Қазақстан экономикасының инвестиция ахуалы
Шетел және отандық инвестицияларды тарту мен оларды пайдаланудың тиімділігі
ЖОСПАР
Кipiспе 1
I ТАРАУ. ИНВЕСТИЦИЯ – ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАНЫ
1.1. Қазақстан экономикасының инвестиция тартудың теориялық және тәжірибелік негіздері
1.2 Инвестицияның тартудың негізгі формалары 16
1.З. Қазақстан экономикасына инвестиция тартудың объективті қажеттілігі 28
2 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТI: НАҚТЫ ЖАҒДАЙЫ
II. 1. Қазақстан экономикасының инвестиция ахуалы 34
2.2. Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселесі 43
Қорытынды 57
ҚОСЫМША 60
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 65
Кipiспе
Қазіргі заманғы экономика жүйесін ауыстыру кезеңінде, ішкі қаржыландырудың мүмкіндіктерінің
Республика экономикасының дағдарысын жеңу тек мемлекет иелігінен алу ғана
Макроэкономикалық реттеудің монетаристік тәсілдерге сүйенген жолдары көрнекті эффект бермеді,
Өндірісті құлдырау қарқынына қатысты жұмыссыздықтың біртіндеп өсуі бой көрсетті,
Сондықтан Қазақстан Республикасындағы дағдарысқа әсер ететін факторларды жою үшін,
Монетаристік тәсілдердің тиімділік аясының тарлығына байланысты, оған альтернатива ретінде
Инвестициялық құрылымдардың барынша шектелу жағдайына байланысты, оны жүзеге асыруда
Сондықтан, инвестициялық ресурстардың белгіленген приоритета буындарға дұрыс жетуін және
Сондықтан, халық шаруашылығын қаржыландыруға қажетті орталықтандырылған несие ресурстарының бөліну
Құрылымдық-инвестициялық өзгеріс — орасан зор күш пен ауқымды қаржыны,
Экономика ғылымында әлі күнге дейін түпкілікті шетелдік инвестициялық капиталды
Қандай да болмасын жағдайларда, қазіргі уақыттағы шикізат алу салаларын
Осы жағдайда ішкі және сыртқы инвестицияларды ынталандыруға бағытталған құқықтық-экономикалық
Сонымен қатар нақты тақырыптың өзектілігі Қазақстан Республикасының экономикасына тән
Жұмыстың мақсаты инвестицияларды пайдалану мәліметтеріне талдау жасап, Қазақстанның шетел
- Қазақстан Республикасының шетелдік инвестицияларды тартудағы мүмкіндіктерін айқындау;
- Қазақстанның инвестициялық саясатының қазіргі жағдайы мен оны жетілдірудің
- Негізгі стратегиялық міндеттер, оның ішінде ең алдымен Қазақстан
- Қазақстан экономикасындағы инвестициялық ахуалын зерттеу;
- Шетел инвестицияларын тарту үшін экономикадағы ұйымдық-экономикалық және құқықтық
- Қазақстан экономикасындағы шетел инвестицияларын ынталандыру мен реттеу
- Шетел капиталын пайдаланудағы кері жағдайлары мен салдарын жоюдағы
Шетелдік инвестицияларды тарту мәселесіне, олардың методологиясы мен теориясына экономикалық
Батыс елдерде инвестициялық саясат процестерін зерттеумен көптеген экономистер айналысқан.
Бітіру жұмысы кіріспе, 2 тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер
Бірінші тарау инвестициялардың экономикалық мәнін зерттеу мен оларды тарту
Екінші тарауда Қазақстан Республикасының инвестициялық ахуалы талданып, шетел капиталын
Қорытындыда зерттеу тақырыбы бойынша негізгі қорытындылар жасалады.
"Біздің экономикалық өсу стратегиямыз күшті нарықтық экономика, мемлекеттің белсенді
(Қазақстан Президентінің сөзінен).
I ТАРАУ. ИНВЕСТИЦИЯ – ЭКОНОМИКАЛЫҚ КАТЕГОРИЯ ЖӘНЕ ОНЫҢ ЭКОНОМИКАНЫ
1.1. Қазақстан экономикасының инвестиция тартудың теориялық және тәжірибелік негіздері
Қазіргі кезде жүзеге асырылып жатқан инвестициялық саясат моделі оның
Соған байланысты, жүргізілген зерттеулер, инвестициялық іс-әрекетте мемлекет орнының күшейтумен
Бұл модель, біріншіден, шетел инвестицияларын пайдалануда оның сапалы және
Қарастырылатын мәселенің шешілуіне бұл концептуалды модель кешенді жолы болып,
Қазіргі кезде ішкі инвестицияларды қалыптастыру мен белсенділігін арттырудың объективті
Біріншіден, Оңтүстік Шығыс Азия, Ресей мен Латын Америка елдеріндегі
Екіншіден, халықаралық капитал нарықтарындағы ақшалай ағымдар қозғалысының әлемдік тәжірибесі
Сонымен қатар кейбір алдыңғы қатарлы экономист-ғалымдар ішкі инвестиция мәселесі
Академик М.Кенжегузин мен шетел және жергілікті эксперттер келтірілген мәліметтер,
Кеңес заманында экономика дамуының инвестициялық ішкі негізгі көздері болып:
1) бюджет қаржылары;
2) кәсіпорындардың өз қаржылары;
3) халықтың қаржылары.
Қазақстанның тәуелсіздігін жариялаған күннен бастап республика экономикасында күрделі, бұрын-соңды
ҚСРО құрамында Қазақстан негізінен аграрлы — шикізаттық жүйеге мамандандырылған
Әлемдік тәжірибе негізінде дәлелденгеніндей, капиталдың халықаралық миграциясы, шаруашылық өмір
Капиталдың табиғатына орай ол бір елде қозғалмай жата алмайды,
Қазіргі жағдайда Қазақстан Республикасының шетелдік капиталдың көптеп келуіне бірнеше
Дегенмен де, бұл жалпы себептерден бөлек ҚР-на шетелдік капитал
Батыс елдерінде шетелдік инвесторлар қызметі, негізінен барлық жергілікті ұлттық
Сондықтан, батыс елдердің көбісінде шетелдік инвестиция туралы арнаулы кодекстер
Ұлттық ереже шетелдік инвесторларға көптеген ыңғайлы жағдайлар жасайды: шетелдік
Рыноктық экономикадағы әртүрлі елдерде шетелдік инвесторлардың құқығы мен мүддесін
Батыс елдерінде шетелдік елдермен, көбінесе дамушы елдермен инвестицияны өзара
1991-2000 жылдары экономикаға инвестиция көлемі 10 есе азайып кетті.
Сөйтіп, қазіргі кезде бюджеттік қаржылар өз мәнін жоғалтып, бюджеттік
Соңғы бірнеше жылдарда бюджет экономиканың нақты секторын инвестициялауды болдырмауда.
Халықтың инвестициялық белсенділігін тек оның банктік жүйеге сенімін арттыру
Экономикалық реформаларды жүргізу жылдарында ішкі инвестиция көздер құрылымы
Қазіргі кезде басты салмақ мемлекеттік бюджеттік инвестициялаудан ақша-несие нарығына
1) Бағалы қағаздардың қор нарығы;
2) Қор қаражаттары (зейнеткерлік, инвестициялық);
3) Коммерциялық банктер несиелері;
4) Отандық инвесторлардың жеке меншік капиталы;
5) Халықтың қаражаттары.
Міне осы көздерді, үкімет мемлекеттік реттеудегі негізгі экономикалық құралдары-бюджеттік
Отандық инвесторлардың инвестициялық іс-әрекетін белсендендіре түсу үшін:
1) Жеке меншік пен кәсіпкерлікті мемлекеттік қорғауды күшейту;
2) Салықтық, кедендік салалардағы жеңілдіктерді шетел инвесторларымен бірдей жасау;
3) Ақпараттық саланы дамыту;
4) Тез қайтарымды инвестициялық жобаларды несиелеудің жүйесін жетілдіру, жүзеге
Бұл категорияны кеңінен талдағанда бұған қаржы салудың мынадай түрлері
Дж.М.Кейнс өзінің «Жұмыспен қамту, процент және ақша туралы жалпы
Э.Дж.Долан және Д.Е.Линдсей өздерінің «Рыноктың микроэкономикалық үлгісі» деген кітабында
Ворсей И. және Ровентлу Д. «инвестиция» терминін өте кең
В.Фельзенбаумның айтуынша, «инвестиция» түсінігі нақты инвестиция аталатын мәні бойынша
В.В.Бочаровтың пікірінше «Инвестицияны белгілі бір кезең ішінде инвестициялық қызметтің
Р.Кареновтың терминдік сөздігінде инвестицияға мүлікзаттардың барлық түрлері, кәсіпкерлік объектілері
Біздің ойымызша инвестиция туралы кең тараған ұғым күрделі қаржы
Ғалымдардың көпшілігі тек инвестицияның мәніне және оның мақсаты мен
Рузавин Г.И. және Мартынов В.Т. инвестиция күрделі қаржының қалыптасуымен
Шетелдік инвестиция түсінігі туралы бірыңғай пікірдің болмағандығын ескере отырып,
Біздің ойымызша инвестицияны анықтауда тек оның мәнінің сипаттамасы ғана
1.2 Инвестицияның тартудың негізгі формалары
Экономикалық әдебиетте инвестиция түсінігіне жалпылама анықтама жоқ. Көбінесе инвестиция
Инвестициялық процестің құрылымын қарастырғанда, біз ең алдымен инвестициялық процестің
Қаржы институттары — бұл мысалға банктер, қарыз жинақтау ұйымдары
Кестеден көріп отырғанымыздай, ақшалай қаражаттарды ұсынушылар, оны тұтынушыларға қаржы
Инвестициялық процестің басты қатысушылары — мемлекет, компаниялар мен жеке
Инвестициялар туралы шешім қабылдау мен оны жүзеге асыру барысында,
Әдебиетте инвестицияларды кейде капиталды салымдар ретінде қарастырады. Осындай қате
- инновациялық,
- капиталды құрылыс,
- қаржы капиталын әр түрлі формада қолдануда іске
Капиталды салымдарға қарағанда инвестициялар материалды емес активтерді (жер учаскелерін
Бөлінген инвестициялар және оны іс жүзінде игерудегі қызметтер жиынтығы
Біздің ойымызша, инвестициялық қызмет мынадай негізгі принциптерге сәйкес жүзеге
- қоғамдық ұйымдардың басқармалары мен мемлекеттік билік мекемелері кедергі
- инвестициялаудың өз еркімен болуы;
- меншік және қызмет түрлеріне қарамастан инвестициялық қызметке қатысушылардың
- инвестицияның қорғалуы;
- инвестициялық қызметті жүзеге асыру жолдарын еркін таңдауға,
Инвестициялық қызмет анық бағытта қаржылық сипат алуы мүмкін. Бұндай
Инвестициялық қызмет инвесторлар арқылы жүзеге асады. Инвестор объектілерін, бағыттарын,
Сөйтіп, инвестицияның тар мағынадағы анықтамасын — капитал құнын сақтау
1) Мемлекеттің бюджеттік қорларын пайдалану;
2) Жеке тұлғалар мен заңды тұлғаларды ішкі несиелер мен
3) Шетел инвестицияларын тарту мен тиімді пайдалану механизмі:
Бірқатар объективті себептерге байланысты біздің елімізде шетел инвестициялары көбірек
Сондықтан жергілікті және шетел кәсіпкерлеріне инвестициялық іс - әрекеттің
Шетел инвесторларын тартудың ең маңызды қағидасы мынадай: инвестициялар екі
Біздің жағдайымызда шетел инвестицияларын пайдаланудың басты принципі болып, еліміздің
Және тағы бір маңызды принцип болып, инвестициялық жобалар мен
1) Тікелей шетел инвестициялары;
2) Концессиялық келісімдер;
3) Несиелер мен қарыздар;
кіреді.
1) Қазақстан экономикасының нарықтық өзгерістеріндегі шетел капиталының қатысуы республикамыз
Сонымен қатар шетел инвесторы тәуекелділікті ұлттық инвестормен бірге бөлісетіні
Тікелей шетел инвестицияларды тартудың негізгі түрі болып, бірлескен кәсіпорындар
Осы форманың бір түрі болып қабылдаушы елде шетел кәсіпорнын
Сонымен бірге жұмыстың бір бөлігін немесе кешенді байланысқан жұмыстарды
2) Республиканың экспорттық потенциалын ұлғайтудың ең тиімді жолдарының бірі
3) Портфельді инвестициялар шетел инвесторлардың үлестерді, акция мен басқадай
Қазіргі еліміздің экономикасына шетел капиталын тартуда сыртқы несиелер формасы
•Жеңілдіктері бар несиелер немесе ресми көмек;
• Банк несиелері;
• Коммерциялық несиелер;
• Экспорттық немесе "байланысқан" несиелер;
• Субсидиялар, гранттар мен гуманитарлық көмек;
түрінде болады.
Шетел капиталын тартуда мемлекеттік стратегияны анықтауда тікелей инвестиция мен
- Тікелей шетел инвестициялары салынған қаражаттарды толығымен қайтарылуы бір
- Ал шетел инвесторының алынған пайдасы қолайлы инвестиция ахуалы
- Кәсіпкерлік шетел капиталының импорты банк несиелеріне қарағанда мемлекеттің
- Бірлескен жобаның шетел қатысушысы шетел банк несиелеушіге қарағанда
- Шетел инвесторы күш-жігерін өндіріс стадиясында ғана емес, оң
Жоғарыда көрсетілген ерекшеліктер шетелдік нақты және қарыз капитал ағымдарының
Қысқа мерзімді мақсаттарды орындау, мысалға республиканың ішкі нарығын толтыру
Инвесторлардың екі түрі бар: институтционалды және жекеленген. Институтционалды -
Жекеленген инвестор - өз қаражаттарын қаржылық мүдделерге байланысты пайдаланады.
Институционалды және жекеленген мүдделердің жұмыс істеу принциптері бірдей.
Кез келген инвестициялық бағдарлама инвестициялық саясатты жүргізу сатыларында қолайлы
1-сурет. Инвестиция мен экономикалық өсу арасындағы өзара байланыс.
Инвестициялық көздер болып амортизациялық қорлар, халық шаруашылығының жиналымдары (кәсіпорын
Инвестициялардың экономикалық орны
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, инвестициялар мемлекеттің экономикалық жүйесіне қарамастан, экономикалық
Инвестициялық процестердің талдауы, таза инвестициялар өсімі жалпы ұлттық өнімнің
Егер де өндірісі дамыған АҚШ, ГФР, Жапония, Франция мен
Бұл жағдай, әсіресе 20 ғасырдың 60-жылдары айқын көрініп, инвестициялық
1.З. Қазақстан экономикасына инвестиция тартудың объективті қажеттілігі
1992 жылдан ТМД елдерінде мемлекеттік меншік формаларының жеке меншікке
Осыған байланысты инвестициялар маңыздылығы арта түскені түсінікті. Бірақ оның
• Сол жағдайларда инвестициялардың ішкі ресурстар есебінен жүзеге асырудың
• Бұл тұрақтандыру, қатты ақша-несие мен гиперинфляция жағдайында қала
• Ішкі нарықты дефицитті өніммен толтыруға ұмтылысы.
Әлемдік шаруашылық байланыстарына енудің объективті қажеттігі. Инфляцияны аз деңгейге
Инвестициялар орта және төмен экономикалық даму деңгейдегі елдерде жеке
Қазақстанның нарықтық шаруашылыққа бет бұруы, шетел инвсстицияларға қажеттілігін күрт
Қазақстанға экономикалық, әлеуметтік, саяси, мәдени жағдайды дамытуда жандандыруы қажет.
• Шетелдік инвестициялар елдің ғылыми-техникалық потенциалын алдыңғы қатарлы технологиялары
• Шетел капиталының импорты ұлттық экономикада жаңа жұмыс орындарын
• Шетел инвестициялары жергілікті кәсіпорындарының нарықтық қаржы - экономикалық
• Шетел капиталы экспорт пен бәсекелестікті жоғарылатып, жергілікті кәсіпорындардың
• Шетел инвестициялары жаңа салаларды сақтау мен оны дамыту
• Шетел капиталы мен инвестицияларын тарту мемлекеттің артта қалған,
• Инвестициялардан мемлекеттің табыстарының өсуі елдің экономикалық өсуіне ықпал
Егеменді Қазақстанның ұзақ мерзімді стратегиясы республиканың инвестициялық саясатын жақсарту
Қазіргі күнде республикада шетел капиталы мен инвестицияларды тарту мен
Шетел инвестицияларының заңды реттеу механизмі дегенімізде шетел капиталы мен
2-сурет. Қазақстан Республикасындағы инвестицияларын заңды реттеу механизмінің құрылымы.
Конститутциялық деңгей
ҚР Конститутциясы
Жалпылама реттеуші деңгей
27.12.1994 жылғы "Шетел инвестициялары туралы" заң.
Арнайы катынастарды реттеу
Заң күші бар "Жер туралы" Президент жарлығы. "Банктер және
2-суреттен көріп отырғанымыздай, шетел капиталы мен инвестицияларын тарту мен
Егер мемлекеттің реттейтін механизмінің жалпы мүмкіндігіне көңіл бөліп қарасақ,
- заң шығаратын механизм;
- ұйымдастыру механизмі;
- тағы басқа әртүрлі механизмдер.
Заң шығару механизмі дегеніміз шетелдік капитал мен инвестициялардың құйылуын
Сыртқы қарыздануды реттеуші ұйымдық механизм сырттан қарыз алудың ерекшелігіне
Бүгінгі күнде республика экономикасына шетел капиталы мен инвестицияларды тарту
1) Инвестициялар бойынша агенттігі. Оның мақсатына тікелей шетел инвестицияларды
2) Қазақстан Республикасының қаржы Министірлігінің сыртқы қарыз бойынша басқармасы.
3) Қазақстан Республикасының қаржы Министрлігі, ішкі қаржы саясатына байланысты
4) Қазақстан Республикасы атынан алынатын және кепілденген шетел несиелерінде
• Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі. Ол жекеленген жағдайларда Қазақстан
• Қазақстан Республикасының Мемлекеттік экспорттық-импорттық банкі, ол мерзімді бір
Сөйтіп, осы күні республикамызда шетел капиталы мен инвестицияларды тарту
2 ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ІС-ӘРЕКЕТI: НАҚТЫ ЖАҒДАЙЫ
II. 1. Қазақстан экономикасының инвестиция ахуалы
Мемлекеттегі шетел капиталы мен инвестицияларын тарту мен пайдаланудың көлемі,
Инвестиция ахуалы дегеніміз — инвестордың тиімді капитал салуға жұмсау
Еліміздің бизнес-ахуалын талдау барысында, күрделі қаржы бөлудің барлық параметрлерін
Елде инвестициялық ахуал нашар болған сайын, күрделі қаржыны тарту
Инвестициялық тәуекелді өлшеудің әр түрлі әдістері бар. Себебі әр
Бұл зерттеулердің нәтижесінен сырт елдік инвестициялаудың жиынтық белгілерінің өте
Инвестициялық тәуекелді бағалаудың сандық әдісі инвестициялық ахуалы өңделген үлгісін
Үлгіні жасау инвесторға әсер етеді, оның көңіл күйін дәлелді
Атап айтпай өтпеске болмайды, бүгінде шетелдік компаниялар (ТНК) өздерінін
Қазақстанда дамыған рыноктық инфрақұрылым әлі қалыптасқан жоқ, соның әсерінен
Бизнес-ахуалды бағалауға өндіріс шығыны көлеміне (мөлшеріне, құнына ) және
Мемлекеттік саясат шетелдік капиталды тартуға, халықаралық келісімдердің дәстүрін сақтауға,
Инвестициялық ахуал бүкіл күрделі қаржыны қабылдау жүйесін (КҚҚЖ) жетілдірудің
Қазақстандық КҚҚЖ — шетелдік капиталды, инвесторларды әртүрлі жолмен қауіпсіздендіруді
КҚҚЖ үлгілі құрылымының негізі төмендегідей бөліктерден құралады:
- шетелдік күрделі қаржы салуды сенімді құқықтық қамсыздандыру;
- валюта-несиелік және қаржылық тетігі бар рыноктық реттеу
- қауіпсіздендіру және сақтандыру жүйесі;
- елдің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету механизмі;
- шетелдік алғашқы инвестицияларды жалпы ұлттық ыңғайлы жүйемен
Дегенмен де бұл жағдайды жүргізудің толықтығы мен тиімділігі мемлекеттік
Жалпы алғанда инвестициялық ахуал түсінігі өте ауқымды, оған шетел
Инвестициялық ахуалды бағалау келесідей факторларды салыстыруға негізделген:
- елге капитал келуін, оның ішінде бірлескен кәсіпкерлікке байланысты
- табиғи шикізат байлықтары мен оны бірлескен және шетел
- өндірістің инфрақұрылымның даму дәрежесі;
- маманданған жұмысшы күшінің бар болуы;
- энергетикалық қамтамасыз етілуі мен энергетикалық қорлардың болуы;
- жергілікті нарық сыйымдылығы мен төлеуге қабілетті сұраныстың болуы;
- ішкі шаруашылық механизмінің сипаты, жергілікті тауар өндірушілер мен
- жергілікті валютаның тұрақты конвертациялануы, пайданы елден шетел валютасында
Қазақстан Республикасының инвестициялық ахуалына баға беру бірінші рет 1996
Қазақстанда инвестициядан жағымды пайда коэффициентінің келешегі бар екенін көрсетті,
Оң және теріс қөзқарастар кәсіпкерлік секторды толық қамтып, ол
Шетел инвесторлары Қазақстанды келешегі мол нарық ретінде қарастыруының келесідей
Қазақстан Республикасының инвестициялық тартымдылығының маңызды факторларына үкіметтің институтционалдық өзгерістерді
- өндірісті демонополизациялау;
- мемлекеттік меншікті жекешелендіру;
- бюджеттік және салық жүйесін реформалау;
- банк жүйесін трансформациялау;
- зейнеткерлік реформа.
Жоғарыда көрсетілген басымдылықтармен қатар, республикадағы халық білімділігінің жоғары дәрежесі,
Шетел компаниялары мен фирмалар өкілдері, жеке бизнесмендердің Қазақстанда инвестициялар
Республика Қазақстандағы минералды шикізат болжамды бағалығын эксперттер - 8,7
Еліміздегі жез қоры әлемнің - 10% , қорғасын -
Одан басқа, Қазақстан ауыл шаруашылығы қазіргі заманға технологиялар мен
Инвесторларға берілген экономикалық. мүмкіндіктер, мемлекеттегі заң актілері; келісім —
Геополитикалық орналасуы жағынан Қазақстан басқа бұрынғы КСРО елдеріне қарағанда
Бірақ Қазақстандағы тұрақсыз бюрократиялық саясат әсерінен, инвестициялау қаншалықты ынталандырылса
1-кестеде инвестициялық белсенділік үшін бар және келешегі мол экономика
ІТІС шетел инвесторларын Қазақстанға инвестиция салуға шешім қабылдауда әсер
Оның нәтижесінде шетел инвесторларының Қазақстанға негізінен іскерлік себептермен келетіні
2-кестеде респонденттердің шетел инвестицияларына кедергілер келтірілді. Көрсетілген пунктердің негізгі
Осы басты төрт факторлардың ішінде тек қаржы тәуекелділігі Қазақстан
Қазақстандық салық кодексіне келетін болсақ, респонденттердің көбісі оның қолайлығын
Шетел инвесторларына салық саясатындағы қандай реформалар инвестицияларды тартуға әсер
Реформалаудың тағы бір мүмкін жолы ретіндегі тізімдегі екінші ұсыныс
Инвестициялық белсенділікті дамытудың альтернативті жолы ретінде 15% сұранушылар арасында
2.2. Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселесі
Республикаға шетелдік инвестиция өте қажет, өйткені оның қаржы ынтымақтастағының
Әлемдік рынокта инвестициялық күрделі қаржыға деген сұраныс пен ұсыныс
Бұл мемлекеттерге шетел капиталы құйылуының болашағын бағалай отырып, шетел
Бұл жағдайда Халықаралық валюта қоры мен МБРР-дің олардың экономикалық
Шетелдік кәсіпкерлік капиталды тікелей инвестициялау шетел инвестицияларын тартудың ең
Тікелей инвестиция түріндегі шетелдік инвестициялаудың тиімді түрін таңдау республикаға
Шетелдік кәсіпкерлік капиталды Қазақстан экономикасына тікелей инвестициялаудың, мемлекеттік шетелдік
Республикада шетел инвестициясын тартудың негізгі түрлеріне: біріккен кәсіпорын (БК)
Олардың барлығында өз құндылықтары мен жеткіліксіздіктері бар, бірақ әрбір
Портфельдік инвестицияларды шетелдік инвестициялық жарналар, акция немесе елде меншікке
Ақша салудың бұл түріне тек рыноктық инфрақұрылымының дамыған элементтері
Акция сату мемлекет үшін пайдалы, өйткені олар сыртқы қарыздарды
Портфельдік инвестиция Қазақстанда негізінен шетелдік капиталдың қатысуы арқылы әкелінеді.
Шетел инвестициясын тікелей тартудың басқа бір түрі жалға беру
Қазіргі кезеңде Қазақстанда концессиялар қажетті мөлшерде дамыған жоқ. Республикада
Концессия қарым-қатынастары жалға алушы үшін шаруашылық түрін таңдаудың өнім
Біздің пікірімізше, инвестициялық қызмет мынадай негізгі принциптерге сәйкес жүзеге
- өмірде қолданылып жатқан заңға қайшы келмейтін инвестициялық қызметке
- инвестициялаудың өз еркімен болуы;
- меншік түрінің кез келген түрін және қызмет түрлеріне
Бұндай жағдайда қаржылық инвестиция акцияға, облигацияға және басқа құнды
Инвестициялық қызмет инвесторлар арқылы жүзеге асады. Инвестор инвестициялау объектілерін,
Шетелдік капиталды тарту мемлекеттік реттеу процесі - бұл мемлекеттік
Шетелдік капиталды құйылуын мемлекеттік реттеудің басты элементі инвестициялық ортаны
Қазіргі кезендегі Қазақстандағы экономик алық реформаны дамытудың басты бағыты
Қазақстан Республикасының өкіметінің 1996-1998 жылдардағы реформаны тереңдетіп жүргізу бағдарламасында
Өте бай табиғи ресурстар, жеткілікті дәрежеде мамандырылған жұмыс күші,
Бұл саясатты жүзеге экономикадағы қорларды жұмсауды төмендетуге, дәстүрлі негізімен
1996 жылы рейтинг жүргізуші агенттігі Қазақстанға кредиттік дәреже тапсыруы
Инвесторға жеңілдіктер мен халықаралық келісімдегі артықшылықтар, соның ішінде, салық
Шетелдік инвестицияны тарту процесіне әсер ететін факторлардан мыналарды бөліп
- мемлекеттік кәсіпорындарын жекешелендіруді
- бағалы қағаздар рыногын дамыту шаралары.
Сонымен, республикада болып жатқан процестер, Қазақстан экономикасына инвестиция ахуалын
Шет елдерден капиталды кең түрде тарту үшін, республикаға әкелінген
Қазақстан қазір шетелдік инвесторлар қызметіне әлеуметтік, экономикалық, құқықтық ережелер
Республикада, саясатшылар мен экономистердің пікірінше, шетелдік күрделі қаржыны қатыстыру
- сыртқа шығару мүмкіндігінің тиімділігін арттыру, оны шикізаттық сипатынан
- елдің сыртқа шығару қызметтерді күшейгу және
- сырттан әкелетін өнімдерді ауыстыратын өндірісті дамыту;
- өндірістің ғылыми-техникалық деңгейін жаңа техника мен технология,
- дайын өнімді шығарудың технологиялық бөлігінің қалыптасуын дамыту;
- артта қалған және тоқырап ыдыраған аудандардың дамуына
- ұлттық экономикада жаңа жұмыс орнын жасау;
- Қазақстанның экономикалық өз дербестігін қамтамасыз ету.
Осы айтылған мақсатты белгілерді барлық дамыған және дамушы елдер
Шетелдік инвестицияның қалыптасуына ыңғайлы жағдай жасау ұлттық және шетелдік
Дегенмен де «ұлттық тәртіп» шетелдік және қазақстандық инвесторлардың қызмет
Қазақстан Республикасы ашық рыноктың экономика саясатын жүзеге асыруға бағышталған
Отандық және шетел эксперттерінің бағалау нәтижесінде, Қазақстанда инвестициялық ахуалын
Бұл міндеттерді біздің ойымызша Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясаттың нақты
Қазақстан инвестициялық саясаты шетел инвестицияларымен қатар жергілікті инвестицияларды да
Алдымен сыртқы қарыздарды тарту мен пайдаланудың нәтижелерін қарастырайық. Сыртқы
Сыртқы қарызданудың тікелей инвестицияларға қарағанда басты кемшілігіне, оның мемлекеттің
Сонымен қатар, сыртқы қарыз мемлекет қауіпсіздігіне нұсқан келтірер басты
Шетел капиталын тартудың барлық түрін салыстыруда, жоғарыда аталып кеткендей.
Тікелей инвестициялар көбінесе бірлескен кәсіпорындар, өз кәсіпорындарын құру мен
Сонымен қатар, қазіргі кезде республикамызда өз мүдделерін Қазақстанның мүдделерімен
Сөйтіп, шетел инвестициялары мазмұны бойынша нақты қаржы және материалды
Талдаудың мәліметтері бойынша, шетел инвесторлары өндіруші салаларға қызығушылық танытумен
Шикізат салаларына инвестиция салымдары туғызған қарқынды өсу, өндірістің өңдеуші
Осыған байланысты, қазіргі кезеңде республикамызға өндірістің өңдеуші салаларына инвестицияны
Мемлекеттің валюталық табыстық негізгі көзі болатын ұлттық мұнай-газ индустриясы
Профессор Есентугелов А.Е. Қазақстанның мұнай саласының қазіргі даму стратегиясы
Сондықтан жоғарыда айтылғанды қорытындылай келсек, шетел инвестицияларын тарту мен
Шетел инвестицияларды пайдалану тиімділігін арттыруға байланысты мынадай кешенді шараларды
• мұнай-газ саласының даму стратегиясын кайта қарастырып, оны Қазақтсан
• шетел инвестицияларын жеке секторға, әсіресе кіші және орта
• шетел инвестицияларын тиімді пайдалану мен тартуда ынталандырушы болатын,
• шетел компанияларына сатылған немесе басқаруға берілген стратегиялық кәсіпорындарға
• шетел капиталына берілген негізсіз жеңілдіктерді жою немесе шектеу
2002 жылы тікелей шетел инвестицияларын игеру Қазақстанның тікелей шетел
Есепті мерзімде инвестициялармен сыртқы экономикалық операцияларды жүзеге асыратын кәсіпорындар
1999 жылдан бастап, 1996 жылмен салыстырғанда тікелей шетел инвестицияларын
2002 жылы тікелей шетел инвестициялардың бөлінуі 1996-2002 жылдардан ерекшеленеді.
Қазақстанның АҚШ тікелей инвестицияларын игеру көлемі жалпы тікелей шетел
Қорытынды
Республика экономикасына шетелдік капитал тартуды кеңейту келесі бағыттарды қамтуы
ҚР Үкіметі Программалары бойынша шетелдік инвестициялардың қарқынды құйылымын арттыру
Шетелдік инвестицияларды тарту міндеттерін шешу мен тікелей байланысты бірқатар
- шетелдік инвесторларға өркениеттілігі төмен жартылай криминалды рыногындағы
- концессиялар мен еркін экономикалық аймақтар жөнінде заңдар
- кең ауқымды және бәсекелік мемлекеттік институттар, коммерциялық банктер
- республиканың басымдылықты танылған салаларына шетелдік инвестициялардың құйылу процесін
- шетелдік инвестициямен байланысты кәсіпорындарды тіркеумен статистика жүргізу ісіне
- қысқа мерзім ішінде республикадағы инвестициялық ахуал мониторингін жасаудың
- экспорттан түсетін валюталық түсім мен тіркеуді ғана емес,
- теңгенің айырбас бағамы мен оның толық еркін айналымдылығын
- инвесторларға құқықтық, қаржылық, сақтандыру және басқадай кепілдеме механизмдерін
- келешегі мол салалар мен аймақтарға инвестицияларды тартуда әртүрлі
- отандық және шетел инвесторларын импорт орнын басу мен
- әлеуметтік арта қалған және дамымаған аймақтар, келешегі мол
- экономиканың аграрлы және инфрақұрылым салаларына қаржы салып жатқан
Шетелдік капиталдың жалпы алғанда республикаға құйылуы жақсы жағынан сипатталғанымен,
Шетелдік инвестицияны тиімді игеру республика алдында тұрған өзекті саяси-экономикалық
ҚОСЫМША
1 СХЕМА. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ПРОЦЕСС ҚҰРЫЛЫМЫ
Тікелей мәмілелер
1 КЕСТЕ. Инвестицияларды экономика секторлары бойынша бөлу, %
Экономика секторы
Пайдаланатын инвестициялар Болашақ инвестициялар
Мұнай және газ 52,0 52,0
Қызмет көрсету (Бухгалтерлік және заң) 16,0
12,0
Тау табысы/ геология 12,0 16,0
Көлік 12,0 12,0
Телекоммуникация 8,0 4,0
Өндіріс/өңдеу 8,0 12,0
Тұтыну өнімдері 8,0 4,0
Сауда (импорт/экспорт) 8,0 12.0
Химия/энергия 8,0 8,0
Құрылыс 4,0 8,0
Тамақ және ауылшаруашылық 4,0 4,0
Жоғары технологиялар 4,0 4,0
Басқалар 16,0 12,0
2-KECTE. Негізгі инвестициялық бөгеттердің рейтингі, %;
Инвестиция бөгеттері Негізгі бөгеттер Анықталған бөгеттер Бөгет жасамайтын фактор
Бюрократия 54,2 41,7
0,0
Салықтар 45,8
50,0
4,2
Құқықтық инфрақұрылым
45,8
45,8
4,2
Қаржы тәуекелдігі
37,5
50,0
8,3
Коммерциялық инфрақұрылым
25,0
58,3
12,5
Жергілікті араласу
20,0
58,3
16,7
Бөлу 1-ағымдарының жетіспеушілігі
20,8
16,70
50,0
Тарифтік бөгеттер
12,5
45,8
33,3
Ақпарат жоқтығы
8,3
54,2
33,3
Айырбас бағамы
4,2
54,2
37.5
Саяси тұрақсыздық
4,2
75,0
16,7
Мәдениет, тіл
4.2
41,7
50,0
Мүмкін әріптестерді табу 4,2
29,2
62,5
Өз мемлекетіндегі салықтық режим 8,3
16,7
75,0
Инфляция 4,2 50,0 41,7
Айқын
58,3
33,3
Ішкі инвестицияларға шектеулер 4,2
41,7
47,8
Патент қорғалуы 4,2
29,2
58,3
Басқалар 25,0 0,00 0,00
3-KECTE, 1996-2002 жылдары Қазақстанда игерілген тікелей шетел инвестиция құрылымы.
АҚШ млн.долл.
Көрсеткіштер
атауы 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 барлығы
I. Акционерлік
капиталсыз
ұиымдар мен
кәсшорындардың
шетел
инвесторларынан
алынған несиелер,
ақшалаи талаптар
мен қайта
қаржыландырылған табыс
958,5
566,7
677,1
1073,8
801,5
1516,4
1412,1
7006,1
П. Акционер капиталы 98,7 57,8 144,4 262 631,5 133,8
III. Шетел
инвесторларының бюджетке төлейтін жарналары
37,8
59,9
77,0
97,7
62,9
43,8
379,1
IV. Барлығы
1095,0
684,4
898,5
1433,5
1459.
1694,0
1587,9
889,2
V. %%сол 1996 ж.
62,5 82,1 130,9 136/ 154,7 145,0 7,1 есе
VI. Нақты өтелуі
есептелетш тікелей шетел инвестициялары
1095,0
684,4
870,1
1325,4
1227,
1271,3
1147,5
7620,8
4-KECTE. 1996-2002 жж. Донор-елдер қарай игерілген тікелей шетел инвестиция
Үлы брита ни я
Германия
Италия
Корея Республикасы
АҚШ
Франция
Басқа
1139,4
252,8
120,8
730,8
2914,9
289,2 1241,3
5-KECTE. 1996-2002 жж. Салаларға қарай игерілген тікелей шетел инвестиция
Көрсеткіштер атауы
1996-2001
%% сол
2002
%% сол
I. Акционерлік капиталсыз ұйымдар
мен кәсіпорындардың
инвесторларынан алынған несиелер,
акшалай талаптар
қаржылапдырылған табыс
Оның ішічде салалар бойынша
5594,0
100,0
1412,1
100,0
Мұнай және газ
3206, 1
57,3
1112,4
78,8
Ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу
174,7
10,3
0,7
Байланыс
25,6
0,5
6,6
0,5
Ауылшаруашылық 1,9
0,0
0,8
0,1
Құрылыс
15,9
0,3
15,5
1Д
Сауда
61,7
1,1
18,8
1,3
Түсті металлургия
1132,2
20,2
46,0
3,2
Қара металлургия 340,0 6,1 0,0 0,0
Басқа 452,9 8,1 44,8 3,2
П. Акционер капиталы 1328,2 X 175,8 X
III. Шетел инвестордың бюджетке төлейтін жарналары 179,1 X
X
Барлығы 7301,3 X 1587,9 X
Накты өтелуі есептелетіп тікелей шетел инвестициялары 6473,3 X 1
6-KЕCTE. 1996-2002 жж. Салаларға қарай игерілген
АҚШ млн.долл.
Мұнай-газ Ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу Түсті металлургия Қара
металлургия Энергетика
Басқа
4318,5
185
1178,2
340,0
497,7
486,7
7-KECTE. 1996-2002 жж. Донор-елдер қарай игерілген тікелей шетел инвестиция
АҚШ млн.долл.
Көрсеткіштер атауы
1996-2001
%%
сол
2002
%%
сол
I. Акционерлік капиталсыз ұйымдар мен
100,0
1412,1
100,0
Ұлыбритания 871,2 15,6 268,2
19,0
Германия
219,7
3,9
33,1
2,3
Италия
98,7
1,8
248,1
17,8
Қытай
95,1
1,7
25,7
1,8
Нидерланд
86,3
1,5
65,9
4,7
Норвегия
23,1
0,4
0,0
0,0
Корея Республикасы
716,4
12,8
14,4
1,0
Рессей
33,1
0,6
94,3
6,7
АҚШ
2402,3
42,9
512,4
36,3
Туркия
301,8
5,4
15,3
1,1
Франция
284,2
5,1
5,0
0,4
Швейцария
100,4
1,8
29,8
2,1
Япония
99,1
1,8
0,7
0,0
Басқа
262,6
4,7
99,2
7,0
П. Акционер капиталы
1328,2
175,8
Шетел инвесторларының бюджетке
Барлығы 7301,3
1587,9
Нақты өтелуі есептелетін
1147,5
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. А.К.Брали, Д.Ш.Сарсембинов. Совершенствование форм привлечения инвестиций в условиях
2. А.К.Брали, А.В.Антошкина. Оценка и управление рисками в условиях
3. А.К Брали, А.В.Антошкина. Страховая защита инвестиционных процессов в
4. А. К.Брали, А.А.Ералиева. Методика экономической оценки инвестиционных проектов//
5. А.К.Брали, Г.С.Тайкулакова, М.А.Ералиева. Опенка эффективности инвестиционного проекта: Учебное
6. Стратегия Президента Республики Казахстан «Казахстан - 2030».
7. Законодательные и нормативные акты.
8. Закон «Об иностранных инвестициях» от 27.12 94 г.
9. "Шетелдік инвестиция туралы" ҚР заңы — Егеменді Қазақстан,
10. Дж.М.Кейнс "Жұмыспен қамту, процент және ақша туралы жалпы
11. Э.Дж.Долан және Д.Е.Линдсей «Рыноктың микроэкономикалық үлгісі". 1992, 916.
12. Ворсей И. және Ровентлу Д. «Фирма экономикасы». 1994,1586.
13. Фельзенбаум В. Иностранные инвестиции в России. Вопросы экономики.
14. Бочаров В.В. Финансово-кредитный способ регулирования рынка инвестиции. M.1994,
15. Бочаров В.В. Финансово-кредитный сборник. М.. 1995. 128б.
16. Р.Макконел, С.Л.Брю. Экономикс. Пер. с англ. М., 1992,
17. Евстратов С.Ю. и др. Иностранные инвесторы в СССР:
18. Мартынов А.С. и др. Инвестиции в период кризиса
19. Бюллетень государственного статистического комитета. 2000. 466.
20. Ихданов Ж.О. «Проблемы сбалансированности и государственного регулирования экономики».
21. Ихданов Ж.О., Мамыров Н.К. «Государственное регулирование экономики в
22. Иманбаев Т.Т. «Инвестиционная политика и опенка эффективности инвестиционных
23. Кенжегузин М.Б. «Реформирование экономики Казахстана» Алматы, 1996г.
24. Куатов Р.Ю. «Экономика и проблемы переходного периода» Алматы,
25. Лоренс Дж.Гитман, Майкл Д. Джонк «Основы инвестирования» Москва,
26. Оспанов М.Т., Мухамбетов Т.И. «Иностранный капитал и инвестиции:
27. Сабденов О «Экономическая политика переходного периода на рубеже
28.Уильям Ф. Шарп, Горд ш Дж. Александр «Инвестиции», Москва,
29. Алимбаев А., Жуманова Б. «Инвестиционный процесс как социальная
30. Бжиянская Л. «Инновационная деятельность: тенденции развития и меры
31. Гареинов А.В. «Как используются иностранные кредиты, выданные под
32. Есентугилов А.Е . «Нефть Казахстана: мифы и реальность».
33. Исенов М., Атамкулов Б. «Инвестиции -
34. Калиев Н.О. «Прогноз роста инвестиционной активности в России.
35. Кажимурат К., Кравцов А. Инвестиции, и новации, проблемы,
36. Шевченко В. В. Международное движение инвестиций и Казахстан.
37. Сейтказиева А. Оптимизм иностранного инвестора зависит от нашего
38. Федянина Л.Н. Мировая внешняя задолженность: теория и практика
39. Киреева К. "Иностранные инвестиции в Казахстане". Газета "Азия
40. Мунтаев М.М. "Привлечение иностранных инвестиций - курс на
41. Силезнев А. "Учет цикличности воспроизводства инвестиционной стратегии". Журнал
42. Стуценцов В. "Иностранные инвестиции и экономическая безопасность". Журнал
Инвестиция көздері
Инвестициялар
Экономикалық өсу
Қаржы мекемелері
Капитал берушілер
Капитал тұтынушылар
1. Банктер
2. Қарыз сақтау ассоциациялары
3. Жинақ банкілері
4. Несие одақтары
5. Сақтандыру компаниялары
Қаржы нарықтары
Ақша нарықтары (қысқа мерзімді)
Капитал нарығы (ұзақ мерзімді)
Тікелей шетел инвестициялары
Инвестициялық ахуалды қалыптастырудың теориялық аспектілері
Қазақстандағы коммерциялық банктердің инвестициялық қызметінің экономикадағы ролі
Өндірістік капитал
Шетел инвестициясын ұлттық экономикаға тартудың теориялық негізі
Қазақстандағы бағалы қағаз нарығының даму деңгейі
Әлемдік қаржы дағдарысы
Инновация Қазақстан Республикасының экономикалық өсімінің қайнар көзі
Ел экономикасындағы инвестициялық саясаттың ықпалы
Ел экономикасындағы инвестициялық саясаттың ықпалы туралы