Жасөспірімдердің темперамент типтерінің ерекшеліктерін айқындау мәселелері
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
I. Жасөспірімдердің темперамент типтерінің ерекшеліктерін айқындау мәселелері............................................................................................................... 4
1.1. Темперамент типтеріне жалпы сипаттама 4
1.2. Жасөспірімдердің жеке іс-әрекетіне темпераменттің тигізетін әсері 13
1.3.Темперамент типтерінің жасөспірімдердің жеке басында көрінуі 19
ҚОРЫТЫНДЫ…………………………………………………………………....... 27
Әдебиеттер тізімі 28
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі: Темпераменттің адам психикасындағы дамуындағы әсер етуін зерттеу
Шетелдік психологтардың ішінде JI. Тэрстоун, У. Шелдон темперамент теориясын
Мақсаты: психикалық даму үшін, жасөспірімде темпераменттің алатын орнын зерттеу.
Міндеттері:
Психикалық дамудағы темперамент ролінің ерекшеліктерін зерттеу;
Қойылған міндеттерге қарай темперамент теориясын қарастыру;
Қойылған міндеттерге қарай, зерттелінуші жасөспірімді іріктеу, зерттеу жүргізу;
Нәтижені қарап, талдау жасау.
Болжам: жасөспірімдердің жеке тұлға болып қалыптасуына темперамент типтері ерекше
Зерттеу пәні: психикалық дамуда темпераменттің бейнеленуі.
Зерттеу обьектісі: жасөспірім шақтағы балалар.
Әдістемелік негізі: Отандық жэне шетелдік зерттеулердің теориялары.
Зерттеу құрылымы: Кіріспе, бірінші бөлім, қорытынды, әдебиеттер тізімі.
I. Жасөспірімдердің темперамент типтерінің
І.І Темперамент типтеріне жалпы сипаттама.
Темперамент дегеніміз – адамның психикалық процестерінің, күйлерінің және мінез
Темпермент - нерв жүйесінің тума қасиеттерінен туындайтын адамның жеке
Бұл психикалық ерекшеліктер адамның барлық іс-әрекетінде оның мазмұны, мақсаты
Бұл жаста адамның тұлғалық жағынан пісіп жетілу кезеңі аяқталады,
Алайда осы көпшілік бағыттардың әр түрлілігіне қарамастан, зерттеушілердің көпшілігінің
Жасөспірімдердің тұлғалық әлеуметтік дамуының негізгі индикаторы ретінде идеялар
Алғашқы кезеңде, 10-11 жас аралығындағы жасөспірімдердің идеялары нақты қасиетте
Екінші кезеңде, 12-13 жас аралығындағы жасөспірімдердің идеялары 68%
Үшінші кезеңде, 14-15 жас аралығындағы жасөспірімдердің идеялары жалпылама
B.M. Теплов темпераментке келесідей анықтама береді: « Темперамент деп
Тарихқа сүйенсең, темперамент түсінігін ғылымға ежелгі грек дәрігері Гиппократ
Ағза шырындарының бұл арақатынасы грекше «красис» сөзімен белгіленіп, кейін
Жеткіншектердің даму деңгейлеріне байланысты өзіндік ар-намыс кодекстері дамиды.
Қарым-қатынастағы бейімделушілік, ересектердің бейімделуімен сәйкес келеді. Бірақ, құрдастардың қылығын
Қоршаған орта сияқты, жеткіншектердің қарым-қатынастағы бейімделу әдісі әртүрлі. Алайда,
Ұжымның оқушыға деген тигізетін әсері, ең алдымен оқушының сыныппен
Статустың төмендегі сыныптағы оқушы үшін жағымсыз зардабын тигізеді; мазасыздық,
Осыған байланысты оқушының статусын анықтау ғылыми-практикалық міндет болып табылады.
Түрлі авторлармен сыныптағы сәтсіз орынға ие болатын жеткіншектер ерекшеліктері
Тұлғааралық қарым-қатынастың дамуы, ең алдымен, топтың даму деңгейіне байланысты.
Сонымен, қарым-қатынас жеткіншек шақтың негізгі мақсаты болып табылады.
Біріншіден: құрдастармен қарым-қатынас мәліметтердің ерекше өзегі. Осының көмегі арқылы
Екіншіден, тұлғааралық қарым-қатынастың өзекті түрі. Іс-әрекетті бірігіп орындау,
Үшіншіден, бұл эмоционалды қатынастың өзекті түрі. Топқа енетін сезіну,
Жасөспірімдердің қарама-қарсы жыныспен қарым-қатынасының психологиялық ерекшеліктерін анализдеуге арналған жұмыстарға
Бұл секілді түйсіктердің позитивті маңызы зор. Өйткені, адамның тәнін
Сангвиник (лат.Sanduis-қан); Флегматик ( грек Pledma-шырыш); Холерик (грек. Chle-өт);
Бұл концепция көптеген ғасырлар бойы ғылымдарға үлкен әсерін тигізді.
Адам темпераментінің типі ағзадағы сұйықтардың арақатынасы бойынша анықталады деген
И.П. Павлов адамның жүйке жүйесінің негізгі қасиеттері туралы ұғымдарды
Мәселен, жүйке процестері күшті, бірі екіншісіне тең келмейтін адамдар,
Істі тұрғызатын істемеген, олардың кейде қолын бір сілтеп сылқ
Павлов бойынша осы
Павлов қозу күші мен тежелу күшін жүйке жүйесінің 2
Жүйке жүйесінің байсалдылығы туралы айтқанда Павлов қозу мен тежелу
Бұл тип индивид үшін тән жүйке жүйесінің негізгі қасиеттері-
Күшті, байсалды, салғырт тип - флегматтик;
Күшті, байсалды, қозғалғыш тип- сангвиник;
Күшті, сабырсыз қозуы басымды түрі- холерик;
Әлсіз тип- меланхолик.
Павлов ұсынған типологиясы осы аймақтағы көптеген тәжірибелер мен зерттеулердің
Көптеген физиологтар мен психологтар әрі қарай дамуларға зерттеулер жүргізді.
Жүйке жүйенің лабильділігі жүйке процестерінің пайда болуы мен аяқталу
Соңғы 10 жылдықтың ішінде ғылымда:
1 -шіден адам темпераменті мен мінезін нақты айыру қалыптасты.
2-шіден, психологтар теиперамент типтерін сипаттап бейнелеуді үйреніп қана қойған
3-шіден, қазіргі адамдардың көбісіне темперамент типтерін оқып зерттеу, бұрынғы
4-шіден, 1 адам әр уақытта темпераменттің әртүрлі типтерін көрсету
Өтпелі шақтың негізгі қажеттілігі ересектерден тәуелсіз болуға талпыну, ата-анадан,
Әлеуметтіктің негізгі әсері болып жеткіншектің, ата-аналарының қарым-қатынасы болып табылады.
Нығайту – баланы қолдау немесе құқық орнату.
Идентификация – бала ата-анасына ұқсауға талпынады.
Түсінушілік – баланың жан дүниесін түсіну, оның өзіндік сансын
Сонымен қатар, эмоционалды тонмен бірге ата-ананың балаға берген тәртібі
Әрине тәуелсіздік баланың ата-анамен арасында орныққан қарым-қатынасына байланысты, соның
эмоционалды жылулық пен қолдаудың бастамасы;
билік, игілік, жазалау, мадақтау көзі;
ұқсаудың үлгісі, ақылдың негізін іске асырушы;
ересек дос және кеңесші.
Бұл функциялар мен психологиялық маңызы өсе келе өзгереді. Жеткіншек
Қазіргі кезеңде психология ғылыми белгілі жүйеде темперамент типтерінің бәріне
Сезімталдық - адамның қандай да психикалық жауап әрекетінің пайда
Жауап - әрекет ету бірдей ықпалды сыртқы және ішкі
Белсенділік - мақсатқа жетуде адамның қоршаған дүниеге ықпал жасау
Икемділік - адамның сыртқы әсерлер мен өзгерген жағдайға қаншалықты
Қандай да бір іспен қызықса, ол құмарлықпен толық беріліп
Темперамент 25 мың жыл бұрын пайда болды. Оған деген
Темперамент туралы алғашқы ой-пікірлер ғылымда өте ерте кездің өзінде-ақ
Сөйтіп, Гиппократ пен оның шәкірттері адамдағы темпераменттердің әр түрлілігі
Ал, егер қан сұйық болса, ол адамның салқын, бірақ
Темперамент типтері туралы ілімді жаңа ғылыми негізге аударуға тырысқан
Холерик типі (ұстамсыз)- бұл ұстамсыз нервтік жүйе. Сангвиник типі
Темперамент типін осылай қарастырудың екі жағымды жағы бар:
1. Мінез-құлықтың психологиялық категорияларының қазіргі
уақыттағы жаңа физиологиялық базаларға сай келуі.
2. Мінез-құлық нерв жүйелерінің қасиеттерінің көріну типологиялық
ерекшеліктерінің жиынтығымен байланысты.
Павловтың классификациясы өзінің сыртқы құрылымының қарапайымдылығына қарамастан ішкі терең
Павловтың көрсеткен нервтік жүйе қасиеттерінің көріну
типологиялық ерекшеліктерінің байланысы қазіргі көрсеткіштер бойынша жиі
кездеспейді. Оны Павловтың өзі де түсінді. Ол аралық типтердің
және олар он шақты болуы мүмкін екенін айтты.
Типтердің болуда оның біркелкі қатынасы жоқ. Бір жағдайда тек
Соңғы 10 жылдықта алынған көрсеткіштер бойынша, холерик типі нервтік
Маңызы бойынша адамның психологиялық мінездемесі (іс-әрекетте, қарым-қатынаста және жасаған
Осы теорияларға жататын алғашқы темперамент теориясының авторлары голланд психологтары
Эмоционалдылық - эмоционалдылықтың жоқтығы. Бұл қасиет белгілі бір сипаттамаларға
Активтілік - пассивтілік. Бұл қасиетті еңбектегі, мектептегі, тұрмыстағы белсенділікті
Біріншілік функция - екіншілік функция. Біріншілік функция жақсы
дамыған адамдарда қоршаған ортадағы ситуацияларға деген реакция тез өссе,керісінше
Бұл 3 сипаттаманы жүйелей келе, темпераменттің 8 түрлі типін
К.Г. Юнг типологиясы: К.Юнг психологиялық ерекшеліктерді есепке ала отырып
Г. Айзенк теориясы. Батыстағы әйгілі темперамент теориясының (Ә. Кречмер
Г. Айзенк бойынша Э. Кречмер және K. Юнг типологиясының
1.2. Жасөспірімдердің жеке іс-әрекеттіне темпераменттің тигізетін әсері.
Темперамент - адамның жоғарғы жүйке әрекеті типінің сыртқы көрінуі,
Іс-әрекет адам өмірінің дамуында маңызды орын алады, бұл адамның
Сангвиник темпераменті - шық, көпшіл, сөзшең, кісіге қайырымды,
қысылып-қымтырылмайды, оптимист, өмір сүйгіш, көтеріңкі көңілді,
басшылыққа жетекшілікке қүштар. Жылдам, тез қозғыш, көңіл- күйі жиі
өзгергіш келеді, көп нәрсеге қызығады, бәрін біліп алуға тырысады,
біреу бағыттап отырмаса тез суып кетуі де ықтимал. Ақыл-ой
белсенді жүріп отырады. Оның сөзі жылдам, анық, түсінікті, паузалар
интонацияларды жақсы сақтайды, сөзді мәнерлеп айтуға тырысады.
Сөйлегенде ым-ишара жағы басым болып келеді, көбінесе эмоциялы, қозу
жағдайында тұрады. Бұл адамдардың
Ал ренжіген жағдайда теріс эмоцияға терең берілмейді, алғашқы райыннан
Әдетте сангвиник типті адам өткені мен болашағын болжастыруға өзінің
Флегматик темперамент - ол өте сақ, ұяң, байсалды, жұртқа
Флегматиктер жүйке жүйесі күшті, байсалды бірақ инертті адамдар, нәтижесінде
Қалыптасып қалған стереотип пен дағдылардан бас тартуға қабілетті емес,
Осы темпераменттің бір осал жері - қимыл қозғалыстың баяулығы,
Холерик темпераменті - бұл ұшып-қонып тұратын, күйгелек, тынымсыз, шамданғыш,
Спорт, әсіресе қозғалыс ойындарына бар ықыласымен қатынасады. Бұнда өз
Олар қалай қозып, тез ашуланса, солай басылады. Холерик темпераментті
Қозғалыс тездігін, қызбалық, ұстамсыздық көрсетеді. Осы ниеттер мен қызығулары,
Меланхолик темпераменті басым жасөспірімдердің ерекшеліктері: Сәл нәрсеге ренжиді, өкпелегіш,
Дегенмен жоғары сезімталдық жүйке жүйесіне ие бола тұрып, меланхоликтерде
Жетістіктердің іс-әрекет стиліне темпераменттің әсер ету проблемасына тоқталар болсақ,
Олай болса осы іс-әрекеттің өнімділігі темпераментке тікелей тәуелді.
Темпераменттің іс-әрекет талаптарына бейімдеуінің 4 жолы бар:
кәсіби таңдау, яғни оның міндеттерінің бірі-белгілі бір берілген іс-әрекет
адамға ұсынылатын талаптардың шарттары мен жұмыс тәсілдерінің индивидуализациясы.
темпераменттің теріс әсер етуін іс-әрекетке оң, жағымды қатынас пен
бейімделудің негізгі және бірден-бір жолы оның индивидуалды стилі деп
Дегенмен, онда жасалатын іс-әрекет қалыпты жағдайда жүретін болса, онда
М.В. Теплов темперамент ерекшеліктеріне тәуелді адамдар әрекеттерінің ақырғы нәтижесі
Осы ойды дамыта отырып ресейлік пспихологтар темперамент ерекшеліктері мен
Дербес, жеке тұрғыдан және адам темпераментімен салыстыру бойынша іс-әркеттің
Іс-әрекет ситуациясы;
Қарым-қатынас ситуациясы.
Ал адам темпераментімен салыстыру бойынша ол басқаша көрінеді. Бұл
Іс-әрекеттің индивидуалды стилінің темпераменттен айырмашылығын және олардың арасындағы байланысын
Іс-әрекеттің индивидуалды стилі адам іс-әрекетінің барлық ерекшеліктерінде көрінсе, темпераментте
Адам іс-әрекетінің индивидуалды стилі өзінің динамикалық ерекшеліктері арасында айырмашылықтар
Бұл екі жағдайда да адам іс-әрекетті орындай отырып тез
Ал, егер темперамент пен іс-әрекеттің индивидуалды стилі бір-біріне сәйкес
Уақыт өтуімен, өмірлік тәжірибені жинақтаумен, сынау, байқау және қателіктер
Ересек адамда іс-әрекеттің индивидуалды стилі өздерінің кәсіби іс-әрекетінің, әсіресе
Адамды жұмысында жетістіктерге жеткізетін ерекшеліктері оның іс-әрекетінің индивидуалды стилінде
Темперамент ерекшеліктеріне сәйкес келетін адам іс-әрекетінің оптималды индивидуалды стилі
Адам іс-әрекетінің индивидуалды стилі өзінің динамикалық ерекшеліктері арасында айырмашылықтар
Бұл екі жағдайда да адам іс-әрекетті орындай отырып тез
Ал, егер темперамент пен іс-әрекеттің индивидуалды стилі бір-біріне сәйкес
1.3 Темперамент типтерінің жасөспірімдердің жеке басында көрінуі.
Темперамент типтерін жақсы немесе жаман деп айырып қарау дұрыс
Адам өмір сүру барысында, яғни психикалық даму барысында олардың
Жасөспірімдердің типтік сипатын жақсы түсініп, білуіміз үшін, флегматиктің жұмыстың
М.В. Теплов темперамент ерекшеліктеріне тәуелді адамдар әрекеттерінің ақырғы нәтижесі
Осы ойды дамыта отырып ресейлік психологтар темперамент ерекшеліктері мен
Жеке стиль өмір барысында өзгеріп тұрса, темперамент өзгермейді. Мысалы
Іс-әрекеттің индивидуалды стилі мінез-құлықтың негізінен сыртқы формасы болып табылады.
Сонымен бірге темперамент пен индивидуалды стиль бір-бірімен тығыз байланысты.
Жасөспірімдер іс-әрекетінің индивидуалды стилі өзінің динамикалық ерекшеліктері арасында айырмашылықтар
Бұл екі жағдайда да адам іс-әрекетті орындай отырып тез
Ал, егер темперамент пен іс-әрекеттің индивидуалды стилі бір-біріне сәйкес
Ересек адамда іс-әрекеттің индивидуалды стилі өздерінің кәсіби іс-әрекетінің, әсіресе
Темперамент ерекшеліктеріне сәйкес келетін адам іс-әрекетінің оптималды индивидуалды стилі
Педагогтың өз оқушыларының темпераментін білуі, нерв жүйесінің типтерінің ерекшеліктерін
Сангвиник жасөспірімнің типтік ерекшеліктерінің жағымды жақтары: Пысық, оңтайлы, жағымсыз
Меланхоликтің - сезімтал, тұйық, флегматиктің- ұстамды, сабырлы, баяу, сылбыр.
Темперамент тәрбиесіне әр мұғалім И.Л. Павловтың нерв жүйесінің типтері
Темперамент - адамның жоғарғы жүйке әрекеті типінің сыртқы көрінуі,
Зерттеушілер физиологиялық функциялар мен дене бітімдегі ерекшеліктермен сәйкес келетін
Нәтижесінде темпераменттің көптеген концепциялары мен типологиясы пайда болды. Бүл
Мұндай типологиялар концепциялық типология атауына ие болады. Олардың ішінде
Лептосоматик - грек Leptos- нәзік, soma- дене. Бұл типтегі
Пикник - грек prynos- толық, ірі. Оның терісі майлы,
Атлетик - грек athlon- күрес, дене бітімі жоғары не
Диспластик - грек dys-
Бөліп көрсетілген типтер адамдардың бойы мен арықтығына тәуелді емес.
Толық лептосматиктер мен арық пикниктер болуы мүмкін. Дене құрылымының
Шизотимик астеникалық дене бітімге, тұйық, көңіл күйі құбылмалы, қырсық
Бұған қарағанда иксотимиктердің дене бітімі атлетикалық. Ол сабырлы, жест
Пиниктік дене бітімі бар циклотимик тез эмоциялды қуаныш пен
Циклотимик циркулярлы немесе мошиналды депрессивті психоз деген. Шизотимикке қарама-қарсы
Психикалық бұзылыс кезінде машиналды депрессивті психозға бейім. Қуанып тез
Кречмер теориясы Европада кең тараған. АҚШ-та XX ғасыр 40
Автордың ойынша дене құрылымы оның функциясы болып табылатын темпераментті
1. Эндоморфты эндодермадан ішкі мүшелер пайда болады. Дене бітімі
милы қабат жоғалуына байланысты әлсіз.
2. Мезоморфты мезодермадан бұлшықет жасушалары құрылады.
Эндеморфқа қарама-қарсы әдемі мықты дене бітімі мезоморфті типке үлкен
психикалық тұрақтылық және күш тән.
3. Эктоморфті эктодермадан тері және жүйке ткані дамиды.
Шельдонның ойынша адамның
Мезоморфті тип үшін сымбатты және мықты дене үлкен физикалық
Висцеротония латынша viscera - ішкі мүшелер, соматотония - грек
М.В. Теплов темперамент ерекшеліктеріне тәуелді адамдар әрекеттерінің ақырғы нәтижесі
Осы ойды дамыта отырып отандық психологтар темперамент ерекшеліктері мен
Жасөспірімдер іс-әрекетінің индивидуалды стилі өзінің динамикалық ерекшеліктері арасында айырмашылықтар
Бұл екі жағдайда да адам іс-әрекетті орындай отырып тез
Сангвиник жасөспірімнің типтік ерекшеліктерінің жағымды жақтары: Пысық, оңтайлы, жағымсыз
Меланхоликтің - сезімтал, тұйық, флегматиктің- ұстамды, сабырлы—> баяу, сылбыр.
Темперамент тәрбиесіне әр мұғалім И.Л. Павловтың нерв жүйесінің типтері
Пикник - грек prynos- толық, ірі. Оның терісі майлы,
Атлетик - грек athlon- күрес, дене бітімі жоғары не
Диспластик- грек dys- нашар,
Бөліп көрсетілген типтер адамдардың бойы мен арықтығына тәуелді емес.
Толық лептосматиктер мен арық пикниктер болуы мүмкін. Дене құрылымының
Шизотимик астеникалық дене бітімге, тұйық, көңіл күйі құбылмалы, қырсық
Бұған қарағанда иксотимиктердің дене бітімі атлетикалық. Ол сабырлы, жест
Пиниктик дене бітімі бар циклотимик тез эмоциялды қуаныш пен
Психикалық бұзылыс кезінде машиналды депрессивті психозға бейім. Қуанып тез
Кречмер теориясы Европада кең тараған. АҚШ-та XX ғасыр 40
Автордың ойынша дене құрылымы оның функциясы болып табылатын темпераментті
1. Эндоморфты эндодермадан ішкі мүшелер пайда болады. Дене бітімі
милы қабат жоғалуына байланысты әлсіз.
2. Мезоморфты мезодермадан бұлшықет жасушалары қүрылады.
Эндеморфқа қарама-қарсы әдемі мықты дене бітімі мезоморфті типке үлкен
психикалық тұрақтылық және күш тән.
3. Эктоморфті эктодермадан тері және жүйке ткані дамиды.
Шельдонның ойынша адамның
Мезоморфті тип үшін сымбатты және мықты дене үлкен физикалық
Висцеротония латынша viscera - ішкі мүшелер, соматотония - грек
висцероотониктер, сонотомиктер, цереброотоликтер деп атап, әрбір адам қасиеттердің барлық
Қорытынды
Адам өмірінде жасалған уақытша байланыстардың тұрақты жүйесі оның қылығына,
Жасөспірімдердің даралық өзгешелігі болып табылатын темперамент типтері -
Темпераментті біз жасөспірімдер психикасындағы мәнін жоғары бағылай отырып,
Тоқтала кететін мәселе - адам психикасындағы темперамент ерекшелектерін интерверсия
Қорыта келе тағы да белгілеп өтетін жай, балалармен жасөспірімдегі
Қорытындылай келе, біз адамдарға әр-түрлі психологиялық зерттеулер жүргізіп, оларды
3
Темперамент типтеріне жалпы сипаттама
ЖАСӨСПІРІМДЕРДІҢ ТҰЛҒАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ ТЕОРИЯЛАРЫ
Кречмер бойынша дене типтерінің құрылысы
Адамның жеке басының мінез-құлқындағы көрінісінің психологиялық тарихы
10 сынып оқушыларына кәсіби бағдар берудің психологиялық негіздері
Бaстaуыш сынып oқушылaрының тeмпeрaмeнтін aнықтaу тәсілдері
Жұмыстың практикалық бағыты
Жағдайдан кету, оның маңыздылығын төмендету стратегиясы
Жасөспірімдер мен ересектердің қарым - қатынас психологиясы
Жоғары сынып оқушыларының кәсіби бағдарына тұлғалық ерекшеліктерінің әсерін қарастыру