НАРЫҚТЫҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ
ЖОСПАРЫ
КІРІСПЕ 3
1. ЭКОНОМИКАНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ НАРЫҚТЫҚ СИПАТЫ .4
2. НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫҢ СУБЪЕКТІЛЕРІ ЖӘНЕ ИНФРАҚҰРЫЛЫМЫ 8
3. НАРЫҚТЫҢ МӘНІ, ҚЫЗМЕТІМЕН ҚҰРЫЛЫМЫ. НАРЫҚ - ТАУАРЛЫ-АҚША
ҚОРЫТЫНДЫ 21
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 22
КІРІСПЕ
Әкімшілдік-әміршілдік экономика; экономиканың нарықтык моделі, экономиканың аралас моделі,
1. ЭКОНОМИКАНЫ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ НАРЫҚТЫҚ СИПАТЫ
«Меншік теориясы мен экономикалық жүйе моделдері» такырыбында адамның
Шаруашылықты осындай модельмен үйымдастырудын бірнеше олқылығы бар:
— біріншіден, барлык шаруашыльТқ мәселелерін жоғарыдағы бюрократгық
— екіншіден, жоспарлы тұтыну жөне енімге бекітілген баға
— үшіншіден, тауар өндірушілердің материалдық ресурстар мен өнімнен
Нарықтық модельге негізделген экономика шаруашылықты ұйымдастыруды былай жүзеге
Нені өңдіру? Түлъщушы кезкелген тауарды таңцау аркылы ез
Қалай өндіру? Тауар өндірушінің өзара бәсекелестігімен анықталады. Баға
Кімге ондіру? Бұл кұбылыс сұраным мен ұсынымның аракатынасымен
Нарықтык модепь кезіиде экономиканы кім баскарды? Экономиканы іүгынушы
Нарығы дамыған елдер ғалымдарының пайымдауынша, «таза куійңде» экономиканы
Нарык — қоғамдык тұтыну мен өндірісті келістірудің тиімді
«Таң ғажайып» неміс экономикасыныц авторы, профессор Людвиг
Эрхард «Барша жанға әлаукаттылық» (1956 ж.) еңбегінде былай
Алайда, нарықтык, механизм идеалды емес. Оның да келенсіз
Нарық күрделі экономикалық категория бола тұра өзімен өзі
а) меншік түрлерінің кеп болуы;
ә) нарықгағы шаруашылык субъектілерінің қойылатьш экономикалык жауапкершілікке сай
б) тауар өндірушілер мен сауда делдалдарыньщ бәсекелестігі
в) белгісіз нарыққа өнім шығару;
г) өнімге бағаны контрагенттердін кою қуқыктығы;
д) керекті инфракүрылымның болуы.
2. НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫҢ СУБЪЕКТІЛЕРІ ЖӘНЕ ИНФРАҚҰРЫЛЫМЫ
Нарықтық экономиканың негізгі шаруашылық субъектілеріне үй шаруашылығын, фирма
Үй шаруашылығы материалдық (жер мен капитал) және адами
Үй шаруашылығы тапқан табыстың барлығын өнім сатып алуға
Фирмалар өндіріс ресурстарын біріктіреді және козғалысқа келтіріп, өнім
Ақшалай табыстар (жалақы,
шығындары
қ р ( рента, процент, пайда)
(өткерілуден түскен табыс)
Сурет -1
Табыс пен шығындардың айналуы үкіметке кәдімгідей әсер етеді
Кесте-4
Нарықтық инфрақұрылым
Аукциондар Консультациялық-делдалдық фирмалар
Биржа мен брокерлік конторлар Бизнестің коммерциялық орталықтары
Банктер Сақтандыру және аудиторлық компаниялар
Коммерциялық орталықтар және компаниялар Жарпамалык-ақпараттық қызметтер
Мемлекеттік резервтік және сақтандыру қорлары Складтық, элеваторлық, тоңазыт-қыштык
Баға мен стандартты бақылаушы мемлекеттік инспекция Сауда үйлері
Мемлекеттік салық инспекциясы Маркетингтік зерттеу орталықтары
Бағалы қағаздарды бақылау инспекциясы Көтерме сауда орталықтары
Құқық қорғау органдары Кадрларды дайындау орталықтары
Лизингтік компаниялар Жәрмеңкелер
Кеден қызметтері Өндірушілердін әртүрлі ассоциациясы
Тұтынушыны қорғайтын қоғам және басқалары
Нарықтық экономиканың қажетті элементтерінің бірі болып инфрақұрылым жатады.
Инфрақұрылым - бұл институттар (ұйымдар, фирма, мекемелер) яшынтығынан
Нарықтың инфрақұрылымыныц элементіне — тауарлық, қор биржасы, еңбек
Нарықтык экономиканың бой көтеруі нарықтық инфрақұрылым негізгі элементгерінің
— топтасқан тауарларды көтерме сауда жасау үшін сауда
— бағалы қағаздарды саудалау үшін қор биржасы;
— өндіріс құрал-жабдығы мен тұтыну заттарын сату
— акционерлік кәсіпорын мен бірлестікгер қаржысына құралған қоймалар,
— коммерциялык банктердің коммерциялык, несиелер арқылы қызмет жасауы,
— коммерциялық акдараттық орталықтар және кәсіпорындағы маркетинггік бөлімдер.
— жарнамалық сипаттағы қызмет үшін қүрылтайшылар;
— сервистік, ремонттық, консультациялық, банктік және қүқықтық
2. НАРЫҚТЫҢ МӘНІ, ҚЫЗМЕТІМЕН ҚҰРЫЛЫМЫ. НАРЫҚ - ТАУАРЛЫ-АҚША
В.И. Ленин нарық мәселесіне ерекше мән берген. ХІХ-шы
Дерективті-үлестіру жүйесін басқару кезінде нарык мәселесін ғылыми зерттеудің
Нарықтық теорші мен практикадағы мәнінін зор екендігіне карамастан
«Нарық — белгілі жүйе әрі айырбас нәтижесі мен
«Нарық — тауар айырбасының аясы, сатушы мен сатып
«Нарық — сатушы мен сатып алушы арасыидағы тауарды
Осы көзкарастын өрқайсында жеткілікті аргумент келтірілген және нарықтық
Бастау айырбас пен айналыс аясының қатынасынан басталмайды, ол
Нарық іс-әрекетінің саласын тек айырбаспен шектеу, оның бәсекелестікпен
Мемлекеттік — әміршілдік экономикадан басқасына өту экономиканы орталықтан
«Нарық — өзін-өзі реттеуші ұдайы Гендіріс жүйесі, барлық
Біздің ойымызша, бүл анықтамаға мына сездерді косуға болады:
Осыдан мынадай тұжырым жасауға болады: «нарық» ұғымын тар
Казіргі нарық күрделі жүйені қүрап, ол көптеген саладан
Kecme24-I
Әр түрлі белгісіне карай нарықты классификациялау:
№ Ұйымдық тұрғыдағы белгісі Құрылымдылык тұрғыдан белу
1 Территориялық Базар, биржа, аукцион, жәрмең-ке, аймақтық нарық,
2 Бәсекслестік сипат пен депгсйі тұрғысьшан Монополиялық, олигополия-лық,
3 Пропорционалдық деңгсйі тұрғысынан Баланстамған, баланстанбаған.
4 Салалық сипаты тұрғысынан Сала аралық, салалық, ішкі
5 Тауарды бағыттаү тұрғысынан Азык-түлік, азық-түлікгік емес, тағамдық
6
7 Заіщылыққа сай кслу тұрғысынан Жетілу денгейі тұрғысыман
8 Нарық субъектісі тұрғысынан Сатушы нарығы, тұтытушы нарығы.
Нарық - күрделі жүйе, оның қүрылымын әртүрлі белгілермен
Қазіргі ішкі нарык — түгел алып қарағандағы елдің
Экономикалық айырбастаудың ерекше түрі және жағдайымен байланыстырылық, терендеген
Бәсекелестік сипат пен денгейі тұрғысынан былай жіктейміз: а)
ә) олигополиялық нарықта азғана сатушылар іс-әрекет жасап, олардың
б) монополиялық бәсеке нарығы — еркін нарық (бәсекелестер
«Сатушы нарығы» және «сатып алушы нарығы» болып та
Атқарылып жатқан зандылықтарға сай көзқараспен нарықты былай жіктейміз:
Нарықты ірі тауар топтарына қарай — азық-түлік және
Кесте -2
Адамзат қызметінің аясына байланысты (өндірістік, өндірістік емес, қаржылық,
Адамзат қызметінің әрбір аясы ұлттық нарыктық жекелеген элементін
Кесте -3
НАРЫҚТЫҢ ҚЫЗМЕТТЕРІ
Нарық мынадай қызметгерді атқарады:
- ұдайы өвдіріс процесін үнемі қамтамасыз ететін реттеуші;
- экономикалық оқшауланған тауар өндіруші мен тұтынушылар арасын
- экономиканың жағдайы туралы объективті ақпарат көзі (барометрі,
- тауар мен еңбектің қоғамдық маңызын анықтау жөне
Нарықтың рөлі өте-мөте жалпы түрде оның қызметі арқылы
Нарық қызметінің кеп турлерінің ішіндегі ерекшесі реттеуші роль
Нарықтың келесі қызметі - ақпаратгық. Тауар бағасы мен
Нарықтық механизм «санациялык» (сауықтыру) қызметті де аткарады. Бәсекенің
Біздің нарық терең монополияланған. Нарықтағы барлық тауардың 50-70%
Нарықтың қажетгілеу кызметгеріне — тауардың қоғамдық маңызьш мойындау,
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен мен өз жұмысымды қортындылай келiп төмендегiдей тұжырым
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қазақстан Республикасының “Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау
Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 4 шiлдедегi "Жеке кәсiпкерлiктi
Битемiров К,Т. ҚР кәсiпкерлiк
11.Б. Исабеков. Кәсiпкерлiктi мемелкеттiк қолдау және дамыту бағдарламаларын
Сулейменов М.К. Прово и предпринимательство в РК.
Экономикалық теория негiздерi. Оқулық.- Алматы,
Климкин С.И. Предпринимательство в Республике
Предпринимательство: Учебник для вузов
Савченко В.Е. Государсвтенное предпринимательство в
1 Ленин В.И. Толык шығармалар жинағы. 3-том, 383
: Кулагин П. «Рынок в социалистической экономике» —
3
Тауар өндірушілер
Қазақстан Республикасының нарықтық экономиканы жетілдіру үрдістері
Нарықтық экономиканы реттеу әдістері
Нарық, оның қызметтері және қызмет ету қағидалары
Қазіргі нарық шаруашылық байланыстары мен экономикалық қатынастардың күрделі жемісі
Нарықтың инфрақұрылымы мәні және негізгі элементтері
Нарықтың атқаратын қызметтері, шарттары мен түсініктері
Нарық механизмінің мәні және ерекшеліктері
Нарықты зерттеу және сегменттеудің пәні мен әдістері
Тұтыну нарығы және экономикалық мазмұны