына деген қорқыныш;
Баланың білімін тексеру мен бағалау жағдайынан қорқу;
Айналасындағы адамдардың баладан үміт етуін ақтай алмаудан қорқуы;
Стресске психофизиологиялық қарсы тұруының төмен болуы;
Мұғаліммен қарым-қатынас жасауға қорқатынымен байланысты проблемалары.
Бастауыш сынып оқушыларының үлгермеушілігі
Бастауыш сынып оқушыларының зейінін бағалау ерекшеліктері
Бастауыш сынып оқушыларының еңбекке баулу процесінде көркемдік талғамын қалыптастыру
Бастауыш сынып оқушыларының креативті ойлауын зерттеу
Бастауыш сынып оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастыруда отбасы тәрбиесінің әсері
Бастауыш мектеп оқушыларының оқу мотивациясын экспериментальды зерттеу
Бастауыш сынып оқушыларының ұжымдық танымының теориялық негіздері
Бастауыш сынып оқушыларының ойлау қабілетін зерттеу
Көмекші мектептегі бастауыш сынып оқушыларының сөздік қорының ерекшеліктері
Бастауыш сынып оқушыларының ақпараттық сауаттылықтарын қалыптастыру моделін құру