Экономиканы әртараптандырудың шетелдік тәжірибелері
ЖОСПАР
Кіріспе 3
І.Стратегиялық жоспарлаудың түсінігі мен мәні 4
II. Стратегиялық жоспар 2020-ны іске асыру мақсаттары
ІІІ. Стратегиялық даму жоспары 2020 жылға дейінгі 17
бағыттар және экономиканы әртараптандыру мен шетелдік тәжірибелер.
3.1 Стратегиялық даму жоспары 2020 жылға дейінгі 17
бағыттар және экономиканы әртараптандыру 17
3.2 Экономиканы әртараптандырудың шетелдік тәжірибелері. 24
Қорытынды 27
Кіріспе
Қазақстан Республикасында ұзақ мерзімді стратегиялық жоспарлар 10-15 жылдар
«Қазақстан-2030» стратегиясында жеті ұзақ мерзімді басымдық айқындалған: ұлттық
Стратегиялық жоспар-2010-ды іске асырылудың аяқталу мерзіміне қарай және
Әртараптандырылған экономиканың негізінде ел азаматтарының әл-ауқатын арттыру Стратегиялық
І.Стратегиялық жоспарлаудың түсінігі мен мәні
Көпшілік қауымға белгілі «Стратегия» термині, гректердің «Strategos» сөзінен
Стратегиялық жоспарлаудың мәні айқындалған, шекті қор көлемі бойынша
Стратегия дегеніміз ұйымның міндетті ісін орындауды және мақсатына
Стратегиялық жоспарлау дегеніміз басшы қабылдаған әрекеттер мен шешімдер
Қазіргі замаңғы түсінікте және мемлекеттік басқару, реттеу істерінде
Стратегиялық жоспарлау процесінде басқарушылық қызметтің 4 түрі көрініс
1) ресурстарды бөлу, олар үнемі шектеулі;
2) ресурстарды пайдалануды бағалау;
3) сыртқы ортаға бейімделу;
4) кәсіпорын қызметтері мен құрылымдық бөлімшелерін үйлестіру.
Стратегиялық жоспарлау тек макродеңгейдегі басты реттеу құралдары болып
Облыстың, қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайының бағалануы;
Жоспар кезеңіндегі облыстың миссиясы мен басты даму мақсаты;
Экономикалық дамуы;
Әлеуметтік дамуы;
Күтілетін нәтиже;
Қазіргі әлеуметтік-экономикалық жағдайдың бағалануы, облыстағы әлеуметтік-экономикалық дамуды сандық,
Стратегиялық жоспарды әзірлеу екі кезеңнен тұрады:
1) стратегиялық талдау;
2) стратегиялық жоспарлау.
Стратегиялық талдау – ішкі және сыртқы ортадағы процестер
- елдің дамуына әсер ететін ықтимал қауіптер мен
- проблемаларды анықтау және проблемаларға себеп-салдарлық талдау жүргізу;
- елді дамытудың мүмкін сценарийлерін талдау.
Стратегиялық жоспарлау – елдің серпінді бәсекелестік ортада тұрақты
Стратегиялық жоспарлау – оған жету жолында шешім қабылдау
Стратегиялық жоспарлаудың негізгі кезеңдеріне келесілер жатады:
1) фирма бағдарламасын (миссиясын) өңдеу;
2) фирма мақсаттарын анықтау;
3) фирманың ішкі ортасын талдау және бағалау;
4) фирманың сыртқы ортасын талдау және бағалау;
5) кәсіпорын дамуының стратегиялық альтернативаларын талдау.
Тұжырымдалған стратегияларды іске асырудағы негізгі талап, ол оның
Болашақ даму мақсаттар мен міндеттер жүйесін;
Халық шаруашылығының маңызды басым бағыттары мен олардың іске
Экономика өсуінің мүмкін қарқынын және негізгі макроэкономикалық пропорцияларды;
Экономикадағы құрылымдық өзгерістерді;
Ресурстық күштерді және олардың тиімділігін, пайдалану бағыттарын;
Сыртқы және ішкі экономикалық саясаттың негізгі бағыттарын;
Шаруашылық жүйесіндегі негізгі институционалдық өзгерістерді;
Ұзақ мерзімді стратегиялық жоспарлар бір-бірімен тығыз байланысқан төмендегідей
1) әлеуметтік-экономикалық жағдайдың талдауы;
2) әлеуметтік-экономикалық даму концепциясы;
3) негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер;
4) ұлттық бағдарламалар.
Елдің табыстылығы, түптеп келгенде, дұрыс әзірленген стратегиялық жоспарға,
- қоғамның әлеуметтік мәселелерін жоспарлау (әлеуметтік саясат, халықтың
- қоғам және табиғаттың қатынасын жоспарлау (табиғатты пайдалану
- ғылыми-техникалық прогрессті және заманауй технологияларды жоспарлау;
- ұлттық экономиканың құрылымын, пропорцияларын және қарқындарын жоспарлау
Стратегиялық жоспарлау басқару шешімін қабылдауға қажетті құрал болып
Стратегиялық жоспарлаудың өзіндік белгілері.
1. Стратегияны көпшілік жағдайда жоғарғы басшылар тұжырымдайды, және
2. Стратегиялық жоспар жеке бір ұйымға ғана емес,
3. Стратегиялық жоспар көлемді зерттеулермен және нақты деректкрмен
4. Стратегиялық жоспар фирманың айқындылығын, дербестілігін білдіреді,
5. Стртегиялық жоспарды жасағада, ұзақ уақыт бойы тұтастығын
II. Стратегиялық жоспар 2020-ны іске асыру мақсаттары
Қазіргі замаңғы түсінікте және мемлекеттік басқару, реттеу істерінде
Агроөнеркәсіптік кешен және ауыл шаруашылығы өнімдерін қайта
2015 жылға қарай экспорттың жалпы көлемінде аграрлық саланың
агроөнеркәсіптік кешендегі еңбек өнімділігі кемінде 2 есеге ұлғаяды
етті қайта өңдеу 27%-ға дейін, сүт — 40%-ға
Ауыл шаруашылығында суды тиімді пайдаланудың артуымен қатар, өсімдік
1 сурет -Ауыл шаруашылығы өнімдерінің жалпы шығарылмы
Қазақстан Республикасында ЖІӨ-нің ағымдағы бағасы 1995 жылы 992,5
Статистикалық мәліметтерге сүйенсек Қазақстанда Жалпы ішкі өнімі
2 сурет - Жалпы Ішкі Өнім көрсеткіштері
Экономикалық түрлері бойынша Жалпы Ішкі Өнім
Ағымдағы жаһандық дағдарыс әлемдік экономикада өзара байланыстың жоғары
2011 жылы сыртқы сауда айналымы 126 млрд. 156
3 сурет Сыртқы сауда айналымы
Импорт
(
КБК деректері бойынша)
Жекелеген елдердің әлемдік сауданың дамуын шектейтін және өңірлендіру
Қазақстанды индустрияландыру мынадай қағидаттарға негізделеді:
1) мемлекеттік және жеке меншік секторлардың рөлдерін нақты
2) компаниялар мен мемлекеттік органдардың қызметінің ашықтығын барынша
арттыру;
3) тауарлар сапасы және жұмыстар мен қызмет көрсетулердің
Елдің экономикалық мүдделерін қорғау мен жылжытудың сенімді жүйесін
Өзара сауданы дамыту, отандық өнімдердің бәсекеге қабілеттігін арттыру
Құрылыс индустриясы және құрылыс материалдарының өндірісі
Экономиканың өсуімен құрылыс қызметтері мен құрылыс материалдарына деген
Құрылыс саласындағы стратегиялық мақсаттар
2015 жылға қарай құрылыс материалдарының 80 %-ы ел
4 сурет- Құрылыс саласы
Құрылыс жұмыстарының жеке түрлері
Қазақстанда құрылысы аяқталмай қалған 44 үлескерлік нысан 2013
Көлік және телекоммуникациялар
Көлікті дамытудың негізгі бағыттары көлік инфрақұрылымының төрт негізгі
Темір жол көлігі
Темір жол саласын реформалау мемлекеттік реттеуді жетілдіруді, жеке
5 сурет - Көлік саласы
Темір жол көлігі саласындағы стратегиялық мақсаттар
2020 жылға қарай Қазақстан ішінде және одан тыс
темір жол көлігінің негізгі активтердің тозуы 40%-ға төмендейді
жүк поездарының темір жолдарының транзиттік учаскелердің бойымен қозғалудың
экспорттық өнімнің өзіндік құнындағы темір жол көлігімен тасымалдау
электрленген темір жол желілерінің үлесі жалпы темір жол
әрбір оператор үшін нарықтағы үлесі кем дегенде 7%
Қазақстан аумағы бойынша транзитті тасымалдаулардың көлемі екі есе
2013 жылға қарай "Жетіген—Қорғас» темір жол желісі салынады
темір жол көлігін басқарудың жаңа жүйесі енгізіледі
жүк және жолаушылар тасымалы саласында жаңа тариф саясаты
2012 жылға қарай "Өзен — Түркіменстанмен мемлекеттік шекара»
Стратегиялық жоспар-2020-ның стратегиялық мақсаттары мен нысаналы индикаторларына қол
Стратегиялық жоспар-2020 төменгі деңгейдегі бағдарламалық құжаттар арқылы жалпы
ІІІ. Стратегиялық даму жоспары 2020 жылға дейінгі
бағыттар және экономиканы әртараптандыру мен шетелдік тәжірибелер.
3.1 Стратегиялық даму жоспары 2020 жылға дейінгі
бағыттар және экономиканы әртараптандыру
Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары
Стратегиялық жоспар-2010 әзірленіп жатқан кезеңде әлемдік экономика өркендеу
Жаһандық экономиканың дамуын бағалау оны қалпына келтіру баяу
Экономиканы әртараптандыру мәселесі бүгінгі таңда ел экономикасы дамуының
Қазақстан экономикасын әртараптандыру мәселесі жаңашыл мәселе емес.Бұдан ерте,
Дағдарыстан туындаған минералды ресурстарға деген әлемдік бағаның төмендеуі
Еліміздің экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру аса маңызды шаралардың
Қазақстан шектес елдермен және басқа да мемлекеттермен өзінің
Қазақстан даму әлеуетін сақтап қана қоймай, жаңғыртудың сапалық
– адами әлеуеттің даму дәрежесінің, білім беру мен
сапасының жеткіліксіздігі;
– еліміздің демографиялық көрсеткіштерінің жеткіліксіз өсуі, атап айтқанда,
туудың төмендігі, өлім деңгейінің жоғары болуы және өмір
ұзақтығының жеткіліксіздігі;
– еліміздің бірқатар өңірлерінде халықтың денсаулығына қауіп төндіретін
экологиялық қолайсыз жағдай;
– Қазақстан экономикасының шикізатқа бағдарлануы, сондай-ақ оның бәсекеге
қабілеттілік және әртараптандырылу деңгейінің жеткіліксіздігі;
– білім мен экономика арасындағы байланыстың жеткіліксіздігі;
– индустриялық саланың технологиялық жарақтану деңгейінің төмендігі;
– өнеркәсіпте және ауыл шаруашылығында еңбек өнімділігі деңгейінің
төмендігі;
– әкімшілік жүйені реформалау, мемлекеттік қызмет көрсету сапасын
– ауылдық аумақтарды дамыту қарқынының кейін қалуы
селолардағы өмір сүру деңгейінің төмендігі;
– халықты сапалы ауыз сумен қамтамасыз етудің жеткіліксіздігі;
– қоғамдағы құндылықтар жүйесін қалыптастыруға мәдениеттің ықпал ету
деңгейінің жеткіліксіздігі;
– қоғамның бір бөлігінің сыбайлас жемқорлыққа және сыбайлас
Бұл проблемалар мен қиындықтарды еңсеруге болады және біз
Ойластырылған макроэкономикалық саясат жүргізу нәтижесінде 2020 жылға қарай
Бұл бағдарлама бойынша табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен
Түйінді бес бағыт мемлекет қызметіндегі басымдықтар болады:
1) дағдарыстан кейінгі дамуға дайындық;
2) инфрақұрылымды индустрияландыру мен дамыту арқылы әртараптандыруды жеделдету
3) болашаққа салынған инвестициялар — орнықты экономикалық өсуге,
4) халықты сапалы әлеуметтік және тұрғын үй-коммуналдық қызметтермен
5) ұлтаралық келісімді, қауіпсіздікті, халықаралық қатынастардың тұрақтылығын қамтамасыз
Экономиканы қалпына келтіруге дайындық үдерісінде Қазақстан оның бәсекеге
Екінші түйінді бағыт шеңберіндегі іс-қимылдар елді үдемелі индустрияландыру
Үшінші бағыт — болашаққа салынған инвестициялар — Қазақстанның
Төртінші түйінді бағыт — азаматтар үшін қызмет көрсету
Бесінші түйінді бағыт — ұлтаралық келісім, қауіпсіздік, халықаралық
Қазақстанның 2020 жылға дейінгі бес түйінді бағытының негізі
Атап айтар болсақ, экономиканың өсуі өнеркәсіп өндірісін өткен
Экономиканы әртараптандыруды қолдау үшін макроэкономикалық басқару Қазақстан шикізат
Әртараптандырудың басымдықтарының сатылары.
Бірінші сатыда (2010-2014 жылдар) отандық экономиканы үдемелі әртараптандыру,
Стратегиялық жоспар- 2020-ны іске асыру кезеңінде үдемелі индустрияландыру
- шикізат өндірістерінің кейіннен барынша жоғары қайта
- жер қойнауын пайдаланушылардың, ұлттық компаниялар мен
- шикізат секторына байланысты емес және көп жағдайда
- әлемдік экономикада кейінгі 15-20 жылда басым рөл
Екінші сатыда (2015-2019 жылдар) әртараптандырудың басым бағыттары мен
Тиімсіз жобаларға қарсы іс-қимыл экономиканы әртараптандыруды жеделдету
Ұлттық инновациялық жүйені құру шетелдік тәжірибені талдау әлемнің
әлемдік деңгейдегі университеттер құру және ҒЗТКЖ-ның озық жүйесін
қалыптастыру үшін университеттік ғылымды одан әрі дамыту;
гранттар жүйесі негізінде мемлекет үшін басым ҒЗТКЖ қаржыландыру.
Елдің индустрияландыру басымдықтарына сәйкес ҒЗТКЖ басымдықтарын айқындауды Қазақстан
шетел мамандарын қоса алғанда, сарапшыларды тарта отырып,
гранттарға өтінімдерді бағалаудың транспаренттік үдерісін енгізу;
ұлттық қажеттіліктерге бейімделген тиімді шетелдік технологияларды
қолдану.
Экономиканы әртараптандыру экономикалық әлеуеттің ұтымды аумақтық ұйымдастырылуын құру
6 сурет- Қазақстанның 2020 жылға дейінгі стратегиялық
3.2 Экономиканы әртараптандырудың шетелдік тәжірибелері.
Жалпы әртараптандыру – бұл экономикалық қызмет аясының кеңейтілуі,
Әртараптандыру мәселесін шешкен шикізатттық елдердің шетелдік тәжірибесін қарастыратын
Кытайды алатын болсақ, ұлттық валютаның долларға шаққандағы тұрақты
Ресей тәжірибесі. Ресейде әртараптандыру бойынша қандай шаралардың атқарылғандығын
Франциядағы мемлекеттік сектордың үлес салмағы – 30%-ға жетеді,
Парсы шығанағындағы мемлекеттер тәжірибесі. Парсы шығанағы мемлекеттерінде мұнайға
Алайда, батыс елдеріне қарағанда Қазақстан постиндустриалды трансформация жолына
австриялық модель – алдын-ала шикізаттық бағытты ұстанған, заманауи
мексикалық модель – әртараптандыру процестері бар болғанмен, мұнай
нигерия-венесуэлдық модель – әртараптандырудың аз үлесі және әлсіз
Қазақстан 2020 жылы әлемдік дағдарыстан біршама қуатты және
Қорытынды
Қортындылай келе XXI ғасырдың екінші онжылдығының басы күрделі
Қазақстанның 2020 жылға дейінгі даму стратегиясын тиімді іске
Қазақстанның 2020 жылға дейінгі даму стратегиясын тиімді іске
Инновациялық технологияларды енгізу, инфрақұрылымды дамыту, еңбек өнімділігін арттыру,
Әрбір қазақстандықтың өмірлік ұстанымдарының өзегінде бірлік, келісім, толеранттық
4
Стратегиялық жоспарлаудың түсінігі мен мәні
Инновациялық қызметтің пайда болуы мен даму маңызы
Индустриялық - инновациялық саясаттың басымдықтарын анықтау әдiстерi
Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік қызметі жайлы
Қазақстан өнеркәсібін әртараптандыру және одан әрі жаңартудың негізгі бағыттары
Қазақстан экономикасының құрылымын диверсификациялау
Күріш өндірісінің қазіргі жағдайы мен проблемасын талдау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ 2020 ЖЫЛҒА ДЕЙІНГІ СТРАТЕГИЯЛЫҚ ДАМУ ЖОСПАРЫ
Қазіргі таңдағы Қазақстанның инновациялық технологиясы
Қазақстан Республикасының индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған мемлекеттiк стратегиясы