Коммерциялық банктер
Жоспар
Кіріспе
Банктік қызметті мемлекеттік реттеу және ондағы нормативті-құқықты актілер
Ұлттық банк және оның банктік жүйедегі мәртебесі
Коммерциялық банктер және олардың негізгі қызметтері
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Бұл
«Банк» деген ұғым италиян сөзі «bank» - орындық,
Банктер нарықтық экономикада басты қаржылық делдалдар болып табылады.
Тақырыптың өзектiлiгi бүгiнгi таңда мемлекеттiң негiзi экономика болса,
Әлемдiк тәжiрибе көрсеткенiндей экономикада нарықтық қатынастар өз-өзiн реттей
Елiмiздiң өз егемендiгiн алғаннан берi нарықтық қатынастар күннен-күнге
Банктік қызметті мемлекеттік реттеу және ондағы нормативті-құқықты актілер
Елімізде банктік қызметті мемлекеттік реттеу негізінен Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының қазiргi банк жүйесiнiң құрылуы 1990 жылдың
Қазақ Кеңес Социалистiк Республикасының территориясында жинақталған несие ресурстары
Кәсiпорындардың, ұйымдардың, кооперативтер мен азаматтардың несие-есеп жұмыстарын жүргiзу
1991 – 1993 жылдары елiмiзде экономиканың күрт құлдырауымен
Осылайша 1993 жылы өзiмiздiң төл ақшамыз теңгенi енгiзуге
Ұлттық валютаның енгiзiлуi сәтiнен бастап, 1995 жылға дейiн
Ұлттық валютаның енгiзiлуi сәтiнен бастап, 1995 жылға дейiн
Бұл бағдарламаның негізін Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы
Банк - осы Заңға сәйкес банк қызметiн жүзеге
Банк операцияларын жүзеге асыру, сондай-ақ банктердiң және банк
Банк операцияларына мыналар жатады:
а) заңды тұлғалардың депозиттерiн, банк шоттарын ашуды және
б) жеке тұлғалардың депозиттерiн, банк шоттарын ашуды және
в) банкiлер мен банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге
в-1) осы адамның иелігiндегi тазартылған бағалы металдардың нақты
г) кассалық операциялар: банкноттар мен монеталарды ұсату, айырбастау,
д) аудару операциялары:
заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың ақшасын аудару жөнiндегi
е) есептеу операциялары:
заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың вексельдерi мен өзге
ж) заем операциялары төлем, мерзім, қайтарым талаптарына сәйкес:
ақшалай түрде несие беру;
з) жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың, оның iшiнде
и) сенiм операциялары: сенiм бiлдiрiлген адамның мүддесi үшiн
сенiм бiлдiрiлген адамның мүддесi үшiн және соның тапсыруымен
к) банкаралық клиринг: төлемдердi жинау, салыстырып тексеру, сұрыптау
л) сейфтiк операциялар:
сейф жәшiктерiн, шкафтар мен үй-жайларды жалға берудi қоса
м) ломбард операциялары:
сақтауға алынып оңай өтетiн бағалы қағаздарды және өзге
н) төлем карточкаларын шығару;
о) банкноттарды, мәнеттер мен қазыналарды инкассациялау;
п) шетел валютасымен айырбастау операцияларын ұйымдастыру;
р) төлем құжаттарын инкассоға қабылдау (вексельдердi қоспағанда);
с) чек кiтапшаларын шығару;
т) аккредитивті ашу (ұсыну) мен растау және ол
ф) ақша түрінде орындалуды көздейтін банк кепілдіктерін беру;
х) үшінші тұлғалар үшін ақша түрінде орындауды көздейтін
Банктердiң бағалы қағаздар нарығында кәсiби қызметтiң жоғарыда аталған
Рейтингтік агенттіктердің тізбесін және талап етілетін ең төменгі
Уәкiлеттi органның немесе Ұлттық Банктiң нормативтiк құқықтық актiлерiнде
Банктiң ресми мәртебесi заңды тұлғаны әділет органдарында (тіркеуші
Қазақстан Республикасының екi деңгейлi банк жүйесi бар.
Ұлттық Банк мемлекеттiң орталық банкi болып табылады және
Ұлттық Банкiнiң мiндеттерi, қызмет қағидаттары, құқықтық мәртебесi және
Ұлттық банк және оның банктік жүйедегі мәртебесі
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң негiзгi мақсаты мен мiндеттерi Қазақстан
Негiзгi мақсатты iске асыру үшiн Қазақстан Ұлттық Банкiне
мемлекеттiң ақша-кредит саясатын әзiрлеу және жүргiзу;
төлем жүйелерiнiң жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету;
валюталық реттеу мен валюталық бақылауды жүзеге асыру;
қаржы жүйесiнiң тұрақтылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесу. /2/
Ұлттық Банк өзiнiң құзыретi шегiнде банк қызметiнiң жекелеген
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң негiзгi мақсаты мен мiндеттерi Қазақстан
Негiзгi мақсатты iске асыру үшiн Қазақстан Ұлттық Банкiнің
Банктерге және банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын
Қазақстан Республикасының заң актісімен белгіленген ерекше құқықтық мәртебесі
Банкiлердiң қызметiн құқықтық реттеу Қазақстан Республикасының Конституциясымен
Қазақстан Ұлттық Банкi басқа елдердiң орталық банктерiмен және
Қазақстан Ұлттық Банкi өз мiндеттерiн орындау кезiнде пайда
Қазақстан Ұлттық Банкiнiң нормативтiк құқықтық актiлерi Қазақстан Ұлттық
Қазақстан Ұлттық Банкi Қазақстан Республикасы Заңдарының негiзiнде және
Қазақстан Ұлттық Банкi - заңды тұлға. Қазақстан Ұлттық
Қазақстан Республикасының Үкiметi мен Қазақстан Ұлттық Банкi өз
Қазақстан Ұлттық Банкi өз жұмысында Үкiметтiң экономикалық саясатын
Ақша-несие саясаты – бұл айналыстағы ақша жиынын, несие
Шаруашылық жағдаятына байланысты ақша-несие саясатының екi түрi бар:
рекстрикциялық ақша-несие саясаты;
экспанциялық ақша-несие саясаты.
Рекстрикциялық ақша-несие саясаты - екiншi деңгейлi банктердiң несиелiк
Экспанциялық ақша-несие саясаты – несие беру көлемiн кеңейтумен,
Қазақстан Ұлттық банкi операциялар бойынша ресми қайта қаржыландыру
Қазақстан Ұлттық банкi пайыз саясатының басты мақсаты –
Қазақстандағы инфляциямен күресуiң тағы да маңызды факторы –
Ұлттық банктiң мүдделендiру мөлшерлемесi ақша нарығындағы қаржылық операциялардың
Қайта қаржыландыру мөлшерлемесiнiң шамасы ақшалай қаражаттарға деген сұранысқа
Ұлттық банктiң ресми пайыздары, оның тiкелей бақылауына жатпайтын
Пайыздың нақты бейнелерi, өз кезегiнде инвестициялау үшiн әлуеттiк
Ақша нарығындағы тепе-теңдiктi қамтамасыз етуде, банктерге берiлетiн несие
Резервтiк талаптар, ашық нарықтағы операциялар және пайыз саясатымен
Банктiң ресми мәртебесi заңды тұлғаны әділет органдарында (тіркеуші
Осы аталған Заң негізінде еліміздегі банктер өздерінің қызметтері
Қандай жүйе болмасын оның өзiнiң формалары мен қызметтерi
Уақытша бос ақша қаражатын тарту, жинақтау және оны
Кәсiпорындарға, мемлекетке, жеке адамдарға несие беру, бағалы қағаздармен
Ақша айналымын реттеу. Банк - әр түрлi шаруашылық
Айналымға несие құралдарын шығару. Банк клиентiне тек жинаған
Экономикалық және қаржылық ақпарат берiп отыру ;
Орындайтын айрықша қызметтерiне байланысты банктер: эмиссиялық және эмиссиялық
Эмиссиялық банк – ол айналысқа ақша белгiлерiн эмиссиялауға
Өз кезегiнде өспелi инфляция мемлекеттiң экономикаға бақылау жасауы
Ұлттық банк осы экономикалық жағдайларды ескере отырып 2003-2006
Елiмiз инфляцияны жою және ақша айналысын тұрақтандыруға арналған
Қазақстан Ұлттық банкi мемлекеттiк ақша-несие саясатын анықтайтын және
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі ақша-несие саясатының негізгі бағыттарын
Мұндағы негізгі мақсат біртіндеп инфляциялық таргеттеу принципіне өту,
Осы аталған ақша-несие саясаты Ұлттық банктің инфляцияны төмендету
Осы аталған инфляцияны таргеттеудегі ақша-несие саясаты қаржы нарығының
Қазақстанның экономикалық дамуында жағымды тенденцияның сақталуы еліміздің Ұлттық
Елдің макроэкономиклық тұрақтылығы, қаржы секторының жедел әрі сапалы
Ұлттық банктің ақша-несие саясаты инфляцияны минимизациялауға бағытталуды, яғни
1-ші кестеден көретініміздей соңғы жылдардағы ақша агрегаттарының өсу
2002 жылы Ұлттық банк ақша-несие саясатының негізгі бағыттарын
2003-2006 жылға арналған ақша-несие саясатынындағы инфляцияны таргеттеудің негізгі
Кесте 1
2004-2006 жылдарға арналған ақша-несие саясатындағы инфляцияны таргеттеу көрсеткіштерінің
Көрсеткіштер 2003 2004 2005 2006
Базалық инфляция орташа, %
4-6 3-5 3-5
Инфляция (ТБИ) орташа, % 6,5 5-7 4-6 4-6
1-ші кестеден көріп отырғанымыздай 2004-2006 жылға арналған ақша-несие
Ендi ұлттық банктiк жүйенi былай жiктеуге болады (Сурет
Сурет-1 – Банк жүйесiнiң формалары
Бағанадан бергi банктiк жүйеде басты банк деп айтып
Банкноталарды монополиялы түрде эмиссиялау;
Ақша – несиелiк қатынастарды реттеу;
Сыртқы экономикалық қатынастарды жүргiзу;
Банктердiң банкiсi болу және үкiмет банкi қызметi.
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкiнiң қызметтерi мен операциялары.
Ұлттық банк “Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi туралы” Заңға
Қазақстан Ұлттық банкiнiң функциясы, өкiлеттiгi және құқықтары
Қазақстанның Ұлттық банкi:
Қазақстан Республикасының мемлекеттiк ақша-кредит саясатын жүргiзедi, банкноттар мен
Қазақстан Республикасының Үкiметiмен келiсiм бойынша Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
Банктерге, сондай-ақ Қазақстан Ұлттық Банкi Басқармасының шешiмi бойынша
Орталық банктiң ең алғашқы қызметi – ежелден қалыптасқан
Орталық банктiң эмиссиялық монополиясы оны банк жүйесiнiң эмиссиялы-кассалық
Орталық банктiң ақша несиелiк реттеу қызметi. Экономиканы ақша
Орталық банктiң сыртқы экономикалық қызметi – ол орталық
Орталық банктiң банктердiң банкiсi қызметi – ол орталық
Коммерциялық банктердiң кассалық резервтерiн сақтауға қабылдаумен қатар орталық
Орталық банк банктердiң банкiсi ретiнде елдiң төлем жүйесiнiң
Орталық банктер қадағалау мен бақылауды негiзiнен мынадай бағытта
Банктiк қызмет түрлерiне лицензия беру;
Кейбiр операция түрлерiн жүргiзуге,
Банктер берген қаржылық есептi тексеру және талдау;
Клиенттердi ревизиялау (тексеру);
Мiндеттi резервтердiң нормативтi және экономикалық нормативтердiң жүйесiн белгiлеу,
Сондай-ақ ҚР-ның заңдарына сәйкес болатын басқа да қызметтердi
ҚР-ның Ұлттық банкi “банктердiң банкi” ретiнде ең басты
Ұлттық банк “банктердiң банкi” қызметiн атқару үшiн:
коммерциялық банктердiң резервтерiн сақтайды;
коммерциялық банктерге қысқа мерзiмдi қажеттiлiктерiне байланысты қысқа мерзiмдi
жалпы ұлттық ауқымда қолма-қолсыз есеп айырысуларды жүргiзедi;
банктердiң қызметiне бақылау және қадағалау жүргiзедi.
Ұлттық банк – коммерциялық банктердi және басқа да
“Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi туралы” Заңында былай жазылған:
Қорыта айтқанда, орталық банктiң атқаратын қызметтерi бiрiмен-бiрi тығыз
Коммерциялық банктер және олардың негізгі қызметтері
Мемлекеттiң несие жүйесiнде коммерциялық банктердiң алатын орны өте
Коммерциялық банктер – нарықтық экономикада несие жүйесiнiң негiзгi
Ақша қаражатын шоғырландыру және тарту қызметi – банктердiң
Коммерциялық банктер депозиттері жалпы банктердің несиелеу шамасын көрсетеді.
Коммерциялық банктердiң басқа қаржы институттарынан айырмашылығы және ерекше
Коммерциялық банктердiң атқаратын келесi қызметi - несие беруде
Оң баға
Теріс баға
Сурет-4 – Коммерциялық банктердің депозит ағымдары
Коммерциялық банктердiң басқа қаржы институттарынан айырмашылығы және ерекше
Коммерциялық банктердiң атқаратын келесi қызметi - несие беруде
Ұйымдасқан және жұмысы қалыптасқан есеп айырысу жүйесiнсiз тұрақты
Коммерциялық банктердiң ерекше қызметi құралдарын шығару арқылы айналымдағы
Коммерциялық банктер акция және облигация түрiндегi бағалы қағаздарды
Банктер сенiмхат бойынша клиенттердiң мүлкiн басұару қызметiн де
Экономикалық мағлұматтарды өзiне жинақтауы банктердiң клиенттерiне кеңес беру
Банкiлер жүргiзетiн операцияларға қойылатын жалпы талаптар
1. Банкiлер банк қызметiн операцияларды жүргiзудiң жалпы шараттарын
2. Банк операцияларын жүргiзудiң жалпы шарттары туралы ережелерiн
а) қабылданатын депозиттер мен берiлетiн несиелердiң шектi сомасы
б) депозиттер мен несиелер бойынша сыйақы ставкасының шектiк
в) депозиттер мен несиелер бойынша сыйақы төлеудiң шарттары;
г) банк қабылдайтын қамтамасыз етуге қойылатын талаптар;
д) банк операцияларын жүргiзу ставкалары мен тарифтерi;
е) банк пен оның клиентiнiң құқықтары мен мiндеттерi,
ж) банк директорларының кеңесі банк операцияларын жүргiзудiң жалпы
3. Банкiнiң iшкi ережелерi:
а) банк бөлiмшелерiнiң құрылымын, мiндеттерiн, қызметi мен өкiлеттiгiн;
б) iшкi аудит қызметiнiң, несие комитетi мен басқа
в) құрылымдық бөлiмшелер басшыларының құқықтары мен мiндеттерiн;
г) банкiнiң атынан және оның есебiнен мәмiле жасаған
Банкiлердiң қызметiн инспекциялау (тексеру)
1. Банкiлердiң қызметiн инспекциялауды уәкiлеттi орган дербес не
Уәкiлеттi орган банктердің қызметіне инспекция жүргізу кезінде банктердің
2. Уәкiлеттi органның тексеру жөнiндегi тапсырмасында көрсетiлген мәселелер
3. Уәкiлеттi органның қызметкерлерiне банкiлердiң қызметiн инспекциялау барысында
4. Инспекциялауды жүзеге асырушы адамдар банкiлердiң қызметiн тексеру
Қорытынды
Қорыта келгенде, экономиканың басты қозғаушысы қаржы секторы болса,
Жалпы рыноктық қатынастарда шаруашылықтың тиімді ұйымдастырылуы мен қызмет
Жалпы елiмiздiң банк жүйесi нарықтық экономика жүйелерi iшiндегi
Сонымен қатар, елiмiздiң банктiк жүйесiнiң болашағы оң көрсеткiштерге
Қазақстанның экономикалық дамуында жағымды тенденцияның сақталуы еліміздің Ұлттық
Елдің макроэкономиклық тұрақтылығы, қаржы секторының жедел әрі сапалы
Ұлттық банктің ақша-несие саясаты нфляцияны минимизациялауға бағытталуды, яғни
Қолданылған әдебиеттер
“Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметi туралы” ҚР-сы
“Қазақстан Республикасының Ұлттық банкi туралы” ҚР-сы Президентiнiң Заң
Ақша, несие, банктер: Оқулық / Ғ.С. Сейiтқасымов. –
Банки Казахстана, 2004 г. №1; “О некоторых аспектах
Баян Көшенова , Оқу құралы / Ақша, несие,
Сайденов А. Г. «О перспективах развития денежно-кредитной политики
Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Оқу құралы.
Садвакасова Ж. «Кредитная политика коммерческого банка» // Вестник
Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Оқу құралы. 2-шi
Досниязова А.К. «Инфляционное таргетирование: SWOT-анализ» // Банки Қазахстана,
Мырзабеков Ш. Қазақстанның банк жүйесi ТМД көлемiнде бiрiншi
Абрамова М.А., Александрова Л.С. Финансы, денежные обращение
«О текущей ситуации на финансовом рынке» // Банки
Садвакасова Ж. «Кредитная политика коммерческого банка» // Вестник
Кинасова О. «Перегрев экономики и регулирование инфляционного процесса»
Н. Ә. Назарбаев. “Бәсеке қабiлеттi Қазақстан”, “Бәсекеқабiлеттi экономика”
С.Кабашев «Депозитная составляющая оценки кредитного развития банковского сектора
33
Ипотекалық
Инновациялық
Сақтандырушы
Салааралық
Несие-ақша айналысын реттеу
Муниципалды банктер
Жинақтаушы
Ұлттық банк
(эмиссиялық орталық)
Коммерциялық банктер
Коммерциялық банктер
Салаларға несиелер беру
Салымдардың дамуы мен бәсекеге қабілеттілігіне нарықтық баға беру
Депозиттер
Басқа да коммерциялық банктер
Ақша-несие саясатындағы таргеттік стратегиялар
Валюталық реттеу және валюталық бақылау
ҚР-ның Ұлттық Банкі
Төлем жүйелерін дамыту
Қаржы жүйесін тұрақтылығын қамтамасыз ету
Коммерциялық банктер
Коммерциялық банктер. Коммерциялық банк туралы ұғым және оның типтері
Коммерциялық банктер операциялары, және олардың банк қызметіндегі атқаратын рөлі
Банктердің қызметтері және операциялары
Коммерциялық банктер операциялары
Сыртық экономикалық банкі
Қазақстан Республикасының банк жүйесiнің қалыптасуы мен дамуы
Коммерциялық банктердің қызметі
Коммерциялық банктердің құқықтық негіздері
Екінші деңгейлі банктердің түрлері