Қосылған құн салығы
МАЗМҰНЫ:
Кіріспе
І. Қосылған құн салығының экономикадағы мәні
Қосылған құн салығының экономикалық мазмұны
1.2 Қосылған құн салығының жекелеген шет мемлекеттердегі
ІІ. Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығының қызмет ету
2.1 Қосылған құн салығын есептеу механизмі
2.1 Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орны
ІІІ. Қосылған құн салығының алыну мәселелері және дамыту
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қазақстан Республикасы XXI күрделi өзгерiстермен аяқ басты. Бұл
Тақырыптың өзектiлiгi бүгiнгi таңда мемлекеттiң негiзi экономика болса,
Жұмыстың зерттеу пәні болып- Қазақстан Республикасындағы қосылған
Курстық жұмыстың басты мақсаты - жанама салықтардың ішіндегі
Курстық жұмыстың әрбір бөліміне сипаттама жасап кететін болсақ,
экономикаға тигізетін ықпалы және алыну механизмі жайлы мәселелер
Екінші бөлімде, қосылған құн салығын бюджетпен өзара қатынасы
Үшінші бөлімнің мазмұны келесідей: қосылған құн салығының дамыған
І. Қосылған құн салығының экономикадағы мәні
1.2 Қосылған құн салығының экономикалық мазмұны
Әлемдік тәжірибеде жанама салықтардың келесідей түрлері бар:
айналымға салынатын салық
сатудан алынатын салық
қосылған құн салығы
акциздер
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында жанама салықтардың 2 түрі
Ресей экономикалық ғылымының докторы, профессор Д.Г Черниктің пікірінше
Экономикалық ғылымдардың кандидаты Б.Ж. Ермекбаеваның тұжырымдауы бойынша ҚҚС
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
Бұл салықтың ерекшелігі – оның салық салынатын объектісі
- төлеушілер үшін салықты есептеу салыстырмалы қарапайым;
- бағалардың өзгеруіне, төлеушінің қаржылық ахуалына қарамастан мемлекет
2004 жылы қосылған құн салығы Қазақстан Республикасының бюджет
Қосылған құн салығы өндірістің әр кезеңінде құрылатын құн
- сатып алынған ( импортталатын ) тауарлар кәсіпкерлік
- сатып алынған тауарлар шот-фактурамен рәсімделіп, онда қосылған
- салық төлеушілер қосылған құн салығы бойынша есепте
Қосылған құн салығының ынталандырушы қызметі тауарды өткізу мақсатында
Экономиканың барлық секторларының жағдайын жақсарту мақсатында еліміздің салық
- салық салу базасының кеңейтілуін, яғни салыстырмалы түрдегі
- бюджеттің кіріс бөлігінің салықтық түсімдерін инфляциялық құнсызданудан
- экономиканың тұрақсыздығы жағдайында кірістердің тұрақты қайнар көзін
- 1995-1996 жылдары болған тауар тапшылығын жою.
Қосылған құн салығының еліміздің салық жүйесіндегі дамуының келесі
Қазақстан Республикасының Салық Кодексінің кемшіліктерін атап кетпес бұрын
салық заңнамасының жиі өзгертілуі салық төлеушілерді ғана емес,
салық заңнамасының нормаларын орындауды қамтамасыз ететін жалпы сипаттағы
Қосылған құн салығын қолданатын елдер келесідей мақсаттарды жүзеге
- мемлекеттік табыстардың ұлғаюының кепілдемесі;
- соңғы тұтынушыға салық ауыртпалығын аудару;
- салықтан жалтаруды болдырмау үшін бақылауды күшейту;
- өндірістік циклдің әр этапында табыс ала алу
Қосылған құн салығын механизмін жетілдіру үшін салықтың дифференцияланған
Сол себептен қосылған құн салығы тауардың сатылу бағасына
Әртүрлі тауарларға қосылған құн салығын енгізудің нәтижесінде мемлекеттің
1.2 Қосылған құн салығының жекелеген шет
Өткен тарауларда айтылып кеткендей, Қазақстанның салық жүйесінде 1995
- тура аддитивтік немесе бухгалтерлік;
- жанама аддитивтік;
- тура шегерім жасау әдісі;
- жанама шегерім жасау әдісі немесе шоттар бойынша
Егер шартты түрде салық ставкасын Р деп белгілесек,
P (V+m) ҚҚСС
PV+Pm ҚҚСС
P(B-И) ҚҚСС
PB-PИ ҚҚСС
Бірінші және екінші әдістер балансқа негізделген, яғни пайданы
Тәжірибеде негізінен төртінші әдіс кеңінен тараған. Бұл әдіс
Франциядп табысқа ( пайдаға )және меншікке салынатын салықтардың
Қазіргі уақытта салық ставкасы 18,6 пайызға тең. Жоғарлатылған
Сонымен қатар қосылған құн салығын төлеуден келесідей тұлғалар
әкімшілік, әлеуметтік, тәрбие, мәдени және спорт саласында жұмыс
білім беру және емдеу ісімен айналысатын тұлғалар
жеке білім беру, емдеу, рухани салада қызмет көрсететін
Қосылған құн салығы ай сайын декларация негізінде бюджетке
Кесте 3. Францияның мемлекеттік бюджетінің құрылымы.
Салық түрлері пайыздар Франктер, миллион
Барлығы: 100 1617217
Қосылған құн салығы 41,4 669962
Жеке табыс салығы 18,1 293110
Кәсіпорын пайдасына салынатын салық 10,6 170140
Мұнай өнімдерінен алынатын ішкі салық 7,3 118618
Басқада салықтар 15,2 245120
Салықтық емес түсімдер 7,4 120267
3-кестеде көріп отырғанымыздай, қосылған құн салығы салықтардың ішіндегі
Қосылған құн салығы Испания аумағындағы тауарлар мен қызметтер
Тауар, қызмет сату - сатып алу операцияларын жүзеге
Бейрезидент жеке тұлғалар төлеген қосылған құн салығын дүкендерде
Еуропа елдері ішінде Даниядағы қосылған құн салығы 25
Кесте 4. Данияның бюджет түсімдерінің құрылымы.
Табыстар құрылымы Үлесі, пайыз есебінде
Табыстар, барлығы 100
Жеке табыс салығы 48
Қосылған құн салығы 19
Акциздер 17
Корпорация пайдасына салынатын салық 8
Мүлік салығы 4
Әлеуметтік сақтандыруға аударымдар
Кедендік алымдар
Дания елінде қосылған құн салығы бюджет түсімдерінің 19
Ал, Ресей елінде қосылған құн салығы біздің еліміздегідей
- ұйымдар
- жеке кәсіпкерлер
- Ресейдің кеден кодексіне сәйкес, Ресейдің кеден шекарасынан
Заңды тұлға болып табылмайтын коммерциялық кәсіпорындар және салық
Салық салу объектісі болып мыналар табылады:
- Ресей аумағында тауарларды өткізу, беру
- Жеке тұтыну үшін құрылыс – монтаж жұмыстарын
- импорт операциялары.
Салық базасы болып тауарлардың нарықтық құны алынады. қосылған
- нольдік
- 10 пайыздық
- 20 пайыздық ставкамен алынады.
Нолдік ставка:
мұнай, табиғи газ өнімдерінен басқа экспорт операцияларынан
ғарыш кеңістігіне байланысты жүргізілетін жұмыстар
бағалы металдардың мемлекет қорына, орталық банк пен ІІ
дипломатиялық қызметтегі шетелдік тұлғалар мен оларға теңестірілген тұлғалардың
Мынадай салық салу объектілеріне 10 пайыздық ставкамен салық
- тірі салмақтағы мал, құс
- деликатес, колбаса, консерві өнімдерінен басқа ет және
- жеміс жидек негізінде жасалған балмұздақтан басқа сүт
- жұмыртқа және жұмыртқа өнімдері
- өсімдік майы, маргарин және тағы басқа азық
- балалар тауарлары
- мерзімді басылымдағы жарнамадан басқа баспа өнімдеріне
- отандық және шетелдік дәрі-дәрмектер, медициналық бұйымдар.
Бұдан басқа жағдайлардың барлығында 20 пайыздық ставкамен қосылған
Егер салық төлеушілердің 1 тоқсандағы тауар өткізуден түскен
Қосылған құн салығын қолданудың шетелдік тәжірибесі айналымға салынатын
ІІ. Қазақстан Республикасындағы қосылған құн салығының қызмет ету
2.1 Қосылған құн салығын есептеу механизмі
Салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
(жұмыстардың, қызмет көрсетудің ) құны негізінде анықталады. Өткізілген
Тауарды өткізу орны болып :
1)егер тауарды беруші, алушы немесе үшінші тұлға тасымалдайтын
2)басқа жағдайларда – тауарды алушыға берген орын саналады.
Жұмыстарды, қызметтерді өткізу орны болып:
1) егер жұмыстар, қызметтер жылжымайтын мүлікпен тікелей байланысты
2) егер олар жылжымалы мүлікпен байланысты болса, онда
3) егер қызметтер мәдениет, өнер, білім, спорт саласындағы
4) жұмыстарды, қызметтерді сатып алушының кәсіпкерлік немесе кез
Тауарларға қатысты өткізу бойынша айналым:
- тауарға меншік құқығын беру ( тауарды сату,
- тауарлардың төлем мерзімін ұзарту шартымен тиеп жөнелтуді,
- комиссия шарттары бойынша тауарларды тиеп жөнелтуі;
- қарызды төлемеген жағдайда кепіл берушінің кепілге қойылған
қосылған құн салығын дербес төлеуші болып табылатын бір
Қосылған құн салығы – көп дүркінді, тауарды өндіру
Қосылған құн салығының төлеушілері болып Қазақстан Республикасында қосылған
Кез-келген ( 12 айдан аспайтын ) кезеңнің қорытындысы
Жоғарыда көрсетілген тәртіп бойынша есепке қоюға жатпайтын, бірақ
Қосылған құн салығы бойынша есепке қойған кезде салық
- тұлғаның атауы және оның деректемелері;
- салық төлеушіге берілетін салық төлеушінің тіркеу номері;
- тұлға Қосылған құн салығын төлеуші болған күні
Қосылған құн салығы бойынша есепке қою туралы куәліктің
Куәліктің нысаны мен оны беру тәртібін өкілетті мемлекет
Егер Қосылған құн салығын төлеушінің соңғы 12 айлық
Жұмыстарды, қызмет көрсетулерді өткізу бойынша салық салынатын айналым
- жұмыстарға, қызмет көрсетулерге қосылған құн салығымен бірге
- жұмыстар орындалған, қызмет көрсетулер көрсетілген жағдайда басталады.
Тауарларды тегін берген кезде салық салынатын айналым мөлшері,
Салық салынатын айналым мөлшеріне акцизделетін тауарлар мен қызметтер
Қазақстан Республикасында қосылған құн салығын төлеуші болып табылмайтын
Жұмыстарды қызмет көрсетулерді алушының салық салынатын айналымының мөлшері
Салық салынатын айналым бойынша бюджетке төленуге тиіс қосылған
Қосылған құн салығы салынбайтын өткізу бойынша
1. салық салынбайтын айналымдар мақсаттары үшін пайдаланылатын тауарлар
2. Салық салынатын және салық салынбайтын айналымдар болған
Есепке жатқызылған қосылған құн салығы сомасын
Есепке жатқызылатын қосылған құн салығы сомасы
Бөлек есептеу әдісі бойынша есепке жатқызылған қосылған құн
Есепке жатқызудың барабарлық әдісін пайдаланатын банктермен банк операцияларының
Бюджетке аударылу тиіс қосылған құн салығының сомасын анықтау
Айырма әдісі. Бұл әдіс бойынша бюджетке төленуге тиіс
Екінші әдіс, қосылған құн әдісі. Мысалы, жоғарыдағы келтірілген
Есептелген қосылған құн салығының сомасы белгіленген қосылған құн
Егер алдыңғы тоқсан үшін бюджетке төленуге тиіс қосылған
Ауыл шаруашылық өнімін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы
Қосылған құн салығын төлеуші әрбір салық кезеңі үшін
Ауыл шаруашылық өнімін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы
Декларациямен бірге салық кезеңі ішінде сатып алынған тауарлар
Қосылған құн салығын төлеуші қосылған құн салығы бойынша
Салық төлеуші төлеуге тиіс қосылған құн салығын қоспағанда,
Импортталатын тауарлар өнеркәсіптік ұқсатуға арналған және су, газ,
Қосылған құн салығын төлеу мерзімін өзгерту өсімпұл есептелмей,
Қосылған құн салығын төлеу мерзімін өзгерту өтініші: тауарларды
Төлем мерзімдері өзгертілген салық сомаларын көздеуді 3 айлық
Есепке жатқызылған салық сомасының салық кезеңі ішінде есептелген
- қосылған құн салығын төлеуші нолдік ставка бойынша
- қайтарып алуға өтініш берген айдың алдынды 3
Белгіленген шарттар орындалмаған жағдайда, асып кеткен сома қосылған
Қайтарылуға тиіс қосылған құн салығының сомасын анықтау кезінде
Егер нольдік ставка бойынша салық салынатын айналымдары бар
Қосылған құн салығын қайтару:
- қосылған құн салығын осы салықты төлеушінің басқа
- тауарлардың импорты кезінде төленуге тиіс қосылған құн
- төленуге тиіс қосылған құн салығының есебіне есепке
- қосылған құн салығын төлеушінің банк шотына ақша
Қосылған құн салығын төлеушінің банк шотына қосылған құн
Қосылған құн салығынан мынадай айналымдар босатылады: пошталық ақы
Қосылған құн салығынан мынадай тауарлардың импорты босатылады:
ұлттық валюта, шетел валютасы (нумизматикалық мақсатта пайдаланатыннан басқа),
жеке тұлғалардыңҚазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен тауарларды бажсыз әкелу
акцизделетін тауарларды қоспағанда, Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен
акцизделетін тауарларды қоспағанда, мемлекет, мемлекеттірдің үкіметтері, халықаралық ұйымдар
шет елдің дипломатиялық және оларға теңестірілген тұлғалардың ресми
салық салудан босатуды белгілейтін кеден режимдерінде Қазақстан Республикасының
дәрі-дәрмектік заттардың, оның ішінде субстанция-дәрілер; протездік-ортапедиялық бұйымдарды, сурдотифлотехниканы
пошта маркаларының импорты;
қағаз ақша белгілері өндірісі үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық
мемлекеттердің, мемлекет үкіметері мен халықаралық ұйымдардың желісі бойынша
қаржы лизингі шарты бойынша қаржы лизингіге беру мақсатында
Шот-фактура барлық қосылған құн салығын төлеушілер үшін міндетті
Қосылған құн салығы салынатын тауарлар ( жұмыстар, қызметтер
Қосылған құн салығын есепке жатқызу үшін негіздеме болып
- шот фактураның реттік номері мен толтырылған
- тауарларды ( жұмыстарды, қызмет көрсетулерді ) беруші
- өткізілетін тауарлардың ( жұмыстардың, қызмет көрсетулердің )
- салық салынатын айналымның мөлшері
- қосылған құн салығының ставкасы
- қосылған құн салығы сомасы
- қосылған құн салығы ескерілген тауарлар ( жұмыстар,
Шот фактура өткізу бойынша айналым жасалынған күннен кешіктірілмей
Егер мұндай шот фактураға өткізілетін тауарлардың ( жұмыстардың,
Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы
Шот фактураны рәсімдеу мынадай жағдайларда талап етілмейді:
- бухгалтерлік есеп жүргізуде негіздеме болатын бастапқы құжаттарды
- жолаушыларды тасымалдау жол билеттерімен рәсімдегенде;
- қолма-қол есеп айырысу арқылы тауарларды ( жұмыстарды,
- қосылған құн салығынан босатылатын тауарлар ( жұмыстар,
Салық салынатын айналым мөлшерін түзету кезінде қосымша шот
- қосымша шот фактураның реет номері мен
- тауарларды ( жұмыстарды, қызмет көрсетулерді ) беруші
- қосылған құн салығын есепке алмай, Салық салынатын
- қосылған құн салығының сомасы көрсетіледі.
қосымша шот фактураны тауарларды ( жұмыстарды, қызмет көрсетулерді
2.1 Қосылған құн салығының бюджет жүйесіндегі алатын орны
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасында өзекті мәселердің бірі болып,
Сонымен қатар кейбір мамандардың ойынша Қазақстанда салық ауыртпалығының
Қосылған құн салығының тез дамуы салық салу аймағында
Қосылған құн салығын енгізгелі бері оған артылған мақсаттардың
1-кесте.
Қазақстан Республикасындағы 2002-2004 жылдар аралығындағы мемлекеттік бюджеттің жалпы
Атауы 2002жыл 2003жыл 2004жыл
Барлығы табыстар, миллион тенге
Соның ішінде:
Салықтық түсімдер
807782
752785
1004566
947251
1286734
1186137
Қосыдған құн салығы
175936 231338 242955
*Статистикалық бюллетень№3, 2005 жыл
Қазақстан Республикасындағы салық жүйесінің 2002-2004 жылдардағы дамуын талдау
Атауы 2001 % 2002 % 2003 % 2004
Салықтық түсімдер,
оның ішінде: 635792 100 750777 100 947251 100
Корпоративтік табыс салығы 169048 26,6 207354 27,6 272632
Жеке табыс салығы 68574 10,8 77381 10,3 93281
Әлеуметтік салық 124284 19,5 133852 17,8 157676 16,6
Қосылған құн салығы 159913 25,2 175893 23,4 231338
Акциздер 21830 3,4 25443 3,4 26986 2,8 81500
Басқа да салықтар мен міндетті төлемдер
2-Кесте. Мемлекеттік бюджеттегі салықтық түсімдердің мөлшері, миллион
Жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай ҚҚС-ның түсуін жыл сайын
Бірақта, кейбір экономистердің пікірінше салық салудың әртүрлі ставкаларының
- салық салудың әділеттілігінің вертикалды және горизонтальды салық
- төмендетілген ставкалар табысы жоғары және табысы төмен
2001 жылы 1 шілдеде қосылған құн салығының ставкасы
2004 жылы қосылған құн салығының ставкасының 16 пайыздан
ІІІ. Қосылған құн салығының алыну мәселелері және дамыту
Қосылған құн салығы күрделі көпсатылы салық, тауарды өндіру
Қосылған құн салығын есепке алу мәні өндірістің әрбір
Сондай ақ заңнамада берілген ҚҚС-н есепке жатқызу бойынша
Салық төлеушіге ҚҚС-н есепке жатқызу үшін негізгі міндетті
Салық кодексіне сәкес Қазақстан территориясында туарларды өткізетін
Жоғарыда ҚҚС бойынша салық төлеушінің кейбір қателері мен
ҚҚС ауыртпалығы салық төлеушілердің салықтан жалтаруды ұлғайтады. 2004-2005
Қосылған құн салығының 16 пайыздан 15 пайызға төмендетілуі
Байқағанымыздай шағын және орта бизнестен алынатын салықтар мен
Қаржы Министрлігінің 2003 жылғы болжаған есебіне қарағанда қосылған
Елде қандай да бір макроэкономикалық тұрақтылыққа жету жағдайында
- қосылған құн салығының ставкасының біртіндеп төмендетілуін
- қосылған құн салығы бойынша екі жақты салық
- қосылған құн салығын төлеуші тауарлар мен қызметтерді
- қосылған құн салығын алудың механизмін қайта қарастыру
- қолайлы инвестициялық климат жасау мақсатында және капитал
Қаржы Министрлігінің 2003 жылғы болжаған есебіне қарағанда қосылған
Қорытынды
Қазақстанның егемендік алғалы бергі жылдарында салық саясатымызды жетілдіру
Сонымен, салықтар дегеніміз мемлекеттік бюджетке заңды және жеке
Еліміздің салық жүйеміздің дамуы нәтижесінде бүгінгі таңда салықтардың
Осылардың ішіндегі мемлекеттік бюджет түсімдерінің қомақты үлесін құрайтын
“Салық туралы және бюджетке төленетін міндетті төлемдер туралы
Осы курстық жұмысты қорытындылай келе қосылған құн салығының
Біріншіден, қосылған құн ставкасын біртіңдеп 5-10 пайызға дейін
Екіншіден, бірінші қажеттілікті тауарларға, яғни азық түлікке төмендетілген
Үшіншіден, қосылған құн салығы бойынша салық салынатын айналым
Қолданылған әдебиеттер
1. Қазақстан Республикасының « Салықтар және бюджетке төленетін
2. Қазақстан Республикасының « Бюджет жүйесі туралы »
3 Ермекбаева Б.Ж. Салықтар және салық салу.
4.Ермекбаева Б.Ж., Арзаева М..Ж. Шет мемлекеттердің салықтары.
5.Ермекбаева Б.Ж. «Налоговая система Казахстана: опыт и проблемы»
6. В.Д Мельников, В.Д Ли,Құлпыбаев С., Ілиясов Қ.
7. Налогоплательщик №
8. Ильченко Е.В. «Проблнмные вопросы отнесения сумм налога
9. Рахимжанова М.Т. «К вопросу построения эффективной системы
10.Финансы Республики Казахстан. Статистический ежегодник. Алматы, 2003 год.
11. Статистический бюлетень № 9 (81) сентябрь 2005ж
12. Черник Д.Г., Починок А.П., Морозов В.П.
13. Қалдыбай Бектаев Үлкен Қазақша-Орысша Орысша-Қазақша сөздігі
- 13 -
Қосылған құн салығы
Қосылған құн салығының Қазақстан Республикасының салық жүйесіндегі рөлі.
Жанама салықтар жүйесіндегі қосылған құн салығы
Қосылған құнға салынатын салықтың жетілдіру жолдары
Салық салынатын айналымды анықтау
Қосылған құн салығының экономикадағы мәні және мазмұны
Қосылған құн салығы бойынша есепке қоюға қойылатын талаптар
Қосылған құн салығының қазіргі таңда қызмет етуінің мәселелері және оларды шешудің жолдары
Қосылған құнға салынатын салықты алудың ғылыми негізделген жүйесін зеттеу, қол жеткізуге мүмкін теориялық және әдістемелік материалдардың деректерін біріктіріп қарастыру негізінде олардың оңтайлы мөлшерін анықтау
Қосылған құн салығы бойынша декларация толтыру