Қазақ тарихы журналы
ЖОСПАР
Кіріспе 2
Ермұқан Бекмахановтың өмірбаяны 3
Бекмаханов пен оның басты кітабы 3
Тағылымды Мұхтар Әуезов 11
Қаныш Сәтбаев 15
Қорытынды 19
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 21
Кіріспе
Қазақстандағы репрессия кездейсоқ құбылыстар емес. Бұл
20-30 жылдарда басталған саяси қуғын соғыстан
Біздің жұмысымызда қарастырылып отырған 40-жылдардың екінші
Саяси репрессияларға байланысты кеңестiк тарихнаманың қысқаша
Репрессияға тартылғандардың басым бөлiгi қоғамдық өсiп-өркендеудiң
Ермұқан Бекмахановтың өмірбаяны
Е.Бекмаханов 1915 жылы Павлодар облысы Баянауыл
1946-1947 жылдары ол Қазақ КСР Ғылым
Бекмаханов пен оның басты кітабы
Жақында тарихшы ғалымдар машинкаға басылған көлемі
Осы оқиғаның қайнаған ортасында болған, сол
Ал мына қолжазба Ерекеңнің жеке басы
Осы стенограмма табылғаннан көп бұрын (1966
Ерекеңнің басты кітабын ақтау және оны
1992 жылы «Қазақ университеті» баспасы Е.
Ал стенограмма 2000 жылы «Дискуссия по
Жұмыстың басты мақсаты Кеңес зиялыларына қарсы
Е.Бекмахановтың және оның монографиясын жазалаудың өзіндік
Соғыстың бастапқы кезеңінде Алматыда КСРО Ғылым
Енбек жарыққа шығысымен сталиндік сыйлық алуға
Ол БК(б)П Орталық Комитетіне хат жазып,
КСРО-ның көрнекті тарихшылары қатынасқан осы кеңесті
Бұл мәжілістің барысында кеңестік тарих ғылымының
Сын-ескертпелер де айтылмай қалған жоқ. Ұлт
Кеңеске қатысушылардың кейбіреулері (мәселен А.И.Яковлев, СК.Бушуев)
Сталиннің қоғамдық өмірдің барлық салаларында, оның
Дегенмен, өмір ағысы жалғаса берді. 1946
Е.Бекмахановтың кітабының шығуы Қазақстан Компартиясы "Орталық
Осыған іле-шала әр түрлі дүрмекшілер мен
Қазақ КСР Ғылым академиясының мекемелерінде, жалпы
Асыра сілтеу, бұрмалау мен күдікшілдік қайтадан
Осындай жағдайда Москвада КСРО Ғылым академиясының
Х.Айдарованың сөзі мен Т.Шойынбев пен Л.Ақынжановтың
М.П. Вяткин Кенесары басқарған қозғалыстың негізінде
Талдауды қорыта келіп, академик В.Д.Греков кеңес
Алайда, Қазақстан жағдайында үлкен ғалымның бұл
1948 жылғы алғашқы мәжіліс ашылған 14
Қысқаша мәлімдесек, пікірталасқа қатынасушылар талқыға түскен
Тарих ғылымдарының кандидаттары И.У.Будовниц, Е.Ділмұхамедов, т.б.
Жарыссөзге қатынасқандардың үшінші тобы (А. Нүсіпбеков,
Пікірталастың соңында Е.Бекмаханов онда айтылған сындарға
Өзінің соңғы сезін аяқтай келе Ерекең
Ерекең өз кітабы жөнінде «шығарылуы мүмкін
Алайда, өмірде олай болмады.
Кітап пен оның авторы жайындағы айтыс
Буржуазияшыл-ұлтшылдықты насихаттады деп айдар тағылған Е.
«Правдадағы» мақалаға Е.Бекмахановты ресми түрде тікелей
Сол жылғы 16-17 қазан күндері өткен
Е.Бекмаханов университеттегі жұмысынан қуылып, 1951 жылы
Оған «антисоветтік қызметі үшін» деген айып
Жоғарыда келтірілген айыптау негізінде 1952 жылы
Ерекеңнің лагерьден тиісті органдарға жазған көптеген
Ақталып шыққан соң бірер жыл Е.Бекмахановтың
Е.Бекмаханов өзінің жемісті еңбегіне сай ғылым
Тағылымды Мұхтар Әуезов
Ұлы жазушы, данышпан ойшыл, ғұлама ғалым,
Дүниеге қазақ перзенті болып туып, адамзат
Ол талай жер теңселтіп, ел сенделткен
Оның көкірегіндегі шалқар шабытты да сол
Елді өркениетке жеткізудің тәуелсіздіктен басқа жолы
Тарих — тек өз кезеңі тұрғысынан
Елін сүйген азаматқа ең үлкен қайғы
Тап сондай кезеңде отаршылдық пен басыбайлылық
Әуезов өмірі мен еңбегінің халық үшін
Егер ол бір адамның ғана емес,
Патшалық Ресейдің қиянатын көрсету арқылы санамызға
Жеке адамдардың ғана емес, тұтас халықтардың
Бірақ аяулы Мұхаң өз жүрегіндегі сәулелі
Қызыл империя патшалық Ресейден әлдеқайда қу,
Әуезов есімі, оның "Абай жолы" романы
Күллі әлем оқырманы тек қазақ халқы
Осыны ойланғанда, бүгінгі біздер маңдайы жарқыраған
Осы тұста Мұхаңның бұрынғы Кеңес кеңістігіндегі
Біз сонау 50-ші жылдары қуғын-сүргіннің соңғы
Біз қызыл империяны қанша сынағанмен, небір
Осылардың бәрі түптің түбінде ақыры қайырлы
Егер данышпан Абай қазақ халқының рухани
Әуезовтің ұланғайыр тағылымы оның биік азаматтық
Қаныш Сәтбаев
Әрбір адамды, тұтас халықты ғұмыр бойы
Осы кезге дейін зерттеушілер мен жазушылар
Қоғамтанушы ғалымдар, енді ғана зерттей бастаған
—Қазақтардың бәрі сіз секілді биік пе?
— О не дегеніңіз, менің халқым
Сірә, бұл сөз Сәтбаевтың тіліне табан
Мәселеге кең әлеуметтік-мәдени тұрғыдан қарауымыз қажет.
Қоғамды жаңғыртудың, туған халқын еркіндікке жеткізудің
Жаңа толқын қазақ ағартушылары, олардың арасында
1940 жылдың соңы мен 1950 жылдың
1952-1955 жылдары идеологиялық сипаттағы негізсіз айыптаулардың
1964 жылы 31 қаңтар күні Москваның
Қорытынды
Кеңес Одағындағы әмiршiл-әкiмшiл жүйе 40-жылдардың соңы
Екінші қуғын-сүргін республикалық масштабта 1948-1954 жылдарда
ҚКП ОК-нiң 1947 ж. наурызда өткен
Сонымен, талантты ғалым, ұстаз, қайсар жанды
Осыдан бес жыл бұрын Халима Бекмаханова
Міне қазақтың қилы-қилы тарихынан сыр шертеміз
Ал Ермұқан ағамыздың кейіпкері бүгінде ауыздығымен
Ал осы 50-жылдардың басындағы қуғын –сүргінге
Ұзақ жылдарға созылып, ауық-ауық тұрақты түрде
Әрине, арғы-бергі тарихымыздағы жоғарыда сөз еткен
Тәуелсіздігімізге тәубә! «Жақсының жақсылығын айт нұры
Ендігі кезеңде егемен еліміздің іргесін бекітіп,
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
“Қазақстан тарихы очерк”. Алматы. 1994ж
«Қазақ тарихы» журналы. 2003ж. №6
Мұхамеджанұлы И. “Тарихи зерттеулер” Алматы,1992
Мұқанов М.С. “Қазақ жерінің тарихы” Алматы,1994
“Қазақстан тарихы көне заманнан бүгінге дейін”
1
Ұлттық баспасөз ХХ ғасырдың басындағы Қазақстан тарихының дерек көзі
Қазақ газеті және Серке - қазақтың тұңғыш бейресми газеттер
Әйелдер басылымдарының дизайны
Моңғолиядағы қазақ тілді баспа сөз және Жаңа дәуір газеті
Моңғолиядағы алғашқы қазақ журналдары
XX ғасырдың 20-30- жылдарындағы қазақ тіліндегі мерзімді баспасөзі: шығу тарихы мен деректік маңызы
Қазақстандағы сауатсыздықты жою мәселесі
Баспасөз және сын
Қазақтар мен казактар
Қазақ жастары мерзімді баспасөзінің тарихы (ХХ ғасырдың басы – 1940 жж.)