Банктік тәуекелдің деңгейі

ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ БИЗНЕС ФАКУЛЬТЕТІ
МАКРО-МИКРОЭКОНОМИКА КАФЕДРАСЫ
БІТІРУ ЖҰМЫСЫ
БАНКТЕРДЕГІ ТӘУЕКЕЛДЕРДІ БАСҚАРУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ТӘУКЕЛДІ БАҒАЛАУ ӘДІСТЕРІ
Орындаған:
Ғылыми жетекшісі
Кафедра меңгерушісі
РЕФЕРАТ
Диплом жұмысының негізгі объектісі – Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі
Диплом жұмысын жазуда теориялық – методологиялық негіз ретінде шетел,
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, қорытындыдан және өзара
Кіріспе бөлімінде диплом жұмысын таңдаудағы көздеген мақсатым, тақырыптың өзектілігі,
Бірінші тарауда банктік тәуекелдерді басқарудың теориялық аспектілеріне аса маңызды
Ал екінші тарауда негізгі мәселе болып банктік тәуекелдерді басқару
Үшінші тарауда тәуекелдерді басқарудың шетелдік және отандық тәжірибесі көрсетіліп,
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ҚАРЖЫЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Тәуекел түсінігі, мәні және пайда болуы ...................................................
1.2 Қаржылық тәуекелдің жіктелуі ...................................................................
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ТӘУЕКЕЛДІ БАСҚАРУДЫҢ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ
2.1 Тәуекелді басқару процесстері және әдістері............................................
2.2 Қазақстан Республикасында тәуекелді басқарудың негізгі әдістері......
2.3 Қаржы жүйесіндегі тәуекел дәрежесін төмендету әдістері......................
3 БАНКТІК ТӘУЕКЕЛДЕРДІ БАСҚАРУДЫҢ ШЕТЕЛ
ТӘЖІРИБЕСІ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Тәуекел адам іс-әрекетінің кез-келген саласында көрініс табатын объективті оқиға
Тақырыптың өзектілігі. Кез келген кәсіпкерлік іс тәуекелмен байланысты, әсіресе
Бүгінгі таңда банктер операциялардың көптеген жаңа түрлерін атқаруда. Ол
Нарықтық жағдайда банктік тәуекелдер жоғары деңгейде болады. Сондықтан банктер
Диплом жұмысының мақсаты. Диплом жұмысын жазу барысында мен келесідей
Диплом жұмысының негізгі мақсаты – банктік тәуекелдер аясында банктік
Бұл мақсатқа жету үшін келесідей тапсырмаларды қарастырып өттім:
- банктік тәуекелдердің табиғаты мен пайда болу алғышарттарын, олардың
- шетел банктерінің тәжірибесінен банктік тәуекелдерді басқарудың негізгі әдістерін
- Қазақстанның екінші деңгейлі бактерінің іс-әрекетінде кездесетін тәуекелдердің түрлерін
1 ҚАРЖЫЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДІ БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Тәуекел түсінігі, мәні және пайда болуы
Тәуекелдің тұжырымдамасы адамзатқа ежелден-ақ таныс. Өйткені тәуекел біздің өміріміздің
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, банк үшін тәуекелді басқару ең
Тәуекел мен табыс деңгейлерінің арасындағы байланысты төмендегі суреттен көруге
Егер де банк өз қызметін бірінші бөлікте ұйымдастырса, мұндай
Ал, екінші бөлікте қызметін ұйымдастыратын банк өзіне тәуекелділікті
Банк өз қызметін үшінші бөлікте ұйымдастыратын болса, өзін қажетті
Банктің басқармасы тәуекелдің пайда болу көздеріне және пайда болу
Нарықтық тәуекел деп әр түрлі активтер құнының өзгеруіне тәуелді
Проценттік тәуекел – ағымдағы проценттік тәуекелдің өзгеруімен байланысты тәуекелдің
Валюталық тәуекел – валюта бағамының өзгеруімен байланысты тәуекелдің түрі.
Инвестициялық тәуекел – қор нарығындағы өзгерістермен байланысты тәуекелдің түрі.
Сурет 2. Банктік тәуекелдердің пайда болу көздері
2. Контрагент тәуекелі немесе несиелік тәуекел – контрагенттің өз
3. Басқару немесе менеджмент тәуекелі. Ол мыналардан тұрады:
Оперативтік тәуекел – банктің кейбір функцияларымен байланысты тәуекелді айтамыз.
Стратегиялық тәуекел – банк қызметінің дұрыс ұйымдаспауымен немесе жіберілген
Тәуекел дәңгейіне әсер ететін факторларды ішкі және сыртқы деп
Жоғарыда келтірілген факторлар келесі жиі кездесетін банктік тәуекелдердің пайда
Өтімділік тәуекелі активтерді тез арада ақшаға айналдыру немесе міндеттемелерді
Проценттік тәуекел нарықтағы процеттік ставканың ауытқуымен байланысты.
Несиелік тәуекел қарыз алушының өз міндеттемелерін орындамауымен байланысты.
Нарықтық немесе инвестициялық тәуекел бағалы қағаздардың мүмкін болатын құнсыздануымен
Саяси тәуекел мемлекеттегі саяси жағдайдың тұрақтылығымен сипатталады.
Валюталық тәуекел валюталық бағамның жоспарланған деңгейден ауытқуымен байланысты.
Операциондық тәуекел төлемдерді жүргізу барысында немесе мәліметтерді электрондық өңдеу
Экономикалық тәуекел өндіріс салаларында және қаржы нарығындағы болатын жағымсыз
Келеңсіз жағдай тәуекелі табиғи апаттармен немесе төтенше жағдайлармен байланысты
1.2 Банктік тәуекелдердің жіктелуі
Банк өзінің іс-әрекеттері нәтижесінде тәуекелдердің сан алуан түріне ұрынады.
Осылайша банктік тәуекелдердің түрлерін жіктеу мақсатында тәуекелдерді мына элементтер
коммерциялық банктің түрі мен мамандану саласы;
банктік тәуекелдің пайда болу немесе ықпал ету аясы;
банк клиенттерінің құрамы;
тәуекелділікті есептеу әдістері;
банктік тәуекелдің деңгейі;
тәуекелді уақыт тұрғысынан үлестіру;
тәуекелді есепке алу сипаты;
банктік тәуекелді басқару мүмкіндігі.
1. Коммерциялық банктердің түрлері немесе мамандану саласы. Қазіргі кезде
Маманданған банктердің қызметі белгілі бір қызметті көрсетумен байланысты болып
Сурет 3. Коммерциялық банктердің мамандануына байланысты жіктелуі
2. Банктік тәуекелдердің пайда болу немесе ықпал ету аясы.
Банктік тәуекелдердің пайда болу немесе ықпал ету аясына сәйкес
Сурет 4. Банктік тәуекелдердің ықпал ету аясы
Ал, қазақстандық экономистер ішкі және сыртқы тәуекелдерді жоғарыдағы кестеге
Сурет 5.Қазақстандық банктік тәуекелдер
Мұндағы негізгі ерекшелік сыртқы тәуекелдердің басқарылатын және басқарылмайтын деп
3. Банк клиенттерінің құрамы. Клиенттің құрамына байланысты әр банк
Сурет-6. Банк клиенттерінің құрамы
Кәсіпорынның көлеміне байланысты клиенттерді кіші, орта және ірі деп
Меншікке қатысына байланысты банктің клиенттері немесе кәсіпорындар мемлекеттік, жеке,
4. Тәуекелді есептеу (талдау) әдістері. Тәуекелді талдау арқылы банк
Сурет 7. Тәуекелді есептеу(талдау) әдістері
Тәуекелді талдау кезінде бір бірімен тығыз байланысты екі әдісті
5. Банктік тәуекелдің деңгейі. Банктік тәуекелдің деңгейі оқиғаның болу
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің 2002 жылдың үшінші шілдесінде бекіткен
6. Тәуекелді уақыт тұрғысынан үлестіру. Нарық жағдайында тәуекелдерді уақыт
Сурет 8. Банктік тәуекелдерді уақыт тұрғысынан жіктеу.
Уақыт тұрғысынан қарастырсақ тәуекелдер ағымдағы, келешектегі және бұрынғы деп
7. Тәуекелді есепке алу сипаты. Есепке алу сипатына байланысты
8. Банктік тәуекелдерді басқару мүмкіндігі. Басқару мүмкіндігіне байланысты тәуекелдер
1.3 Банктік тәуекелдерді басқарудың теориялық негіздері
Банк үшін тәуекелдерді басқару өте маңызды болып келеді. Стратегиялық
Тәуекелдің жоғары деңгейімен сипатталатын банк қызметтерінің түрлерінде банк табысқа
Банктік тәуекелдерді басқару жүйесі нақты шаралар арқылы жүзеге асады.
диверсификация;
нәтижелер туралы қосымша ақпараттарды алу;
лимиттеу;
өзін-өзі сақтандыру;
хеджирлеу;
сапаны басқару.
1. Диверсификациялау арқылы банктік операциялардың бір түріне байланысты тәуекелділікті
Тартылған қаражаттың диверсификациясы:
мерзімі бойынша;
тартылу түрлері бойынша (заңды тұлғалардың депозиттері, жеке тұлғалардың депозиттері,
тартылу көздері бойынша (сала, клиенттердің топтары бойынша);
қолданылатын құралдардың диверсификациясы: активтер портфелінде төлем құралдары көп болу
қалыптастырылған портфельдің диверсификациясы:
мерзімі бойынша: көбінесе ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді болып
қарыз алушылар бойынша: ссудалық портфельде қарыздың аз мөлшерде бірақ
2. Сақтандыру. Мейлінше, тәуекел деңгейі бар банк активтерінің барлық
3. Хеджирлеу. Қаржылық құралдарды сату-сатып алу бойынша ашық позициялар
4. Өзін-өзі сақтандыру. Банктің ссуда бойынша үмітсіз қарыздарды есептен
5. Лимиттеу – банктік тәуекелдерді шектеу мақсатымен партнерлар, құралдар
әр контрпартнерлармен операциялар бойынша лимиттер;
әр құрал, актив түрі, нақты бөлімше немесе дилерге лимиттер;
бір қарыз алушыға минималды қарыз мөлшері;
баланстан тыс міндеттемелердің минималды мөлшері;
келесі күнге қалдыруға мүмкін ашық позицияның минималды мүмкін мөлшері;
банктің әр бөлімшесі, әр құралы, әр позициясы бойынша пайда
6. Нәтижелер мен таңдаулар туралы қосымша ақпараттарды алу практикада
банктің клиенттері, банктің қауіпсіздік бөлімшесінің материалдары және мерзімді басылымдар
Блумберг, Телерейтер, Рейтер, Интернет сияқты маманданған фирмалардан электрондық және
7. Сапаны басқару – тәуекелді басқарудың қазіргі уақытқа ең
Несиелік тәуекелді басқару. Банк үшін несиелік тәуекелді басқарудың маңызы
Банктердің несиелік тәуекелі негізінен екі тәуекелден тұрады: несиелік тәуекел
Несиелік тәуекел немесе негізгі соманың қайтарылмау тәуекелі келесідей өндірістік
Банктегі несиелік тәуекелдің деңгейі келемідей факторларға байланысты:
Ұзақ мерзімді приоритеттердің болмауы немесе банктің несиелік саясатының жиі
Банктердің жаңадан пайда болған клиенттерінің арасында несиенің үлкен бөлігін
Жағымсыз конъюнктуралық өзгерістермен сипатталатын географиялық аймақтар мен салалардағы банк
Қамтамасыз етілмеген несиелер, күмәнді несиелер, қаржылық жағдайы нашар клиенттерге
Нарықтың жаңа сегменттеріндегі банк іс-әрекетінің тығыздығы.
Әр банк өзінің несиелік саясатын жеке құрастырады. Сондықтан да,
Потенциалды қарыз алушыны алдын ала талдау келесідей тексеру кезеңдерінен
Қарыз алушының әрекет қабілеттілігін тексеру. Әрекет қабілеттілігі мемлекеттік тіркеу
Қарыз алушының репутациясын тексеру, яғни қарыз алушының партнерлармен және
Кәсіпорынның меншікті капиталының көлемі. Дамыған мемлекеттерде қарыз алушы жоспарланған
Нарықтық конъюнктураның жағдайы. Ұзақ мерзімді несиелендіру кезінде банк қарыз
Міндетті түрде қарыз алушының негізгі қаржылық коэффиценттері анықталады және
Несиелендіру процесінің екінші кезеңі клиент іс-әрекетінің тиімділігін периодты тексерумен
Жылдық, кварталдық және айлық қаржылық есептері;
Товарлы материалдық қорлардың, дебиторлық және кредиторлық қарыздардың құрылымдары немесе
Қарыз алушының өндірген өнімінің өткізілу дәрежесіне талдау жасау;
Қарыздың толығымен өтелуіне дейін қарыз алушының ақша қозғалысын талдау.
Үшінші кезеңде қарыз алушы несиені өтейді. Жоғарыда айтылып өткен
Несиелік тәуекелді басқарудың тәжірибеде ең көп тараған тәсілдеріне мыналарды
Банк, клиент іс-әрекеті туралы статистикалық ақпараттарды талдау арқылы қарыз
Қарыз алушының жеке басының ерекшеліктерін ескере отырып тәуекелдерді бағалау;
Қарыздың нақты сомасы мен қайтарылу мерзімін анықтау;
Несиені сақтандыру;
Қайтарылмаған қарыздарға байланысты арнайы резервтер құру;
Тәуекел деңгейі жоғары болса, қарыз беруден бас тарту;
Несиелік тәуекелді диверсификациялау;
Несие беруге байланысты келісім шартты заңға сәйкес құрастыру.
Несиелік процесс кезінде қарыз алушының несие қабілеттілігі мен төлем
қаржыландыру бағытын талдау;
несиені өтеу кезеңдерін талдау;
тәуекелдерді талдау;
менеджмент деңгейін талдау;
қаржылық түрақтылығын талдау: коэффиценттерді талдау және ақша қозғалысын талдау;
кепілдіктің жеткіліктік дәрежесін талдау.
Несиелік тәуекелді бағалаудың қорытынды нәтижелері болып мыналар табылады –
Несиелік тәуекел бойынша жеке бір операция бойынша күтілетін шығындардың
EL = CE*PD*SL, мұндағы:
EL – күтілген шығындар;
CE – тәуекелмен байланысты сома;
PD – дефолттың ықтималдығы;
SL – дефолт кезіндегі шығындардың көлемі.
Несие беруге байланысты күтілмеген шығындар сомасы:
UEL = CE*SL
UEL – күтілмеген шығындар;
CE – тәуекелмен байланысты сома;
SL – дефолт болған жағдайдағы шығындар.
Әлемдік тәжірибеде несиелік тәуекелді бағалаудың екі негізгі әдісі бар.
несиелік инспекторлар
мен сараптаушылардың субъективті қорытындысы;
автоматтандырылған скоринг жүйесі.
Скоринг математикалық немесе статистикалық модель болып табылады. Осы модельдың
Проценттік тәуекелдерді басқару. Проценттік тәуекелдер дегеніміз – тартылған қаражаттар
Жалпы қарастырсақ, банк ісінде көп қолданылатын пассивтер мен активтерді
Проценттік тәуекелдерді басқарудың мынадай құралдар қолданылады:
проценттік тәуекелдерді сақтандыру;
несиені өзгермелі проценттік ставкамен беру;
FRA (Forvard Rate Agreement) операцияларын жүргізу.
Валюталық тәуекелдерді басқару. Валюталық тәуекелдер - әр түрлі бағам
Валюталық тәуекел әр банкте әр түрлі әдіспен басқарылады. Банктер
шетел мемлекеттеріне байланысты лимиттер;
клиенттермен жүргізілетін операциялар бойынша лимиттер;
әр дилерге байланысты лимиттер;
шығындарға байланысты лимиттер.
Өтімділік тәуекелін басқару. Өтімділік тәуекелі банк өзінің қысқа мерзімді
Өтімділік тәуекелінің деңгейі пассивтер есебінен қаржыландырылатын өтімділігі жоқ активтер
Дүние жүзілік тәжірибеде өтімділікті басқаруға байланысты бірнеше әдістер қалыптасқан.
«Жалпы қор» әдісінің мазмұны: ресурстардың қалыптасу көздеріне қарамастан пассивтер
«Банк ішіндегі банктер» әдісіне сәйкес банктер тарапынан пассивтерді бөлу
Өтімділік кризисі банктің банкроттыққа ұшырауына дейін пайда болады. Ол
несиелік және проценттік тәуекелдерді тиімді басқару;
өтімді активтердің жеткіліктігін қамтамасыз ету;
баланстан тыс міндеттемелерді (кепіл, несиелік желі, овердрафт) жоспарлау және
қызметкерлер арасында банктің қаржылық жағдайы туралы ақпараттарды құпияда сақтау;
банктің кез-келген уақытта нарықтан қарыз алу үшін жоғары репутациясын
Өтімді активтердің жеткіліктігін қамтамасыз етудің мынадай тәсілдері бар. Өтімділікті
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙЛІ БАНКТЕРІНДЕГІ ТӘУЕКЕЛДІ БАСҚАРУ ПРОЦЕСІН
2.1 Екінші деңгейлі банктерде тәуекелдерді басқаруды ұйымдастыру шаралары
Қазіргі кезде банктік өнімдер, әсіресе несиелеу қызметтері экономикалық дамудың
Осыған байланысты қазақстандық банктер үшін несиелік тәуекелді басқару ең
Несиелік тәуекелді басқарудың негізгі тетіктері банктің жүргізетін ішкі саясатымен
Тиімді несиелік саясат несиелік тәуекелді басқарудағы құралдардың бірі болып
Шет ел әдебиеттерінде «несиелік саясат» несиелік саясат пен оны
Банктегі несиелік саясаттың қажеттілігі несиелік ресурстарды инвестициялау, несиелік процесті
Банктің несиелік саясаты міндетті түрде несиелік тәуекелдердің пайда болу
Банктің несиелік саясаты банк қызметкерлерінің несиелеу объектілерін клиенттің несие
Қазақстандық банктердің несиелік саясатында көрініс табатын негізгі параметрлер мыналар
Заңды және жеке тұлғаларға несие беру шарттары;
Банк қызметкерлеріне несие беру шарттары;
Несиелік комитеттің қызметтері мен өкілеттігі, ұйымдастырушылық құрылымы;
Берілітін несие көлеміне қойылатын шектеулер;
Несиелік шарттарды рәсімдеу.
Коммерциялық банктердің несиелік саясаттарының мақсаттары мен міндеттері көбінесе бірдей
Қазақстандың банктерде несиелік тәуекелдерді басқару келесідей ұйымдастырушылық шараларды қолданудың
банктің несие портфелінің диверсификациясы;
несиелерді сақтандыру;
несиелердің қайтарылуын қамтамасыз ету немесе кепілзат;
провизияларды (резерв) құру;
қарыз алушының несие қабілеттілігін талдау.
Банктің несие портфелінің диверсификациясы дегеніміз бір тұлғаға берілетін қарыз
Тәуекелдерді топтау елдің белгілі бір аймақтарын немесе экономиканың бөлек
кәсіпкерлік іс-әрекеттер саласының даму дәрежесі;
тәуекелдердің аймақ бойынша деңгейлері;
қарыз алушыларды бірдей несие қабілеттілік дәрежесі бойынша
несиелік тарихының мерзімі бойынша.
Осы сипаттамалар бойынша банк тәуекелдердің деңгейлерін топтайды. Диверсификация тәуекелді
1) Несиені рационалдау – несиенің көлеміне, мерзіміне, проценттік ставкалардың
Кесте 1. Бір қарыз алушыға шаққандағы тәуекелдің ең жоғарғы
Бір қарыз алушығы шаққандағы тәуеклдің ең үлкен мөлшері Бір
банкпен ерекше қатынастағы клиенттер
басқа қарыз алушылар 10 %
25%
2) Өтімділік тәуекелін шектеу мақсатында банк жеке сегмент бойынша
3) Несиеге байланысты алынатын кепілзат бойынша диверсификация. Мұнда кепілдіктер
4) Несие бойынша әр түрлі сыйақыларды қолдану;
5) Несие портфелін мерзімі әр түрлі несиелер бойынша диверсификациялау.
Кесте 2. Несиелерді мерзіміне байланысты қойылатын шектер
Несиенің сипаттамасы Несиенің шекті мерзімі
1. Кәсіпорынның айналым капиталын өтеу үшін 1,5 жылға дейін
2. Жеке тұлғаларға берілетін тұтыну несиелері 5 жылға дейін
3. Банк қызметкерлеріне берілетін несие 5 жылға дейін
4. Жалақы үшін берілетін несие 2 айға дейін
5. Инвестициялық қаржыландыру 2 жылға дейін
6. Банкаралық несие
- қысқа мерзімді несие
- орта мерзімді несие
- ұзақ мерзімді несие
1 жылға дейін
1 жылдан 3 жылға дейін
3 жылдан жоғары
7. Ломбардтық несие 1 айға дейін
8. Лизинг 5 жылға дейін
Несиелік портфельді дұрыс диверсификациялау банктік тәуекелдерді сақтандырудың ең тиімді
Тәуекелдерді басқарудың келесі бір әдісі тәуекелдерді сақтандыру болып табылады.
Біздің мемлекетімізде несиені сақтандыру 1990 жылдан бастап екі бағытта
1) несиенің қайтарылмауын сақтандыру. Мұнда сақтандырушы ретінде несие беретін
2) өтелмеген несие бойынша қарыз алушының сақтандыру міндеттемесі. Мұнда
Қазіргі уақытта қазақстандық екінші деңгейлі банктердің көбісі сақтандыру компанияларының
Сақтандыру нарығына бірнеше жылдар бойы талдау жасаудың нәтижесінде мынандай
Тәуекелдің деңгейін төмендетудің классикалық әдісі кепілзат, яғни шығындардың орнын
Кепіл қарыз алушының банк алдындағы өзміндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз ету
Кепілзатқа байланысты шарт банк пен клиент арасында рәсімделеді. Клиенттің
Шет елдік банк тәжірибесінде товарлы материалдық құндылықтарды кепілге алу
Несиенің қайтарылуын қамтамасыз ету формасы ретінде бағалы қағаздар мен
Несиенің қайтарылуын қамтамасыз етудің тағы бір формасы кепілдік пен
Тәуекелдің деңгейін төмендетудің келесі әдісі резервтеу немесе провизия құру
Банк өз ресурстарын экономика саларына жұмсау арқылы резервтер құрау
Нормативтік әдіс бойынша резервтерді құрастыру барысында коэффиценттер қолданылады және
1. Есептік несиелер;
2. Резервтік қорға аударымдардың ең жоғары мөлшері;
3. Ағымдағы жылдың соңында банк тарапынан өтелетін несиелердің жалпы
4. Ағымдағы жылда өтелген несиелердің сомасы;
5. Түзету коэффиценттері 2-5;
6. Резервтік қорға түзетілген аударымдардың ең жоғарғы мөлшері;
Эмпирикалық әдіспен қорға аударымдарды есептеу барысында келесі факторлар есепке
Берілген несиелердің нақты сомасы;
Ағымдағы жылда банк тарапынан өтелетін несиелердің жалпы берілген несиелердің
Ағымдағы жылда резервтік қорға жіберілген аударымдардың ең жоғарғы мөлшері;
Ағымдағы жылдың соңында банк тарапынан өтелетін несиелердің жалпы нақты
Ағымдағы жылдың соңына банк тарапынан өтелетін несиелердің жалпы сомасы;
Түзету коэффиценттері 3-6;
Резервтік қорға түзетілген аударымдардың ең жоғарғы мөлшері.
Кейбір жағдайларда клиенттің несие қабілеттілігі клиентке байланысты емес факторларға
1 кезең – коммерциялық тәуекелдің деңгейін төмендетуге арналған резерв;
2 кезең – мемлекеттік тәуекелдің деңгейін төмендетуге арналған қосымша
Банктің несиелік іс-әрекетіне байланысты резервтердің құрылуы 23.05.97 жылғы №218
Кесте 3. Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің баланстан тыс
Несиелер Резервтің көлемі (негізгі қарыздан % ретінде) Резерв
1. Стандартты активтер 0 -
2. Субстандартты активтер және баланстан тыс міндеттемелер 5
10 Есептелген проценттерді уақтылы өтеген жағдайда;
Есептелген проценттерді кешіктіріп өтеген жағдайда;
3. Қанағаттанарлықсыз активтер мен баланстан тыс міндеттемелер 20
25 Есептелген проценттерді уақтылы өтеген жағдайда;
Есептелген проценттерді кешіктіріп өтеген жағдайда;
4. Күдікті тәуекелі жоғары активтер мен баланстан тыс міндеттемелер
5. Үмітсіз активтер мен баланстан тыс міндеттемелер. 100 Кез-келген
Қазақстанның екінші деңгейлі банктерінде мұндай провизиялардың көлемі өте жоғары
Кестеде көрсетілген мәліметтерге қарап келесідей тұжырымдамаға келуге болады. Қазақстан
Кесте 4. Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінде несиелік тәуекелдің
(млн теңге)
Банктер
Несиелер Резервтер Резервтер/несие ( %)
01.01.02 01.01.03
1.01.02 1.01.03 сомасы (%)
Казкоммерцбанк 35 32 8289,1 60,1
Халық банк 17 13 1566,1 11,3
ТуранАлемБанк 11 18 1890,2 13,7 1568,3
ЦентрКредитбанк 6 5 486,6 3,6
Басқалары 31 32 1539,2 11,3
Барлығы 100 100 13772,1 100
Басқа банктерге қарағанда Казкоммерцбанктің несиелік портфелінің көлемі жоғары болып
Тәуекелдің деңгейін төмендетудің тағы бір әдісі клиенттің несие қабілеттілігіне
Тапсырылған құжаттарды үйрену барысында банк қарыз алушының алған несиесін
І кезең. Қарыз алушының несиелік қабілетін талдау кезеңі.
Қарыз алушының несиелік қабілеті — қарыз алушының алған несиесі
Қарыз алушының несиелік қабілетіне талдау жасау барысында мынадай факторлар
Несиеге қатысты қабілеттілігі. Қарыз алушыға несиені бере отырып, қарыз
Қарыз алушының іскерлік беделі. Несиелік мәмілеге тиісті бедел
Табыс алу кабілеті. Банк қарыз алушының несиені қайтаруға жеткілікті
Қарыз алушының табыс алу қабілетін анықтау барысында сату көлеміне,
ІІ кезең. Несиелік және кепіл туралы келісімшарт жасасу. Қазіргі
Несиелік келісім шарт екі жақтың өзара міндеттемелерін және жауапкершіліктерін
несиелеу мақсаты және объектісі;
несиенің мөлшері;
несиені беру мерзімі және қайтару шарттары;
несиені қамтамасыз ету формасы;
несие үшін төленетін сыйақы мөлшерлемесі;
несиенің қозғалысын және клиенттің қаржылық жағдайын
несиелеу процесіндегі банктің бақылау қызметі.
Несиелік келісім шарттың мазмұнын келісуші жақтардың өздері анықтайды.
Несиелік қатынастарды ұйымдастыру тәжірибесінде кепіл туралы келісімшарттың орны ерекше.
Кепіл затына: заттар, бағалы қағаздар, басқа да мүліктер жатады.
Материалдық зат мазмұнына қарай кепіл заттары мынадай топтарға бөлінеді:
Клиенттің мүліктерінің кепілі, тауарлы-материалдық құндылық-тар кепілі:
а) шикізаттар, материалдар, жартылай өнімдер кепілі;
ә) тауарлар және дайын өнімдер кепілі;
б) валюталық бағалар (нақты валюталар), алтыннан жасалған
в) басқа да тауарлы-материалдық құндылықтар кепілі;
бағалы қағаздар (вексельдер) кепілі;
сол банктегі депозиттер кепілі;
жылжымайтын мүлік кепілі (ипотека).
2. Мүліктік құқықтар кепілі:
жалгерлік құқық кепілі;
автолық құқық кепілі;
жерге қққық кепілі.
Кепіл туралы келісімшартта мынадай мәселелер қарастырылады:
келісімшарт жасасушы тараптар туралы мәліметтер;
келісімшарт заты;
кепіл берушінің құқықтары мен міндеттері;
кепіл ұстаушының құқықтары мен міндеттері;
талап ету құқықтары;
кепілге қойған мүлікті
кепілге қойған мүліктің бұзылуына байланысты тәуекел
тараптардың жауапкершіліктері;
ерекше шарттар;
дауларды шешу;
басқа шарттар.
Кепіл туралы келісімшарт жасасушылардың заңды мекен жайы мен
III кезен. Несие беру кезені. Бұл кезең ағымдық шот
Несиенің көлеміне байланысты әр түрлі берілу тәсілдері болады. Біріншісі
Несиенің мөлшері оны беру барысында несиелеу ережелеріне сәйкес анықталады.
IV кезең. Несиені қайтару және оған сыйақы төлеуіне бақылау
Несиенің берілуі сияқты несиені қайтарудың бірегей жасалған үлгісі жоқ.
Іс жүзінде несиені қайтарудың төмендегідей көптеген варианттары болады:
мерзімді міндеттемелер негізінде депозидтың қайтарылуы;
меншікті қаражаттардың жинақталуының және несиеге деген есеп
алдын ала белгіленген сома негізінде жүйелі түрде қайтарылуы;
түскен түсімді бірден несиелік қарызды жабуға есептеу;
несиенің қайтарылу мерзімін созу;
мерзімі өткен қарызды «Мерзімі өткен несиелер» шотына аудару;
банк резерві есебінен мерзімі өткен несиелерді шегеру.
Несиелік қарызды қайтару туралы қарастырылган варианттар бұл процесті мынадай
Қайтаруына қарай:
несиені толық қайтару;
несиені жартылай қайтару.
Қайтару жиілігіне қарай:
несиені бірден қайтару;
несиені бөліп-бөліп қайтару.
Қайтарды жүзеге асырылу уақытына қарай:
несиені жүйелі түрде қайтару;
несиені эпизодтық қайтару.
Қайтару мерзімдеріне қарай:
несиені мерзімді қайтару;
несиенің уақытын созып қайтару;
несиенің мерзімін өткізіп барып қайтару;
несиені мерзімінен бұрын қайтару.
Қайтару көздеріне қарай:
клиенттің меншікті қаражаттары;
жаңа несиені пайдалану;
кепіл берушінің шотынан шегеру;
басқа кәсіпорын шотынан түскен қаражаттар;
бюджеттік түсім және т.б.
Несиенің қайтарылуын арнайы құжат арқылы жасауға да, жасамауға да
Несиенің қайтарылуына бақылау жасау үшін банкте несиелер бойынша мерзімді
Сыйақы мөлшері оны төлеу мерзімі және тәртібі, сондай-ақ оларды
Пайызды есептеу барысында шартты түрде айдағы күндер саны —
Банк несиелік келісімшарттың орындалуына, қарыз алушының алған несиені пайдалануына
Несиелік келісімшартқа байланысты өз міндеттемелерін орындамаған жағдайда банк қарыз
Несиелеу процесіне жасалатын бақылау, банктің несиелік портфелін мерзімді түрде
Кез келген банктің қызметінің табыстылығы банктің берген несиелерінің сапасына,
Несиелік тәуекел — қарыз алушының банктен алған несиесі бойынша
Несиелік тәуекелді басқару жүйесінің негізгі элементтеріне жататындар:
несиелік қызметті ұйымдастыру;
лимиттерді белгілеу;
несиелік ұсынысты бағалау
несиелік қабілетін бағалау;
несиелік тәуекел деңгейіне байланысты несиелерге рейтинг қою және белгіленген
несиелер бойынша мүмкін болатын зияндарды есепке ала
отырып, сыйақы мөлшерлемесін анықтау;
несиелік шешімдерді қабылдау барысында кұзіретті бөлу несиелерді авторизациялау;
несиелік мониторинг;
несиелік портфельді басқару;
проблемалық несиелерді қалпына келтіру.
Кез келген банктік несие белгіленген мөлшері шегінде (лимит) беріледі.
Қарыз алушыға берілетін несиенің мөлшері әр түрлі жағдайларға байланысты
Екіншіден, несиенің мөлшері экономикалық жағдайларға байланысты сонын ішінде:
қарыз алушының төлем айналымындағы алынған шамасына;
несиені қамтамасыз ететін нақты тауарлы-материалды бағалылар
маржа деңгейіне;
несиелік тәуекел дәрежесіне және банктің клиентке деген сенім дәрежесіне;
банкте бар ресурс көлеміне және т.б.
Несиелерді авторизациялау — несиелік тәуекелді төмендету мақсатында жүргізілетін анықтамалар
Несиелік мониторинг — несие бойынша туындайтын мәселе жағдайында, қарыз
Несиелік портфельді басқару — бұл банк қабылдауға дайын болып
Несиелік портфельді басқаруды іске асырудың ортақ алғышарттарына жататындар.
- нақты қарыз алушылар мен олардың топтары үшін
несиелеудің ішкі банктік лимитін белгілеу;
несиелік рейтингпен байланысты болатын жекелеген қарыз
алушылардың тәуекел деңгейін көрсететін несиелік тәуекелді
талдау формасын жасау;
әр түрлі салалар бойынша несиелеуді диверсификациялау;
төменгі тәуекел деңгейі бар ең маңызды салаларды анықтау;
несиеге баға белгілеу саясатын дайындау.
Несиелеу лимиттерін белгілеу - несиелік портфельді құруга бақылау
Проблемалық несиелерге:
несиелік келісімшартта көрсетілген уақытта қайтарылмаган, уақыты кешіктірілген және қосымша
сақтандыру, кепілхат немесе кепілдемемен қамтамасыз
етілген несиелер бойынша сақтандыру компанияларының кепіл хатты және кепілдеме
несиелерге есептелетін пайыздқң несиелік келісімшартта
көрсетілген күннен 30 күн өткенге дейін қайтарылмаған несиелер жатады.
Сондай-ақ проблемалық несиелерге қарсы шараларға мыналар жатады:
қарыз алушының қызметін қайта қарау
несиені қайтару кестесін өзгерту;
пайыз (сыйақы) төлеу тәртібін өзгерту.
Несие үшін төлейтін сыйақы (мүдделендіру) мөлшерлемесі - несиенің бағасын
Клиенттің несие қабілеттілігі туралы ақпаратты банк клиенттің балансынан, қаржылық
Осылайша қазақстандық банктер үшін тәуекелдерді басқару өте маңызды болып
2.2 «ТуранАлемБанк» Акционерлік Қоғамындағы тәуекелдерді басқару процесін талдау
Банктердің іс-әрекеті тәуекелмен байланысты болып табылатыны белгілі. Әр банктің
Кез келген банкте сияқты, «ТуранАлемБанк» АҚ-да тәуекелдердің барлық түрлері
Активтік операциялардың ішінде ең маңыздысы несиелік операциялар болып табылады.
біріншіден, бұл тәуекелдің түрі банктің кез келген іс-шараларында кездеседі;
екіншіден, бұл тәуекел әр түрлі формада кездесетіндіктен оны басқару
«ТуранАлемБанк» АҚ-да несиелік тәуекелді басқарудың икемді жүйесі қалыптастырылған. Несиелік
несиені басқаруды ұйымдастыру шаралары;
несиенің мерзімі және көлемі бойынша несиелеуге банк тарапынан шектеулер
несиелік комитетте несиеге деген сұранысқа сараптама жұмыстарын жасау;
несиені авторизациялау процесі;
несиелік тәуекелді бақылау;
несиенің қайтарылуын қамтамасыз ету.
Несиелік тәуекелден сақтану мақсатында банктер провизия құрады. Несиелік тәуекелге
Кесте 5. «ТуранАлемБанк» АҚ-ң шығындарының орнын толтыру резервтерінің
1 Стандарты 0-2%
2 Күмәнді – 1-ші категория 5%
3 Күмәнді - 2-ші категория 10%
4 Күмәнді – 3-ші категория 20%
5 Күмәнді – 4-ші категория 25%
6 Күмәнді – 5-ші категория 50%
7 Үмітсіз 100%
«ТуранАлемБанк» АҚ-мында несиелік тәуекелдерге байланысты банктік шығындардың орнын толыруға
Провизия барлық активтер мен міндеттемелерге жеке шоттарда есептеледі. Кестеде
Кесте 6. «ТуранАлемБанк» АҚ-ның 2003-2004 жылдардағы несиелік портфелінің жіктелуі.
мың тенге
Жіктелуге байланысты категориялар 01.01.03 01.01.04 Ауытқу (+/-)
Міндет-темелер үлесі % Міндет-темелер үлесі %
Стандарты 115838609 80,36 138781406 57,89 -22,47
Күмәнді – 1 11778703 8,17 75372813 31,44 +23,27
Күмәнді – 2 5681195 3,94 7521983 3,14 -0,80
Күмәнді – 3 3022258 2,10 13275763 5,54 +3,44
Күмәнді – 4 1795965 1,25 853396 0,36 -0,89
Күмәнді – 5 2838100 1,97 1422550 0,59 -1,38
Үмітсіз 3185816 2,21 2488334 1,04 -1,17
Барлығы 144140646 100 239716245 100 -
Банктің 2003 жылдағы несиелік іс-әрекетінің шығындарына байланысты провизиялар толығымен
Кесте 7. «ТуранАлемБанк» АҚ-ның 2003 жылы жіктелген несиелері бойынша
мың теңге
Жіктелуге байланысты категориялар 01.01.03 01.01.04 Ауытқу (+/-)
Міндет-темелер Үлесі % Міндет-темелер үлесі %
Стандарты - - 2571739 19,43 +19,43
Күмәнді – 1 588935 8,64 3768640 28,47 +19,83
Күмәнді – 2 568120 8,34 752198 5,68 -2,66
Күмәнді – 3 604450 8,87 2655152 20,06 +11,19
Күмәнді – 4 448991 6,59 213347 1,61 -4,98
Күмәнді – 5 1419053 20,82 787404 5,95 -14,87
Үмітсіз 3185817 46,74 2488334 18,80 -27,64
Барлығы 6815366 100 13236814 100 -
Сол сияқты, «ТуранАлемБанк» АҚ-да басқада пайда болуы мүмкін шығындарға
Банктің берген несиелері бойынша мүмкін шығындар 2002 жылы 9605581
Сурет 10. Мүмкін шығындар бойынша құрылған резервтер. (мың теңге)
Банктің басқа да операциялары бойынша мүмкін шығындарының орынын толтыруға
Сурет 11. Банктің басқа да операциялары бойынша құрылған резервтері.
Валюталық нарықтың дамуына байланысты қазақстандық банктер үшін валюталық тәуекелді
Банк тарапынан валюталық тәуекелдер келесідей топтарға жіктеледі:
коммерциялық, яғни қарыз алушының өз міндеттемелерін орындамауына байланысты тәуекел;
конверсиондық, яғни валютаның өзгерісіне байланысты банктік тәуекелдің түрі;
трансляциялық, яғни банктің активтері мен пассивтерін қайта бағалау кезінде
форфейтерлеу тәуекелі, яғни банктің экспортердың тәуекелін өз балансына алуға
Қазақстанның бүгінгі экономикалық жағдайында қазақстандық банктер үшін коммерциялық және
Кесте 8. «ТуранАлемБанк» АҚ-ның 01.01.2004 жылға активтерінің валюта бойынша
млн. теңге
Теңге Конверттелетін валюта Конверттелмейтін валюта
Активтер:
Қолма-қол ақша 6688 5723 875
Міндетті резервтер 3706 - -
Саудаға арналған бағалы қағаздар 11648 49943 -
Басқа қаржылық мекемелердегі қаражаттар 8483 5915 -
өтелу мерзіміне дейін сақталатын бағалы қағаздар 3 26285 -
Клиенттерге берілетін займдар 77133 170460 27
Несие бойынша есептелген проценттер 1293 6205 -
Басқа активтер 7175 346 21
Барлығы 116129 264877 923
Міндеттемелер
ҚРҰБ және үкіметтегі қаражаттар 4254 923 -
Басқа қаржылық мекемелердің қаражаттары 4188 111449 43
Клиенттердің қаражаттары 68241 70304 679
Банк шығарған ұзақ мерзімді бағалы қағаздар 7382 66125 -
Есептелген проценттер 1229 1916 -
Банктің басқа міндеттемелері 3982 324 12
Барлығы 89276 251041 734
Баланстық позиция 26853 13836 189
Өтімділік тәуекелін басқару. Банктің өтімділігі дегеніміз өзінің салымшылары мен
«ТуранАлемБанк» АҚ-да өтімділік тәуекелін басқаруды бюджеттік және экономикалық жоспарлау
2.3 Екінші деңгейлі банктерде тәуекелді есептеу және бағалау
Банктік тәуекелдерді бағалау кезінде тәуекел туралы толық ақпаратты алу
Банктік тәуекелді бағалаудың келесідей әдістері мен көрсеткіштері жиі кездеседі:
Value at Risk (VаR) моделі. Ағылшын тілінен аударғанда тәуекелге
VaR-ды есептеудің үш әдісі бар:
Параметрлер әдісі;
Тарихи модельдеу әдісі;
Монте-Карло әдісі.
Параметрлер әдісінде портфель базистік активтерге бөлінеді. Мұнда портфель құнының
Тарихи әдіс – активтер құнының бұрындағы өзгерістерін есепке ала
Монте-Карло әдісі – портфельге кіретін активтердің жеке статистикалық параметрлерінің
«АЛЬФА-БЕТА» моделі:
«Альфа-бета» моделі бойынша қаржы құралдары құнының (P) өзгеруі тәуекел
P = (+(((+(,
мұндағы:
( - құрал құнының тұрақты өсімі;
( - құрал құнының индекстен сызықтық тәуелділік дәрежесін сипаттайтын
( - жүйелік емес тәуекелдерді сипаттайтын және математикалық күтімі
«Gap» әдісі:
Gap дегеніміз проценттік ставканың өзгеруіне тәуелді активтер мен проценттік
Gap-тің көлемі төмендегі формула бойынша есептеледі:
G = a – п = Пп – Ап;
а – өзгермелі ставкамен есептелетін активтердің көлемі;
п - өзгермелі ставкамен есептелетін пассивтердің көлемі;
Ап – тұрақты ставкамен есептелетін активтердің көлемі;
Пп – тұрақты ставкамен есептелетін пассивтердің көлемі.
Бүгінгі күні несиелік тәуекелді төмендетуде өте көп тәсілдер мен
«Зет» немесе Е.Альтман коэффициенті төмендегі формуламен анықталады:
Z = айналым капиталы/барлық активтер*1,2+ үйлестірілмеген пайда/барлық активтер*1,4+ негізгі
Егер Z-ң мәні:
1,8-ден төмен немесе тең болса, банкроттыққа ұшырау ықтималдығы өте
1,81-2,7 арасында болса, банкроттыққа ұшырау ықтималдығы жоғары;
2,8-2,9 арасында болса, банкроттыққа ұшырауы мүмкін;
3,0 және одан жоғары, банкроттыққа ұшырау ықтималдығы төмен.
Көптеген мемлекеттерде Альтман коэффициентін есептеу банкроттыққа ұшырауды болжау үшін
Жалпы, банктер несиелеу туралы шешім қабылдамас бұрын , қарыз
Сонымен қатар, несиелік тәуекелді болдырмау үшін банк келесідей жағдайларға
Біріншіден, банк қарыз алушыны өндіріс, маркетинг, қаржылық жағдай мүмкіншіліктері
Екіншіден, клиент тарапынан несиелік мәлімдеме дұрыс құрастырылған ба? экономикалық
Үшіншіден, несие беру банк үшін пайдалы ма? Яғни, банк
Банк қызметкерінің қандай да бір өнеркәсіп салада техникалық
Несиелік талдаудың тағы бір маңызды аспектісі – қарыз алушының
Сонымен қатар, қарыз алушының қаржылық тұрақтылығы да несиелік тәуекелді
Біздің ойымызша, қарыз алушының қаржылық жағдайы және несиелік тәуекел
Математикалық функциялармен, қарыз алушының қаржылық жағдайын сипаттайтын коэффициенттер жүйесін
Бұл талдау үшін қаржылық жағдайды сипаттайтын коэффициенттер жүйесінің тек
L – екі берілген коэффициенттің сомасы болсын.
L = K1 + К2,
бұл жерде: К1 - өтімділік коэффициенті;
К2 - қаражат көздерімен қамтамасыз ету коэффициенті.
Енді L-дің максималды және минималды мәнін анықтайық.
Кmax=1,5+2=3,5
Kmin=1,2+2=2,2
Бұл мәндер қарыз алушы бойынша тәуекелдің мүмкін болатын нүктелерін
Талдау жасау үшін келесідей математикалық функцияларды қолданамыз:
ФУ=2L – қаржылық тұрақтылық және берілген коэффициенттер
Мұндағы:
ФУ – қаржылық тұрақтылық;
L – коэффициенттердің мәні.
R=1/L – несиелік тәуекелмен қаржылық тұрақтылық арасындағы байланыс.
Мұндағы:
L тең емес о-ге;
R – несиелік тәуекел.
Осылайша біз, несиелік тәуекелдің шамасы қаржылық жағдай және қаржылық
Кәсіпорын қызметін экономикалық талдау негізінде келісім-шарт жасау туралы шешімдер
Осы мақсатта банктер қарыз алушының несиелік қабілетін бағалаудың әр
Жалпы, банктер несиелеу туралы шешім қабылдамас бұрын , қарыз
3 БАНКТІК ТӘУЕКЕЛДЕРДІ БАСҚАРУДЫҢ ШЕТЕЛ ТӘЖІРИБЕСІ
Несиелік тәуекелдерді басқаруды банктік тәуекелдерді басқару саласында ең жақсы
CREVCO-ның функциялары: несиелік тәуекелді анықтау және бағалау, банктегі несиелік
Тәуекелдің дәрежесін анықтауға банк қажетті ақпараттарды жинау үшін
Несиелік саясатта несиелерді беру тәртібі, несие алуға деген ұсынысты
Несиелік тәуекелді төмендетуге арналған бағыттарға қарыз алушының несие қабілетін
Англияның клирингтік банктерінде PARSEP және CAMPARI әдістері қолданылады. PARSEP
P – қарыз алушының репутациясы;
A – алынған несиенің сомасы;
R – өтеу қабілеттігі;
S – қамтамасыз етілу дәрежесін бағалау;
E – несиенің мақсаттылығы;
P – тәуекелді қабылдағаны үшін банктің алатын сыйақы сомасы.
Ал Америка банктерінде «5 си» ережесі қолданылады. Мұнда қарыз
CAPACITY – қарызды өтеу мүмкіндігі;
CHARACTER – қарыз алушының репутациясы;
CAPITAL – капитал;
COLLATERAL – кепілзаттың қамтамасыз ету дәрежесі;
CONDITIONS – экономикалық конъюнктура.
Қарыз алушыларды бағалаудың жоғарыда көрсетілген жүйелерімен қоса, батыс елдерінде
Х1 – айналым капиталының активтер сомасына қатынасы;
Х2 – бөлінбеген табыстың активтер сомасына қатынасы;
Х3 – операциондық табыстың активтер сомасына қатынасы;
Х4 – акцияның нарықтық бағасының жалпы қарыз сомасына қатынасы;
Х5 – сату көлемінің активтер сомасына қатынасы.
Егер «Z» мәні 2,675-тен төмен болса, кәсіпорынды потенциалды банкроттардың
Коммерциялық қарызды бағалаудың моделін американдық экономисті Чессер ұсыныс етті.
Х1 – бағалы қағаздар мен кассадағы қолма-қол ақшаның активтер
Х2 – сату көлемінің бағалы қағаздар мен кассадағы қолма-қол
Х3 – салықты есептемей тұрғандағы табыстың активтер сомасына қатынасы;
Х4 – жалпы қарыздың активтер сомасына қатынасы;
Х5 – негізгі капиталдың акционерлік капиталға қатынасы;
Х6 – негізгі капиталдың таза сату көлеміне қатынасы.
Дамыған мемлекеттерде валюталық тәуекелдердің негізгі үш түрі жиі кездеседі:
операциялық;
трансляциялық;
экономикалық.
Операциялық тәуекел сауда операцияларымен, қаржылық инвестициямен және дивидендтік төлемдермен
Трансляциялық тәуекел шетелдік инвестициямен және шетелдік қарыздармен байланысты болып
Ал экономикалық тәуекел болса, болашақта жасалатын келісім шарттық мәмілелермен
Шетел тәжірибесі ретінде өтімділік тәуекелін басқаруды қарастырып өтейін. Коммерциялық
C – (capital adequaty), капиталдың адекваттылығы;
A – (assets quality), активтердің сапасы;
M – (management), басқару;
E – (earnings), табыс немесе рентабельділік;
L – (liquidity), өтімділік.
Әлемдік тәжірибеде өтімділікті басқарудың мынадай әдістері қалыптасқан:
қорларды конверсиялау әдісі;
қордың пул әдісі;
резервтік позицияны басқару әдісі;
несиелік позицияны басқару әдісі;
портфельді белсенді басқару әдісі.
1. Қорлардың конверсия әдісі қаражаттардың тартылу көздері көп болған
2. Қордың пул әдісі ақша нарығындағы операцияларға шек қойылған
3. Резервтік позицияны басқару әдісі былайша сипатталады: резервтік позиция
4. Несиелік позицияны басқару әдісі бойынша банк өтімділігін сақтау
5. Портфельді белсенді басқару әдісі. Бұл жағдайда секьюритизация жүргізіледі,
Валюталық операцияларды кассалық және мерзімді деп екіге бөлуге болады.
Мерзімді валюталық мәмілелерге мыналар жатады:
форвардтық валюталық операциялар;
валюталық фьючерстер;
валюталық опциондар;
своп операциялары.
Форвардтық мәмілелер кезінде айырбас бағамы бірден келісіледі, бірақ айырбас
валюталық операция келісім шарт жасалған күннен бастап кем дегенде
болашақтағы валюталық курс келісім шартта көрсетіледі;
төлем уақытысы келмегенге дейін өтімділік қарастырылмайды.
Своп дегеніміз – белгілі бір уақыт аралығында бір валютаны
Опциондық операция дегеніміз – валютаны сатушы мен сатып алушы
Сурет 12. Банктік тәуекелдердің сипаттамасын бағалау
Жоғарыда аталып өткен валюталық тәуекелден сақтану әдістері валюталық поерацияны
Валюталық тәуекелдерді басқарудың тағы бір әдісі бағамдардың өзгерісін талдау
Валюта бағамдарының өзгерісін фундаменталды талдау әдісі бойынша бағамның өзгерісі
Ал техникалық талдау әдісінің тұжырымдамасы бойынша мемлекеттің қысқа мерзімдегі
Техникалық талдау әдісі валюта бағамының өзгерісін реттеп отырады және
1. «Фильтр» ережесі.
Сату сигналы – валюта бағамы бұған дейінгі жоғары валюта
Сатып алу сигналы – валюта бағамы бұған дейінгі төмен
2. Валюта бағамының ауытқуының орташа дәрежесін есептеу ережесі.
Сату сигналы – бес күндегі орташа валюта бағамы отыз
Сатып алу сигналы – бес күндегі орташа валюта бағамы
Мақсаты – ұзақ мерзімді тенденцияларды анықтау.
3. Салыстырмалы қүш көрсеткіші валюта бағамының шамадан тыс көтеріліп
Кесте 9. Валюта бағамының өзгеруі.
Күн Валюта бағамы Бағамның жоғарылауы Бағамның төмендеуі
1 1,5010 - -
2 1,5045 35 -
3 1,5000 - 45
4 1,5075 75 -
5 1,5075 - -
6 1,5100 25 -
7 1,5125 25 -
8 1,5110 45 15
9 1,5155 60 -
10 1,5215 - -
Барлығы 265 60
Бұл көрсеткішті есептеу үшін жалпы бағамның өсуін жалпы бағамның
ҚОРЫТЫНДЫ
Соңғы жылдары Қазақстанның екінші деңгейлі банктері үшін ‘тәуекел’ категориясының
Әр банк өзінің қызмет ету саласына байланысты өзіне тән
Банк үшін тәуекелді басқару ең маңызды мәселелердің бірі болып
Банктік тәуекелдердің түрлерін жіктеу мақсатында тәуекелдерді мына элементтер бойынша
коммерциялық банктің түрі мен мамандану саласы;
банктік тәуекелдің пайда болу немесе ықпал ету аясы;
банк клиенттерінің құрамы;
тәуекелділікті есептеу әдістері;
банктік тәуекелдің деңгейі;
тәуекелді уақыт тұрғысынан үлестіру;
тәуекелді есепке алу сипаты;
банктік тәуекелді басқару мүмкіндігі.
Банк ісінде тәуекел деп банктің табысы мен капиталына кері
Банктік тәуекелдерді басқаруға байланысты банктер тарапынан көптеген жалпы және
диверсификация, нәтижелер туралы қосымша ақпараттарды алу, лимиттеу, өзін-өзі сақтандыру,
Осы әдістердің банк тарапынан дұрыс қолданылуы банктің болашақта банкроттыққа
Қорыта келе, банктің кез келген іс-әрекеті тәуекелмен байланысты болып
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстан Республикасының Заңы. 30
Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының Заңы. Алматы, 28 сәуір
Положение Национального Банка Республики Казахстан о кредитном регистре от
Пруденциалдық нормативтер туралы ереже. 3 маусым,2002 жыл, № 213.

Ұқсас жұмыстар

Несиелік тәуекелдердің пайда болуы және олардың жіктелінуі

Банктік тәуекелдердің Қазақстанның банктік жүйесінде қолданылуы мен басқарылуының теориялық аспектілерін анықтау және тәуекелдерді басқаруда шетелдік тәжірибе мен отандық тәжірибе

Несиелік тәуекелдерді басқару есебі

Тәуекелдің деңгейі

Банктік қызмет бабындағы тәуекелділіктер

Банктердегі тәуекелдерді басқаруды ұйымдастыру және тәукелді бағалау әдістері

Банктік тәуекелдердің экономикалық мәні

Несиелік тәуекел

Банктегі несиелік тәуекелділік. «Алматы сауда қаржы банкі» акцонерлік қоғамының несиелік қызметіне талдау