Өндіріс тиімділігінің көрсеткіштері


МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ........................6
1 КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ..........................8
Кәсіпорын қызметінің тиімділігін арттырудың мәні мен мазмұны,
оның негізгі көрсеткішьері......................8
Теміржол көлігі шаруашылығының экономиканың дамуындағы
ролі...................................16
2 ҚР «ҚАЗАҚСТАН ТЕМІР ЖОЛЫ» ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫНЫҢ
АҚ-ның ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСТЫҚ ФИЛИАЛЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒАЛАУ
2.1 ҚР «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясының АҚ-ның
облыстық филиалының негізгі қызметі,
2.2 Кәсіпорынның еңбек ресурстарын талдау және еңбек өнімділігін
бағалау………………………………………………………………………….34
2.3 Кәсіпорынның негізгі және айналым қорларын пайдалануды талдау……..39
2.4 Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын және қаржылық
жағдайын талдау…………..…………………………………………………...47
3 ҚР «ҚАЗАҚСТАН ТЕМІР ЖОЛЫ» ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫНЫҢ
АҚ-ның ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСТЫҚ ФИЛИАЛЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІНІҢ
ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУ СТРАТЕГИЯСЫ…….............57
3.1 Кәсіпорын қызметінің тиімділігін басқарудың тиімді страегиясын
жасау және қаржылық левериджін бағалау ................57
3.2 Жаңа техника мен ұйымдастыру – техникалық іс
енгізудің тиімділігі.....................62
Қазақстан темір жолдарын реформалау және халықаралық
тәжірибе...........................64
ҚОРЫТЫНДЫ.......................70
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.....................73
КІРІСПЕ
Елімізде өтіп жатқан нарықтық қатынастар экономиканы дамытып қана қоймай,
Темір жолды экономиканың күре тамыры дейміз. Ол нарық
Темір жол шаруашылығы әлеуметтік процесстердің дамуына белсенді әсер
Ұлттық экономиканың даму шеңберінде темір жол көлік жүйесі
Қазіргі кезде де келешекте де тиімділікті қалыптастыру және басқарудың
Диплом жұмысының мақсаты – кәсіпорынның тиімділік көрсеткішінің экономикалық мазмұнын
Қызмет көрсетуші кәсіпорындарды қоғамға қажетті сапалы қызмет көрсетілуі тиіс.
Дипломдық жұмыс барысында кәсіпорын іс қызметіне кешенді экономикалық баға
теміржол көлігі саласының ұлттық экономикадағы ролі мен маңызы;
теміржол шаруашылығының қалыптасуының теориялық және экономикалық негіздері;
теміржол көлігі кәсіпорнының іс-қызметін экономикалық бағалау;
кәсіпорынның ресурстық потенциалын бағалау және талдау;
кәсіпорынның қаржылық нәтижелеріне және қаржылық жағдайына баға беру;
тиімділікке ықпал ететін негізгі жайттарды қарастыру, сондай-ақ нақты кәсіпорынды
тиімділікті көтерудің негізгі бағыттарын қарастыру;
темір жол шаруашылығы жұмысының экономикалық тиімділігін арттыру жолдарын
Дипломдық жұмыс үш бөлімнен, яғни кіріспе, үш бөлімнен тұратын
Дипломдық жұмыс Қазақстан Республикасының «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясының
1 КӘСІПОРЫН ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Кәсіпорын қызметінің тиімділігінің мәні мен мазмұны, оның
негізгі көрсеткіштері
Тиімділік деп кәсіпорын қызметі тиімділігінің ең басты экономикалық көрсеткіші
кәсіпорынның тапқан пайдасының өндірістің негізгі және айналмалы қорларының құнына
кәсіпорынның тапқан пайдасының сатылған өнімнің өзіндік құнына қатысы.
Кәсіпорын қызметінің тиімділік деңгейін бағалау үшін алынған нәтижеге (жалпы
Практикада пайдалылық мөлшерін өлшеу екі нұсқада пайдаланады. Бұл пайданың
Ө (Б - Қ )
Пм = ---------------------
Нқ + Ақ
Мұндағы:
Ө - өнім көлемі;
Б - өнім өлшемінің бағасы;
Қ - өзіндік құн;
Нқ – негізгі өндірістік қорлардың құны;
Ақ – айналмалы қаражаттың көлемі.
Практикада кәсіпорын қызметінің бірнеше пайдалылық көрсеткіштері қолданылады.
1. Өнімнің пайдалылығын анықтау барлық сатылған өнімнің және
2. Өндіріс қорларының пайдалылығы баланстық пайданың негзгі өндірістік қорлардың
3. Кәсіпорынның жұмсалым пайдалылығы оның қаруындағы мүліктердің құны арқылы
Кәсіпорынның жеке қаржысының пайдалылығы таза пйданың баланс арқылы есептелінетін
Шығынның белгілі бір мөлшерін тиімдету – шаруашылықты жүргізудің әр
Еңбек өнімділігі – адамдардың өндіру қызметінің өнімділігінің деңгейін сипаттайды.
Жұмыскерлердің біліктілік деңгейі көбіне олардың жасына, жұмыс стажына, біліміне
Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуіндегі қауырттылық қолда бар жұмыс
Егер кәсіпорын өз қызметін ұлғайтпаса өндірістік қуаттарды арттырса, жаңа
Өнім шығысын арттыру резервін қосымша жұмыс орындарын құру есебінен
Еңбек өнімділігін жоспарлау. Еңбек өнімділігін жұмыс көлемін жұмысшылар санына
Өндірістің тиімділігінің ең басты көрсеткіші жанды еңбек өнімділігі болып
Еңбек жөнінде жоспардың орындалуын талдау. Еңбек жоспарының басты көрсеткіштері
Талдау барысында еңбек өнімділігінің өсуі бойынша тапсырманың орындалу деңгейін
Егер кәсіпорын ішкі шаруашылық резервтерін тауып, пайдаланудың негізгі бағыттарын
Өндіріс тиімділігі, біріншіден, негізгі өндірістік қорлардың пайдаланылуын жақсартудың, екіншіден,
Кәсіпорын қызметінің эконмикалық тиімділігін арттырудың басты шарты –
Кәсіпорындардың және оның бөлімшелерінің белгілі бір мерзімінде атқарған жұмысының
Кәсіпорын қызметін анықтайтын көрсеткіштер мына төмендегі талдау мақсаттарына байланысты
Стратегиялық мақсат. Осы кәсіпорын қызметі нәтижелілігінің өзімен бәсекелестік басқа
Тактикалық мақсат. Басшылық кәсіпорын қызметін бақылайды. Кейбір бөлімшелердің немесе
Жоспарлау міндеті. Түрлі ресурстардың немесе осы ресурстардың түрліше ұштастырылуының
Басшылықтың басқадай мақсаттары. Кәсіподақ пен ұжымдық шарт жасасу жөнінде
Кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық және коммерциялық қызметі қасиетінің әр түрлілігі және
Кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметін талдаудың
негізгі принциптері
Принциптері Принциптің мазмұны
Нақтылығы Талдау нақтылы деректерге негізделеді, оның қорытындысын нақтылы
Жиынтылығы Процесті объективті бағалау мақсатында оны жан-жақты зерделеу
Жүйелілігі Бір-біріне өзара байланысты экономикалық құбылыстарды зерделеу, бірақ оқшалау
Тұрақтылығы Талдауды түпкілікті, алдын ала белгілі аралық уақыт
Объективтілігі Экономикалық құбылыстарды тәжірибелі және әділ зерделеу, объективтік қорытындылар
Пәрменділігі Практикалық мақсатқа пайдалану, өндіріс қызметінің жаңа нәтижелілігі үшін
Үнемділігі Талдауды жүргізуге байланысты шығындар, оны жүргізу нәтижесінде
Салыстырымдылығы Деректеу және талдау қорытындылары бір-бірімен жеңіл салыстырымды болуы
Ғылымдылығы Талдауды жүргізу барысында ғылыми негізделген әдістер мен процедураларды
Көрсеткіштер жеке, топтық және жалпы болып бөлінеді. Талдау мақсатына
Нарықтық қатынастарға өтуде экономикалық, қаржылық және статистикалық көрсеткіштер жүйесі
Нарық талабына сай барлық көрсеткіштерді мына төмендегілерге бөлуге болады:
бағалылық, қол жеткен немесе даму деңгейінің мүмкіншілігі немесе не
жұмсалмалық, қызметтің көптеген түрлерін іске асыруға байланысты жұмсалатын шығындар
Мұндай бөлу өте шартты. Ол жүргізілетін талдаудың мақсатына байланысты
Практика жүзінде кеңінен қолданылып жүрген ең маңызды тиімділіктің
кәсіпорынның сатудағы жалпы мөлшері;
жалпы табыс;
шартты таза пайда;
шартты таза өнім;
процент төленгеннен кейінгі пайда;
барлық қосымша төлемдерден кейінгі пайда;
өндірістің дамуына жұмсалған жаңа күрделі қаржыдан кейінгі өтімділігі;
дивидент төленгеннен кейінгі өтімділік.
Практикалық қызметінде кәсіпорын өзін ең алдымен сатудың көлеміне және
Сатудың жалпы мөлшері - бұл тауарлар және қызмет көрсетудің
Q = Б х N
Мұнда:
Q – сату мөлшелері;
Б – тауардың бір өлшемінің бағасы (тенге);
N – сатылған тауардың мөлшері (тенге).
Нарықтық жағдайда кәсіпорын қызметінің негізгі қорытындалайтын баға көрсеткіші пайда
Жалпы пайда – нәтижесі ретінде сату мөлшерінен шегеріліп тасталған
Шектік таза пайда – бұл жалпы пайдадан шегеріліп тасталған
Шектік таза өнім – бұл шектік таза пайдаға қосылған
Көрсетілген бағалық көрсеткіштердің тізбесі мынадай көрсеткіштермен қаралады:
кәсіпорын, фирма бақылауындағы өткізім нарығының үлесі;
өнім сапасының көрсеткіштері;
тұтынушылардың қызмет көрсету деңгейінің көрсеткіштері;
кадрларды дайындау, қайта даярлау көрсеткіштері.
Есеп айырысуда ең күрделісі - сапа көрсеткіші болып табылады.
Нарықтық экономика жағдайында басқа көрсеткіштердің ішіндегі кең таралғандары:
Өндіріс тиімділігінің көрсеткіштері;
Өндіріс шығындары құрылымының көрсеткіштері.
Бірінші топқа жататын көрсеткіштер:
Кәсіпорынның жалпы сату мөлшеріндегі жалпы немесе шартты таза пайда
Сату көлеміндегі шартты таза өнім деңгейі;
Шартты таза пайда мөлшерінің еңбекақыға кеткен шығындардың арақатынасы.
Екінші топқа жататындар:
- жалпы сатудағы капиталдың авансыланған және шартты
- тұтынылатын материалдардың және жартылай фабрикаттардың жалпы құнының қор
Кәсіпорын қызметін жүйелі және жан-жақты талдау мынадай мумкіндік
Жалпы кәсіпорынның және оның бөлімше құрылымдарының шаруашылық қызметіндегі
Тауарлардың және қызмет көрсетудің нақтылы түрлерінен алынатын пайдаға
Баға саясатын әзірлеуге қажетті өндіріс шығындарын және олардың өзгерулерінің
Жақын және алыс келешегіндегі кәсіпорын және пайда табудың оңтайлы
Әр уақытта мынаны естен шығармау керек, шаруашылық қызметінің мұндай
Кәсіпорынның бірден-бір басты міндеті – оның қаржы жағдайының бағалылығы
Негізгі қаржылық коэффициенттерді төмендегі үш санатқа топтастыруға болады:
өтімділік (төлем қабілеттілігі);
пайдалылық (табыстылық);
активтерді басқару тиімділігі.
Қаржы ресурстарының құралуы түрлі көздер бойынша жүзеге асырылады. Олар
Қаржы ресурстарының құрамы: негізгі қызметтен түсетін пайда; ғылыми-зерттеу жұмыстарын
Кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемесін төлеуге қабілеттілігін өтімділік немесе
Тез өтімділіктің коэффициенті - қысқа мерзімді несие қарыздарының ең
Дебиторлық қарыздардың айналым коэффициенті – егер дебиторлық қарыздарды тауардың
Несие қарыздарының айналым кезеңі - бұл коэффициенті тауарларды сатып
Несиелердің орнын толтыру коэффициенті (несиені өтеу қабілеті) – ол
Төлем қабілеттілігінің коэффициенті - ол қарыз капиталының меншіктілікке
Бұл коэффициент кәсіпорын несиегерлерінің қандай деңгейде қатерден қорғалуын көрсетеді,
Кәсіпорынның шаруашылық қызметі тиімділігінің бағалылығы басқарушылық және кәсіпкершілік шешімдерінің
Кәсіпорынның және өндіріс қаржы жағдайының тиімділігіне талдау жасау үшін
Нарықтық жағдайда әрбір кәсіпорын экономикалық дербес тауар өндіруші ретінде
Өңдірістің тиімділігін анықтау тиімділіктің өлшемін белгілеуден басталады. Ол кәсіпорынның
Кәсіпорынның қаржы жағдайы төлем қабілеттілігі, пайдалылығы, активтерді пайдалану тиімділігі
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы – оның қаржылық тұрақтылығын айқындайды. Кәсіпорынның
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс атқарушы кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың
1.2 Темір жол шаруашылығының эконмиканың дамуындағы ролі
Темір жолдар кез келген елдің экономикалық байланыстарының дамуында
Ұлттық экономиканың дамуы шеңберінде темір жолдары бірқатар стартегиялық
Ең алдымен, бұл халықтың және экономиканың тасымалдау қажеттіліктерін қанағаттандыру.
Жолаушылар көлігінің қатысуымен халықтың орын ауыстыру қажеттілігі де қанағаттандырылады,
Темір жолдар аймақтардың даму процесінде туындайтын әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешуде,
Осыған орай темір жолдар әлеуметтік және экономикалық деп сипаттауға
Темір жол шаруашылығының қызметін реттеудің әлеуметтік мәні алуан түрлі.
Экономикалық функциясы бойынша темір жолдар барлық экономикалық жүйелерді байланыстыратын
Жаңа аймақтарды игеру, ҒТП-ң жеделдету темір жол шаруашылығының интенсивті
Егер осы уақытқа дейін көлік жүйесінің негізгі міндеті экономиканың
Біріншіден, ол экономикалық байланыстарды рационализациялауда, жолаушылар мен жүк ағымдарын
Екіншіден, көлік үшін негізгі түсінік интеграция болады. Ол мынадай
Көліктің әртүрлі қатысатын оператор-компаниялар құрылады. Бұл тарифтер мен аралас
Бір көлік түрі бойынша көлденең байланыстырылған үлкен құрылымдар құрылады.
Үшіншіден, көлік машина құрылысымен тығыз байланыстырылатын болады. Бұл жаңа
Төртіншіден, ғылыми сыйымдылығы жоғарылайды. ҒТП-ң деңгейі көлік жүйелерінің бәсекелестік
көліктің жаппай ақпараттандырылуы;
үнемді және экологиялық жетілген көлік құралдарын жасау;
көлік-индустриалды техникаларын, «діп уақытында» жеткізу жүйелерін, мультимодульды логистикалық оралықтарды,
Темір жолдар жүйесі экономикалық инфрақұрылымның маңызды элементі ретінде сол
Сонымен қатар, транзиттік территориясы бар мемлекеттердің транзиттік тасымал саласын
Жалпы, көлік кешенінің ролі мен мәні, оны транзиттік жүйе
Көлік және оған ілеспелі қызметтерге ақы түріндегі тікелей түсімдер.
Транзиттік тасымалдың ұйымдастырылуы ұлттық көлік жүйесінің кіре ақылық резервтерін
Транзиттік көлік коридорлары пайдалы қазбаларға бай және болашақта игерілетін
Транзиттік көлік жүйесінің дамуы бүкіл ел экономикасының дамуына ықпал
Транзиттік потенциалдың жүзеге асуы көлік инфрақұрылымына, экономиканың барлық салалары
Елдердің территориясы арқылы транзитпен жолаушылар тасымалы үшін құқықтық, экономикалық
Еліміздің темір жолдары нарықтық экономика қызметін реттеуде өзін тасымал,
Кез келген нарық сияқты темір жол шаруашылығының қызмет
Темір жол щаруашылығының қызмет көрсету нарығының құралдары толып тарифтік
Қаржылық айналымда қолданылатын қаражаттарға: бюджеттік, жеке және сақтандыру қаражаттары
Нарықтық экономикаға көшкен елдерде көлік кешені шешілетін мәселенің сипаты
Мемлекеттік реттеудің әдістеріне әлеуметтік бағдарламалар және заңнамалы – құқықтық
Темір жол транспорты қуатты материалдық-техникалық базаға ие. Тасымалдау көлемінің
Транспорттың ең негізгісі – станциялық жолдардың дамуы. Поездардың салмағы
Тасымалдау көбейген сайын вагондарды саралау жұмысы да көбейеді, басқа
Темір жолын электрофикациялау (электрмен жабдықтау) - өткізу мүмкіндігінің өсуіне,
Электрленген участоктар ұзақтығы 47,9 мың км, ал қалған жолдарда
Темір жолдың техникалық қамтылу көрсеткішінің ең негізгісі вагондардың орташа
Темір жолдың техникалық қамтылуына поездар қозғалысын басқару құралдары да
Темір жол транспорты жұмысының негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері:
Статистикалық жүктелуі – жүктеу кезінде 1 вагонға орташа қанша
Рст = ∑Р/∑Ик
Бұл көрсеткіш жүк айналым құрылымына, вагондар құрамына, жүктеудің техникалық
Вагондар айналымы – жүк вагондарын пайдаланудың ең маңызды көрсеткіштерінің
Ои = ∑Прt/ U
Вагондар айналымын үндету үшін жүктелген вагондардың алыс жерлерге бару
Поезд салмағы – локомотивтердің пайдалы жүктелуін, қалыптасушы және айналымдағы
Qбр = ∑Рор/∑Nt
Поездың орташа салмағы жүк, жолаушылар, шаруашылық түріне қарай анықталады.
Участкілік жылдамдық – 1 сағат ішінде жүріп өткен орташа
Еңбек өнімділігі – адамдардың өндіру қызметінің өнімділігінің деңгейін сипаттайды.
Тасымалдау күні – 10 келтірілген т-км, 10 жолаушы-км, 10
Жұмыскерлердің біліктілік деңгейі көбіне олардың жасына, жұмыс стажына, біліміне
Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуіндегі қауырттылық қолда бар жұмыс
Егер кәсіпорын өз қызметін ұлғайтпаса өндірістік қуаттарды арттырса, жаңа
Өнім шығысын арттыру резервін қосымша жұмыс орындарын құру есебінен
Еңбек өнімділігін жоспарлау. Еңбек өнімділігін жұмыс көлемін жұмысшылар санына
Индекстік әдіспен еңбек өнімділігінің өсуін анықтайды. Бұл әдіспен еңбек
Өндірістің тиімділігінің ең басты көрсеткіші жанды еңбек өнімділігі болып
Станция әр түрлі жұмыс түрлерін орындайды поездарды қабылдайды және
Станция жұмысының техникалық-экономикалық көрсеткіштерін талдау. Станцияның өндірістік – қаржылық
Саралау, жүктеу және участкілік станция жұмыстарының экономикалық көрсеткіштерін талдау
Саралау және участкілі станцияларда көбіне вагон айналымы маңыздырақ. Транзит
Жұмыс көлемінің орындалуын қарастырған соң станциялардағы вагондардың орташа тұрып
Ең маңыздысы, тәулік бойындағы жүктеу жұмыстарының ритмділігі болып табылады.
Бұл жұмыстардың барлығында да жүктердің сол қалпында сақталуы өте
Саралау және участкілік станцияларда жұмыс сапасының маңызды көрсеткіші –
Сондықтан, бұндай поездардың келуі туралы станция алдын ала жол
Поездарды уақытылы жібермеу себептері вагондар құрамында техникалық жөндеуге келмейтін
Еңбек жөнінде жоспардың орындалуын талдау. Еңбек жоспарының басты көрсеткіштері
Талдау барысында еңбек өнімділігінің өсуі бойынша тапсырманың орындалу деңгейін
Темір жол станциясының техникалық-экономикалық көрсеткіштердің орындалуына талдау жасау үшін
Станцияның қаржылық жоспары – жылдық өндірістік-қаржылық жоспарының бір бөлігі.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы – оның қаржылық тұрақтылығын айқындайды. Кәсіпорынның
Рыноктық экономика жағдайында жұмыс атқарушы кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың
2 ҚР «ҚАЗАҚСТАН ТЕМІР ЖОЛЫ» ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫНЫҢ
АҚ-ның ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСТЫҚ ФИЛИАЛЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН ЭКОНОМИКАЛЫҚ БАҒАЛАУ
2.1 ҚР «Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясының АҚ-ның
Қызылорда облыстық филиалының негізгі
ерекшеліктері
«Қазақстан темір жолы» Ұлттық компаниясының АҚ-ның Қызылорда облыстық
Филиал өз қызметін Қазақстан Республикасының заңнамасына, қоғамның бұйрықтары, өкімдері
Филиалдың толық атауы: мемлекеттік тілде – «Қазақстан темір жолы»
Филиалдың орналасқан жері: 467019, Қазақстан Республикасы, Қызылорда қаласы, Әуелбеков
Филиалдың өз балансы бар, оның мүлігі мен қаражаттары қоғамның
Қоғам қызметінің негізгі мақсаты экономиканың және халықтың теміржол көлігімен
Қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін мынадай қызмет түрін жүзеге
жүктерді, соның ішінде габаритсіз, арнайы және әскери жүктерді, қауіпті
жүк тасымалдарын жоспарлау, темір жол әкімшіліктерімен экспорттық, импорттық және
жүктердің әр номенклатурасы бойынша жүк тиеу жоспарының орындалуын қамтамасыз
вагондарды беру және алу жөнінде қызмет көрсету, кірме жолдар
көліктік-экспедициялық қызмет көрсету;
вагон паркін басқару, Қазақстан Республикасының аумағындағы басқа мемлекеттердің иелігіндегі
сыртқы экономикалық саясат;
пайдалану жұмысының техникалық нормативтерін орындау;
жүк вагондарын мүліктік жалға беру;
металл сынықтарын бөлшектеу, жинау, өткізу;
цистерналарды құюға дайындау;
поездарды коммерциялық тексеріп қарау пунктерінің жұмысын ұйымдастыру жөніндегі іс-шараларын
тасымалданатын жүктердің сақталуын қамтамасыз ету;
жүк вагондарын жөндеу, вагон паркін жөндеудің материалдық-техникалық базасын дамыту;
Қазақстан Республикасы заңнамасында белгіленген тәртіппен алынуы қажет лицензия немесе
резерв материалдары мен арнайы құрамдардың мүлігін құру, сақтау саласындағы
Филиалдың мақсаттары, міндеттері және қызмет түрлері:
Филиал экономиканың және халықтың теміржол көлігімен жүк тасымалдауға қажеттілігін
Филиалдың негізгі міндеттері:
техникалық бақылауды және жүк вагондарын есепке алынуын қамтамасыз ету;
жүк вагондарын жүк жөнелтушілер мен тасымалдаушыларға жалға беру кезінде
ғылыми-техникалық прогресс жетістіктерін өндіріске енгізу саласында тиімді саясатын жүзеге
вагон паркін оңтайландыру жөніндегі іс-шараларын әзірлеу, олардың орындалуын бақылау
жүк вагондарын жөндеудің жоспарлы түрлерін орындауына бақылау жүргізу;
вагондарды есепке алу электрондық паспортын енгізу;
техникалық жағдайы бойынша қалпына келтіруге жарамсыз және мерзімін өтеген
вагондарды, бөлшектерді және қосалқы бөлшектерін электрондық есепке алуды енгізу;
жүк вагондарын жүрген жолы бойынша жөндеудің жоспарлы түрінің орындалуын
өзара қаржылық есеп айырысуды жүзеге асыру;
мердігерлерге жүк вагондарының жөндеуінің жоспарлы түрі бойынша орындалған жұмыс
өндірістік қаржы жоспарларының орындалуына бақылау жүргізу, көлемдік және сапалы
аймақтық филиал қызметін құқықтық негізбен қамтамасыз ету.
Аталған мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу үшін филиал келесі
Жүк вагондарын жөндеу, сонымен қатар: филиалдың (ОВП) желілік бөлімдер
Жүк вагондарының жоспарлы деполық және күрделі жөндеу үшін төлем
Жүк вагондарының деполық, күрделі және күрделі қалпына келтіру жөндеудің
Жүк вагондарын мүліктік жалға беру, немесе тасымалдаушылармен, жүк жөнелтушілермен
Көліктік-экспедициялық қызмет көрсету, сонымен қатар: тасымалдаушылар, жүк жөнелтушілер және
Вагон паркін басқару, Қазақстан Республикасының аумағындағы басқа мемлекеттердің иелігіндегі
Пайдалану жұмысы да техникалық нормативтерді орындау, сонымен қатар: еңбекті
«Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы Акционерлік қоғамның филиалы Қызылорда
Кесте 1- ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы Акционерлік
Дислокация бекеті Барлығы, вагондар Оның ішінде
Жабылған платформа Жартылай вагондар Басқа да түрлері
Арал 303 241 55 7
Қазалы 652 412 133 44 63
Төретам 305 194 80 1 30
Жосалы 46 13 33
Тереңөзек 153
28
Қызылорда 40 60 69
24
Белкөл 30 27 12
1
Сұлутөбе 37
30
2
Тартоғай 37 6 31
Шиелі 2
Талап 47
47
Бесарық 40
40
Барлығы 1692 962 558 52 120
Ескертпе - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
2-Кестеде ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы Акционерлік қоғамның
Кесте 2- ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы Акционерлік
Көрсеткіштер
2009 ж 2010ж Ауытқу
Мың тг % Мың тг % +,- %
Вагон жөндеу жұмыстары, оның ішінде: 4736,1 78 30975,6 12,5
деполық жөндеу 3284,9 54,1 24011,4 55,2 20726,5 7,3есе
капиталды жөндеу 1451,2 23,9 6964,1 16,3 5512,9 4,7есе
Вагондарды жалға беру 686,1 11,3 5853,3 13,7 5167,2 8,5есе
Вагондардағы жүктерді күзету 455,4 7,5 2602,2 6,1 2150,8 5,7есе
Басқа да қызметтер 206,5 3,4 2736,3 5 1929,8 10,3есе
Барлығы 6072 100 42725 100 36653 7есе
Ескертпе - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
2- Кестеден көріп отырғанымыздай Филиалдың негізгі маманданған саласы әр
Негізінен кәсіпорын – бұл кәсіпорын жұмыскерлерінің және оның барлық
Басқару механизмі дегеніміз – бұл басқару принциптерімен міндеттерді, басқару
Өндірісті басқару жүйесінде әрбір звено өзіне бекітілген функцияны басқа
Басқару – бұл басқару шешімдерін дайындайтын әдістері мен құралдар
Кәсіпорында басқаруды ұйымдастырудың негізгі принциптері:
мақсатты шоғырландыру;
үздіксіз пен сенімділік;
жоспарлау мен пропорционалдық;
басқару функцияларының бөлінуінің демократиялығы;
басқару әдістерінің ғылыми негізделуі;
басқарудың тиімділік принципі.
Кәсіпорын құрылымы – бұл олардың ішкі звеноларының: цехтардың, бөлімдердің,
кәсіпорын өлшемімен (көлемімен);
өндіріс саласымен;
кәсіпорынның технологиясы мен мамандану деңгейімен.
Қандай да бір стандартты құрылым болмасын, ол әрқашан да
Кәсіпорын құрылымы өндірістің салалық технологиясының әрекеттесуімен тікелей жинақталады. Технологиялық
Технологиялық процестің күрделілігі төмендегілермен анықталады:
дайын өнімді дайындау үшін қажет еңбек заттарын әсер ету
өндіріс процесінде бұйымдар тартылатын технологиялық операциялардың санымен;
технологиялық операцияларды орындаудың шекті дәлдігінің деңгейімен.
Жұмыс орны – кәсіпорынның бүкіл құрылымы құрылатын құрамнан оның
Ол техникалық және эргономикалық нормативтер негізінде анықталады және жұмыскердің
Кәсіпорында жұмыс істейтіндердің барлығы 2 категорияға бөлінеді:
өндіріспен және оның қызмет көрсетуімен айналысатын өнеркәсіптік-өндірістік персонал;
өнеркәсіптік емес операциялардың персоналы – негізінен тұрмыстық-коммуналдық шаруашылықтың, кәсіпорынның
Жұмысшыларға материалдық және көліктік қызметтерді қалыптастыруымен тікелей айналысатын кәсіпорын
Мамандар мен жетекшілер (басшылар) өндірістік процесті ұйымдастыру және оларды
Қызметкерлерге қаржы-есеп айырысу, жабдықтар өткізу және басқа функцияларды жүзеге
Жұмыскердің квалификациясы (біліктілігі) арнайы білімдер мен тәжірибелік дағдылар деңгейімен
Сандық құрылымы, біліктік деңгейі бойынша еңбек ұжымы тұрақты өлшем
Филиалды басқару. Филиалдың жалпы басқаруын Республикалық мемлекеттік кәсіпорын жүзеге
филиал туралы Ережені бекіту, оған өзгерістер мен толықтыруларды енгізу;
филиал қызметінің негізгі бағытын белгілеу, олардың орындалу туралы жоспарлар
филиал директорын, оның орынбасарларын, бас инженерін, бас бухгалтерін тағайындау
филиалдың штаттық кестесін бекіту және құрылымын белгілеу;
филиалдың лауазымдық номенклатурасын бекіту, оларға тағайындау қоғамның келісімдеуі бойынша
филиалдың бюджетін бекіту;
филиалдың материалдық құралдар мөлшерін, сондай-ақ филиалдарды онымен қамтамасыз етілуін
филиал қызметінің нәтижелері, аудитордың есебі мен тұжырымдаулары бойынша жылдық
филиал қызметін тоқтату туралы шешім қабылдау.
Қазақстан Республикасы заңнамасы мен кәсіпорынның жарлығында көзделген басқа да
Филиал қызметіне тікелей басшылық жасайтын директор. Филиал директоры филиал
Филиал директоры:
қоғам берген сенімхаты бойынша қоғам белгілеген өкілеттік шегінде іс-әрекет
қоғам бекіткен жоспарларға сәйкес филиалдың қызметіне басшылық жасайды;
филиалға бекітілген қаражаттарға өзінің құқығы шегінде билік етеді;
филиалдың барлық қызметкерлерінің міндетті түрде орындау үшін өзінің өкілетті
банктерде филиалдың ағымды есеп-шотын ашады;
штаттық кестеге, лауазымдық номенклатураға сәйкес филиал қызметкерлерімен жеке еңбек
белгіленген тәртіппен басқа да құқық берілген.
Мемлекеттік кәсіпорын филиал директорына міндетті түрде орындауға, қоғамның келісімен
Филиалдың қаржы-шаруашылық қызметі. Филиал қоғамның бекіткен қаражаттарынан тұратын мүлікті,
Филиал балансындағы мүлік қоғамның меншігі болып табылады.
Филиалдың қаржы-шаруашылық қызметін бақылау. Филиалдың қаржы-шаруашылық қызметін бақылау аудиторлар
Кәсіпорын ревизорлары мен аудиторлары филиал қызметкерлермен барлық керекті материалдарын,
Кәсіпорынның негізгі технико-экономикалық көрсеткіштерін талдау – бұл кәсіпорын жұмысын
Кәсіпорын қызметін сипаттайтын еңбек көрсеткіштеріне: еңбек өнімділігі, жұмысшылар саны,
Еңбек өнімділігі - өнімді өткізуден түскен табыстың жұмысшылар санына
Өнімнің өзіндік құны – бұл кәсіпорынның өнім өндіруге жұмсаған
Өнімнің өзіндік құнына өнім өндіру өндірістік процесіне жұмсалған еңбек
Өнімнің өзіндік құны - әрбір өнімге жұмсалған шығын сомасын
Еңбек ақы – бұл жұмысшылардың еңбектеріне төленетін сый ақы.
Персонал – бұл тұрақты және уақытша білікті және біліксіз
Негізгі қор дегеніміз - өндіріс процесіне ұзақ уақыт бойы
Өндірістік негізгі қорларға - өндірістік процеске тікелей қатысы бар
Өндірістік емес негізгі қорларға – кәсіпорын балансында тұрған қызмет
Негізгі қорлармен қамтамасыз етілуін және олардың пайдалану деңгейін анықтау
Қор қайтарымы = тауарлы өнім көлемі / негізгі қордың
Қор сыйымдылығы = негізгі қордың орташа жылдық құны /
Қормен жарақтану = негізгі қордың орташа жылдық құны /
Таза табыс – жалпы табыс пен төленген салықтарды қосқанда
Рентабельдік деңгейін анықтау үшін өнімді өткізуден түскен пайданы (таза
Дебиторлық қарыз – бұл сатып алушылардың міндеттемелері мен қарыздары.
Кредиторлық қарыз – бұл субъектілердің банктерге келешекте төлейтін қарыздары.
3 - Кестеде ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
Кесте 3 - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
негізгі технико-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер өлшем бірлігі 2008ж 2009ж 2010ж Ауытқу
2010ж/2008ж 2010ж/2009ж
+; - % +; - %
1 Өнімді өткізуден түскен табыс мың тг 5303 6072
2 Өткізілген өнімнің өзіндік кұны мың тг 2016 2162
3 Жалпы табыс мың тг 3287 3910 15445 12158
4 Кезең шығындары мың тг 3778 4492 14084 10306
5 Орташа тізімдік жұмысшылар саны адам 38 43 46
6 Еңбек акы коры мың тг 21289,2 26005,8 31507,0
7 Бір жұмысшының орташа
8 Еңбек өнімділігі тг/адам 139,5 141,2 928,8 789,3 6,6
9 НӨҚ-дың орташа жылдық құны мың тг 2416 2357
10 Қор қайтарымы тг 2,19 2,57 13,5 11,3 6,1
11 Айналым құралдарының
12 Негізгі емес қызметтен табыс мың тг
- -
13 Таза табыс, (зиян) мын тг -491 -582 1361
14 Рентабельділік деңгейі % -8,4 -8,7 3,2 -5,2 -38,0
Ескертпе - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
Мысалы, өнімді өткізуден түскен табыс 2010 жылы 42725 мың
Филиалда 2008 жылы 38 адам қызмет істесе, 2010 жылы
Негізгі өндірістік қорлардың орташа жылдық құны 2008 жылы 2416
Айналым құралдарының орташа жылдық құны бухгалтерлік баланс деректері бойынша
Сонымен, филиал 2009 жылы 582 мың теңге зиянмен аяқтаса
Р=П/Ш*100%=1361/27280+14084*100%=3,2%
Филиалдың негізгі технико-экономикалық көрсеткіштеріне талдау жасай отырып, төмендегідей қорытынды
2.2 Кәсіпорынның еңбек ресурстарын талдау және еңбек өнімділігін
бағалау
Кәсіпорындағы еңбек ресурстары – бұл 16-63 жас аралығындағы барлық
кадрлардың іріктелуі;
кадрлардың дайындалуы мен үздіксіз оқытылуы;
жұмыскерлер құрамының тұрақтылығы;
жұмыскерлер еңбегін материалдық және моральдық бағалауды жетілдіру.
Еңбек ресурстарын талдау мақсаты: пайдаланылмаған мүмкіндіктерді және резервтерді ашу,
Жұмыскерлерді іріктеу мен жылжыту екі негізгі критерий арқылы жүзеге
кәсіптік біліктілігінің жоғарылығы және оқытуға қабілеттілігі;
қарым-қатынас тәжірибесі мен бірге жұмыс істеуге дайындылығы.
Жұмыспен қамту кепілдігі және кадрлар ағымдылығы болған жағдайда экономикалық
Мекеменің еңбек ресурстарымен қамтылуын талдаудың негізгі міндеттері мыналар:
мекеме мен оның құрылымдық бөлімдерінің еңбек ресурстарымен жалпы қамтылуы
мамандардың тұрақтамау себептерін анықтап, зерттеу;
еңбек ресурстарының қосымша резервтерін анықтау және оны тиімді пайдалану.
Ал талдауға қажетті ақпарат көздері ретінде еңбек туралы жоспар,
Мекеменің еңбек ресурстарымен қамтылуы жоспарлы сұраныстағы категория және мамандардың
Қызметкерлердің біліктілік деңгейі көбінесе олардың жасына, еңбек стажына, біліміне
Жұмыс күшін кәсіпорын екі категорияға бөледі:
өндіріспен айналысатын және оған қызмет көрсетумен шұғылданатын өндірістік персонал;
кәсіпорынға қатысты тұрмыстық-шаруашылық, дәрігерлік-санитарлық мекемелер өнеркәсіптік емес ұйым персоналы.
Жұмысшыларға кәсіпорындағы материалдық құндылықтарды жасаумен шұғылданатын және өндірістік-көліктік қызмет
Мамандар мен басшылар өндірістік процесті ұйымдастыруды жүзеге асырады және
Жұмыс біліктілігі арнайы білімі, тәжірибесі, бейімділігі деңгейімен анықталады және
Өнеркәсіптік-өндірістік персоналды ұтымды пайдалану - өндірістік процестің үздіксіздігі мен
Өнеркәсіптік-өндірістік персоналға – негізгі қызмет персоналына – негізгі қызметке
Жұмысшыларға еңбек затына тікелей әсер етумен, еңбек құралдарын күтіп-баптаумен
Қызметкерлер құрамына басшылар, мамандар және басқа да қызметкерлер кіреді.
Жұмыс күшімен қамтамасыз етілуді және тиімді пайдалануды талдау үшін
Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі 4 - кестеде келтіріл-ген
Кесте 4 - Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі
Персоналдар категориясы 2009ж.
2010ж. Ауытқу
адам % адам % +, - %
Барлық орташа тізімдік жұмысшылар саны өнің
43
100
46
100
3
106,9
Басшылар 3 6,9 3 6,5 - 100
Жетекшілер 6 13,9 7 15,2 1 116,6
Мамандар 15 34,8 17 36,9 2 113,3
Жұмысшылар 19 44,2 19 44,2 - 100
Ескертпе - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
4 - кестедегі мәліметтерден ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық
Кәсіпорында 2009 жылы 43 адам жұмыс істесе, 2010 жылы
Жұмыскерлердің біліктілік деңгейі көбіне олардың жасына, жұмыс стажына, біліміне
Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуіндегі қауырттылық қолда бар жұмыс
Егер кәсіпорын өз қызметін ұлғайтпаса өндірістік қуаттарды арттырса, жаңа
Өнім шығысын арттыру резервін қосымша жұмыс орындарын құру есебінен
Р(ВП = Р(КРхГВф (3)
Мұндағы: Р(ВП - өнім шығысын арттыру резерві;
Р(КР – жұмыс орындарының санын арттыру резерві;
ГВф – бір жұмысшының нақты орташа жылдық өнімділігі.
Еңбек ресурстарын пайдалану толықтылығын талданатын меерзім ішіндегі бір жұмыскердің
Кесте 5 - Кәсіпорында еңбек ресурстарын пайдалануды талдау
Көрсеткіштер
2009ж 2010ж Ауытқу (+, - )
жоспар нақты өткен жылдан жоспардан
Жұмысшылардың орташа жылдық саны (ЧР)
43
43
46
3
3
Бір жұмысшының 1 жылдағы істеген:
күндері (Д)
сағаттары (Ч)
232
1856
232
1856
230
1886
-2
30
-2
30
Жұмыс күнінің орташа ұзақтығы, сағат (П)
8
8
8,2
0,2
0,2
Жұмыс уақыт қоры, сағат (ФРВ)
79808
79808
86756
6948
6948
Ескертпе - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
5 – кестенің мәліметтерінен көріп отырғанымыздай филиалда жұмыс уақыт
Жұмыс уақыты, қоры (ФРВ) жұмысшылар санына (ЧР), бір жұмысшының
ФРВ = ЧРхДхП
Талданып отырған кәсіпорындағы есепті жылғы жұмыс уақыты қорының артуына
1.Жұмысшылар саның өзгеруінің жұмыс уақыты қорына әсері:
ФРВЧР = (ЧРН - ЧРЖ)хДЖхПЖ = (46-43)х232х8 = 5568
2.Бір жұмысшының бір жылда істеген күндер санының жұмыс уақыты
ФРВД = ЧРН (ДН-ДЖ)хПЖ = 46х(230-232)х8 = -736 сағат
3.Жұмыс күнінің орташа ұзақтығының жұмыс уақыт қорына әсері:
ФРВП = ЧРНхДНх(ПН-ПЖ) = 46х230х(8,2-8) = -2116 сағат
Тексеру:
ФРВобщ = ФРВЧР + ФРВД
Есептелген деректерден ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы Акционерлік
Жұмыс уақытының бүкіл күндік пен ішкі сменалық ысырап болған
Ысыраптардың әрбір түрін толығырақ талдау керектігін әсіресе кәсіпорынға байланысты
Еңбек өнімділігінің тиімділігін бағалау. Өндірістің тиімділігінің ең басты көрсеткіші
Филиал әр түрлі жұмыс түрлерін орындайды, Темір жолдарын,
2.3 Кәсіпорынның негізгі және айналым қорларын пайдалануды
талдау
Кәсіпорынныңбірқалыпты өндірістік шаруашылық қызметін қамтамасыз ету үшін негізгі қорлар
Көп жылдар бойы кәсіпорынның шаруашылық ісіне қызмет көрсетуші еңбек
Жалпы негізгі қорлар деп өндірісте ұзақ уақыт бойы пайдаланатын,
ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы Акционерлік қоғамның Қызылорда
Негізгі қорларға қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері, үйлер мен ғимараттар,
Көлемінің үлкенді-кішілігіне, бағасының азды-көптігіне қарамастан, пайдалану мерзімі бір жылдан
Негізгі қорлар мынадай белгілер бойынша жіктеледі:
халық шаруашылығының салалары;
функционалдық қажеттілігі;
натуралдық заттық белгісі;
қайда жататындығы және пайдалану бойынша.
Барлық негізгі қорлар өздерінің өдіріске қатысуына қарай өндірістік және
Өндірістік негізгі қорлар деп өндіріске қызмет ететін, яғни өнім
Өндірістік емес негізгі қорлар қатарына шаруашылықтың өндірістен басқа салаларында
Халық шаруашылық салаларына және істейтін қызметтерінің түрлеріне қарай барлық
Негізгі қорлар халық шаруашылық салаларына қарай топтастырған кезде олардың
Егер субъектідегі негізгі қорлардың барлығы тек қана субъектінің негізгі
үйлер (тұрғын үй, кеңсе үйі, қойма т.б.);
ғимараттар (көпірлер, аспалы жолдар, жасанды су қоймалары, эстакадалар, скважиналар
өткізгіш тетіктер (жұмыс машиналары, энергия бөлетін тетіктер, құбырлар т.б.);
машиналар (бумен жұмыс істейтін және іштей жанатын двигательдер, электроаппараттық
тасымалдау құралдары (жолаушылар және жүк таситын көліктер, жеңіл көліктер,
құрал-саймандар мен жабдықтар (шкафтар, бактар, контейнерлер т.б.);
шаруашылық құрал-жабдықтары (диван, креслолар, кілемдер, сейфтер т.б.);
басқа да негізгі құралдар (кітапхана қорлары және т.б.).
Иеленуге қарай негізгі қорлар меншіктік және уақытша жалға алынған
Жұмыс істейтіндерге өндіріс процесіндегі, яғни қолданыстағы негізгі қорлар жатады.
Жұмыс істемейтін негізгі қорлардың қатарына тоқтатылған, белгілі себептермен басқа
Сақтауда тұрған негізгі қорлардың қатарына келешекте, яғни алдағы уақытта
Заттың құрамына қарай негізгі қорлар мүліктік және мүліктік емес
Мүліктік негізгі қорларға заттай көрінісі бар, санауға және өлшеуге
Мүліктік емес негізгі қорларға пайдаланатын жер, суға (ғимараттардан басқа)
Негізгі құралдарды пайдалану тиімділігін сипаттау үшін келесі көрсеткіштер анықталады:
Қор қайтарымы деңгейінің өзгеруіне біршама факторлар әсерін тигізеді. Олар
Негізгі өндірістік қорлардың қор қайтарымына әсер етуші бірінші деңгейдегі
Екінші деңгей факторлары: жабдық құрылымы, толық күндік тұрулар, сменалық
Үшінші деңгей факторлары: жабдықты ауыстыру, ғылыми-техникалық прогресс шараларын енгізу,
Кесте 6 - Қор қайтарымын талдау
Көрсеткіштер 2009ж 2010ж Ауытқу
(+, -)
Өнім өндірісі көлемі (ВП), мың теңге 6072 42725 36653
Орташа жылдық құн:
негізгі өндірістік қорлар (ОПФ), мың теңге
актив бөлігі (ОПФа), мың теңге
2357
1437,7
3153
1986,3
796
548,6
Үлес салмағы, коэффициент қорлардың актив бөлігінің (УДа)
0,61
0,63
0,02
Қор қайтарымы, теңге (ФО):
- актив бөлігінің (ФОа) 2,57
4,22 13,5
21,5 10,93
17,28
Ескертпе - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
Бірінші деңгей факторлары: ФО = УДа х ФОа
Факторлар әсерін абсолютті айырмашылық әдісін қолдану арқылы анықтаймыз.
ФОУД = (УДа06 – УДа05) х ФОа05 = (0,63-0,61)
ФОакт = УДа06 – х(ФОа06 – ФОа05) = 0,63х(21,5-4,22)
ФОобщ = ФОУД + ФОакт
Кесте 7 - Қор қайтарымын факторлық талдау нәтижелері
Фактор Қор қайтарымының өзгерісі Өнім өндірісінің өзгеруі, мың тг
НӨҚ актив бөлігі Негізгі өндіріс қорлар
Негізгі өндірістік қорлардың орташа жылдық құны
+796
2,57
2045,7
Қорлардың актив бөлігінің үлес салмағы
+0,1
3153
35,3
Қорлардың активті бөлігінің қайтарымы
+1,7
3153
5360
Жиыны
+10,93 +36653
Ескертпе - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
7 - кестеде қор қайтарымының деңгейіне әсер етуші бірінші
Кәсіпорында айналым құралдарын пайдалану көрсеткіштерін талдау.
Айналым құралдары - өңдірістің бір циклында түгелімен пайдаланылатын өндірістік
Негізгі қорлардың айналымы, айналым құралдарына өндіргіш қорлардың айналымымен қатар
Өндірістік кәсіпорындағы айналым қорларына өндіріс құралдарының бөлігі жатады, жұмыс
Кәсіпорынның өндірістік айналым құралдары үш бөліктен тұрады:
өндірістік запастар;
аяқталмаған өндіріс және жеке жартылай фабрикаттың шығарылуы;
келешек периодтың шығындары.
Өндірістік запастар – бұл еңбек заты, өндірістік процеске шығарылуына
Аяқталмаған өндіріс және жеке фабрикаттың шығарылуы – бұл еңбек
Келешек периодтың шығындары – бұл арнайы құралдардың аяқталмаған элементтері,
Айналым құралдары жылдам қозғалыста болатын активтерден тұрады. Әрбір айналым
Ақшалай.
Өндірістік.
Товарлық.
1-ші стадияда - өндірістік қызметке қажетті шикізат материал –
2-ші стадияда - өнімді өткізу процесі жүреді.
Айналым құралдары құрамы бойынша екіге бөлінеді: айналым қоры, қор
Айналым құралдары мен құрамына талдау жасау оның белгілеріне байланысты:
Айналыс сферасына.
Толтыру және құралу көздеріне.
Жоспарлау ерекшеліктеріне.
Айналым құралдарын пайдаланудың экономикалық тиімділігінің көрсеткіші олардың айналым деңгейімен
Коб = QB/ФСО
Мұндағы: Коб – айналымдық коэффициенті;
QB – өнімді өндіруден түскен түсім;
ФСО – айналым құралдарының орташа жылдық құны.
1 айналымның үздіксіздігі мына формула бойынша анықталады:
Тоб = t / КОБ
Мұндағы: t – уақыт мерзімі (күн, ай, жыл);
КОБ – айналымдық коэффициент.
Айналым құралдарының жүктелу коэффициенті орташа жылдық айналым құралдары құнының
КЗ = ФСО / QB
Айналым құралдарының жүктелу коэффициентінің көлемі аз болған сайын соғұрлым,
Өндірістік запастың стадиясы: шикізат шығынның мөлшерін бекіту.
Өндірістік стадия: өндірістік циклдың ұзақтығын қысқарту және үздіксіздігін көтеру.Кәсіпорын
Айналыс сферасында: өнімді өткізуді жеделдету, маркетингті зерттеулерді ұйымдастыру кредиторлық
Айналым құралдарын пайдалану тиімділігі мынадай негізгі көрсеткіштерді сипаттайды: айналыс
Айналым құралдарының коэффициенті (айналым сан) өнімді сатқан түсім (Ар)
Коб = Ар / СОБ (9)
Айналым құралдарының жүктемесі (Зо.с.) айналыс коэффициентінің пропорционал өлшеміне кері
Зо.с. = 1/КОБ = СОБ/Ар = ¼ = 0,25
Айналым құралдарының бір айналымының ұзақтығы (ДОБ) мына формуламен анықталады:
ДОБ = ДП/КО (10)
Мұндағы: ДП – айналым құралдарының пайдалану дәрежесі анықталатын ұзақтық.
Айналым құралдарының айналысының жеделдетілуі өнім бірлігіне материалдық құндылық шығын
Босаған айналым құралдарының өлшемі мына формуламен анықталады:
В = АР (Д1ОБ – Д2ОБ) / ДП
Мұндағы: Д1ОБ және Д2ОБ – базисті және жоспарлы кезеңдегі
Кәсіпорынның қаржылары орналастырудың қаржылық қызметте және оның тиімділігін жоғарылатуда
Сондықтан, кәсіпорынның активтері талдау процесінде ең алдымен олардың құрамымен
8 - кестедегі мәліметтерде ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық
Кесте 8 - Кәсіпорынның айналым капиталын талдау
Айналым капитал түрлері Қаржы мөлшері (мың тг) Құрылымы (%)
2009ж 2010ж өзгерісі 2009ж 2010ж өзгерісі
Тауарлы материалдық запастар: оның ішінде:
108
122
12
56,4
42,9
-13,5
- материалдар 108 122 12 56,4 42,9 -13,5
- аяқталмаған өндіріс - - - - - -
- тауарлар - - - - - -
- қысқа мерзімді дебиторлық міндеттемелер
-
48
48
-
16,9
16,9
- ақша қаражаты 87 144 144 43,6 9,5 -34,1
- қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар
-
-
-
-
-
-
Барлығы: 195 284 284 100 100 -
Ескертпе - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
Айналым құралдарының тиімді пайдалануды талдау.
Айналым құралдарын пайдалану тиімділігі ең алдымен олардың айналымдылығымен сипатталады.
Сонымен, капиталды пайдалану тиімділігі оның қайтарымдылығымен (рентабельділігімен) сипатталады, ол
Капиталдың пайдалану интенсивтілігін сипаттау үшін олардың айналымдылығы пайдаланылады (өнім
Бұл көрсеткіштер арасындағы байланысты келесі түрде беруге болады:
Табыс
табыс
-------------------- =
Капиталдың орташа
жылдық сомасы
Басқаша айтқанда, инвестицияланған капитал табыстылығы, (ЭР) сату рентабельділігі (R)
ЭР = RxКоб (12)
Бұл факторлардың капитал рентабельділігіне әсерін абсолютті айырмашылықтар әдісі бойынша
Кесте 9 - Капиталды пайдалану тиімділігі көрсеткіштері
р/
с Көрсеткіштер 2009 ж. 2010 ж. Ауытқу
+; _
1 Кәсіпорынның таза табысы , мьң тг -582 13,61
2 Өнімді өткізуден түскен табыс, мың тг 6072 42725
3 Капиталдың орташа жылдық сомасы, мың тг 2552 3437
4 Капитал рентабельділігі, % (ЭР) -22,80 39,59 16,79
5 Өткізу (қызмет көрсету) рентабельділігі, % (R) -9,58 3,18
6 Капитал айналымдағы коэффициенті (Коб)
7
Капитал рентабельділігшің
Барлығы 16,79
Ескертпе - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
9 - кесте деректерінен есепті мерзімді капитал қайтарымдылығы айнальшдылығы
Тексеру:
16,79 = -15,22+32,01= 16,79%
2.4 Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын және қаржылық
жағдайын талдау
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы - оның қаржылық тұрақтылығын айқындайды. Кәсіпорынның
Рыноктық экономика жағдайында жұмыс атқарушы кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың
есепті жылдағы жалпы қаржылық жағдайға жэне оның өзгерісше баға
активтердің өзара байланысын және олардың қалыптасу көздерін анықтау, олардың
айналым қаржысы көлемін анықтау;
қаржылық есептеу және несие тәртібін анықтау;
кәсіпорынның актив құрылымын жэне оның міндеттерін анықтау;
активтер айналымдьшығын есептеу;
баланс ликвидтілігін, кәсіпорынның төлем қабілеті және салыстырмалы көрсеткіштерін анықтау;
кәсіпорынның табыстылығын бағалау;
кәсіпорынның қаржылық стратегиясын анықтау;
кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау.
Кәсіпорының қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық базасы болып қаржылық есеп
бухгалтерлік баланс;
қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп;
ақша қаражаты қозғалысы туралы есеп.
Баланс активінде бейнеленген барлық құны бардың бәрі - актив
¥зақ мерзімді
активтер Негізгі құралдар
Үзақ мерзімді каржылық салымдар
Материалдық емес активтер
Кәсіпорыннан тыс пайдаланылатын қаражаттар
Ағымдық
активтер
Запастар
Дебиторлық қарыз
Қысқа мерзімді қаржылық салымдар
Ақша қаражаты
Сурет 1- Баланстың актив құрылымы
Баланс активі статьяларын топтастыру белгісі ретінде олардың өтімділік деңгейі
Активтердің артуы кәсіпорын жұмысына оң әсер етеді, себебі оның
Кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалау көрсеткіштері:
Өндірістік бағыттағы мүлік коэффициенті кәсіпорынның өндірістік потенциалын сипаттайды. Ол
Кәсіпорын активтерінің жұмылдыру коэффициенті бұл
Кәсіпорын ағымдық және
Негізгі қорлардың нақты күны коэффициенті кәсіпорындардың материалдық техникалық
Негізгі қорлардың актив бөлігі үлесі коэффициенті негізі қорлардың жалпы
Кәсіпорын қаржылары ішкі айналымда да және одан тыс та
Баланс бойынша активтердің қүрамы мен олардың орындалуын талдау үшін
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді талдау барысында,
Активтердің артуы кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол осы
10 - кесте деректерінен көріп отырғанымыздай 2010 жылы активтердің
Активтерді талдай отырып, олардың қалай таратылғанын және есепті жылы
Баланс активтерінің жалпы құнындағы өндірістік потенциал құны 2010 жылы
Осы көрсеткіштерден кейін баланс валютасындағы ағымдағы активтер үлесің анықтау
Талдау жүргізіп отырған кәсіпорында бұл коэффициенттің деңгейі 2008 жылы
руге болады. Кесте 10 - ҚР «Қазақстан темір
р/с Көрсеткіштер 2008ж 2009ж 2010ж 2010ж/2009ж
өзгерісі, +;- Кұрылымның өзгеруі
гр 6 – гр 4
Сомасы мың тг Үлес
салмағы
% Сомасы мың тг Үлес
салмағы
% Сомась
мың тг Үлес салмағы% Мың тг
%
А Б 1 2 3 4 5 6 7
1 Активтер құны, оның ішінде: 2560 100 2552 100
1.1. ¥зақ мерзімді активтер оның ішніде: 2416 94,3 2357
1.2.
а) негізгі құралдар 2416 94,3 2357 92,3 3153 91,7
б) қаржылық оалымдар - - - - - -
Ағымдағы активтер, оның ішінде: 144 5,7 195 7,6 284
а) материалдар 73 2,8 108 4,2 122 3,5 14
б) дебиторлық міндеттемелер - - - - 48 1,3
в) ақша каражаттары 71 2,8 87 3,4 144 3,4
2 Кәсіпорынның өндірістік потенциал кұны 2489 97,2 2465 96,5
Ескертпе - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
Кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі көрсеткіш – мобильді
Талданып отырған кэсіпорында бұл көрсеткіштің деңгейі 2008 жылы 0,06
Талдау жүргізушінің келесі әрекеті баланс активінің құрылу көздерін талдау
Рынок қатынасы жағдайының кәсіпорынның қызметі және оның дамуы көбіне
Активтердің қорлану көздерін талдау кезінде меншікті және қарастырылған капиталдың
Тәуелсіздік коэффициентін меншікті капиталды барлық авансталған капиталға бөлумен анықталды:
Ктс= Мк : Ак
Мұндағы:
Мк- меншікті капитал;
Ак - авансталған капитал.
Бұл коэффициенттің өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі жоғары деңгейде екендігін
2008 жыл – 491 : 2560 = -0,191
2009 жыл – 582 : 2552 = -0,228
2010 жыл – 1361 : 3437 = 0,395
Қаржылық есеп берудің активтерінің қалыптасу көздерінің құрылымын зерттеу үшін
11 - кестеден кәсіпорынның есеп беру жылындағы активтерінің қалыптасу
Келесі кәсіпорынның қаржылық турақтылығын сипаттайтын меншікті капиталдың қатыстырылған капиталға
КК=МК:КК (14)
Мұндағы:
Кк - қаржыландыр коэффициенті;
Мк - меншікті капитал;
Кк- қарыздық капитал.
2008 жыл – 491 : 3051 = -0,160
2009 жыл – 585 : 3134 = -0,185
2010 жыл – 1361: 2076 = 0,66
Бұл коэффициент кәсіпорын қызметінің қандай бөлігі өз қаражатымен, ал
Кәсіпорынның тәуелсіздік (дербестік) дәрежесін сипаттайтын ең бір маңызды көрсеткіштердің
КҚт=Мк+¥м/Ак
Мұндағы:
Кқт – қаржылық тұрақтылык коэффициенті;
¥м – ұзақ мерзімді міндеттемелер;
Мк - меншікті капитал;
Ак - авансталған капитал.
Кесте 11 - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы

2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл Ауытқу 08/07жж
Сомасы,
мың
тг Үлес
салмағы
% Сомасы
мын
тг Үлес
салмағы
% Сомасы мың
тг Үлес
салмағы
% Мың Құрылымн
Көрсеткіштер
тенге ың өзгеруі
1. Авансталған капитал: 2560 100 2552 100 3437 100
оның ішінде:
1.1 Меншікті капитал -491 -19,2 -582 -22,8 1361 39,6
1.2 Қарыздык капитал 3051 119,2 3134 122,8 2076 60,4
2. Тәуелсіздік X -0,191 X -0,228 X 0,395 -
коэффициенті
(1.1:1)
3. Қаржыландыру X -0,160 X -0,228 X 0,395
0,167
коэффициенті
(1.1:1.2)
4. Қатыстырылған X -6,213 X -5,384 X 1,525 -
капиталдың меншікті
капиталға катынасы
коэффициенті (1.2: 1.1)
5. Инвестициялау X 1,005 X 1,030 X 0,828 -
коэффициенті
Ескертпе - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
Бұл коэффициенттің қалыпты мәні 0,9-ға тең болуы керек, ал
2008 жыл: ККт = - 6,213
2009 жыл: ККт = -5,384
2010 жыл: ККт = 1,525
Біздің кәсіпорында қаржылық түрақтылык жылдан жылға өсіп отыр.
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі оның қаржылық түрақтылығының маңызды белгілерінің бірі
Қарыздарды өтеу үшін құралдардың айналымы кезінде ақшаға айналуы керек
Қарыздарды өтеу үшін құралдар, сонымен бірге, кәсіпорында бар тауарлы-материалдық
Басқаша айтқанда, теориялық түрде қарыздарды өтеу кәсіпорынның барлық ағымдағы
Сондықтан, төлем қабілеттілігі бар деп, ағымдағы активтің сомасы атысдағы
Ағымдағы төлем қабілеттілігі баланс жасау мерзімімен анықталады. Кәсіпорын жабдықтаушыларына,
Келешекке арналған төлем қабілеттілігі нақты бір мерзімдегі оның төлем
Төлем қабілеттілігі белгілі бір мерзімде қолдағы ақша сомасының жедел
Кәсіпорынның перспективті төлем қабілеттілігін анықтау үшін кәсіпорын активтеріндегі ақша
Үш көрсеткіш жиі қолданылады:
1. абсолютті өтімділік коэффициенті;
2. аралық өтеу (жабу) коэффициенті;
3. жалпы өтеу (жабу) коэффициенті.
Абсолютті өтімділік коэффициенті ақша қаражаттары мен тез өткізілетін бағалы
Ол баланс жасалған мерзімінде немесе жақын мезгілде ағымдағы қарыздың
Осы көрсеткіштің дүрыс шектеуі келесі түрде болады:
Као> 0,2 0,5
Бұл ағымдағы міндеттемелердің қандай бөлігі жедел өтелуі керек екендіғін
Аралық өтеу коэффициенті есептеу үшін акша қаражатының қүрамына алдыңғы
Ол кәсіпорынның дебиторлармен өз уақытында есеп жүргізу жағдайында болжамданған
Аралық өтеу коэффициентінің қалыпты төменші шегін бағалау былайша өрнектеледі:
Кар.ө>2
12 - кестеде ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
Бұл көрсеткіштердің дұрыс шектеуі Ка.ө>0,2-0,5 екенін ескерсек, талданып отырған
Аралық өтімділік коэффициентін бағалаудың төменгі шегі Кар.ө>1 болатын болса,
Сонымен, жалпы өтеу коэффициентінің қалыпты шегі Кж.ө > 2
Бірақ, енді ғана (2008 жылдан бастап) стратегиялық маңызды нысанда
Кесте 12 - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
р/с Көрсеткіште 2008 жыл
2009 жыл
2010 жыл
Ауытку 08/07жж
+ ; – %
1. Ағымдық активтер, мың тенге онын ішінде 144 195
1.1 Акшалай қаражаттары және қысқа мерзімді қаржылық салымдар 71
1.2 Дебиторлық қарыз және баска да активтер - -
1.3 Тауарлы - материалдық запастар 73 108 122 14
2. Қысқа мерзімді міндеттемелер, мың тенге 3051 3134 2076
3. Өтімділік коэффициентгері - - -
3.1 Абсолютті өтімділік коэффициенті (1.1 :2) 0,023 0,027 0,054
3.2 Аралық өтімділік коэффициенті (1.1. + 1.2)/2 0,023 0,027
3.3 Жалпы өтімділік коэффициенті (1.1 +1.2.+ 1.3)/2 0,047 0,062
Ескертпе - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
3 ҚР «ҚАЗАҚСТАН ТЕМІР ЖОЛЫ» ҰЛТТЫҚ КОМПАНИЯСЫНЫҢ
АҚ-ның ҚЫЗЫЛОРДА ОБЛЫСТЫҚ ФИЛИАЛЫНЫҢ ҚЫЗМЕТІНІҢ
ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУ СТРАТЕГИЯСЫ
3.1 Кәсіпорын қызметінің тиімділігін басқарудың тиімді стратегиясын
жасау және қаржылық левериджін бағалау
Кәсіпорын, тұтынушы, мемлекет тұрғысынан алғанда «тиімділік» ұғымының мағынасына әр
Экономикасы жақсы дамыған қоғамда, жоғарыда атап кеткен мүдделердің бірде-бірінің
Біздің еліміздегі нарықтық экономиканың дамуымен пайда табудың қайнар көзі
Жоғарыда айтылған бағыттардың барлығы бір-бірімен байланысты және олардың таза
Кәсіпорынның өсуі мен тиімділігінің жоғарылауы стратегияны өндіру мен өткізумен
Кәсіпорынның барлық қызметі осымен айқындала отырып, тиімділікті құру процесінде
- өнім айналымын жылдамдату;
- айналым шығындары деңгейін төмендету;
- бағаны көтеру жолымен табыс мөлшерін ұлғайту
(баға үстемелерін көтеру).
Бұл тиімділікті көтерудің негізгі бағыттары. Бірақ, тәжірибеде ұзақ
Кәсіпорынның дамуы мақсаты мен оларды анықтайтын факторлардың арасында тығыз
Егер де кәсіпорынның мақсаты өндіріс дамуын табыс ұлғаюы қажеттілігімен
Өнім өткізілім мен қызметтердің құрылымы ;
Өнім үстемелері мен сату бағалары деңгейі;
Қор күшін пайдалану көлемі, құрылымы және тиімділігі;
Кәсіпорын иелігінде қалған табыс көлемі .
Егер де кәсіпорын мақсаты –нарықтағы кәсіпорынның тұрақты жағдайын қамтамасыз
өнім берушілермен тұрақты, орнықты қарым-қатынас орнату;
Банк пен басқа да контрагенттермен тұрақты қарым-қатынас ;
Қаржы және салық заңдылықтарын мүлтіксіз сақтаудың негізінде қаржы және
Егер де кәсіпорынның мақсаты мүлік иелерінің қызығушылықтарын қанағаттандыру болса,
Егер де кәсіпорын бірінші кезектегі мақсат етіп әлеуметтік тұтынуды
айналым шығындары;
қолданылған еңбек қорларының саны мен құрамы;
қалыптар мен тұрғындарды әлеуметтік қорғаудың әр түрлі қорларына нормативті
ең аз жалақы мөлшері, ең төменгі өмір сүру деңгейі
табыс мөлшері.
Барлық жоғарыда айтылған мақсаттар мен оларға қол жеткізуді қамтамасыз
Кәсіпорын жұмысының тәжірибесінде тиімділікті арттырудың үлкен қорлары бар. Олар
өнімнің табыс әкелетінін ескере отырып, өнім
ассортименттерін құру;
контрагенттермен өзара қарым-қатынастың жаңа философиясы;
тәуекел қызметінің мүмкіндіктерін пайдалану;
инновациялық саясат;
кәсіпорынның тиімді масштабтары;
нарықтың өзгеріп тұратын конъюнктура
мүмкіндіктерін пайдалану;
акционерлеу;
ақша қаражаттарын тиімді орналастыру және т.б.
Кәсіпорындарда әр жыл сайын атаулардың көп санынан өткізілімге
Келісімді жүзеге асырудағы кәсіпорынның алуға тиіс таза табыс мөлшерін
(Өб – Сб) *С *(100 – ҮҚС) – ИОК
ТТ = ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
100
Мұндағы:
ТТ – таза табыс.
ӨБ – өткізілім бағасы.
СБ – сатып алу бағасы.
С – сатып алынған өнім саны.
ҮҚС – үстемелі құн салығы.
ИОК – Комерциялық жұмысты жүзеге асырумен байланысты шығындар.
Сп – Теңгерімдік табысқа пайызға шақандағы салық пен төлемдердің
Өнімді тиімді сатып алу өз алдына жоғарғы рентабельділікті білдірмейді.
Кәсіпорынның табыс табуы мен рентабельділігіне әсер ететін ұзақ мерзімді
Шығынсыз есеп айырысуды аналитикалық әдіспен келтіруге болады. Ол рентабельділік
Иүн. * Т
Тең аз. = –––––––––––––––––––
Т – И ауысп.
Мұндағы:
Тең аз. – рентабельділік деңгейі 0%-дан көп болатын пайданың
И үн. – үнемі-шартты шығын сомасы, теңге.
И ауысп. – ауыспалы шығын сомасы, теңге.
Т – өнім өткізілімінен түсетін пайда, теңге.
Тиімділікті арттыруда әрбір кәсіпорын өндірген табысты өткізілім үшін тиімді
Қаржылық леверидж немесе қаржылық тұтқа – кәсіпорынның іскерлік тәуекелін
Басқаша айтқанда, келесі жоспарлыкезеңде өнім өткізуден тускен тусім көлемі
Бұл жағдайда тусім көлеміне пропорционалды турде өзгермелі шығындар да
Баға леверидж баға динамикасының өзгерісіне сәйкестусімнің артуы немесе кемуі
Тек натуралды өткізу көлемі өзгерген жағдайда табыстың өзгеруі тусімнің
Кесте 13 - Қаржылық левериджді есептеу және табысты болжау
Көрсеткіштер 2009 ж. 2010 ж.
1. Базисті кезең көрсеткіштері, мың тг
а өнім өткізуден түскен түсім 6072 42725
б өзгермелі шығындар 2162 27280
в тұрақты шығындар 3778 14084
г өнім өткізуден -491 1361
2. Жоспарлы кезең көрсеткіштері, (базисті кезеңге шаққанда)
а. көрсетілген қызмет көлемі,% 114 703
б. қызмет бағасы 300 300
3. Қаржылық левирдж, есе Лн
- 11,3
4. Жоспарлы кезеңдегі табыс өсімі, %
- 11,3
5. Жоспарлы кезең табысы, мың тг.
- 9875
Ескертпе - ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы
Формула бойынша баға левериджіне төмендегідей анықтама беруге болады базисті
Кесте 13 мәліметтерін төмендегідей талдауға болады. Натуралды леверидж деңгейін
Қаржылық леверидж оның ішінде натуралдық леверидж өнім өткізуден тускен
Әр турлі нарықтық жағдайларда көрсетілетін қызметпен тусетін табысты қаржылық
Әдеттетабыс көлемі бірнеше факторлар әсерінен (баға, натуралды сату көлемі)
Левериджді қолдану арқылы табыстық өсімін немесе кемуінің факторын айқындап
Табыс көлемі өзгертуге қолдануға болатын қаржылық леверидждің формуласы:
∆П=В(1+Ицп)( 1+Ицп)-С1(1+Инп) -С1(1+Инп)-С2-( )
Формулада қолданылатын шартты белгілер:
В – базисті кезеңдегі өнім өткізуден тусім;
С1 – базисті кезеңнің өзгермелі шығындары;
С2 – базисті кезеңнің тұрақты шығындары;
П – базисті кезең табысы;
П – жоспарлы кезеңдегі табыстың өзгеруі;
Инп – жоспарлы кезеңдегі өнім өткізудің натуралды көлемінің өзгерісі;
Ицп – жоспарлы кезеңдегі өткізілетін өнім бағаларының өзгеруі.
3.2 Жаңа техника мен ұйымдастыру – техникалық іс шараларды
енгізудің тиімділігі
Капитал салымдарының тиімділік көрсеткіштері. Мемлекеттік кәсіпорында жаңа техника
Іске асырылатын шаралардың экономикалық тиімділігін анықтауда натуралды және ақшалай
халық шаруашылығының жолдармен қанағаттануы;
тасымалдау сапасын жақсарту;
еңбек жағдайын жақсарту арқылы еңбек өнімділігін арттыру;
транспорттық негізгі құралдарды пайдалануды жақсарту;
тасымалдаудың өзіндік құнын төмендету;
отынды, материалды, электр энергиясын үнемдеу;
капитал салымдарының көлемі, шарттары және орындалу уақыты
Темір жолдары халық шаруашылығын толық қанағаттандыру үшін жолдардың өткізгіштігін
Кәсіпорынның жұмысшыларының еңбек өнімділігінің артуы бір жұмысшыға келетін жөнделген
Жаңа техниканы енгізілуге дейінгі және кейінгі тиімділік көрсеткіштерін салыстыру
Капитал салымның экономикалық тиімділігін сипаттаушы көрсеткіштің бірі-эксплуатациялық шығындарды унемдеу
Жургізілетін іс-шараларды ақшалай көрсеткіште экономикалық бағалау ушін, эксплуатациялық шығындарды
Tок= (К1-К1) / (Э1-Э2)
Мұндағы:
К1, К1 – жаңа техника енгізуге капитал салымының бірінші
Э1, Э2 - бірінші және екінші нұсқадағы жылдық эксплатациялық
Қосымша капитал салымының қайтарымдылығы мына қатынаспен анықталуы мумкін:
Tок= К/ Э
Мұндағы:
К – қосымша капитал салымдары;
Э – эксплуатациялық шығындардан алынатын жылдық унем.
Сәйкес технологиялар есебінен ресурстарды унемдеу бұл 3 негізгі бағыты
1. Жолдарды жөндеу және ұстап тұрудың жаңа технологияларын енгізу;
2. Жылдары ескі материалдарды рационалды қолдану;
3. Кейбір бөлшектерді реновациялау және жасап шығару.
Төменде ресурстарды үнемдеу бағытындағы технологиялық нақты іс-шаралары мен көлемі,
Жаңа технологияны енгізудің тиімділігін анықтау әдістемесі.
Жаңа техника мен ұйымдастыру-техникалық іс-шараларды енгізудің экономикалық тиімділігін есептеуде
Жаңа техника және тиімді ұсыныстардың жылдық экономикалық тиімділігі жанды
Жылдық экономикалық тиімділік жаңа техниканы енгізгенге дейінгі және кейінгі
Өнім бірлігіне есептелген келтірілген шығындар:
З=С+Ен+К
Мұндаға:
С-өнім бірлігінің өзіндік құны, тг (жылдық эксплуатациялық шығындар);
Ен - капитал салымдарының тиімділігінің нормативті коэффициенті, әдетте
К-үлесті капитал салымдары.
Жаңа технологиялық процестерді енгізу, өндірісті және еңбекті механикаландыру мен
Э=(З1-З2)хА2= [(С1+ЕнК) - (С2-ЕнК2)]хА2
Мұндағы:
З1-З2 – жаңа техниканы енгізгенге дейінгі және кейінгі өнім
З1-З2 – жаңа техниканы енгізгендге дейінгі өнім бірлігіне келтірілген
А2 - есепті жылы жаңа техникамен орындалған жұмыс көлемі,
С1С2 - өндірістік қорларға капитал салымдары, тг.
3.3 Қазақстан темір жолдарын реформалау және халықаралық
тәжірибе
Қазақстан темір жолдарын реформалаудың негізі бағыттары салаға кезең-кезеңімен
Темір жолдары құрылымдарын қайта құру реформасы бірнеше кезектестірілген этаптарды
Қазақстан темір жол саласының құрылымдарын қайта қарау 1999
2002 жылдың шілде айында темір жол құрылымдарын қайта қарау
Реформаның үлкен және күрделі мәселелерінің шешімі болып табылатын екінші
Қазақстан темір жолдарын реформалаудың белгілі бір сәйкестігімен сипатталады. Бұл
Қазақстан мен Ресей үшін бәсекелестіктің қалыптасуы өте маңызды, себебі
Теміржолмен жолаушы тасымалының белгілі бір тиімсіздігіне қарамастан (жолаушылардың 25-30%
Барлық елдерге пайдаланылатын негізгі қаржы көзі-жеке капитал болып табылады.
Әлемнің барлық елдерінде осы бағытта реформалау және қайта құру
Көлік саласы бойынша беделді сарапшы И.Исингориннің пікірінше «жеке кәсіпкердің
Жеке инвесцияның тартудың тағы бір саласы-магистральді желілердің және байланыс
Темір жолға жекеменшікті және кәсіпкерлікті ендірудің нақты шекараларын анықтау
Сарапшылардың бағалуынша теміржол шаруашылығын жұмыс жағдайында ұстап тұру және
Магистральді темір жол желісіне басқа да теміржол қызметінің тарифтері
Темір жол көліктерін қайта құрумен байланысты аз қызмет көрсететін
Қазіргі уақытта теміржол көлігі жылжымалы құрам млделінің, жол
Мынадай жаңа желілердің құрылысына үлкен инвестициялық шығындар қажет. Алтынсарин–Хромтау,
Істен шыққан локомотивті жаңарту, 2000 километрден аса пайдалану мерзімі
Жоғарыда аталған мәселелер шешімін таппайынша жүк және жолаушы тасымалының
Бұдан мынадай қорытынды жасауға болады. Қазакстан үшін мұндай күрделіде
Осыған байланысты «ҰҚ-ның демонополизациясынан кейін болған теріс салджарды айта
Ресейдегі темір жол реформасы ұзақ мерзімді графикпен жүріп жатыр.
Қазақстан темір жол көлігі Кеңесінің мүшесі болып табылады, бұл
Ресейде құрылымдық реформаның концепциясы 1998 ж. қабылданды және ол
Темір жолды реформалау жүйесінің халықаралық тәжірибесі соңғы екі онжылдық
Темір жолды реформаладың әлемдік тәжірибесі қайта құрудың бірнеше моделін
Толық шаруашылық жеке бастылығына негізделген Еуропалық модель саланың вертикальді
Инфрақұрылымдық компанияның бөлінуі (табиғи монополиямен реттелген) және де тасымалды
Инфрақұрылымы және жылжымалы құрамы бар вертикальді байланыстырылған компаниялардың арасында
Мұның алғашқы қадамы Ұлыбритания және Швецияда жүзеге асырылған. Ұлыбритания
инвестицияның азаюы;
негізгі қорлардың ескіруі;
қозғалыс қауіпсіздігінің төмендеуі;
темір жол аппараттары санының көбеюі және Rai/tract инфрақұрылымдық компаниясының
Ал, Швеция болса, оған қарағанда консервативтік модель-бөлшектік вертикальді бөлінуін
Солтүстік америкалық модель ілеспелі инфрақұрылым мен минимальді керекті вагондары
Модель көбінесе Мексикада жақсы дамыған, себебі бұл ел халық
Ал жекешелендіруден бюджетке түскен түсім қөлемі үлкен емес
Австралиялық модель-инфрақұрылымға ашық шығу мүмкіндіктерімен ерекшеленеді және ол американдық
Вертикальді бөлу моделінің сәтсіздіктері бірнеше себептерге байланысты.
Біріншіден, темір жол инфрақұрылымның тарифтерін реттеу-бұл техникалық тұрғыдан да,
Егер инфрақұрылымға да жылжымалы құрамның басым бөлігіне де
Мексикалық тәжірибені Ресейдің Еуропалық бөлігінде жузеге асыруға болады, мұнда
Қазақстанда Ресейдің шығыс жағы сияқты Ктжт =0,003 темір
Қазақстанның темір жолдарында 2-3 жылда вертикальді байланыстырылған компанияларды құру
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі уақытта Қазақстанның темір жолдары саласында реформалау, қайта құру,
Теміржол шаруашылығы капитал сыйымдылығы жоғары сала болып табылады. Ол
ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы Акционерлік қоғамның Қызылорда
Теміржол шаруашылығының дамуы үшін жолдарға жоспар бойынша және
Жалпы ресурстарды үнемді пайдаланудың технологиясы жол шаруашылығын құрылымдық
Жол шаруашылығының және оның кәсіпорындарының құрылымдық ұйымдастырылуын барлық жолдың
Қызмет көрсетуі төмен категорияға жатқызылған желілерді анықтау, оларды
Темір жолдары саласының ұйымдық-техникалық жобасының құрылымдық қайта ұйымдастырылуы
желінің, оның учаскесінің пайдаланудан шығарылуының әлеуметтік-экономикалық негізі;
жол шаруашылығының объектілерін пайдаланудан шығарып тастаудың сипаттамасы және ұйымдық-техникалық
жол инфрақұрылымның объектілерін пайдаланудан шығарып тастағаннан кейін жол шаруашылығын
жолдардағы техникалық қызмет көрсетуге, инженерлік құрылыс, механикаландыру жарақтарына қызмет
Пайдаланудан шығып қалған объектілерді есепке алғандағы жол шаруашылығының параметрлері
Қызмет көрсетуі төмен бөлімшелерді пайдаланудан шығарып тастау жол шаруашылығы
Жол шаруашылығының объектісінің жағдайын кешенді талдау мыналарды болжайды:
нормативті-техникалық және құрылымдық құжаттар негізінде нормативті критерийлерді және жоспарлық
жол шаруашылығы объектілерінің жағдайына және техникалық жарақтануына баға беру;
жол шаруашылығы объектілерінің пайдаланудан шығарылып тасталуының нормативті-техникалық және нұсқаулық
жол шаруашылығының өндірістік-шаруашылық қызмет етуі үшін ресурстарды қалыптастыру тиімділігі
жол шаруашылығының параметрі бойынша қозғалыс қауіпсіздігінің деңгейін бағалау;
жол шаруашылығы қызметін тиімді ұйымдастырудың нұсқаларын негіздеу және таңдау;
таңдаған нұсқа бойынша жол шаруашылығын қалыптастырудың тиімді технологияларын жетілдіру.
Көптеген кәсіпорындар бос капиталдың тапшылығы жағдайында және экономикалық қиындық
Жол-құрылыс жұмыстарының сапасын көтерудің жолдары:
жол жамылғыларының конструкциясын және жолдардың геометриялық апраметрлерін жақсарту;
жоба шешімдеріне прогрессивті материалдар мен технологияларды енгізу;
келісім шарттарда жұмыс сапасының талаптарын көтеріп, кепілдемелік жауаптылық мерзімін
кәсіпорындарда халықаралық стандарттар сапасын енгізуде басқаруды ынталандыру;
көрсетілген жұмыстарға техникалық қадағалау және жұмыстардың технологиялық сапалы жүруіне
мәрдігерлерді ақаулары үшін қаражаттық жауаптылыққа тарту, 5% банкілік кепілдемелік
жұмыс көлемінің 70% өз күшімен орындау.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Назарбаев Н.Ә. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан: Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың
Атамкулов Е. Темірные перевозки./ Панорама, 18.04.2006 г.
Бенленский М.И. Экономика и планирование эксплуатационной работы на железнодорожном
Балташева С.А. Эффективность работы путевого хозяйства Республики Казахстан: некоторые
Волков В.Л.Экономика предприятий. - Москва, ЭиИ, 1997 г.
Горфинкель В.Е., Купряков Е.М. Экономика предприятий. - Москва, «Инфра»,
Герчикова И.Н. Менеджмент. - Москва, «Юнити», 2002 г.
Дуйсенбаев К.Ш., Төлегенов Ә.Т. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау (оқу
Егембердиева С.М. Кәсіпорын қызметін экономикалық талдау (оқу құралы). -
Исингарин Н. Железной дороге нужны инвестиции./ Казахстанская правда, 22.05.2006
Зайцев Н.Л. Экономика промышленности предприятия. - Москва, «Инфра», 1999
Лехно И.Б. Железнодорожное хозяйство. - Москва 1996
Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы (оқу құралы). -
Максимцова М.М., Комарова М.А. «Менеджмент». - Москва, «Единство», 2002
Калимуллин И.М. Реформирование железнодорожного хозяйства в Казахстане и международный
Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. - Минск,
Страшев В.И. Анализ хозяйственной деятельности промышленности. - Москва, 1996
ҚР «Қазақстан темір жол» Ұлттық компаниясы Акционерлік қоғамның Қызылорда
6






Ұқсас жұмыстар

Өндіріс тиімділігінің көрсеткіштері
Ұлттық экономика жүйесіндегі кәсіпорын
Өндірісті ұйымдастыру түрлері
Өндірістің экономикалық тиімділігін бағалау көрсеткіштері
Өндірістің экономикалық тиімділігі көрсеткіштерінің жүйесі
Кәсіпорын табысын бөлу және пайданы арттыру жолдары
Ішкі шаруашылықты ұйымдастыру
Кәсіпорын қызметінің тиімділігінің теориялық негіздері
Орман шаруашылығының экономикадағы тиімділігі
Кәсіпорын қызметінің тиімділігін бағалау