Қазақстан тарихы, очерктер
ЖОСПАР
Кіріспе 2
ХІХ ғасырдың 50-жылдарындағы қазақ шаруаларының патша
Есет Көтібарұлы көтерілісі 3
Арынғазы Әбілғазыұлы мен Жанғожа Нұрмұхамедұлының Хиуа
Қорытынды 16
Қолданылған әдебиеттер тізімі 17
Кіріспе
Тарих. Ең ауыр үкім – тарих
Патшалық Ресей билігі "Бөліп ал да,
Ресей боданында тіпті елдігімізден біржола айырылып
Бірақ осы бодан болған ғасырларда қазақтың
Қазақ жерінен айырыла бастағанда ышқына көтеріліп
Менің жұмысымда негізінен Жанқожа Нұрмұхамедұлы басқарған
ХІХ ғасырдың 50-жылдарындағы қазақ шаруаларының патша
Есет Көтібарұлы көтерілісі
Есет Көтібарұлы көтерілісінің алғышарттары (1847—1858). ХІХ
Ресей экспансиясының оңтүстік аудандарға, Сырдария өңіріне
Сыр өңіріне орыс әскерлерінің келуі, әрине,
Ал Ресейдің Орынбор әкімшілігі 1837 ж.
Сырдария бойында бекіністер салу мен 1853
Әсіресе заттай жиналатын земстволық алымдарды жинауда
Түйе жинауға қырға шыққан казак жасағымен
Көтеріліс басшысы Есет Көтібарұлы Кіші жүздегі
ХІХ ғасырдың бірінші жартысында өмір сүрген
Аралас Шекті, Табын қонған екен,
Олар да патшаға өшті болған екен.
Көтібар заманында ту көтеріп,
Халқына хал-қадірі болған екен. —
деп жырлайды.
Сырым мен Көтібардың түпкі мақсатына жете
Сырым мен Көтібардың,
Пайдасы тиген жалпыға.
Екеуінің өлімі
Қатты батты халқына, —
деп көрсетеді.
Осындай күрескер әкенің ұлы Есет жас
Сонымен, Есет Көтібарұлы көтерілісі қарсаңында Кіші
Көтерілістің себебі ХІХ ғ. 40-жылдары күшейе
Ортаазиялық хандықтар қазақтардан зекет, ұшыр жинау
Мәселен, Жанғожа Нұрмұхамедұлы Хиуа, Қоқан хандықтарына
Кіші жүз қазақтары ХІХ ғ. 20–30
Патша үкіметіне қарсы қарулы көтеріліс 1855
Есет Көтібарұлына қарсы Орынбор бекінісінен Кіші
Ал Дәуіт Асауұлы бастаған Шөмішті, Табын,
Енді Есет жасақтары 10–40 адамнан тұратын
Орынбор әкімшілігі көтерілісшілерге қарсы Орал, Орынбор
Есет Үстіртке жақын Асмантай, Сам құмдарына
Есеттің Хиуамен көмек жөніндегі келіссөздері нәтиже
Есет 1859 ж. бірнеше би-сұлтандармен Петербургке
Осылайша Есеттің халық алдындағы беделімен санасқан
Арынғазы Әбілғазыұлы мен Жанғожа Нұрмұхамедұлының Хиуа
Арынғазы Әбілғазыұлы мен Жанғожа Нұрмұхамедұлының Хиуа
Міне, осылардың бәрі ХІХ ғасырдың ортасында
Орыс бекіністерінің салына бастауы хиуалықтардың табанды
Арынғазының күшеюінен сескенген патша үкіметі Арынғазыдан
Арынғазының тұтқындалуы Сыр өңірі қазақтары үшін
Енді Сыр бойындағы қазақтарды Қоқан, Хиуа
Екі күннен кейін Жанғожа өз сарбаздары
Патшалық әкімшілік Жанғожаның халық алдындағы зор
Сонымен, Сырдария бойындағы қазақтар көтерілісінің негізгі
Жаңа тәртіпке наразылар Жем бойында көшіп
1857 ж. қаңтарда Ақмешіттен Перовскийдің бұйрығымен
Жанғожа бастаған көтерілісшілер Фитингоф әскерімен 1857
Сырдария әскери шебінің бастығы Жанғожаға қарсы
Жанғожа келе жатқан жасақты көрсе де
“Аттанды Елекей хан жұртын жиып,
Ауыр қол жүре алмайды жолға сиып.
Бар болса Елекей хан жау болмас
Тұр екен таң алдында намазға ұйып,
Жанғожа жұрттан асқан батыр еді
Өлтірді оны неғып көзі қиып”.
(В.И. Аничков Мұсабай жыраудан жазып алған
Жанғожа мен Есет бастаған көтерілістің жеңілу
Екіншіден, көтерілісшілердің қарулану дәрежесінің төмендігі, патша
Көтеріліс сипаты жағынан ұлт-азаттық мазмұнға ие
Қорытынды
Орыс империясының екі басты самұрығы біздің
Ал тұтас халықтың азаттығы, бостандығы әрдайым
Ресей боданында тіпті елдігімізден біржола айырылып
Елдігімізді сақтау жолында қаншама қан төгілді,
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Маданов. Ұлы дала тарихы, Алматы,
2. Қазақ ССР тарихы, 3 том.
3. Қазақ Совет Энциклопедиясы
4. Қазақстан тарихы, очерктер. Алматы, 1998
1
Тарихи жады негізінде мәдени сабақтастық және ұлттық-азаматтық бірегейлік
Қасым хан, Хақназар хан
Дандай Ысқақұлының әдеби сын тарихы
С.Мұқановтың ғылыми зерттеу еңбектері
Ресейдің қазақ жерлерін басып көшуі
ҚАЗАҚСТАН ТАРИХЫ ПӘНІ БОЙЫНША ПРАКТИКАЛЫҚ (СЕМИНАР) САБАҚТАРЫНЫҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЫ
Қазақтың ақын-жазушылары
Ғабит Мүсірепов – очерк шебері
Қазақстан тарихы пәні бойынша тарих емес мамандықтарға арналған ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІНІҢ ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛЫ
Батыс Түрік қағанаты