Идеалды отбасы өмірі жаттығуы
Мазмұны
Кіріспе……………………………………………………………………………3
І Психология ғылымындағы отбасы мәселелерінің зерттелуін теориялық
1.1 Шетел және Кеңес ғалымдарының отбасы туралы зерттеулері……6
1.2 Отбасы пихологиясы туралы түсінік және оның атқаратын функциялары…………………………………………………………………...17
ІІ Бала психикасының қалыптасуына отбасындағы психологиялық климаттың әсері мен
2.1 Бала психикасының отбасында қалыптасуы мен оған әсер етуші
2.2 Отбасындағы қарым-қатынас және оның бала психикасына тигізетін
2.3 Отбасындағы психологиялық климаттағы қиыншылықтар мен дағдарыс………...……………………………………………………………….43
ІІІ Бала психикасына отбасындғы психологиялық климаттың әсерін
3.1 Отбасындағы психологиялық климаттың қалыптасуын анықтау…...….55
3.2Отбасындағы психологиялық климатқа бағытталған түзету жаттығуларын жүйелеу және қолдану………………………………………...…64
3.3 Отбасындағы психологиялық климатты зерттеу нәтижесі…………….74
Қортытынды………………………………………………………………………..77
Пайдаланған әдебиеттер…………………………………………………………...79
Қосымша
Кірсіпе
Қазақстан Республикасының Конститутциясында «балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу
«Қазақстан-2030» бағдарламасында балаларымызды алыс болашақта қандай сапада көруіміз керектігі
Қазіргі заманда отбасының құрылымы өзгеріп, оның мүшелер саны азайып,
ҚР Білім және ғылым министрінің 2011 жылғы 20 желтоқсандағы
Психологиялық қызметтің міндеттері:
білім алушылардың тұлғалық және зияткерлік дамуына ықпал ету, өзін
-өзі тәрбиелеу және өзін-өзі дамыту қабілетін қалыптастыру;
білім алушыларға ақпараттық қоғамның жылдам дамуында олардың табысты әлеуметтенуіне
білім алушылардың тҧлғасын психологиялық-педагогикалық зерделеу негізінде әрбір білім алушыға
психологиялық диагностиканы жҥргізу және білім алушылардың
шығармашылық әлеуетін дамыту;
психологиялық қиыншылықтар мен білім алушылардың проблемаларын
шешу бойынша психологиялық түзету жұмыстарын жҥзеге асыру;
білім алушылардың психологиялық денсаулығынсақтау;
психологиялық проблемаларды шешуде және оқу-тәрбие жұмыстарының
қолайлы әдістерін таңдауда ата-аналар мен педагогтерге консультациялық
көмек көрсету;
білім беру субъектілерінің психологиялық-педагогикалық құзыреттілігін көтеру.
Қарым-қатынастың адамзат өмірінде аса маңызды роль атқарады. Қарым-қатынас нәтижесінде
Отбасы ұғымына анықтама беру, оның атқаратын қызметтерін нақтылау, отбасындағы
Отбасы баланың ең жақын әлеуметтендіру ортасы. Осы ортада баланың
Отбасы қызметінің ортақ топтамасы немесе жіктемесі де жетік түрде
Қазіргі кезде отбасы проблемаларының арасында ата-ана мен бала арасындағы
Зерттеудің мақсаты: Бала психикасының қалыптасуына отбасындағы психологиялық клиаматтың әсерін
Зерттеу міндеті:
отбасының психология саласында зерттелуін теориялық және практикалық тұрғыда қарастыру;
бала психиксына отбасында әсер етуші фактроларды анықтау;
отбасында ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас мәселесін сипаттау
отбасындағы психологиялық климаттың бала психикасына әсерні отбасындағы қарым-қатынасқа негізделген
Зерттеудің нысаны: Отбасы климатында жеткіншектер психикасының қалыптасуы мен дамуының
Зерттеу пәні: Бала психикасның қалыптасуына отбасындағы психологиялық климаттың әсері.
Зерттеу әдісі: «Отбасылық қобалжуды анықтау», «ата-ана мен бала
Зерттеудің болжамы: Егер отбасында ата-аналардың арасында қарым-қатынас пен балаға
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы: педагогика, психолгия, тәрбие және
Зерттеу жұмысының құрылымы: Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан,
Зерттеудің базасы: Семей қаласының №2 жалпы білім беретін орта
мектеп.
І Психология ғылымындағы отбасы мәселелерінің зерттелуін теориялық
1.1 Шетел және Кеңес ғалымдарының отбасы туралы зерттеулері
Адамзат баласының отбасындағы тәрбиесі қай ғасырдың болсын өзекті мәселелерінің
Отбасы мәселесін көптеген шетел философ ойшылдары жан-жақты қарастыруға тырысты.
((( ғасырдың екінші жартысынан бастап отбасы мәселесіне деген тарихи
Француз ағартушысы Ж.Ж. Руссо , швейцарлық И.Г. Песталоцци ,
Философиялық тұрғыда отбасы ұғымын қарастырсақ, қоғамның ажырамас құрамдас бөлігі,
Педагогикалық – психологиялық тұрғыда отбасы ұғымына сипаттама берсек, ата-ана
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде отбасына - неке мен қандас
Кез-келген отбасының өмір жағдайы материалдық және рухани құрылымдармен, тіпті
Отбасы мәселелері бұрынғы Кеңес ғалымдары В. И. Зацепин,
Жоғарыда аталған ғалымдардың отбасы туралы тұжырымдаларын қорытатын болсақ, ол
Дүниежүзіндегі әрбір халықтың салт-дәстүріне негізделген отбасылық өмір тарихы
Отбасы бір жағынан адамдардың өзінің ішкі өмірін, құпияларын, сырларын,
Кез-келген отбасы қанша жерден тұйықталған, жабық және кейбір өмір
Әлеуметтік маңызды институттардың бірі ретінде отбасы қоғамдық қарым-қатынасқа түседі
Отбасының әрбір мүшесі бір-бірімен тығыз байланыста, ерекше жанашырлық пен
Отбасындағы ата-ана мен баланың қарым-қатынасы мен сезімдер сипатына ешкімнің
Көптеген еңбектерде ғалым-педагогтар мен психологтар балаға әке-шешесінің қарым-қатынасы мен
Сонымен, қандай да болсын, мейлі ол толық не жартылай
Бүгінгі күні отбасы құрамын анықтау мәселесінде отбасыға психологиялық көмекті
Белгілі ғалым Л.Б. Шнейдер бойынша, отбасылық топтың маңызды интегралдық
Келесі мәселеде отбасының жүйелеріне тоқталамыз. Отбасы жүйесінің динамикасы оның
Ата–аналық жүйе ерлі–зайыптылардың балалары дүниеге келген соң пайда болады.
Ал, балалар жүйесі балаға тек «бала болу» мүмкіндігін тудырады,
Жоғарыда атап отырған жүйелердің бөлініп шығуы олардың ішкі және
Отбасылық мәселе бойынша еңбектерін ұсынған Э.Г. Эйдемиллер бойынша, отбасының
Қазіргі уақытта жастардың отбасыға және некеге деген қатынастары ерекше
Қазіргі нарық жағдайында жастарды неке құруға және болашақ отбасылық
Отбасылық өмір туралы жағымды көзқарастар жастарды тұлғалық үйлесімді дамуға
Белгілі шетел ғалымы және индивидуалды психологияның негізін салушы А.
Тұлғаның гуманитарлық теориясының негізін салушылардың бірі, шетел
Жоғарыдаға айтылған пікрілерге орай, өмірлік жар табу оңай міндет
тұлғаның отбасылық өмірдегі жұбайы мен болашақ балаларына, жаңа жүйедегі
ерлі–зайыптылардың отбасылық өмірлері дұрыс қалыптасу үшін, олар өзара түсінушілік
отбасылық өмірде бір–біріне деген эмпатиялық қабілеттері болу керек. Және
эмпатиялық құбылыс адамның ішкі жан дүниесі мен рухани
отбасылық өмірде тұлғаның мінез–құлқында жоғары мәдени эстетикалық сезімдері болады;
отбасылық өмірде кездесетін тұлғалық шиеленістерді конструктивті іскерлік арқылы шешу;
ерлі–зайыптылардың тұлғааралық қарым-қатынастарын дамыту үшін жастар бұл шешу процесін
Балалар өмір сүру барысында отбасы мен некеге деген қатынас
Ал, ғалым И.В.Гребенниковтың пікірінше, өсіп келе жатқан ұрпақты
Біріншіден, әлеуметтік ерекшеліктер - отбасында ата–аналар мен ерлі–зайыптылардың рөлдерін,
Екіншіден, адамгершілік–эстетикалық ерекшеліктер - жауапкершілік,
шынайылық, ұстамдылық, мейірімділік, инабаттылық қасиеттерді бойға сіңіре отырып, кіші
Үшіншіден, заңи ерекшеліктер - заңды түрде неке мен отбасының
Төртіншіден, психологиялық ерекшеліктер - неке мен отбасылық өмірдің
Бесіншіден, физиологиялық ерекшеліктер - ерлі–зайыптылардың жыныстық өмірімен ерекшеленеді;
Алтыншыдан, педагогикалық ерекшеліктер - отбасында баланы тәрбиелеуде маңызы зор.
Жетіншіден, шаруашылық–экономикалық ерекшеліктер - ерлі–зайыптыларды үй–шаруашылығын, мәдени тұрмысты және
Жоғарыдағы айтылған ерекшеліктерді ескере отырып, өсіп келе жатқан ұрпақты,
Қазіргі қоғамда жастарды отбасылық өмірге және некеге психологиялық жағынан
Отбасының сансыз көп құбылыстары тұлға сипатына әртүрлі мағына береді.
ҚР отбасы және неке туралы Заңына байланысты қазіргі жастар
Соңғы кездегі дерек көздеріне сүйенсек, неке құратын жастар негізінен
Көптеген отбасы мәселесімен айналысқан мамандар жастардың некеге және отбасыға
Ғалым Т.А. Флоренская «махаббат» ұғымының үш түрлі мағынасын бөліп
Келесі кезекте біз осы ұғымдардың мағынасына талдау жасап көрелік.
Сүйікті болу қажеттілігі ретінде махаббат балалық шақтан бастап туындайды.
Махаббаттың үшінші сипатында, яғни, басқаға доминантты қарым-қатынаста жақсы
Адамзат өмірінде отбасы қарсы жынысты екі жас үшін, тіпті
Ресей ғалымы В.С. Торохтий жоғарыдағы талаптар әртүрлі деңгейде жүзеге
1.Басқа адамға аянбай қызмет ету, қамқорлық көрсету қабілетінің болуы,
жақсылық жасау;
2.Сезіну, уайымдау, қайғыру қабілетінің болуы, яғни осы арқылы
жұбайының эмоциялық әлеміндегі қуаныш пен қайғыны, уайым мен сәтсіздікті,
3.Кооперация, әріптестік, тұлғааралық қарым–қатынасқа деген қабілеттілік.
Үй шаруашылығын жайластыру мен тұтынуды ұйымдастыру. Әртүрлі еңбек түрін
4.Әлеуметтік ортада жоғары психологиялық және этикалық мәдениеттің,
шыдамдылық пен төзімділіктің, ақкөңілділік пен мейірімділіктің басым болуы.
Бұл барлық қабілеттер адамның іскерлік көрсеткішінің өзіндік мінез–құлқының сәйкестілігімен
Отбасы психологиясында өзіндік зертттеулер жүргізген аталмыш ғалым өмірде әрбір
1.2 Отбасы пихологиясы туралы түсінік және оның атқаратын функциялары
Отбасы - қоғамдық қатынастар мен процестердің алуан түрлі формалары
Ең алдымен біз жастар тәрбиесіндегі отбасының рөлін айқындап алайық.
Кейбір ғылыми зерттеулерде, отбасыға мынадай анықтама берілген: қазіргі заманғы
Көптеген зерттеулерде отбасына деген жағымды қатынас таныту балалық шақтан
Әрдайым отбасы мүшелері тұлғаның ең алғашқы қоғамдық ортасы мен
Ата-ананың махаббаты – адамның жан және тән саулығының, рухани
Ата-ана сүйіспеншілігіне сенімділікті ерекшелеу бала тұлғасында кейбір жағдайларға байланысты
Қоғамдағы түбегейлі бетбұрыстарға орай, отбасылық қарым-қатынас сипатында, оған деген
Ғылыми зерттеулер көрсеткендей, өскелең ұрпақтың қалыптасуындағы отбасының маңызды рөлі
Ата-ана тәрбиесі негізінде отбасында тұлғаның адами сапалары қалыптасады.
Жалпы алғанда, әлемде мекендейтін тіршіліктің ішіндегі ең әдемі де
Белгілі ғалым, гуманистік психологияның негізін салушы А. Маслоу тұлғаның
Бүгінгі күні отбасылық өмір сүру жағдайлары түрлі сипатта көрініс
Өз балаларының жан дүниесін ата-аналардың жақсы түсінуі, оларға отбасында
Қазіргі таңда көп белең алып отырған ажырасуға аз қалған
Әке мен ана отбасында баланың бойында белгілі бір қасиеттердің
Кейбір жағдайларда ерлі-зайыптылар өзінің жұбайын бала арқылы мойындамайды. Жұбайын
Ерлі-зайыптылардың бірін-бірі “өзгертуге ” тырысу күші отбасылық қарым-қатынаста балаға
Нарық жағдайында отбасында ата-ананың екеуі де ортақтық сезімін сезбесе,
Отбасы нақты қоғамда өмір сүретін болғандықтан оның жалпы
Отбасы туралы философ, педагог, психолог, әлеуметтанушы, мәдениеттанушы және т.б.
Әлеуметтік институттардың бірі ретіндегі отбасының бала тәрбиесінде рөлі төмендегідей:
бала тәрбиесінде отбасы басқа әлеуметтік институттарда жүргізілетін тәрбиелік ықпалдарға
жаһандану жағдайындағы өркениетті, зайырлы, құқықты мемлекеттің азаматын тәрбиелеуде отбасы
отбасы өскелең ұрпақтың бойында ең құнды адамгершілік қасиеттерді қалыптастыратын
отбасының ең басты міндеттерінің бірі жеке тұлғаны әлеуметтендіру. Ол
отбасы бала тәрбиесінде адамзат қоғамының тарихындағы ғасырлар сынынан мүдірмей
отбасының әлеуметтік міндеттерінің өзегі тәуелсіздікке ие болған ҚР мемлекеттік
отбасы баланың мамандықты еркін және саналы таңдауына ықпал жасаушы.
Кез-келген отбасы оның мүшелері үшін аса маңызды қажеттіліктерді қанағаттандыру
Әлеуметтік институт ретінде отбасы қоғаммен тығыз байланыста бола отырып,
Маңызды қажеттіліктер мен тіршілік әрекетінің басты сферасымен байланысты қазіргі
1-сурет. Отбасының негізгі функциялары
Уақыт өте келе отбасындағы жетекші рөлге ата-аналар болып саналатын
1.Ерлі–зайыптылар функциясы;
2. Ата–аналар функциясы.
Ерлі–зайыптылар функциясына рухани қарым–қатынас, күнделікті шаруашылық, басқарушылық (ерлі–зайыптының екеуі
Ата–аналық функциялар тобы балаларды туу және тәрбиелеу функцияларын еңбекке
Рухани қарым–қатынас функциясы отбасындағы бос уақытты бірге өткізудегі, өзара
Некедегі ерлі–зайыптылардың арасындағы үйлесімді тұлғалық келісушіліктерден отбасылық бақыт құралады,
Отбасында ерлі-зайыптылар арасындағы рухани қарым–қатынас мәдениетінің негізі өзінің серіктесіне
Отбасының эмоциялық функциясы оның мүшелерімен эмоциялық қолдау, психологиялық қорғаныс,
Отбасының алғашқы әлеуметтік бақылау функциясы–отбасы мүшелерімен, әсіресе әртүрлі жағдайларға
Отбасының мемлекеттік мекемелермен, қоғамдық ұйымдармен, еңбек ұжымдарымен және басқа
Жоғарыда аталған функциялар көмегімен отбасы басқа әлеуметтік қауыммен экономикалық,
Қазіргі таңда аса маңызды және өзектілерінің қатарына күнделікті тұрмыстық–шаруашылық
ІІ Бала психикасының қалыптасуына отбасындағы психологиялық климаттың әсері мен
2.1 Бала психикасының отбасында қалыптасуы мен оған әсер етуші
Бала психикасының дамуында Л.С. Выготский өзінің мәдени-тарихи концепциясында әлеуметтік
А.Н. Леонтьев Л.С. Выготскийдің осы идеясын әрі қарай
Қазіргі таңда қоғамымызда қалыптасқан қиын, тұрақсыз әлеуметтік, экологиялық, идеологиялық
Соның ішінде жас ұрпақта жиі саналы түрде байқалмайтын наразылық
Осыған орай, бүгінгі қоғамымызда жоғары сынып жасындағы балалардың психологиялық
Отбасы баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал етуші ең
Қазіргі өзгермелі, даму үстіндегі қоғамымыздағы ынтымақты және бақытты, берік
Болашақ ұрпақтың тәрбиелі, мәдениетті де білімді болуы, ең алдымен,
Адамды адам ететін қоршаған орта және тәлім-тәрбие десек, соның
Жоғары сынып оқушылары жасында балаларды отбасы-некелік өмірге дайындау
Қазіргі жоғары сынып оқушылары жасындағы балалар әлеуметтенудің
Адамды адам ететін қоршаған орта және тәлім-тәрбие десек, мектеп
Дүниеге келген баланы бірінші көретін ата-анасы, отбасы, оның әлеуметтік
Кешегі күнсіз келешек жоқ. Өзімізді өзіміз тануда халқымыздың алуан
Тәрбиелеу дегеніміз – халықтың ғасырлар бойы жинақтап, іріктеп алған
Ата-бабаларымыздың отбасылық өмірге балаларды дайындаудағы әдісі – терең философиялық,
Баланың қоғамға бейімделуі, болашақ отбасылық өмірге даярлығы үшін қажетті
Бала – ата-анасының физиологиялық және психоәлеуметтік көшірмесі. Ол бойындағы
Ата-ана балаларына бірнеше механизмдер көмегімен әсер етеді. Біріншіден, бекіту:
Отбасындағы орта қандай болса, бала сондай болып өседі. Отбасындағы
Қазіргі уақытта балаларда отбасылық-некелік түсініктерді дұрыс қалыптастырудың, болашақ отбасылық
Көп жылғы жүргізілген бақылау және зерттеу жұмыстардың мәліметтеріне сүйенсек,
· отбасы мүшелерінің, әсіресе, әке мен ана арасында
· отбасында балаға жеткілікті назар аудармаудың тапшылығы;
· ата-ана мен бала арасындағы түсінбеушілік;
· отбасында болатын маскүнемдік, ұрыс-керіс, неке бұзушылық;
· әр түрлі жағдайда баланың теріс қылықтағы адамдардың
Отбасында ата-ана мінез-құлқы шешуші факторлардың бірі. А. Макаренко
Әке мен шеше арасындағы келеңсіз іс-әрекеттер де балаға әсер
Жоғары сыныптарда отбасылық өмірге даярлық - қалыптасу кезеңінің ең
Жоғарыда айтылған міндеттердің барлығы жас ұрпақты отбасы-некелік өмірге дайындау
Жоғары сынып оқушыларын отбасы-некелік өмірге даярлауда мыналар аса маңызды:
· Отбасының әлеуметтік маңызын ұғыну;
· Некелік өмірге қажет тәрбие және өзіндік тәрбие;
· Дұрыс отбасы-некелік түсініктерді қалыптастыру;
· Неке және отбасы психологиясы мен социологиясы бойынша
Жоғары сынып оқушыларында отбасы бейнесі, моделі қалыптаспаса, адамдардың не
С.В. Ковалев жоғары сынып жасындағы ұл балалар мен қыз
В.А.Сысенко отбасылық өмірге дайындық бойынша іс-әрекеттің негізгі бағыттарын былайша
1) адамгершілік (неке құндылығын, балаларды ұғыну т.б.);
2) психологиялық (ерлі-зайыптылық өмірге қажет психологиялық білімдер);
3) педагогикалық (балаларды тәрбиелеуге дағды мен ептіліктер);
4) санитарлы-гигиеналық (неке және тұрмыс) гигиенасы;
5) экономикалық және шаруашылық-тұрмыстық [6].
Жасөспірімдерде отбасылық өмірге дайындықты қалыптастыру проблемаларының көптеген аспектілері ішінде
Қазіргі уақытта қоғамда бұрын белгіленген және қоғамдық санада бекітілген
Некелік-отбасылық қатынастардың тұрақтылығы неке отбасылық өмірге эмоциялық жағымды қатынасты
Жасөспірімдерді ерте кезден-ақ үй шаруашылығына тартып, отбасылық міндеттерді орындауға
Балада балалық шақтан қарама-қарсы жынысқа құрмет көрсетуді үйрету керек.
2.2 Отбасындағы психологиялық климат негізі қарым-қатынас және оның бала
Жеткіншек шақтағы тағы бір ерекшелік ол олардың ересек адамдармен
А.С.Выготский есептегендей жеткіншек кезеңіндегі негізгі өзгеріс ол оның сезімі.
Жеткіншектің тәрбие алатын ең негізгі әлеуметтік факторы мен қоғамдық
Психологияляқ және әлеуметтік практикада жеткіншектердің мінез – құлық ерекшелігі
Бірнеше автономды психологиялық механизмдер бар, осы арқылы ата –
Жеткіншек ата-аналарымен қарым – қатынасы оның дамуындағы ең
Осымен қатар жанұядағы эмонационалды күй де маңызды. Бұл ата
Эмонационалды күй ол жанұядағы мінез – құлығында көрінеді. Егер
Ата – анасы әрқашан өз талабының мотивін түсіндіріп және
Билікті тек міндетті түрде қажет болса ғана қолданылады;
Жеткіншек тәуелсіз де тыңдаушылығы да бағаланады;
Ата – ана ереже құрып соны жеткіншектің өміріне қатал
Ол жеткіншек баласының ойын тыңдайды бірақ оның қажеттілігінен шықпайды.
Жеткіншекпен ата – аналарының арасындағы қарым – қатынасты түсіну
Баланың эмонационалды күшіне тірек және оған қамқоршы болатын ата
Жазалау және өз баласына сүйіспеншілік беру.
Ересек кеңес беруші және досы.
Осы берілген психологиялық маңыздылық жас ұлғайған сайын өзгеріп отырады.
Жас ерекшелік кезең – баланың ата – анадан эмансипациялы
Егер абстракты түрде сынасақ, жақсы ата – аналар өз
Жеткіншектердің қарым – қатынасты талап етуі және шынайы қарым
Кесте 1
Әріптесі Регламентті
Қатынас Регламентті емес қатынас
жеткіншектің
қажет етуі шынайы қарым - қатынас жеткіншектің
қажет етуі шынайы қарым - қатынас
Ата – анасы және жақын туыстары 4,7 70,8 66,6
Мұғалімдер 8,3 95,7 10,9 4,1
Басқа үлкен адамдар 2,6 98,6 6,5 1,4
Жақын досы - құрбысы 0 0 68,2 56,2
Басқа сыныптас құрбылары 4,6 68,4 24,3 31,6
Ал енді жеткіншектің әкесінің тәрбиесіне келсек, әкесінің өзіндік талабы
Жеткіншек өзінің жанұясында. Ата – анасының негізгі міндеті парадаксальді.
Беделге ұмтылу белгісі: беделге ұмтылу дағдарысы отбасы, әкесі мен
Диперсонализация. Мұнда өзінің жаңа денелік өзгешілігі мен «Менің» қабылдауы
Дисморфофобия. Дисморфофобия дегеніміз – баланың өз денесінің қалыптасуына байланысты
Ипохондриялық синдром. Ипохондриялық бұзылыстың пайда болу себебіне жеткіншектің ішкі
Тамақтанудың бұзылу белгісі. Оның көп кездесетін түрі – жүйкелік
Қалыпты деңгейден 15%-ке төмен немесе бойының өсуіне байланысты салмақ
Тамақтан бас тарту немесе денеге шектен тыс күш түсіру.
Өз денесенің бейнесі туралы бұрмаланған ойы немесе толықсудан қорқу.
Жеткіншектің жыныстық жетілуі.
Метафизикалық интоксикация белгісі. Ол бірбектейлі абстрактілі өнімсіз интеллектуалды белсенділіктен
Өзіне - өзі қол жұмсау. Өмір сүру ниетінің болмауы,
Әлеуметке қарсы мінез – құлық синдромы. Жеткіншек кезеңінде өз
Аурулар белгілерінің дамуын болжайтын болсақ, жеткіншек шақтағы дағдарыстың қиындауы,
Жеткіншек кезеңі ерекшелігі.
Жеткіншектің «Мен» концепциясының құрылуы.
Жеткіншектік кезеңдегі дағдарыс ерекшелігі.
Жеткіншектің жыныстың жетілуі.
Еліктеу және оның маңызы.
Аталмыш кезеңдегі бала психологиясындағы өзгерістерге мән беріп, психодиагностикалық әдістеме
Ал, енді мұғалім мен жеткіншек арасындағы қарым – қатынасы
Жеткіншектер үшін қызықты өтілетін сабақ формасын таңдау. Сонымен қатар
Сынып аралық қатынасты белсендіру керек;
Сабақ үйінде жағымсыз қатынасты болдырмауға тырысыңыз, олар үшін бұл
Олармен қарым – қатынас кезінде өз эмоцияңызға назар аударыңыз,
Жеткіншектерге сабақты бұрынна берсеңіз де, ір сабақты қызықтыра отырып
Дұрыс психологиялық бағыт ол қарым – қатынас кезіндегі сіздің
Жеткіншекті сабақ қызықтырмаса мұғалім оған ең алдымен, ескерту жасау
Ал, сабақ аяғында, басында да сіз олармен көңілді амандасып,
Қарым – қатынасқа түсу үшін және сабақты өткізу үшін
Жеткіншектерге қызықты тақырып арқылы сабақ барысын өткізу және бұдан
Мұғалім ол ата – аналарға қарағанда, жеткіншек үшін, оның
Осымен қатар осы шақтағы қарама – қайшы қарым –
Жеткіншектің пікірінше, ең жақсы мұғалім ол – оларды түсінетін,
Осы қасиеттердің бәрі бір адамда болмайды. Бірақ егер мұғалімнің
Осымен қорта келе, жеткіншек шақтағы ересектермен қарым – қатынас
Баланың жеке тұлғасының қалыптасуына ата-ана мен баланың өзара әрекеттестігінің
Гunоnротекция (гиnоқамқорлық) балаға қажетті қамқорлықтың жоқтығымен сипатталады («балаға уақыт
Басым гunерnротекция баланың дербестігіне, ынталылығына тосқауыл болатын тым артық,
- Қабылдамау (Эмоционалды шеттету). Оның мәні шектен тыс талап
- Гиперәлеуметтендіруші тәрбие. Баланың немесе отбасының басқа мүшелерінің денсаулығы,
- Менмендік тәрбие. Бала қатты әспеттелетін отбасыларында кездеседі. Нәтижесінде
• Ата-ананың біреуі не екеуі де баланың махаббатқа деген
• Бала жұбайлар арасындағы дау-дамайды шешу құралы болып табылады.
• Тәртіпке шқыру шарасы ретінде баланы «жек көріп кетумен»
• Балаға болатын (немесе орын алған) барлық пәленің, яғни
• Баланың айналасында оның уайым-қайғыларын бөлісетін немесе «жаман»ата-анасын алмастыратын
Ата-аналарға арналған нұсқау:
Баланың жеке тұлғасының отбасында қалыптасуы ата-ананың балаға қарым-қатынасы мен
Нұсқау деп жасырын, жанама бұйрықты түсіну керек. Ол ата-анасының
«Өмір сүрме». Күнделікті тұрмыста бұл жолдау «Көзіме көрінбе», «Жер
«Бала болма». Күнделікті тұрмыста «Сен 3-ке келдің, бірақ өзіңді
«Ойлама». Күнделікті тұрмыста бұл нұсқау «Ойыңа алма», «Білгірсіме»,«Ойланба, тек
«Сезінбе». Бұл нұсқауда жалпы сезімге немесе қандай да бір
«Жетістікке ұмтылма». Мұндай нұсқаулар «Біз өзіміз ешқандай университет тәмәмдаған
«Жетекші болма». Мұндай нұсқау алған балалар жиі-жиі «Алға шықпа»,
«Менен басқа ешкімге тиесілі болма». Мұндай нұсқауды қарым-қатынасында қиындықтары
2.3 Отбасындағы психологиялық климаттағы қиыншылықтар мен дағдарыс
Қазіргі таңда отбасылық өмір жағдайының бәрі түбегейлі өзгерді. Әрбір
Отбасының тәрбиелік қызметі өзіндік тепе-теңдікті сақтауды қажет ететін іштей
Адамзат баласы туылған сәттен бастап өмірінің соңына дейін отбасының
Қазіргі таңда отбасының тәрбиелік қызметі осы әлеуметтік институттың маңызды
Қазіргі таңда жастарды отбасылық өмірге дайындау мазмұны ретінде алынатын
Қазіргі заманда отбасылық өмірдің экономикалық қызметі отбасылық қарым-қатынастың әртүрлі
Қазіргі таңда қоғамда әкенің ғана емес, сонымен қатар ананың
Қазіргі таңда отбасы өміріндегі реттеушілік қызмет атқаратын моральдық ереженің
Бұл жағдайда дәстүр бойынша отбасының басшылық рөлін ер адам
Дегенмен, қоғамдық санада кейде ер адам мұнда әйелге қарағанда
Дегенмен, егер отбасылық өмірге әлеуметтік институттардың бірі ретінде үңіле
Шетелдік ғалым Э. Фромм пікірінше отбасы адам баласын жалғыздық
Болашақта отбасын жекелік мүдде ретінде жастардың түсінуі үшін төмендегі
1. Адам өмірінде болып жатқан барлық көрінісінде дүниеге келетін
2. Неке институтында жұбайлар отбасындағы ауыр қиыншылықтарға, ауруға, қаржылық
3. Отбасындағы көптеген кедергілерге қарамастан ерлі зайыптылар сәби
Отбасы арқылы тұлға бір шамада өзін-өзі ұстай алу, өзінің
Қазіргі таңда біз қиындығы бар отбасы және орта проблемалы
Алайда, отбасылық өмірде бақытты адамды жалпы алғанда өмірде де
Қазіргі таңда өнеркәсіпті қоғамның пайда болуының нәтижесінде бала туудың
Осы орайда, жыныстық қатынас, фелицитологиялық және тәрбиелік
Бүгінгі күні отбасының бірегейлігі мен қайталанбастығы соншалықты анық болуына
Жастарды отбасылық өмірге оқу-тәрбие процесінде дайындауда оның әлеуметтік институт
Отбасылық және некелік қарым- қатынас қазіргі таңда мемлекеттің тікелей
Біз жоғарыда отбасылық өмірдің негізгі қызметтеріне толық сипаттама беріп
Қазіргі таңда отбасы әртүрлі сипатта анықталып жүргені және әр
Отбасылық өмірдегі шиеленісте психологиялық дені дұрыс адамға ұрыс басылған
Отбасылық шиеленіс туындаудың бірден бір себептерінің бірі өз жұбының
Сонымен қатар, кейбір жағдайда отбасылық шиеленістер кез-келген уақытта туындап
Осыдан кейін отбасылық қарым-қатынаста өзіндік пікірдің жоғарғы деңгейде туындау
Отбасыішілік қарым-қатынаста психологиялық эксплуатация өзінің серігіне негативті мінезін, теріс
Отбасында кездесетін жанжалдардың көптеген механизмдерін «өткенге үңілу» деген ұғыммен
Көптеген зерттеулерге сүйенсек, отбасындағы ерлі-зайыптылық шиеленістер былай бірігуі мүмкін:
ұрысқа қатысушы отбасы мүшесінің бірі өз күнәсін мойындайды;
отбасылық ұрыста өзінің күнәлі екенін оның серігі мойындайды.
Осы орайда, айта кететін тағы аз тараса да бар
Отбасылық қарым-қатынаста жоғарыда аталып өткен және әлі талдауды қажет
Отбасындағы тұлғааралық шиеленісті, ұрыс, тіпті дағдарыстың пайда болу механизімін
Түсініктердің эгоцентрикалық жүйесі- мұнда «мен өзім», «менің ниетім», «менің
Түсініктердің альтруцентрикалық жүйесі- бұл жерде барлық түсініктердің
Түсініктердің социоцентрикалық жүйесі- алдыңғы екеуінен айырмашылығы бұл полицентрикалық жүйе
Жоғарыдағы мәселеге орай, отбасылық қарым-қатынаста кез-келген адамда қандай да
Өмір тәжірибесі көрсетіп отырғандай, отбасындағы ұрыс көбінесе олардың мүшелерінің
Әрине бұл жағдайда ұрыстан қашқақтау үшін отбасының әрбір мүшесі
Отбасылық қарым-қатынасқа шиеленіске негіз болып жүрген, әрі көп жағдайда
Отбасында ойын механизімін көрсетудің бірнеше тәсілдері бар:
а) жалған түсіндіру тәсілі;
ә) мәнсіз қорытынды;
б) «күдікті сейілту» тәсілі.
Жоғарыда көрсетілген тәсілдердің барлығы дерлік заттардың шынайы жағдайына сәйкес
Отбасында әйел адамдар үздіксіз үй жұмыстарынан қажып, басқалардан
Адамзаттың рухани әлемі ең жоғарғы деңгейде меңгерілуімен ғана емес,
Қорытындылай келе, отбасындағы шиеленіс жағдайлардың туындауының бірден себептері төмендегідей
Отбасындағы рухани және материалдық қажеттіліктердің қанағаттандырылмауы;
Отбасы мүшелеріне шектен тыс талап қою орын алғанда;
Отбасылық жауапкершілікті дұрыс сезінбеуде;
Отбасы мүшелерінің мүдделері қорғалмағанда;
Отбасылық функциялардың дұрыс орындалмауынан;
Рөлдік идентификация жүзеге аспаған жағдайда;
Отбасыішілік жылылық пен махаббат сезімі болмаған жағдайда және т.б.
Сондықтан бүгінгі күні жастарды отбасылық өмірге дайындауда онда орын
Отбасылық климаттағы дағдарыс
Әр отбасының ішкі жағдайы, оның қуанышы, құлдырауы мен өркендеуі
Отбасындағы психологиялық климатта кездесетін дағдарысты келесідей бөліп көрсетміз
«Отбасындағы психологиялық климаттың дағдарысқа дейінгі өмірі» - арман қуған
«Отбасындағы психологиялық климаттағы дағдарыс» - өмірдің қара жолға, отбасының
«Отбасылық дағдарыс»
«Отбасы дағдарысқа дейін» «Отбасындағы дағдарыс» «Отбасы дағдарыстан кейін»
Арманы орындалады, бақытты. Жабырқанушылық, тығырыққа тірелу.Балалармен не болады? Жеңілдік,
Төменге қарай құлдырамау Есімнен танып қалам ба деген қорқыныш.
Жақсы,мықты отбасы Маскүнемдік,ұрыс-керіс,балалардың тілін алмау. Жым-жырт,тыныштық,балалрдың болашаққа деген сенімі
Бақыт,сүйіспеншілік. Мүмкін қателік жіберіп алған шығар. Ажырасқанымыз жақсы болды.
Еске алуға құлықсыз Бәіне қалай шыдағанмын. Бала көзіндегі үрей.
Отбасындағы махаббат,береке. Өкпелесу.жылау. Бір-бірімізді жеңіл түсінетін болдық.
Сәттілік Мір аяқталды. Балалрды қорқыныш сезімі жаулап алған.
Өзін ана және әйел ретінде сезіну Барлығын жек көру,күінудің
Бақыт,маххабат,бала Көз жасы, өкпе-наз. Бала өзімен-өзі,тұйық. Жеңіл сезіну,өмір сүруге
Мықты,жақсы көретін отбасы Түсінбеушілік,сыйластықтың болмауы. Бұл қателік еді.
Арманның шегі. Жетіспеушілік,тапшылық,ашулық. Балалрдың жақсылыққа деген үміті жоғалды.
Сүйікті күйеуі мен балалры бар жақсы отбасы Күйеуінің салқындығы,қолдаудың
Өмірдің мәнді болуы Маған кім қол ұшын берер еді.
Қуаныш,жұмс,молшылықта өмір сүрген отбасы Жүйке сыр бере бастады, ұрыс-керіс,балалрдың
Бақыт пен молшылық. Ауру мен қорлық. Мен ең
Отбасындағы психологиялық климатта дағдарыстың пайда болуы бала психикасының қалыптасуында
ІІІ Бала психикасына отбасындғы психологиялық климаттың әсерін
3.1 отбасындағы психологиялық климаттың қалыптасын анықтау
Тәжірибелік бөлімде эксперименталді алаң етіліп, оқитын жеткіншектер
Нәтиже көрсеткіштері
Бақылау тобы
Ата-ана
Ата-ана
Суб шкала В 8- 46% 7 -50% 5-30% 6-40
Суб шкала Т 5- 36% 5 -30% 6-40% 5-35
Суб шкала Н 2-18% 3- 20% 5-30% 4-
«Отбасылық қобалжуды анықтау» сауалнамасының нәтиже көрсеткішін 1-суреттен көруге болады.
«Отбасылық социограмма» телімелі тесті
Мақсаты : Жағдайды « қазір осы жерде» бірер минутта
Бірінші белгі бойынша бағалау: отбасы мүшелерін қатар қойып шынайы
Екінші белгі бойынша дөңгелектің көлеміне назар саламыз, егер
Кесте-2
Нәтиже көрсеткіштері
Бақылау тобы
Ата-ана
Ата-ана
өзіндік бағалауы жоғары 5- 35% 4 -28% 6-42%
өзіндік бағалауы төмен 2- 12% 5 -32% 4-24% 5-30
Отбасында маңызды орын алады 5-35% 3- 20% 2
Отбасында бірге қатынас жоқ 3-18% 3-20% 3%-18 4-26%
Сурет-2
4. «Отбасында эмоционалды қатынасты анықтау» Әдістеме авторы –Е.Бене және
Әдістеменің екі түрі бар:1) 4- 6 (8) жас
- балада жағымсыз сезімнің пайда болуы, өзгеден шығатын күйзелісті
-өзгеге тәуелді.
Үлкен балаларға арналған варианты,қарым- қатынасты зерттеуге арналады:
-Екі түрлі жағымды қатынастан тұрады : әлсіз және
-Екі түрлі жағымсыз қатынас; әлсіз және күшті:әлсіздігі достықты қабылдамау
Ол 20 фигурадан тұрады.барлық жастағы адамдардың түрін,мөлшерін, көлемін
фигураларға қатынас жасағанда отбасы мүшелерімен жасағандай қарастырады.
Кесте-3
Сыналушы топтар Жағымды қатынас Жағымсыз қатынас Тәуелді қатынас
Бақылау тобы 5-35% 6-42% 4-23%
Тәжірибе тобы 7- 40% 4-25% 5- 35%
Сурет-3
Ата-ана роліндігі баламен қатынасын да өзалдына бөлек қарастырдық:
«Отбасылық серия» телімелі әдісі үш вариантта «Менің идеалды
Қажеттілік базасын анықтау әдістемесінің масаты құрсақ дамуынан бастап,
Сыналушыларға: 4 түрлі сурет салуды ұсындық: өсімдік, қару түрі,
Сурет мазмұнының психологиялық талдануы: Өсімдік- тірі болса, өмір сүруге
Қару жарақ –қорғану; егер ол басқаруға келетін болса (мылтық,
Зергерлік бұйымдар – денеге жақын орналасқан болса сүйкімді, сүйіктісі
Ыдыс-аяқ - күнделікті қолданатын түрлерін салған болса,
Бақылау тобы анықтау экспериментінің нәтиже көрсеткішін
1-кесте.
Сыналушының реттік саны 1- субтест 2-субтест 3-субтест
1 + + + +
2 + + + +
3 - + - -
4 - - - +
5 + + + +
6 + + - +
7 + + + -
8 + - - -
9 - + - +
10 + - - +
11 - + + +
12 - - - -
13 + - - +
14 + - + -
Тәжірибе тобы бойынша анықтау экспериментінің нәтиже көрсеткіші 2-кестеден көре
1.1-кесте.
Сыналушының реттік саны 1- субтест 2-субтест 3-субтест
1 + - - +
2 - + + -
3 + + - -
4 + - + -
5 - + + +
6 - + + +
7 - + - +
8 + - + -
9 - - + +
10 - + - +
11 + + - +
12 + - - +
13 - - - -
14 - - - -
Осы әдістеме екі топта жүргізілуіне байланысты нәтиже көрсеткішіне
Бақылау тобында өмір сүруге деген құлшыныс төмендеуі толық
Қажеттілік базасын анықтау нәтижесі
3-сурет
Рене Жиль проективті әдістемесі баланың отбасы дағдырысының жүйе бөліктерінде,
баланың әлеуметтік бейімделуін меңгеруін, сонымен бірге оның отбасындағы орнын,
Оның бағыты – балаға маңыздысын және басқа тұлғааралық қатынаста
Балалар суреттерді көру арқылы жауап беру керек. Олар суретті
Баланың тұлғалық қатынасы жүйесін көрсететін психологиялық материалды, шартты түрде
Өзгермелі, баланың нақты-тұлғалық қатынасын суреттейтін: отбасындағыларға қатынасы (әке, шеше,
Өзгермелі, баланың өзін және әр түрлі қатынасты суреттейтін: ашықтығы,
анаға қатынасы
әкеге қатынасы
ата-анаға қатынасы
ата-әжеге қатынасы
аға-әпкеге қатынасы
ерекше қызығушылық
доминанттылық
досқа қатынасы
мұғалімге қатынасы
ашықтық
тұйықтық
әлеуметтік-адекваттылық қатынасы
Анықталған адамға қатынасын сол адамды таңдаған санына байланысты білуге
Рене Жиль әдістемесінің бақылау тобындағы нәтиже көрсеткіші:
2-кесте.
Анықталынар белгілер Толық отбасы балалары
анаға қатынасы
әкеге қатынасы 14 25
ата-анаға қатынасы
ата-әжеге қатынасы
аға-әпкеге қатынасы
ерекше қызығушылық 10 5
Доминанттылық 14 28
досқа қатынасы 18 31
мұғалімге қатынасы 43 59
Ашықтық 43 56
Тұйықтық 13 10
әлеуметтік-
адекваттылық қатынасы 23 43
Рене Жиль әдістемесінің эксперимент тобындағы нәтиже көрсеткіші:
2.1-кесте.
Анықталынар белгілер Толық отбасы балалары
анаға қатынасы
әкеге қатынасы 13 23
ата-анаға қатынасы
ата-әжеге қатынасы
аға-әпкеге қатынасы
ерекше қызығушылық 8 2
Доминанттылық 12 24
досқа қатынасы 24 31
мұғалімге қатынасы 30 25
Ашықтық 40 36
Тұйықтық 25 35
әлеуметтік-
адекваттылық қатынасы 25 45
Р. Жиль әдістемесі бойынша алынған көрсеткіштер Пирсонның Х квадраттамасы
Рене Жиль әдістемесі бойынша алынған нәтижелердің
3-кесте.
Эксперименттік топ Бақылаушы топ d d2
1 71 -27 1 72 -26 1 1
2 60 -6 2 55 -5,5 0,5 0,25
3 61 -8,5 3 60 -10 1,5 2,25
4 55 -2,5 4 63 -13 10,5 10,25
5 64 -17,5 5 71 -24,5 7 49
6 63 -15 6 68 -21 6 36
7 67 -22 7 68 -21 1 1
8 68 -24 8 73 -27 3 9
9 67 -22 9 71 -24,5 2,5 6,25
10 58 -4 10 57 -7,5 3,5 12,25
11 67 -22 11 58 -9 13 169
12 63 -15 12 65 -16,5 1,5 2,25
13 60 -6 13 51 -2 4 16
14 62 -11,5 14 70 -23 11,5 132,25
15 69 -25 15 67 -29 6 36
16 61 -8,5 16 53 -4 4,5 20,25
17 55 -2,5 17 50 -1 1,5 2,25
18 60 -6 18 61 -11,5 5,5 30,25
19 62 -11,5 19 61 -11,5 0 0
20 62 -11,5 20 57 -7,5 4 16
21 66 -20 21 65 -16,5 3,5 12,25
22 62 -11,5 22 66 -18 6,5 42,25
23 64 -17,5 23 64 -14,5 3 9
24 65 -19 24 64 -14,5 4,5 2,25
25 63 -15 25 52 -3 12 144
26 28 -14 26 57 -27 10 100
27 7,5 -15 27 60 -3 4,5 20,25
28 15 -16 28 65 -6,5 8,5 72,25
E 1750 -589 E 1744 -398 140 5804
Х= d-
Хs = 1 - = 1
3.2 Отбасындағы психологиялық климатқа бағытталған түзету жаттығуларын жүйелеу және
Анықтау эксперментінің нәтиже көрсеткішін негізге ала отырып, коррекциялық жұмыс
К. Рудестамның айтуынша,топтық психотерапияның бір ерекшелігі топтық құрылымда пайда
Бұл тарауда біз бірнеше тренингтердің техникалары мен жаттығуларын келтіреміз,
Қазіргі таңда топта әрекет ете білу қабілеті бұл сенімділік,
Экономика саласында бәсекелестік прогресстің түрткісі және бизнестің өмір сүру
Қызметтестік адамдарға бірге тіршілік етуге көмектеседі. Өз серіктестерін жақсы
Қызметтестік қақтығыс мүлдем жоқ дегенді білдірмейді. Нағыз қызметтестіктің арқасында
«Менің отбасым –қазір және ертең»
Тренинг мақсаты: өзінің отбасылық тәжірибесін түсіну және қабылдау; жыныстық
Қойылған мақсатына сәйкес тренинг 3 кезеңнен тұрады.
1.Өзінің отбасылық тәжірибесін түсіну және қабылдау. Өзінің отбасылық тәжірибесін
Тренинг барысында қатысушылар келесілерді орындауы қажет:
отбасындағы өз бағытын анықтай отырып, өзіндік бақылау дағдыларын жетілдру;
өзіндік сананы арттыру;
отбасының жүйелік табиғатын түсіну;
дисфункционалды отбасындағы қатынастар динамикасы туралы түсінік алу;
өз отбасыларындағы қатынас динамикасы жайлы түсініктерін жетілдіру;
өз отбасындағы бұрын ескермеген қарым –қатынас ерекшеліктерін түсіну;
өзіндегі және отбасындағы мүмкіндіктерін өзгерту.
«Отбасы мүсіні»жаттығуы
Жаттығуды орындау үшін әртүрлі өмірлік жағдайларды ойнау үшін қажет
Әр қатысушы кезекпен мүсіншігіе айналады. Ол өз отбасының бейнесін
«Отбасы оқиғалары» жаттығуы Жаттығуды орындау үшін үлкен
Әрбір қатысушы қағазды екіге бөледі де, екі отбасылық естеліктің
«Отбасын ойнайық»жаттығуы
Топ «отбасыларға» бөлінеді.Ішкі топтар бөлменің әртүрлі бөліктерінде орналасады.Қатысушылар міндеті
Егер топта консультанттан басқа тағы да бір ересек болса,
Тапсырманы орындағаннан кейін әрбір ішкі топ кезекпен өз «отбасын»
Бір маңыздысы,қатысушылар қандай отбасы құрамын таңдайтынын анықтау қажет: толық
Жаттығуды орындап болғаннан кейін, бірден келесіні жүргізу қажет.Өйткені отбасы
«Бір тізбекпен байланысқан» жаттығуы.
Әрбір отбасында оның мүшелері бір –бірімен тығыз байланысады, қарым
Қатысушылар беліне жіпті байлайды. Содан соң « отбасылар» қолдарын
«Бұл сіздердің әрдайым байланыста болатындарыңызды сезіну үшін». Қандай да
Сіздер өздеріңізді қаншалықты байланғаныңызды сезіндіңіз? «Отбасы не істегісі келеді,
Бұл жіптерді әртүрлі сезімдер ретінде қарастыруға болады: махаббат, мазасыздық,
«Өзінің болашақ отбасы жайлы түсініктері» жаттығуы.
«Көздеріңізді жұмып, босаңсыңыз және барлықтарыңыз өзіңіздің ішкі кеңістігіңізге еніңіз.
Содан соң әрбір қатысушы не көргені жайлы айтып береді.
«Менің отбасым қазір және болашақта» жаттығуы.
Қатысушыларға осы тақырыпқа екі коллаж жасау ұсынылады. Коллажбен жұмыс
Коллаж жасап болғаннан кейін қатысушылар өз жұмыстары жайлы әңгімелеп
Немесе тағы бір нұсқаны қолдана алады «Біздің отбасы» тақырыбында
«Идеалды отбасы» жаттығуы.
Жеткіншек идеалды отбасын қалай елестетеді? Онда ата- аналар қандай
Кіші жеткіншектер идеалды отбасын ата-аналарының балаларына деген махаббатымен түсіндіреді.
«Идеалды отбасы өмірі» жаттығуы.
Топ қатысушылары отбасының өміріндегі қуанышты немесе қайғылы оқиғаларды таңдап
«Өзіңе қолайлы жағдай жаса» жаттығуы.
Жаттығу қатысушылардың бір- біріне вербалды емес формада бағытталуын қажет
«Нәресте» жаттығуы.
Бұл жаттығу қойылым түрінде жүреді. Үш қатысушыны таңдайды. Оның
мүшелері» өз пікірлерімен бөліседі. Не ойлағаны жайлы, қосалқы жағдай
«Дүкен» жаттығуы
Қатысушылар «отбасылық жұптарға» бөлінеді. Барлық жұптар бір қатарға отырып,
«Ерлі- зайыптылар» қаншалықты затты сатып аларда кеңесті? Серіктесінің пікірлерімне
Әдетте жаттығу өте қызықты өтеді; сол себепті де бұл
«Отбасылық оқиға» жаттығуы.
«Отбасы» мүшелері топпен құрылған шеңбердің ортасына жайғасады. Олар отбасындағы
Талқылаудан кейін, бірнеше қатысушылар орын ауыстырып ортаға отырады да,
Осылайша әртүрлі жағдайды келтіруге болады. Мысалы, анасының әкесі ауылда
«Отбасы өмірінен жағдай» жаттығуы.
Қатысушылар екі топқа бөлінеді де, кез- келген өмірлік жағдайға
2. Жыныстық рольге идентификация, болашақ серіктесті табу.
Тренингтің бұл кезеңінің мақсаты- жеткіншектерге өзінің жыныстық ерекшелігін түсініп,
«Ұл деген кім және қыз деген кім»? жаттығуы
Егер топта екі жыныс өкілі де болса, екі топқа
«Біздің сұрақтарымыз» жаттығуы.
Жетекші ортаға қорабша қояды да, қатысушыларға өздері дауыстап сұрауға
Ер адамдар мен әйел адамдар жайлы біздің түсінігіміз көп
Жеткіншектермен олардың идеалды ер адам мен әйел адам туралы
«Сұраңыз- жауап береміз» жаттығуы.
«Бұл жаттығу сіздерге қарама- қарсы жыныс өкілінен қыз бала
Әр қатысушы парақ бетіне бір сұрақтан жазады. Сұрақ тақырыптары-
Ер балалар мен қыз балалар топтары екі жаққа тарайды
Сұрақтарды талқылауды қыздар бастайды. Біріншіден, қыз балаларда сөйлеу әрекеті
Қыз балалар жерге шеңбер қүрып отырады, ал ұл балалар
«Біреудегі екеу» жаттығуы.
Бұл жаттығу жеткіншектерге «ер адамның» және «әйел адамның»
Бұл үшін ер адам және әйел адам әлемімен дәстүрлі
Жаттығу жүргізу барыснда топтың біріктірілуі өте маңызды. Кейде жеткіншектер
«Құрастырылған кеңістікте кім өзін қалай сезінеді ? Өз әлемі
Әңгімелесуден кейін бір нәрсе қызықты болып көрінсе, жетекші мен
Содан соң бір –біріне қонаққа келуге, немесе екі әлемді
3. Серіктес таңдау, болашақ таңдау өкілінің қасиеттері.
Серіктесті таңдау мәселесін талқылау барысында жеткіншектерді бұл мәселенің күрделілігіне
Махаббат тәртіптерге бағынбайды. Ол беймәлім мезгілде келеді, бірақ ол
Осы тақырыптың аумағында келесі сұрақтар туындайды: Махаббатты қалай түсінесіңдер
«Хабарландырулар тақтасы» жаттығуы.
Жаттығуды орындау үшін газеттерден немесе тағы басқа баспа түрлерінен
Жеткіншектер өз қасиеттері және серіктесінен қалайтын қасиеттерді сипаттай отырып
«Досымды іздеймін» жаттығуы
Барлық қатысушылар хабарландырулар жасайды және «Танысу» атты тақтаға іліп
Содан соң сұрақтарды талқылауға болады:Өз таңдауыңызды қалай елестетесіз ?
«Өзара әрекеттесу» тренингі.
Бұл тренингтің тұжырымдық негізі ретінде ересек пен баланың өзара
Бағдарлама міндеттері:
өз баласын түсіну мүмкіндіктерін кеңейту;
баламен өзара қатынасты жақсы түсіну;
баламен өзара әрекеттің жаңа дағдыларын меңгеру;
отбасындағы коммуникацияны белсендіру.
Көп жағдайда тренинг бағдалламасы мектепке дейінгі балалар мен кіші
Сабақ №1. Танысу.
Қатысушылардың бір –бірімен және топтық жұмыс формасымен танысуы. Ата
1.Психолог қатысушыларды тренинг мақсаттары және міндеттерімен таныстырады. Жұмыстық тәртібі
2.Танысу барысы: қатысушылар өзін таныстырып өтеді және болашақ жұмыс
3.Психогимнастикалық жаттығу: орнынан тұрып, қандай да бір қажет бойынша
4.Психолог өз -өзін және баланы түсіне білу өте маңызды
3.3 Отбасындағы психологиялық климатты зерттеу нәтижесі
Бақылау экспериментінде коррекциялық жұмыстар нәтижесін байқау мақсатында
“Ата-ана мен бала өзара қатынасы ”
Құрылымы: 3 варианты бар сөйлем беріледі. Олардың варианты а,
Әдістеменің нәтиже көрсеткіші: Егер ұпайдың қосындысы 30-дан 44-ке
Егер ұпайдың қосындысы 15-тен 29-ға дейін болса, сіз өз
Егер ұпайдың қосындысы 10-нан 14 ұпайға дейін болса, сіз
Осы әдістемені жүргізгендегі, нәтиже көрсеткіші 4-кестеде көрсетілген.
4-кесте
Сыналушы тобы Төмен деңгей Орташа деңгей Жоғары деңгей
Бақылау тобы 5-35% 8 -48% 3-18%
Тәжірибе тобы 6-30% 9-45% 5-25%
«Жеке тұлғаның қақтығысын анықтау» тестінің нәтиже көрсеткіші 5-суретте көрсетілген.
Анықтау экспериментінде тақырып көлемінде қарастырған әдістемеден алған көрсеткіштеріміз, оған
Екінші тарау тұжырымы
Тәжірибелік бөлімде экспериментті үш деңгейде қарастыртырдық. Анықтау экспериментінде
Жеткіншек пен ата-анасы арасындағы қарым-қатынаста тұлғааралық қатынасты үлкендер
Жеткіншектерге «дос» деген сөзге түсінік берумен қатар дос табуға
Жеткіншектер мен ата –ана арасында қарастыратын шағым айту
Достық қатынасты біртіндеп көлемді тұлғааралық қатынасқа әкелдіру.
Қорытынды
«Бала психикасының қалыптасуына отбасындағы психологиялық климаттың әсері» атты тақырыбы
1. Отбасы психологиясында қалыптасқан тұжырымдамалық көзқарастарға теориялық талдау
2. Отбасындағы ең басты іс-әрекет ол ата-ана мен бала
3. Тәжірибелік бөлімде үш деңгейде жүргізілген эксперимент нәтижелері келесі.
Ата-ана мен бала арасындағы психологиялық нормалары бұзылған отбасына
Жеткіншек пен ата-анасы арасындағы қарым-қатынаста тұлғааралық қатынасты үлкендер
Отбасының психологиялық жағдайын диагностикалауға арналған әдістемелердің басым көпшілігінің психокоррекциялық
Психокоррекциялық іс-шараларға ата-аналармен қатар балалары да қатысуымен жүргізілсе отбасында
Дипломдық зерттеу барысында жинақталған материалдарды отбасына психологиялық кеңес
Әдебиеттер тізімі
Абдракова А.Б. Роль общения в воспитании трудных подростков. Автореф.дис.
Айдарбеков Қ.А. Развитие диалогическии сруктуры самосознания у подростков в
Атоян А.Д Конфликтология М.: Смысл, 2006
Әбдумүтәліп К.Д. Тәртібі қиын жасөспірімдерді арнайы мектеп жағдайында тәрбиелеудің
Вестник НАПК 2005, № 2
Вестник НАПК 2005, № 4
Валеология дене тәрбиесі спорт 2003, № 3
Елубаева С.Б Психологические особенности этнической и идентичности и самооценки
Жақыпов С.М, Бизақова Ф.Ә Білім беру жүйесінде қолданылатын психокоррекциялық
Жақыпов С.М, Бизақова Ф.Ә Білім беру жүйесінде қолданылатын психодиогностикалық
Күнсләмова Т.К Жеткіншектердегі өзіндік бағалау, өзіндік реттелу және эго
Мұқанов М.М Жас және педагогикалық психология А.:Білім,
Торыбаева М.З Жасөспірім оқушылардың салауатты өмір салтын қалыптастырудағы мектеп,
Познай себя №2 , 2004
Познай себя №2, 2006
Прикладная психология Журнал № 5, 1999
Прикладная психология Журнал № 4, 2006
Петровскии А.В Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы А.: мектеп,
Шалгинбаев Т.М Особенности личностных свойств и межличностных отношений
Шужебаева А.И Психологияеские-педагогические исследования трудностей в общении детей в
Шарафадин А.А Отбасында ата-ананың балаға тәрбиелік ықпалын артырудың
Малкина- Пых Г. Семейная терапия. Изд-во ЭКСМО, 2006
Назарбаев Н.Ә.. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан.-2007
Жақыпов С.М.. Управление познавательной деятельностью студентов в
Елизарова Т.Ю. Детерминация психологического преодоления критических ситауаций:
Погодин И.А.. Динамика психологических характеристик личности в процессе адаптации
Выготский Л.С. Избранные психологические труды.-М.:Институт практической психологии.1995..-352б.
Фонтана Д.Как справтиьсся со стрессом. Перри Г. Как
Василюк Ф.Е. Психологический анализ преодоления критических ситуаций: Автореф.
R.S.Lazarus.. Psychological stress and the coping process.-N.-Y.Mc Graw-Hill,1996,-Р.457..Осницкий А.К,.
Василюк Ф.Е.. Психология переживания.-М.:МГУ,1984.-200с.
Вайзер Г.А. Смысл жизни и «двойной кризис» в
Селье Г.Стресс без дистресса.-М.:Прогресс,1982.-124б.
Томэ Х.Теоретические и эмпирические основы психологии развития человеческой жизни
Абрамова А.Г. Алгоритмы работы психолога со взрослыми.-М.:2003.-155б.
Бэрон Р.Б.,Ричардсон Д. Агрессия.-СПб.-М.-Харьков-Минск,1999.-340с.
Карцева. Изменение образа Я в ситуациях жизненных
Эриксон Э. Детство и общество/ Пер. с англ.-СПб.:Речь,2000.-416с.
Асмолов А.Г. Психология личности.- М.: Изд-во Моск.ун-та,1990.-367б.
Фрейд З. Я иОно / Пер. В.Ф Полянског.-М.,1990.-56б.
Хьелл Л.,Зиглер Д. Теории личности.-СПб.:Изд-Во «Питер»,1997.-608б.
Ломов Б.Ф. Вопросы общей,педагогической и инженерной психологии
Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность.–М.:Политиздат,1975.-303б.
Ананьев Б.Г. Человек как предмет познания.-Л.: Изд-во ЛГУ,
Шибутани Т.Социальная психология. Ростов –на Дону,1998.-538б.
Ахметова Р.А. Жеке тұлғаның биографиялық дағдарысы: Автр реф. Дис…
Шалғынбаев Т.М. Мінез-құлқында дезадаптивтік жас өспірімдердің кісілік қасиеттері мен
Қозыбаева М.В. (1999ж) Тұлғалық алаңдаушылықтың көріну механизмдері өзгеруіне әр
Қарақұлова З.Ш. Тұлғаның суицидтік мінез-құлқының психологиялық механизмі:
Серова Л.К. Жеке тұлғаны күрделі әрекет жағдайында
Хомик В.С., Пантилеев С.Р. Самоотношение как эмоционально –оценочная
Ли Е.П. Бес жастағы балалар мінез-құлқындағы гуманистік
Қабақова М.П. Бірлескен өмірлік іс-әрекет процесіндегі ерлі-зайыптылардың қатынас
М.И.Лисина, И. Зографова Проблемы агрессивности человека. –М., 1990.
К.Н Поливанова. Психология возрастных кризисов.- М.:Академия,2000.-184б.
Божович Л.И. Проблемы формирования личности:избранные
Петровский В.А. Психология неадаптивной активности. –М.: ТОО «Горбунонк», 1992.-224б.
Беркович Л.В. Агрессия: причины ,последствия и контроль. –СПб.:
Ковалев С.В. Психология современной семьи.-М., 1988. –208б.
Мясищев В.Н. Психология отношений. –М.: Институт практической психологиии,.И.Личность
Елизаров В.И. Структурно –функциональные особенности субъективной репрезаньации жизненных
Алешина Ю.Е. Цикл развития семьи: исслед.и проблемы Вестник МУ
Абульханова –Славская К.А Стратегия жизни. –М.: Мысль,1991. –299б.
Домбровский А., Велента Т. Кризис семьи // Семейная психология
Дж. Хейли. Необычная психотерапия.-М., Мысль,1991. –200б.
Лабиринты одиночество /Пер., сост.Н.Е Покровский. –М.:Прогресс, 1989.-623б.
Наенко Н.И. Психическая напряженность.-М.:Изд-во Моск.ун-та,1976.-112б.
Рубинштейн С.Л. Проблемы общей психологии. –М.:Педагогика,1973. –423б.
Антипов Е.Е. Введение в теорию адаптации.-М., 1991.-24б.
Эйдемиллер Э.Г., Юстицкий В.В. Семейная психотерапия. –Л.: 1989.
Ковалев С.В. Психологния семейных отношений. –М.:Педагогика, 1987. –159б.
Фромм Э. Искусство любить: Исследование природы любви /Пер. с
Шмелев А.Г. Острые углы семейного круга: Психология обыденной
Сапарова И.А. Психология переживания болезни. –Алматы: Каусар
Небылицин В.Д. Избранные психологические труды / Под ред. Б.Ф.
Герасимович Г.И., Ковалев С.В. Советы врача молодеженам / Психология
Маслоу А. Психология бытья/ пер. с англ.
Столин В.В Системная семейная психотерапия // Вопросы психологии.
Эйдемиллер Э.Г., Юстицкий. Семейная психотерапия.-Л.,1999 -165б
Семья сегодня / Под ред. Т.М. Афанасьевой .-М.: Знание,
Олифирович Н.И., Зинкевич-Куземкина Т.А., Т.Ф.Велента., Психология семейных кризисов.-СПб.:Речь,2006.-360б.
Фромм Э. Бегство от свободы / Исследование природы
Шавердян Г.М Функции социальной установки в процессе адаптации
Фрейд З. Введение в психоанализ.- М., 1989.,- 455б.
Фрейд А. Анализ «Я» и механизмы защиты /
Вопросы психической адаптации.Сборник статей.-Новосибирск,1974.-239б.
Березин Ф.Б. Психическая и психофизиологическая адаптация человека. –Л.: Наука,1988.-267б.
Началджян А.А. Социально-психическая адаптация личности.-Ереван,1988.-262б.
Кузнецов П.С. Адаптация как функция развития личности. –Саратов, 1991.
Николаев А.Н. Психическая адаптация человека к усложненным
1-қосымша
Қолданылған
Әдістемелер Жас ерекш-к дағда
қалыпты: ауытқулы Отбасылық дағд
қалыпты: ауытқулы с Әлеуметтік дағдар
қалыпты: ауытқулы
1) Қажеттілік базасын анықтау әдістеме. Қ-
60%
А-
40%
% % % % % % % %
2) Рене Жиля әдістемесі
% %
% % %
3) Отбасына психометрикалық тест.
4) Тәуелділік талы-проективті әдіс диагностикасы
5)Отбасына бейімделу мен топтасу шкаласы сауалнамасы
6) Отбасында эмоционалды қатынасты анықтау әдістемесі.
Аты жөні Жынысы үшбұрыш
А.С әйел
+
А.Ж әйел
+
Б.П Еркек +
Б.Т Еркек +
С.Р Еркек
К.А Еркек +
Ш.Г. әйел
+
Ж.К Еркек
+
Т.С әйел +
Ү.И әйел
+
К.Т Еркек +
Т.Р Еркек
+
Ш.А әйел +
Ш.Д. әйел
+
.П.Т әйел +
Р.Ғ әйел +
А.Ұ Еркек
+
Б.Б Еркек
.И.М Еркек +
О.С әйел
+
М.С әйел +
М.О әйел
+
Н.А әйел + - -
.Н.С Еркек - - +
С.А әйел - - +
С.Е Еркек - - +
Ш.М Еркек - - +
Ш.А Еркек - + -
Кесте - 5 Р. Жиля әдістемесі бойынша экспериментке
Эксперименттік топ Бақылаушы топ d d2
1 5 12 1 3 4,5 7,5 56,25
2 3 7,5 2 8 12,5 5 25
3 8 10 3 10 18,5 0,5 0,25
4 2 4 4 11 22,5 18,5 342,25
5 10 21,5 5 7 10,5 11 121
6 3 7,5 6 2 3 4,5 20,25
7 4 10 7 11 22,5 12,5 156,25
8 10 21,5 8 3 4,5 17 289
9 15 7,5 9 10 18,5 8,5 72,25
10 14 10 10 15 28 12,5 6,25
11 16 21,5 11 8 12,5 15,5 240,25
12 3 27 12 12 25,5 18 324
13 6 25,5 13 10 18,5 3,5 42,25
14 7 28 14 13 27 10 100
15 3 7,5 15 2 3 4,5 20,25
16 6 15 16 5 6,5 8,5 72,25
17 5 12 17 9 15 3 9
18 5 12 18 11 22,5 10,5 110,25
19 8 19 19 12 25,5 6,5 42,25
20 8 19 20 9 15 4 16
21 2 4 21 12 3 1 1
22 2 4 22 9 15 11 121
23 12 24 23 7 10,5 13,5 182,25
24 11 23 24 6 8,5 14,5 210,25
25 6 15 25 11 22,5 7,5 56,25
26 14 25,5 26 10 18,5 7 49
27 0 1 27 6 18,5 7,5 56,25
28 1 2 28 5 6,5 4,5 20,25
2731,5
Rs = 1 - = 1
Жеткіншек мен олардың ата –аналарына арналған сұрақтар тізімі.
Сұрақтар Ата –ананың өзі үшін жауабы Ата –ананың бала
1.Менің сүйікті жануарым, және неліктен ?
2.Менің сүйкімсіз жануарым, неліктен ?
3.Менің жақсы көретін түсім, және неліктен ?
4.Менің жақсы көрмейтін түсім, неліктен ?
5.Менің жақсы көретін ертегім ?
6.Маған ұнамайтын ертегі?
7.Басқа адамның бойында маған ұнайтыны.
8.Ұнамайтыны....
9.Егер мен бір күнге бола алатын болса, онда кім
10.Мейірімді сиқыршыдан сұранар едім.....
11.Ал қатыгез сиқыршыдан...? Неліктен ?
12.Мені сиқыршы қандай жануарға сиқырлап қояр еді. Неліктен ?
13.Сиқыршы менің отбасы мүшелерінің қандай жануарға сиқырлар еді ?
Анкета жаттығуы.
Әр қатысушыға өзінің болашақ ері немесе зайыбына арналған анкетаның
Болашақ ерінің анкетасы (зайыбының)----------------------------------------------
Ерінің аты (зайыбының)------------------------------------------------------------------
Жасы------------------------------------------------------------------------------------------
Бойы-------------------------------------------------------------------------------------------
Салмағы--------------------------------------------------------------------------------------
Ұлты-------------------------------------------------------------------------------------------
Көзінің түсі----------------------------------------------------------------------------------
Шаш үлгісі-----------------------------------------------------------------------------------
Киіну стилі-----------------------------------------------------------------------------------
Қайда танысты------------------------------------------------------------------------------
Қалай танысты------------------------------------------------------------------------------
Қайда және кім болып қызмет атқарады----------------------------------------------
Оның артықшылықтары------------------------------------------------------------------
Оның кемшіліктері-------------------------------------------------------------------------
Қайда тұрамыз------------------------------------------------------------------------------
Отбасымыздың басқа мүшелері---------------------------------------------------------
Отбасымыздағы қатынастар-------------------------------------------------------------
Отбасылық дәстүрлер---------------------------------------------------------------------
Үй жануарлары-----------------------------------------------------------------------------
Қатысушылар анкетамен алмасады және жас отбасына тілектер жазады. Содан
Жаттығудың басқа нұсқасы. Қатысушылар анкета сұрақтарына бірлесе отырып жауаптар
№2 қосымша
«Отбасылық қобалжуды анықтау» сауалнамасының мәтіні:
Маған отбасы мүшелері жиі риза емес, көңілдері толмайтынын
Қалай істесем де бәрібір менің айтқанымдай болмайды сеземін.
Мен көп нәрсені орындауға үлгермей жүрмін.
Отбасында болатын келеңсіз жағдайға,неге екенін білмеймін барлық уақытта
Мен өзімді жиі әлсіз сезінемін.
Отбасында мен көп күйгелектенемін.
Үйге келгенде өзімді икемсіз және ыңғайсыз сезінемін.
Отбасының кейбір мүшелері мені ақымақ деп ойлайды.
9. Үйде болған кезімде , барлық уақытта мен
10. Отбасы мүшелерінен жиі дағдарыс көзқарасын сезінемін.
11. Үйге келе жатқанда, мен жоқ кезде қандай
12. Үйде жүргенде мен бәрін істеп үлгеруім керек, деп
13. Үйде көп жағдайда өзімді артық (бөтен) сезінемін.
14. Үйде сондай күрделі жағдай, қимылға келуге менде
15. Үйде көп жағдайда мен, өзімді ұстап тоқтатып отыруым
16. Егер де мен жоқ болып кетсем, онда
17. Үйге келе жатқанда, орындайтын жұмысымды жоспарлап келемін ал
18. Отбасылық жағдайымды ойласам болды, мен қобалжи бастаймын.
19. Отбасы мүшелері, кейбір кездері мен үшін ұялатын сияқты.
20. Көп уақытта барлық тірлікті жақсы орындағым келеді, ал
21. Маған үйде көп нәрсе ұнамайды, мен оны жасырын
Сауалнаманың жеке сыналушыға арналған парағы
Аты-жөні__________________________________________________
4
2
3
С= _______/14
Нәтижені өңдеу:
Келіскен жауаптарға 1-ұпай беріледі. Үш шкаланың ұпайы бөлек есептеледі.
Суб шкала В- кінәлау (отбасы мүшелерінің кінәсі ) Индивид
Суб шкала Т- қобалжу (отбасы мүшелерінің қобалжуы )
Суб шкала Н-қысым (отбасындағы қысым ).Индивидке отбасындағы міндетті
Ол сұрақтар:3,6,9,12,15,18,21. Бес сұраққа келіссе, отбасы қысымы анықталады.
№3 қосымша
Отбасына бейімделу мен топтасу шкаласы.
Нұсқау: Бұл әдістемені 12 жастан жоғары отбасы мүшелерінің
Ешқашанда
Сирек
Оқтын-оқтын
Жиі
Барлық уақытта
Бұл әдістеме екі рет қолданылады: біріншіде сіз «шынайы» өміріңізде
Отбасына бейімделу мен топтасу шкаласы.Faces-3
Вариант «А»-шынайы өміріңізді бағалап, жазуыңызды өтінемін.
Вариант «В»-идеалды өмірін жазуын сұрану.
Аты жөні______________________________________________________
Жасы__________________________________________________________
Зерттеу уақыты__________________________________________________
Жауап варианттары: Ешқа
шанда сирек Оқтын-
оқтын жиі Барлық
Уақытта
1.Бізде отбасы мүшелері бір-бірінен көмек сұрай алады.
2.Мәселені шешубарысында балалардың ұсыныстары да ескеріледі.
3.Біз достарымыздың отбасы мүшелерін мақұлдап ,қолдап отырамыз
4.Балалар өз еріктерінше дербес мінез-құлық түрлен таңдай алады.
5.Біз тар шеңберде өз отбасымызбен қарым-қатынасқа түскенді жоғары бағалаймыз
6.Бізде кез-келген отбасы мүшесі көшбасшы бола алады.
7.Біздің отбасы мүшелері өз ортамызға қарағанда, бөгде адамдармен
8. Біздің отбасымызда күнделікті айналысатын тірлік өзгеріп отырады.
9.Біз бос уақытымызды бірге өткізуді ұнатамыз
10.Отбасында жаза қолдану ата-ана мен балалар арасында бірге талқыланып
11.Отбасы мүшелері бір-біріне өте жақын екендігін сезінеді.
12.Біздің отбасымызда шешімді көбінесе ата –анамыз шығарады.
13.Отбасылық мерекелерде барлығы бірге болып, қатысуға ат салысады.
14.Біздің отбасындағы ереже өзгеріп отырады.
15.Біз отбасында қалай бірге отырып, шешім шығаратынымызды
16.Отбасында күнделікті орындалатын жауапты әрекеттер әрдайым бір-бірімізге ауысып отыады.
17.Біз шешім шығарарда бір-бірімізбен ақылдасып, кеңесеміз.
18.Отбасында кімнің көшбасшы екенін айту қиын.
19.Бірлік –отбасымыз үшін маңызды
20.Отбасы мүшелерінің үйде қандай жұмысты атқаратыны туралы
№3 қосымша
«Отбасында эмоционалды қатынасты анықтау»
Баладан шығатын нәзік сезім:
Бұл өте жақсы отбасы мүшесі .
Бұл өте көңілді отбасы мүшесі .
Бұл басқаға көмек беретін отбасы мүшесі .
Бұл үлкен мүмкіндігі бар отбасы мүшесі.
Бұл қандай жағдайда да тастап кетпейтін отбасы мүшесі
Бұл өте әзілқой отбасы мүшесі.
Бұл жақсы сыйлық алуға лайықты отбасы мүшесі
Бұл жақсы спортпен шұғылданушы отбасы мүшесі
Бұл жақсы ойын көтеретін отбасы мүшесі.
Бұл өте мейірімді отбасы мүшесі.
Баладан шығатын күшті жағымды жыныстық ерекшелік сезімі
10.Мен отбасы мүшесінен ,осы адамға сүйеніп еркелегенді
11.Мені осы отбасы мүшесінің иіскелегені ұнайды.
12. Маған отбасында кейде осы адамның қасында бірге төсекте
13. Менің қалайтыным, осы отбасы мүшесі барлық уақытта менімен
14.Маған осы отбасы мүшесі басқаға қарағанда , көбірек қолдау
15. Менің қалауымша болашақ жарым ,осы отбасы мүшесіне ұқсаса
16.Маған осы отбасы мүшесінің қытықтап күлдірткені
17.Маған осы отбасы мүшесін құшақтаған ұнайды.
Баладан шығатын жағымсыз әлсіз сезімдер.
20.Осы отбасы мүшесі кейде қатты абыржиды.
21. Осы отбасы мүшесі кейде соқтығады.
22. Осы отбасы мүшесін бөтен ермектер бұзады.
23. Осы отбасы мүшесі қызба .
24. Осы отбасы мүшесі нашар көңіл-күйде жүреді
25. Осы отбасы мүшесі ашушаң.
26. Осы отбасы мүшесі әркімді сылтаусыз ренжітеді.
27. Осы отбасы мүшесі барлық уақытта қанағаттанбай жүреді.
28. Осы отбасы мүшесі шыдамсыз.
29. Осы отбасы мүшесі қатты ашулы.
Баладан шығатын жағымсыз , күшті кектену сезімі
30.Кейде мен осы отбасы мүшесін өлтіріп тастағым келеді.
31.Кейде мен осы адам көз алдымнан құрыса деп армандаймын.
32.Кейде мен осы отбасы мүшесін қатты жек көремін.
33.Кейде мен осы отбасы мүшесін ұрып жатқанымды көз алдыма
34.Кейде мен, егерде осы отбасы мүшесі болмаса ,бақытты болатын
35.Кейде осы адам мені жететін жеріне жеткізді деп
36. Кейде мен осы отбасы мүшесін, тек ренжіту үшін
37. Осы отбасы мүшесі мені қатты ашуландыруы мүмкін.
Диагностиканың өтілуі.
Психолог диагностиканы жүргізбес бұрын ,алдымен балалармен байланысқа түсе отырып
1
Отбасының негізгі функциялары
Репродуктивтік
Экономикалық
Қорғаныс
Педагогикалық
Эмоциялық
Әлеуметтендіру
бала табу арқылы қоғамды қалпына келтіру
өндіру мен тұтыну
отбасы мүшелерінің денсаулығымен, игіліктермен қамтамасыз етуге, қауіп-қатерден қорғауға қамқорлық
балаларды оқыту-тәрбиелеу
ерлі – зайыптылардың бірін-бірі сүюі
балаларды қоғамдық тәртіпке, мінез-құлыққа бейімдеу
ЖАНҰЯ МӘСЕЛЕСІНІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Отбасы-адам өміріндегі жетістіктің психологиясында тұлғааралық қарым-қатынастың қалыптасуы
Ата - аналар функциясы
Отбасында тұлғааралық қарым - қатынасты қабылдаудың психологиялық аспектілері
Отбасында тұлғааралық қарым - қатынастың қалыптасуын анықтау
Отбасы баланы алғашқы әлеуметтендіру институты
Мектеп жасына дейінгі балаларға өзін өзі бағалауына арналған тренингтер
Жеткіншектердің қабілетінің тұлғааралық қарым - қатынас жағдайында даму мәселесі
Жасөспірімдер тұлғасының құндылық бағдары және өзін - өзі бағалауы
Мектеп жасына дейінгі балалардың өзін - өзі бағалау, тану ерекшеліктері