Суды зарарсыздандырудың химиялық әдісі
Жоспары:
І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
Сумен қамтамасыз ету және оны пайдалану
Су ресурстарын негізгі ластаушы көздері.
Су ресурстарының химиялық ластануы туралы түсінік.
Қазақстан Республикасының су ресурстары.
Қазақстан Республикасының су ресурстарының химиялық ластануы және экологиялық проблемалары.
ІІІ. Практикалық бөлім
Суды зарарсыздандырудың химиялық әдісі. Суды хлорлау.
ҮІ. Қорытынды
V. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Гидросфера – ғаламшарымыздың су қабаты, оны мұхиттар мен теңіздер,
Жер бетінің ауданы 510 млн. км2 –ге тең. Бұл
Курстық жұмыстың мақсаты:
Су ресурстарының химиялық ластануы жайлы мәлімет беру;
Қазақстан Республикасының су ресурстарының химиялық ластануы және экологиялық проблемалары
Су ресурстарын хлорландыру арқылы заласыздандыру әдісіне талдау жасау.
Курстық жұмыстың міндеті:
Қойылған мақсаттарға сайкес мәліметтер жинау;
Жиналған мәліметтерді салыстырып, талдау жасау;
Курстық жұмыстың өзектілігі: Жиналған мәліметтер қорытындылай келе ұсынылған іс-шаралар
Ұсынылған іс-шаралар арқылы су ресурстарын жарамды күйде қайта
Негізгі бөлім
Сумен қамтамасыз ету және оны пайдалану
БҰҰ мәліметтері бойынша ΧΧΙ ғасырда ғаламдық жылынудан
Ғалам халқының санының өсуі су қажеттілігін күрт арттырады.
Су – өмір көзі. Бірде бір өндіріс сусыз жұмыс
Мысалы,
бидайдың 1т өндіру үшін 2500 т су,
күріштің 1т – 4500т су,
мақтаның 1т – 10 000 т,
аммиактың 1т– 1000 т,
синтетикалық каучуктың 1т –2000 т,
синтетикалық талшықтың 1т – 2500-5000 т және т.с.с.
Адам үшін су тек биологиялық емес, әлеуметтік те фактор
Судың бағасы жылдан-жылға өсіп барады. Араб әмірлігінде
Су қорын пайдаланғанда оның айналым жылдамдығын ескерген жөн.Тұщы судың
Су баға жетпес табиғат байлығы. Жер жүзіндегі барлық тіршілік
4–кесте. Жер ғаламшарындағы су қоры.
Гидросфера бөліктері
Көлемі
(мың км3) Жалпы көлемнің пайызы
Әлемдік мұхит
Жерасты сулары
Мұздықтар
Көлдер
Топырақтық ылғал
Атмосфера булары
Өзендік сулар 137 023
60 000
24 000
230
75
14
1,2 94,2
4,12
1,65
0,016
0,005
0,001
0,0001
Барлық гидросфера 1 454 643,2 100,0
Суды жайылымдарды суландыру үшін пайдалану — заңды ұйымдар
Суды жеке пайдалану— суды жеке пайдалануды талап ететін қызметті
Суды жекеменшік қосалқы шаруашылық, бақ өсіру мен бақшашылық
Су ресурстарын негізгі ластаушы көздері.
Бүгінгі таңда судың ластануынын тудыратын 400-ге жуық заттар белгіленген.
Зияндықты көрсететін: санитарлы - токсикалық, жалпы санитарлық және органолептикалық
Судың ластануы-оның физикалық және органолептикалық құрамының (оның мөлдірлігі, иісі,
Су ластану көздері:
Химиялық
биологиялық
физикалық ластануларын қарастырады.
Химиялық ластануларға: мұнай және мұнай өнімдері, СББЗ( синтетикалық беткейлі
Биологиялық ластанулар өте қауіпті, мысалы, вирустар мен басқа да
Физикалық ластануларға- радиоактивті заттар, жылулық және т.б.
Табиғи суларды ластайтын компоненттер биологиялық және физикалық- химиялық қасиеттеріне
1.Физикалық күйіне байланысты: ерімейтін, коллоидты, еритін;
2.Табиғатына қарай – минералды, органикалық, биологиялық немесе
бактериалық.
Минералды компоненттерге анорганикалық қосылыстар, яғни суда еритін және онда
Органкалық компоненттерге өсімдіктерден немесе жан-жануарлардан, т.б. жолмен пайда болган
Биологиялық немесе бактериялық компоненттерге - бактериялар, вирустар, балдырлар, ең
Қазіргі таңда су ресурстарының тез арада ластанудың себебі суға
Жер бетіндегі сулардың ластану көздеріне мыналар жатады:
өнеркәсіп өнімдері мен өндіріс қалдықтарын сақтайтын және тасымалдайтын орындар;
тұрмыстық, тұрмыс қажетін өтеу барысындағы қалдықтарды жинайтын орындар, қоймалар;
тыңайтқыштар, пестицидтер және де химиялық заттар қолданылатын ауыл шаруашылық
жер асты сулары байланыстағы жер бетіндегі обьектілер;
су көзіне жалғасқан лас орындар;
жауын-шашынның ластанған жерлерді жууынан пайда болған шайынды сулар;
өндіріс, бұрғылау, қазу және т.б.
Суды ластайтын көздерге өнеркәсіптік және коммуналдық канализациялық ақаба сулары
Қазіргі таңда адам коммуналдық-тұрмыстық қажеттілігі үшін ас суды көп
Су ортасы үшін ең үлкен қауіп тудыратын мұнай, мұнайды
Ағаштарды сумен тасымалдау кезінде де судың ластануы байқалады. Терең
Электростанцияларды салу нәтижесінде көп алқапты алып жататын бірақ онша
Су ресурстарына және ондағы тіршілік иелеріне теріс әсер ететін
Басқа ластаушылардан: металдарды (сынап, қорғасын, мыс, марганец, қалайы, мырыш,
Металдардың ішінен су қоры үшін ең қауіптісі сынап, қорғасын
Жылулы ластану. Өнеркәсіп орындары, электр станциялары су айдынына жылы
Су қоймаларының ластануы, ондағы су деңгейінің төмендеуі және су
Жер асты суы ластанудан жақсы қорғалған әрі онда маусымдық
Теңіз суларын мұнай қалдықтарымен ластауда негізгі рөлді танкерлер атқарады.
Әлемдік мұхиттың мұхиттың ластануы – бүгінгі таңда адамзаттар алдында
Қазір бүкіл планетада іс жүзінде қандай да бір дәрежеде
Ластанған суды пайдалану адам денсаулығына жағымсыз әсер етеді. Адамның
Тіршілікте ақуіп-қатер туғызатын ластанған судың дәрежесін анықтау үшін биоиндикаторлар
Сонымен қатар сулы ортаның микроорганизмдері аса жоғары дамыған миханизміне
Су ресурстарының химиялық ластануы туралы түсінік.
Химиялық ластану - мұнай және мұнай өнімдері, СББЗ( синтетикалық
Су ресуртарының қасиеті қышқылдығы сутек көрсеткішімен(рН) бағаланып, сутек иондарының
Су ресуртарының қышқылдығы төмендегі көрсеткіштермен бағаланады. Егер,
рН-8 болса, онда өзен мен көлдің суы таза болады;
рН-7 болса онда бейтарап орта болып келеді;
рН-7 ден кем болса ортаның бәрі қышқыл ортаға жатады;
рН-6, 6-5,5 болса, орта қышқыл орта болып саналады. Мұндай
Ешкімге пайдасы жоқ сфагнум (шым тезекте өсетін) мүктері өсе
Жалпы судың рН-ның өзгеруі суға түсетін немесе антропогендік әсерден
Кейбір улы заттектер мұхиттарда бірнеше жыл бойы сақталып, теңіз
Қышқылды шауын-шашынның немесе ақаба сулар әсерінен ластану
нәтижесінде сулы ортаның рН мағынасының өзгepyi, әcipece төмендеуі
алюминий және ауыр металдар қосылыстарының ерігіштігін жоғарылатады,
epireн түрге айналған қосылыстар өсімдіктер мен организмдерді (ағзаларды)
уландырады.
Судағы ағзалардың таралуы көбіне сутек ионының концентрациясына
байланысты келеді.
Тұщы су бассейндерінің:
рН 3,7 - 4,7 аралығында болса қышқылданған;
6,95 - 7,3 бейтараптанған;
7,8 үстінде — сілтіленген болып саналады.
Тұщы суаттарда рН мағынасы тәулік бойы өзгеріп отырады. Қандай
Тұщы судағы балықтардың кө6i рН 5-тен 9-га дейін ауытқуын
Қазіргі уақытта Жер бетінде өзінің тіршілік ағзаларынан айрылған бірнеше
Көлдер мен өзеңдер суының қышқылдануы құрылықтағы жануарларға да әсерін
Ағын суларға құйылатын лас сулар да бірнеше топқа бөлінеді.
Оларды:
қоспалар (ерімейтін, коллоидты, еритіндер),
лас сулар (минералдық, органикалық, бактериалдық, биологиялық) деп жіктейді.
Лас сулардың ішінде тұрмыстық сарқынды суларда органикалық заттар 58%,
Жыл сайын әлемде 250 мың жаңа химиялық заттар белгілі
Қазақстан Республикасының су ресурстары.
Қазақстан жерінде өзен, көл, мұздықтар мен жер асты суының
Өзен. Республика территориясында ұзындығы 10 км-ден асатын 8 мыңнан
Көл. Қазақстан көлдерін ауданына қарай топтастырсақ, онда жалпы 48
Екінші орында Алакөл ұзындығы 104, ені 52 км, су
Олардан басқа ірі көлдер қатарына Сасықкөл, Ұялы, Теңіз, Сілетеңіз,
Қарой, Кіш Қарой, Шағалалытеңіз, Теке, Құсмұрын, Марқакөл, Шалқар,
Аралсор, Сарықопа, Қамыстыбас, Арыс, Қызықақ, Жалаулы, Қарасор, Индер
көлдерін қосуға болады. Барлық көлдердің су көлемі 190 км³,
Қазақстан көлдері пайда болуы жөнінен
тектоникалық
экзогендік түрлерге бөлінеді.
Каспий және Арал теңіздері, Балқаш, Алакөл, Теңіз, Сасықкөл, Марқакөл,
Бөгеттер мен бөгендер. Қазақстанда 4 мыңнан астам бөгеттер мен
Теңіз. Қазақстанда екі теңіз бар. Арал теңізі, ұзындығы 428
Каспий теңізінің Қазақстан жеріндегі ұзындығы 2430 км, теңіздің ең
балықтарды, майшабақтарды, көк серкені, сазанды, табанды, ит балықтарды
кездестіруге болады.
Жер асты суы. Алаптағы не кендегі су сыйыстырушы жыныстардың
жарықшақтық
жарықшақтық-қабаттық
қабаттық (пластық) жер асты сулары болып бөлінеді.
Жарықшақтық су таулы, қыратты және ұсақ шоқылы аймақтарда кеңінен
Жарықшақтық-қабаттық жер асты сулары Маңғыстаудың таулы бөлігіндегі, Мұғалжардағы, Сарыарқадағы,
Қабаттық жер асты сулары негізінен жазық аймақтардағы баяу цементтелген
Мұздық. Қазақстандағы жер беті ағын суы қорының негізгі көзі
Қазақстан мұздықтарын 3 топқа жіктеуге болады:
аңғарлық мұздықтар
беткейлік мұздықтар
денудациялық беткейлер мұздықтары (жұмыр, мүжіле тегістелген шыңдарда).
Осылардың ішінде көбірек таралғандары (жалпы мұздықтардың 66%-ы) аңғарлық мұздықтар.
Республика мұздықтары тартылуда. Кейбіреуінің ұзындығы жылына 5–20 м-ге, ауданы
Қазақстан Республикасының су ресурстарының химиялық ластануы және экологиялық проблемалары.
Дүниежүзілік су қорларының ластануы бүкіл адамзат қауымын алаңдатып отыр.
Қазақстан суға тапшы елдер қатарына жатады. Судың
Таза су тапшылығы қазіргі кезде Шығыс-Қазақстан, Атырау, Қызылода, Маңғыстау
Қазіргі кезде ашық өзен, көл суларымен қатар жер асты
Оның негізгі ластану көздері мыналар:
өнеркәсіп өнімдерін сақтайтын қоймалар;
химиялық заттар және тыңайтқыштар;
тұрмыстық қалдықтар;
жер асты суларымен жалғанатын құбырлар;
ірі құрылыс учаскелері;
күзгі алаңдар, бұрғы-скважиналары болып табылады.
Қазақстан жағдайында өзен-көлдердің ластануы көбіне өнеркәсіп шоғырланған аймақтарда, полигондар
Су құрамында қорғасын, мырыш, сынап, тағы басқа ауыр металдар
Іле-Балқаш бассейні суының сапасы да мәз емес. Мұндағы ластағыш
Іле өзенінің ортаңғы ағысы, жалпы өзен экожүйесі, күріш алқаптары
Сырдария, Шу, Талас, Қаратал, Ақсу Лепсі, Тентек, Көксу өзендерінің
Каспий теңізінде мұнай өндіруге байланысты және теңіз деңгейінің табиғи
Қазіргі Каспий мұнайын игеру бүкіл әлемді дүрліктіріп, шетелдік инвесторларды
Атырау, Маңғыстау аймақтарында техниканың ескілігінен бұрғы-скважиналардың бүлінуі, мұнайдың жерге,
Қазір мұнаймен ластану аймағы 200 мың га алып жатыр.
Қарағанды металлургия комбинатының және Теміртау қаласындағы Карбид өндірістік бірлестігінен
Жамбыл фосфор зауытының сарқынды лас сулары Талас, Асы өзендері
Су ресурстарының биологиялық ластануы Арал аймағы мен Батыс Қазақстанда
Арал апатына себеп болған факторлар:
жергілікті жердің тарихи-табиғи ерекшеліктерін ескермеу;
ауыл шаруашылығын дұрыс жоспарламау, судың қорын есепке алмау;
суды өте көп қажет ететін күріш, мақта дақылдарын барынша
жерді игерудің агротехникалық шараларын сақтамау және суды үнемді пайдаланбау;
табиғат ресурстарын пайдалануға жіберілген қателіктер мен оны меңгерудің ғылыми
Арал - Қазақстан жеріндегі Қызылорда және Ақтөбе облыстары мен
1988 жылы Көкарал аралы Оңтүстік құлықпен қосылып кетті. Нәтижесінде
Үлкен Арал
Кіші Аралға бөлініп қалды.
Суы тайыз, тартылуы да қарқынды Кіші теңіз – Қазақстан
Арал теңізі айдынының аумағында 178 елді мекен орналасқан, 186,3
Арал теңізінің экологиялық ахуалы жылдан жылға нашарлап отыр.
Балқаш көлі суының ластануының негізгі көздері:
Ауыл шаруашылығында жерді улы химикаттармен тыңайтудан қалған қалдық сулардың
Кен орындарын пайдаланудан болатын өндіріс қалдықтарын;
Ағаш материалдарын дайындауға, өндегендегі және су жолдарымен тасымалдағандағы ағаш
Су және темір жолдарының лас қалдықтары;
Техникалық өсімдіктерді алғашқы өндеудің қалдықтары.
Балқаш көлі алабындағы табиғи ресурстарды (әсіресе су қорларын) тиімсіз
Оны негізгі 2 себеп тудырды.
Ішкі себеп – Қапшағай су электрстансасының салынуына байланысты (1970)
Балқаш көлінің экологиялық тепе-теңдігін көлге құятын өзендер суы мен
Осы себептерден 1970 жылдан су деңгейі күрт төмендеді. Балқаш
Балқаш металлургия кәсіпорындарының өндіріс қалдықтарының әсерінен суда ауыр металлдар
Балқаш көлі республика экономикасы мен экологиясына орасан зор зиян
Каспий теңізі. Каспий теңізі қазаншұңқырларының бедеріне қарай үшке бөлінген.
Каспий теңізінде мұнай-газ өндіру және мұнай өңдеу кешендерінің
1837-1990 ж. жүргізілген бақылау жұмыстарының нәтижесінде Каспий теңізнің су
1929-41 ж. су деңгейі 2 м-ге төмендесе, 1977 ж.
1978-95 ж. су деңгейі 2,35 м қайта көтеріліп, 1995
Теңіз деңгейінің көтерілуіне және мұнайдың теңізге төгілуіне байланысты теңіз
Теңіз түбіндегі шөгінділердің мұнай өнімдерімен ластануы бентостық тіршілік ететін
Теңіз суын ең қауіпті ластаушы заттың бірі — ыдырамайтын
Практикалық бөлім
Суды зарарсыздандырудың химиялық әдістері
Суды хлорлау. Суды зарарсыздандырудың химиялық әдістерінің арасында қазіргі уақытта
Хлор суда еріген кезде тез ыдырайтын хлор қышқылы пайда
Cl2 + H2O ( HOCl + HCl.
Ыдырау барысында хлор қышқылы HOCl ( H+ + OCl-
Суды ClO2 хлор диоксидімен өңдеу кезінде қалған бактериялардың өмір
Патогендік бактерияларға қатысты жоғары тиімділікке, өңдеуден кейін осы бактериялардың
Хлорлауды қолдану судың бактериалды ластануын азайтады, бірақ вирастардың жұғу
Хлорлаудың теріс қасиеті хлорорганикалық қосылыстар: тригалогенметандардың, хлорфенолдардың, п-нитрохлорбензолдардың, хлораминдердің,
Хлорлау үшін хлордың жұмыс мөлшерін белгілеу үшін тәжірибелі жолмен
Кейбір бұлақтардың, көбінесе ашық бұлақтардың суын хлорлау кезінде зарарсыздандырудың
Мұндай жағдайларда зарарсыздандырудың қандай да бір арнайы тәсілі қолданылады,
а) екі рет хлорлау, яғни хлорды тазарту құрылыстарына дейін
б) преаммонизациялау арқылы хлорлау, яғни хлорды жіберудің алдында тікелей
в) аса хлорлау, яғни артық хлорды кейіннен байланыстыра отырып,
г) кейін бөліну мөлшермен хлорлау, яғни қалдық хлордың қисық
д) хлордың екі тотығын пайдалану да зарарсыздандыру тиімділігін арттыру
Ауыз судың нормативтік талаптарға толық сәйкес келуіне кепілдік беретін
Хлор мен аммиактың қорларын сақтау шарттары қолданыстағы Санитарлық ереже
МСЭҚ органдары су құбырларын жоспарлы зерттеу кезінде, сондай-ақ бекітілген
Қорытынды
Су – өмір көзі. Бірде бір өндіріс сусыз жұмыс
Судың ластануы- оның физикалық және органолептикалық құрамының (оның мөлдірлігі,
Суды зарарсыздандырудың химиялық әдістерінің арасында қазіргі уақытта зарарсыздандырудың ең
Хлорлауды қолдану судың бактериалды ластануын азайтады, вирастардың жұғу
Дереккөзі: "Қазақстан" ұлттық энциклопедиясы, Алматы, "Қазақ энциклопедиясы", 1998 ж.
АУЫЗ СУДЫ ЖӘНЕ ТАЗАРТЫЛҒАН САРҚЫНДЫ СУЛАРДЫ ЗАРАРСЫЗДАНДЫРУ БОЙЫНША НҰСҚАУЛЫҚ,
1-қосымша
Суды хлорлау кезінде қауіпсіздік техникасының негізгі шаралары
1. Сұйық хлорды пайдаланған кезде хлорлаушы бөлме оқшауланған жайда
2. Хлорлаушы бөлменің жайы 1 сағат ішінде ауа алмасуын
Ескерту: Аммонизациялауға арналған қондырғылар (аммиак бар баллондар, таразы, шығын
3. Хлорлаушы бөлмеде табиғи және электрлік жақсы жарықтану болу
4. Хлорлаушы бөлмеге кіре-берістегі тамбурда арнайы киімдерді және газ
5. Ішінде хлор бар баллондар жайдан жеңіл алып шығу
6. Хлорлаушы бөлмеге кіру алдында желдеткішті қосып, хлорға тән
7. Хлоры бар ақаулы баллондарды хлорлаушы бөлмеден шығарып тастайды.
8. Хлорлаушы бөлмеде темекі шегуге тыйым салынады.
9. Баллондар мен хлор өткізуші түтіктерді (олар қатып қалғанда)
10. Хлорды қоймадан хлорлаушы бөлмеге тасымалдау автокөлікпен немесе серіппелі
11. Хлорлы әкті пайдаланған кезде жұмыс ерітінділері сағатына ауаның
12. Хлорлы әкті дайындау кезінде жұмыстар газ тұтқыштарын тағып
13. Жұмыс аяқталғаннан кейін себелек астында жуыну керек.
Суды зарарсыздандырудың химиялық әдісі
Суды тазалау әдістері
Су тазалау әдістерінің талдауы
Су дайындау технологиясында табиғи суды зарарсыздандыру әдістерін зерттеу
Лайды радияциялық өңдеу жайлы мәлімет
Судың радиоактивтік ластануы
Көкшетау қаласының сарқынды суын тазарту үшін биологиялық тазарту ғимараттарын жетілдіру
Індетке қарсы санитариялық шаралар
Медициналық құралдарды өңдеу кезеңдері
Дезинфекция