АНА ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ РУХАНИ - АДАМГЕРШІЛІГІН ДАМЫТА ОКЬПУДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗІ
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ........................................................................................................4
I ТАРАУ. АНА ТІЛІ САБАҒЫНДА ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ РУХАНИ-
АДАМГЕРШІЛІГІН ДАМЫТА ОҚЫТУДЫН
ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта
оқытудың зерттелу жайы.......................................................................8
1.2. Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта
оқытудың педагогикалық және лингвоәдістемелік негіздері............24
1.3. Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта
оқытудың психологиялық негіздері....................................................41
II ТАРАУ. АНА ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ
РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІГІН ДАМЫТА ОКЬПУДЫҢ
ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗІ
2. 1. Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта
оқытудың қазіргі жайы.......................................................................56
2.2. Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта
оқытудың әдістемелік жүйесі.............................................................63
ҚОРЫТЫНДЫ..............................................................................................80
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.........................................................85
КІРІСПЕ
Елімізде болып жатқан саяси-әлеуметтік, мәдени-этникалық өзгерістер халыққа білім
Бүгінгі танда білім беру жүйесіңдегі бірінші міндет —
Екіншіден, жастардың бойындағы адами құндылықтарды: қайы-рымдылықты, сүйіспеншілікті дамьпу,
Үшіншіден, білім беру жүйесінің бұрынғы ағартушылық бағытын сақтай
Ендеше, жеке тұлғаның адамды адам ете түсетін қасиетін
Жалпыадамзаттық құндылықтар жеке тұлғаның бойында өмірге келген сәтінен
"Әр заманның өз адамы" деген қағиданың мәніне терең
Бұл көзқарас Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында көрініс
— жеке адамның рухани қабілет мүмкіндіктерін ашу, адамгершілік
— жеке адамның шығармашылық қабілеттері мен өзіндік ерекше-ліктеріне
Соның ішінде гуманитарлық білімнің мазмұнын жаңарту мақсатында оқыту
Бұл жөнінде Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің
Бала бастауыш мектепті бітірген кезде төңірегіндегі оқиғалар жайындағы
Оның үстіне қоғамдағы рухани құндылықтардың табиғаты, мәні және
Өйткені оқыту процесінде оқушының адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру мәселелері
Адамгершілік қатынастар, адамгершілік тәрбиесі туралы бірқатар ғалымдардың (Тюменова
Адамгершілік тәрбиесінің маңызы мектептің күн тәртібінен ешқашан түскен
Егер біз ертеректегі ғұламалардың еңбектеріне жүгінсек, осы пікіріміздің
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту баланың мектеп табалдырығын
— жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқьпу жөніндегі педагогикалық,
— жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуды педаго-гикалық-психологиялық тұрғыда
— жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту барысында оқушының
Егер сабақтарда берілетін білім мазмұны мен әдіс-тәсілдері оқушының
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытудың ғылыми-әдіснамалық негіздері мыналар:
— философияның адам болмысы, адам әрекеті туралы және
— жеке тұлғаның рухани-адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру туралы психология,
Зерттеудін ғылыми жаңалығы:
— оқыту процесінде жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту
— ана тілі сабағында оқушының коммуникативтік таным әрекетін
Зерттеу нәтижесінде бастауыш буынның 1—2-сыныптарындағы ана тілі сабағында
Қорғауға ұсынылған негізгі қағидалар:
— жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытудың педагогикалық,
— жеке түлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту ұғымының мәні;
— жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуға арналған мәтіндер,
— жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытудың жолдары мен
I ТАРАУ. АНА ТІЛІ САБАҒЫНДА ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ
РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІГІН ДАМЫТА ОҚЫТУДЫҢ
ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕПЗДЕРІ
1.1. Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытудың зерттелу жайы
Өткен ғасырдағы педагогика тарихына көз жіберсек, әл-Фараби, Ибн
Мөселен, әл-Фараби философиялық трактаттарында: "Жақсы мінез-құлык пен ақыл
XVIII ғасырдың көрнекті ағартушылары мен педагогтары А.Н.Радишев, И.И.Бецкой,
Қазақтың ұлы ғалымы Ш.Уәлиханов рухани-адамгершілік сезімді туғызатын әсемдік
Қазақ әдебиеті пәнінің атасы, әдебиет оқулығын жасаудағы алғашқы
Ағартушы хрестоматия мазмұнына қазақтың төл әңгіме, аңыз, ертегілеріне
Қазақ педагогикасында ірі тұлғалардың бірі — А.Құнанбаев та
Ақын шығармаларының негізі — адамгершілік және имандылыққа тәрбиелеу.
Міне, осындай қасиеттер түгелдей бір адам бойында болғанда
Белгілі ғалым Н.Нұрахметов: "Абай тікелей мұғалімдікпен айналысып, сабақ
XIX ғасырдың II жартысында Ресей педагогтары арасында ана
Адамның дамуы — өте күрделі, ұзақ және қарама-қайшылыққа
Ал И.Г.Песталоции тәрбиені ана тілінде оқытатын халықтық мек-тептердің
Оқытудың тәрбиелік сипатын ашу мәселесі жөнінде ХІХ ғасырдың
Ал В.Г.Белинский: "Адамның тәні сияқты, жанына да тәрбие
Н.А.Добролюбов мектептің міңдеті — ақыл-ой, дене және адамгершілік
Ол әсіресе оқушылардың белсенділігі мен өз бетінше іскерлік
Н.Г Чернышевский оқытуды ұйымдастыру формалары мен оның әдіс-тәсілдері
XIX ғасырдың II жартысында Л.Н Толстой оқушының жан-жақты
Аталған ғалымдар пікірлерінің түйіні жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта
Демек, бұл кезеңдерде де жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта
Бірақ қоғамның дамуына қарай ол бағыттың мақсаттары өзгеріп
Міне, бұл зерттеулерге шолу баланы жеке тұлға ретінде
Ал ана тілін оқыту әдістемесіңде осы мәселелердің қандай
1920—1930 жылдары кеңес педагогтары мен әдіскерлері оқытудың жаңа
В.Я.Стоюнин: "Нужны критические разборы которые должны прояснить нравственную
Ендеше, бұдан оқыту мен тәрбиенің тығыз байланысы қай
Қазан теңкерісінен кейінгі жылдарда әдебиетті оқыту әдістемесі тарихында
Баланың рухани-адамгершілік қасиеттерін дамыту жолдарын Ә.Диваев, А.Байтұрсынов, М.Жұмабаев,
М.Жұмабаев, М.Дулатов, А.Байтұрсынов, С.И.Абакумов, К.Б.Соловьев, Н.Б.Бархин және т.б.
Ал Н.Б.Бархин баланың қызығушылығын арттырып, айналасына өзге қатынас
Осы жылдары баланың әсерлену қасиетін дамытатын сахналау едістемесіне
— дауыс ырғағының көмегімен оқу;
— кейіпкерлердің мінездерін, мимикаларын, бет әлпетін келтіре отырып
— драмалық импровизация.
Бұл әдіс-тәсілдер жиынтығы біз зерттеп отырған жеке тұлғаның
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуға арналған әдіс-тәсілдерді қоддануда
Ұлы педагог К.Д.Ушинский — кеңес өдістемесі мен қазіргі
Ғалымның шыгармашылық сипаттағы тапсырмалары "Родное слово" хрестоматиясьшда кең
К.Д.Ушинский оқушы адамгершілігіне игі ықпал ететін шығармашылық жұмыстардың
К.Д.Ушинскийдің ізбасары, оқулық пен оқу құралдарының авторы, белгіті
Осы кезенде ұлт мектептеріңде ана тілін оқытуға байланысты
Мәселен, сондай алғашқы оқулықтардың бірі К.Сырғалиннің "Қазақша әліппе"
Бұдан жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта окьту мәселесі әрбір
Ал "Қазақ совет мектебінің тарихы" деген еңбектің авторы
Сонымен қатар ана тілін оқытуда осы мақсатты көздеген
Жоғарыда аталған ғалымдардың пікірлері негізінде біз ана тілі
1937 жылдан бастап, кеңес мектебі түсіңдірмелі окыту әдісіне
С.Жиенбаевтың "Бастауыш мектепте кітап оқыту методикасы" атты еңбегінде
Сонымен бірге 1930 жылдардағы Ш.Сарыбаев, Ғ.Бегалиев, С.Жиенбаев, А.Садуақасов
С.П.Редозубов: "өлең, мысалдарды оқығанда оның тілі мен мазмұнына
1960—1980 жылдардағы зерттеулерге көз жүгіртсек, оқу сабағыңда оқушының
Осы жылдары одақ келемінде С.Л.Выготский, Л.В.Занков, В.В.Давыдов, Ш.Амонашвили,
Мәселен, Ш.Амонашвилидің негізгі идеясы ынтымақтастық педагогикасы және жеке
Ол өз еңбектеріңде жеке тұлғаның білімді өздігінен іздену
Ал В.Ф.Шаталов өзінін қиын мақсат жэне тірек идеяларын
И.П.Волков балалардың әр саладағы қабілеттерін айқындау, дамытуға қажетті,
Е.Н.Ильиннің "оқушының рухани дүниесі мұғалім үшін негізгі зерттеу
Оның идеясы бойынша мұғалім жеке тұлғаның қалыптасуына ықпал
Мұндай озық педагогикалық тәжірибелер жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыту
Мәселен, Елбасы Н.Назарбаевтың: "Тарих толқынында" атты еңбегінде: "..Мағжанның
Еліміз егемендікке қол жеткізген тұста оқыту процесін ізгілендіру,
Аталған ғалымдар орта және жоғары буындағы оқушылардың жас
Мысалы, Ә.Қоңыртабаев: "Әдебиет пәні — қоғамтанудың басты құралдарының
Ал бастауыш сынып оқушыларының қабылдау мүмкіндіктері түрліше. Соңдықтан
Сонымен жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытудың нақтылы жүйелі
Енді жеке тұлғаның рухани-адами ершілігін дамыта окьпудың мәнін
Баланы жеке тұлға ретіңде жан-жақты дамыту бағыты философия
Оқыту мен дамытудың ара-қатынасын анықтау тек әдіснамалық қана
Ал педагогикада жеке адамның дамуы деп, оның жүйке
Оқыту — алға қойған мақсатқа жетуге бағытталған оқытушы
Ал тақырыпқа сәйкес рухани-адамгершілік ұғымының мәні мен мағынасын
Ендеше, жеке түлғаның рухани-адамгершілігінің қалылтасуы адамгершілік түсініктің, адамгершілік
Ал Л.И.Божович адамгершіліктің қалыптасуы адамгершілік дамудың өзіндік сапалық
Ж.Пиаже адамгершілік дамудың: баланың үлкендер талабын орындау барысында
Ал В.А.Крутецкия жеке тұлғаның адамгершілік түсініктері сапасының даму
1) адамгершілік туралы қарапайым түсінік енді ғана жинақтала
2) адамгершілік туралы жалпы түсінігі жинақталғанымен, ол терең
3) адамгершілік туралы түсініктің мәнін бірде анық, бірде
4) оқушы адамгершілік туралы түсінікті, оның мазмұнын терең
Қорыта келе, жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту дегеніміз
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілік қасиеттерінің дамуы оның өміріңдегі ең
Бұл жөнінде белгілі психолог Б.Г.Ананьев: "Оқу іс-әрекетінде оқушы
Шындығында, оқушының білім алу процесінде жеке тұлға ретінде
1.2. Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытудың педагогикалық және
Оқыту — екі жақты процесс. Оңда мұғалім мен
Оқытудың білім беру функциясы оқушыны біліммен қамтамасыз етеді,
— білімнің толықтығы;
— білімнің жүйелілігі, үйлесімділігі, бірізділігі;
— білімнің ұғымдылығы;
— білімнің тәрбиелік сипаты;
— білімнің әрекеттілігі.
БҰл талаптардың ішінде біз жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта
Ендеше, педагог-ғалымдардың тәрбиелей отырып оқыту жөнінде пікірлеріне сүйене
Тәрбиелей отырып оқыту ғылыми білімнің оқушы сеніміне айналуын
Жалпы ана тілі сабағының мазмұны білімнің тәрбиелік сипатымен
Тәжірибе жүргізу барысыңдағы оқыту процесіңде оқушы назарын оқу
а) оқушының көңіл-күйін бір арнаға келтіру;
ә) оқушыны сабақ мазмұнынан хабардар ете отырып, оған
Оқьпу процесінің өзіне тән ерекшеліктері де бар. Біріншіден,
Ал тәрбие процесінде алға қойған максаттарды, тәрбиелеу шараларын
Әрі тәрбие процесіне сыртқы факторлардың елеулі әсері де
Оқытудың тәрбиемен бірлігі білім беру мен дамытудың өзара
Оқыту дамыта және тәрбиелей отырып, жеке тұлғаның таным
Оқытуды оқушылардың жас және жеке ерекшеліктерін ескере отырып,
Бастауыш сыныптағы ана тілі сабағында жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін
Сыртқы факторларға ең алдымен, мұғалімнің жеке
Мұғалім мен оқушының сезімдік қарым-қатынасының да жеке тұлғаның
Бала мен мұғалім арасындағы қарым-қатынастағы сезім байланысын орнатып,
Оның бір ұшы оқушымен қарым-қатынастағы өзара құрмет көрсету
Мұғалім мен оқушы арасындағы өзара түсіністік, сыйластық катынас
Сондьгқтан да жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту үшін
— ертегілерді, әңгімелерді сахнаға айналдыру;
— бір әңгімеге ұқсас екінші әңгімені ойдан шығарып
— даяр әңгімені өз жанынан толықтыра білу;
— бастан кешкен оқиғалар бойынша ойдан әңгіме шығару;
— басталған әңгімені толықтырып жаза білу.
Ұлы педагогтың бастауыш сыныпта ана тілін оқыту әдістемесінде
— ана тілі барлық білімнің негізі, алғашқы басқышы
— оқушы шығармашылығына бағыт-бағдар беру білім мазмұнына кіреді;
— шығармашылық жазба жұмыстарының мазмұн-формасы бала табиғатынан туындап,
Мұнда білім берудің дамумен байланыстылығы айқын аңғарылады.
Демек, жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуда жағымды қарым-қатынас
Ол оқыту жүйесінің мақсаттары мен міндеттерінің мазмұны мен
Олар:
— оқыту мазмұны қоғамның мақсаттарын және қажеттілігін
— оқыту формалары, оларды ұйымдастырып, өткізудің мақсаттарына, міндеттеріне,
— оқыту әдістері оның мақсаттарымен анықталады.
Ана тілі әдістемесінің іргетасын қалаушы АБайтұрсынов: "...Әдіссіз тек
Сондықтан тәжірибемізде дидакт-ғалымдардың (И.П.Пидкасистьгй, Ж.Б.Қоянбаев пен Р.М.Қоянбаев) оқыту
1) әдістердің оқыту зандылықтары мен ұстанымдарына сәйкестігі;
2) әдістердің дидактикалық мақсаттар мен міндеттерге сәйкестігі;
3) оқыту әдістерінің тақырып мазмұнына сәйкестігі;
4) оқыту әдістерінің оқушылардын оқу мүмкіндіктеріне (жас және
5) әдістердің мұғалім мүмкіншіліктеріне сәйкестігі;
6) әдістердің сыртқы жағдайлардың ерекшеліктеріне сәйкестігі.
Тәжірибе жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту процесінің мақсаты,
Тәрбие мен оқыту бірлігінің негізі оқытудың қоғамның мұқтаждығына
Мәселен, білім беру мазмұнын ізгілендіру идеясы кең құлаш
Мұндай көзқарас жеке тұлғаның рухани-мәдени, білімдік және өмірлік
Білім беру мазмұнын ізгілендіру (Ш.Амонашвили, Ә.Қоңыратбаев, А.А.Бейсенбаева, Н.Ұзақбаева)
— тұлғаның дене, психикалық, интеллектуалдық және адамгершілік қасиеттерін
— өмірдегі түрлі жағдайларда өз бетімен шешім қабылдауға
Жеке тұлғаның жалпыадамзаттық мәдениетпен үйлесімділікте дамуы оның рухани-адамгершілік
Алайда, дәстүрлі оқытуда білім мазмұнындағы білімдік бағдар басымдық
Оқушының тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуы оның жеке бас мәдениетінің
Ендеше, жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту тұлғаның адамға
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту алуан түрлі іс-әрекет
Тәжірибе барысында осы бағыттағы мәтіндерді талдауда оқушылардың өзіндік
Ал сабақта жақсы мен жаманға талдау жасау оларды
Ал оқытудың ғылымилық ұстанымы табиғат, қоғам, мәдениет, ойлау
Біріншіден, мәтін мазмұнының танымдық жағына көп көңіл аударылуы
Екіншіден, мәтінді талдауда мұғалім ана тілінің заңдылықтары мен
Үшіншіден, алынған материалдарды игертуде оқушының жас және жеке
Бұл бағытта қазақстандық педагог ғалым Р.Г.Лембергтің "Дидактикалық очерктер"
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқьпуда ғылымилық ұстанымымен бірге
Бұл ұстаным жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуды оқушылардың
— жеңілден қиынға қарай;
— қарапайымнан күрделіге қарай;
— белгіліден белгісізге қарай;
— жас және жеке ерекшеліктерге қарай.
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуда теориялық және практикалық
Жүелілік және бірізділік ұстанымы жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуда аталған ұстанымдардың барлығымен
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуда көрнекілік ұстанымы басты
а) түрлі тақырыптағы картиналар, мазмұнды суреттер;
ә) оқушылардың өздері салған суреттері бойынша сөйлету;
б) түрлі персонаждарға енгізу;
в) саз балшықтан мүсін жасату;
г) гербарий жасауға үйрету;
ғ) техникалық түрлі құралдарды қолдану.
Сонымен, ана тілі сабағында жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта
Біріншіден, ана тілі сабағында түрлі персонаждардың көмегімен оқушының
Екіншіден, оқушылардың өз шығармаларын талдату арқылы өзін-өзі тануына,
Үшіншіден, кез келген сурет, картина, аудио-бейне материалдары бойынша
Төртіншіден, пайдаланылатын көрнекіліктің педагогикалық, психологиялық және әдістемелік талаптарға
Аталған ұстанымдармен қатар, жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуда
Ал бастауыш сыныптардағы ана тілі сабағында оқьггудың мазмұнын
Тәжірибе барысыңда жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту мұғалімдер
Бұл процестің толық жүзеге асырылуында, яғни жеке тұлғаның
Өйткені ана тілі — оқушыларды сөз өнеріне, сөйлеу
Белгілі әдіскер-ғалым С.Рахметова ана тілі сабақтарыңда оқушының тек
Бастауыш мектепте ауызша тіл дамыту жұмыстары, көп жағдайда
Алайда зерттеу барысында ауызша тіл дамыту жұмысын оқушылардың
Тақырыпқа сәйкес мақал-мәтелдер, жұмбақтар айтылып, соңынан "Нан —
Онда психология, педагогика ғылымдарының жаңа бағыттарын басшылыққа ала
Сонда ғана бала тапсырманы өзінің күнделікті өмір тәжірибесімен
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуда мәнерлеп оқудың маңызы
Бірқатар ғалымдардың (СЖиенбаев, Қ.Жұбанов, Ш.Кәрібаев, М.Әуезов және т.б.)
— сөздің мәніне, көңіл-күйге әсеріне көңіл аударта
— сөйлеу тілінің мәдениетін қалыптастыруға ықпал ету;
— көркем сөздерді пайдалана отырып, байланыстырып сейлеуге
— ауызша сейлеуіне мән бере отырып, ойын әсерлі
— жазбаша дұрыс, сауатты жаза білуге үйрету;
— мәнерлі оқуға, өлең-тақпақтарды нақышына келтіре оқуға,
— мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыра отырып, мәтін
— мәтін мазмұны бойынша оқушының өзіндік көзқарасын
1.3. Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытудың психологиялық негіздері
Бүгінгі танда мектептің басты мақсаты – атап өткеніміздей
Жеке тұлғаның қалыптасуы мен дамуы бастауыш сынып жасыңдағы:
Әрі ұстаз, әрі ғалым А. Байтұрсынов: "Бала оқытуды
М.Жұмабаевтың: "...Бала өскен сайын тәрбиеші күшінің көбін баланың
Ендеше, мұғалім жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту үшін
Психология оқулығында оқушылардың психологиялық таным процестері мен жеке
"Тән сезім, құлақ естіп, көз көрмек,
Мұрын — иіс, тіл — дәмнен хабар бермек.
Бесеуінен мидағы ой хабар алып,
Жақсы-жаман әр істі сол тексермек", — дейді.
Бірақ түйсіну жекелеген сезім мүшелерінің қызметі арқылы іске
Бастауыш сынып окушыларының ой-өрісінің дамуы оны қоршаған заттар
Жеке тұлғаның түйсігіне жетіп, қабылданған нөрселердің кейде естерінде
Есте сақтау тәжірибе жинақтап, оны байыту ғана емес,
Мәселен, моторлы немесе қозғалмалы есте сақтауды қамтамасыз ету
Ал бейнелі есте сақтау оқушының ішкі көңіл күйін
Берілген материалдың оқушының жүрегіне жетіп, сезімін ояту әрекеттері
Л.М.Фридманның тұжырымы бойынша, ойлау адам танымының жоғарғы формасы
Ойлау процесі жұмбақ нәрсеге, адамға таныс емес нәрсеге
Мысалы, жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуға арналған бағдарлама
"Өзінде барды ең алдымен кіммен бөлісер едің?"
"Досыңның қаңдай болғанын қалайсың?"
"Мұғалімге сырыңды айтқың келе ме?"
"Ініңе, қарыңдасыңа қаңдай ақыл айтар едің?"
"Партада жалғыз отырғанды қалайсың ба?" және т.б. сұрақтарға
А.А.Люблинская ойлаудың үш түрін атап керсетеді:
Практикалық ойлау;
Практикалық ойлаудың аса зор маңызы — бала өзіне
Ал логикалық ойлаудың жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуда
Мәселен "Мейірімді қыз" тақырыбы бойынша:
— Қыз қоразын тауыққа неге айырбастады?
— Тауықты неге үйрекке айырбастады?
— Оның қандай артықшылығы болды?
— Қыз үйрекке не үшін қызықты?
— Оны мысыққа неге айырбастады?
— Қыздың достары неге кетіп қалды?
Мұндай сұрақтарсыз қыздың шынымен мейірімділігін танып-білуге қол жеткізу
Сөйлеудің дамуы мен тәжірибенің жиналуына орай, бала бейнелі
Бастауыш сынып баласының ойлауының нақтылығы оның өмір тәжірибесінің
Келесі ойлаудың түрі — ұғымдарды меңгеру.
Ұғымдар әрбір адамның бойындағы рухани байлығы болып табылатын
Психологтардың анықтауы бойынша, балалардың ұғымдарды меңгеруі тәжірибе жинақтауынан,
— Ата-анаңа, досыңа, бауырыңа, іні-қарындастарыңа деген сүйіспенші-лігінді қалай
— Мейірімділік сезімі өзіңде бар ма? Оны кімге
— Аяушылық сезіміңді қандай жағдайда көрсетесін?
— Ізеттілік деген не?
— Кішіпейейілділік кімге тән қасиет? және т.б.
Осылайша оқушылардың қабылдауына орай сұрақтар мен тапсырмалар қатары
Сонымен педагогикалық-психологиялық іргелі зерттеулерге сүйенсек (Д.Б.Эльконин, Л.С.Выготский, И.Божович,
Бұдан жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуда салыстыруға ұсынылатын
Белгілі психолог Л.М.Фридманның интуитивтік ойлау жөнінде тұжырымы осы
Психологиялық зерттеулерде адамда үздіксіз пайда болып отыратын есепсіз
Қиял енжар және белсенді (актив) болып екіге бөлінеді.
Өйткені қиялдау — адамның есінде сақталған қабылдау, елес
Тәжірибеде болмаған нәрсе қиял күшімен танылады. Егер қиял
Ал қиялдың эмоцияға тәуелділігін Л.СВыготский былай түсіндіреді: "Кез
Ана тілі сабағында қиял бейнелерін жасауда жиі пайдаланатын
Психологиялық таным процестерінің (түйсік, қабылдау, ес, ойлау, қиял)
Бастауыш сыныпта жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуда еріктіден
Егер оқушы белснді ойлау қызметіне тартылмаса, онда ол
а) оқушылардың назарын үнтаспа арқылы берілген әуен сазына
ә) оларды сабақ мазмұнына сәйкес жасалған көрнекілікпен таныстыру;
б) жұмбақ шешіп, жаңылтпаштар айтқызу, мақал-мәтелдер талдау;
в) үйге берілген тапсырманы естеріне түсіру және т.б.
Әрине, бұл жұмыстар әр сабақта түрліше ұйымдастырылады. Ең
Енді адамдарды бір-бірінен өзгешелейтін жеке ерекшеліктерге тоқталайық. Бұларға
Алғашқы білім беру сатыларында пайда болған жалпы қабілеттер
Америкалық психолог П.Торранс, канадалық психолог Г.Селье қабілетті шығармашылық,
Олардың пікірінше, танымдық іс-әрекетке деген қажеттілік — бұл
Танымдық қажеттілікке қажетгілік туғызу үшін жағымды эмоция керек.
1) белсенділік;
2) ақыл-ой әрекетіне қажеттілік;
3) ақыл-ой қажеттілігіне қанағаттанушылық.
М.Жұмабаевтың пікірінше, адам ойының һәм ішкі сезімдерінің сипаты
Холерик тез қызады, іске икемді тұрады. Олар мәтін
Сангвиник — еті тірі, қозғалғыш, әсерленгіш, бірбеткей, ұзақ
Флегматик — баяу. Оларды қызықтыру өте қиын және
Меланхолик — табанды, сезімтал, алған әсері көпке дейін
Жеке тұлғаның дербестігін ескеру мәселесі баланың ақыл-ой, таным
"Оқу процесін басқару оқушының ішкі күштері мен мүмкіндіктеріне
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту процесінде пайдаланылатын сұрақ-тапсырмалар
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуға арналған материаддарды жинақтауда
Ал бұл максатты жүзеге асыруда ана тілі сабағының
Тәжірибеде жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуға арналған ұлттық
Жеке тұлғаның рухани дүниесіне әсер ете оқьпу оның
Халық ауыз әдебиеті үлгілерінің ішіңде ертегінің ролі жоғары.
Оларды түрлі қасиеттерді қалыптастыру, дамыту бағытына қарай топтастырып,
Мысалы, қайырымдылыққа баулып, жанашырлық, аяушылық сезімін туғызатын тақырыптағы
Ал ізеттілікке, кішіпейілділікке, имандылыққа баулып, сүйіспеншілік сезімін туғызатын
Әр сабақты қорытуда мүмкіндігінше жеке тұлғаның рухани-адамгершілігінің дамуына
Сонымен, белгілі педагог К.Д.Ушинскийдің "Баланы жан-жақты етіп тәрбиелеу
II ТАРАУ. АНА ТІЛІ САБАҚТАРЫНДА ЖЕКЕ ТҰЛҒАНЫҢ
РУХАНИ-АДАМГЕРШІЛІГІН ДАМЫТА ОҚЫТУДЫҢ
ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗІ
2. 1. Жеке тұлғанын рухани-адамгершілігін дамыта оқьггудың қазіргі
Білім мен тәрбие теориясын және тежірибелік педагогикалық жинақтау
Зерттеу барысында ана тілі сабағында жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін
Қазіргі кезде ана тілі сабағында жеке тұлғаны жан-жақты
Жеке тұлғаның оқуға деген қызығушылығын оятуды мақсат еткен
Білім беру құжаттары мен оқу-әдістемелік кешенге жеке-жеке тоқталатын
Ал осы тұжырымдама негізінде дайыңдалған оқу бағдарламасына тоқталатын
2-сынып бойынша ана тілін оқыту мақсатында бұл мәселеге
Жаңа буын бағдарламасының негізінде жасалған 1-сыныпқа арналған ана
Мысал келтіре кетейік: "Малдың төлін сүюі" деген мәтінге
Сол сияқты оқулықтағы кейбір мәтіндер де жеке тұлғаның
Егер ана тілін ізгілік сабағы дейтін болсақ, ондағы
Зерттеу барысында сабақты жан-жақты, түрлеңдіре ұйымдастырьш, тиімді әдіс-тәсілдерді
Сол сияқты "Қайсар" деген әңгімені өту барысыңда мұғалім
Алайда мұндай сабақтардың үлгісі заман талабына сай өз
Ал барша мұғалім өз сабағын жеке тұлғаның жеке
Осылай бағыт берілмегендіктен, берілген мәтіннің мазмұны толық ашылмай,
Бірақ жолдасына деген аяушылық сезімін білдіретін жерін айқынырақ
Осындай біршама сабаққа қатысу барысыңда мәтін мазмұнын терең
1-кесте (сауалнама)
Бастауыш сынып мұғалімдерінің жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту
№N Сұрақтары Жауаптары % есебімен
1 2 3 4
1 Мектеп ауласында, дәлізде немесе көшеде оқушыңызбен кездесе
ә) "не істеп жүргенін сұ-раймын"
б) "жағдайын сұраймын" 20
76
4
2 Сабақты ұйымдастырар алдындағы іс-ерекетіңіз а) "тыныштандырамын"
ә) "зейінін сабаққа аударамын"
б)"сабаққа дайындығын тексеремін" 9
22
3 Сабақтың тәрбиелік мақсатын қалай жүзеге асырасыз? а)
ә) "жаңа сабақты түсіндіру барысында"
б) "әрқалай" 12
15
73
4 Баланың бойындағы адамгершілік қасиеттер қалай қалыптасады? а)
ә) "оқыту барысында"
б) "туа бітеді" 48
42
10
5 Сабақтың тәрбиелік мақсатын айқындауда неге сүйенесіз? а)
ә) "тақырып мазмұнына"
б) "білімдік мақсатқа" 35
26
39
6 Руханилықты қалай түсінесіз? а) "адамның ішкі дүниесі"
ә) "білімділік, зиялылық"
б) "адамның іштей жақсылыққа
ұмтылысы" 10
78
12
7 Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамытуды барлық пәнде жүзеге
ә) "болмайды" 92
8
8 Оқушыңыз сіздің тапсырмаңызды орыңдағысы келмейді, қаңдай шешім
ә) "жеке жұмыс істеймін"
б) "себебін іздеймін" 45
34
21
9 Оқушыны жазалау жөніңде көзқарасыңыз а) "жазалау қажет"
ә) "жазалаудың жеңіл түрін қолдануға болады"
б) "мүлде жазалауға болмайды" 54
30
16
10 Оқушының еңбегін бағалауда қандай өлшемді басшылыққа аласыз?
ә) "білім мен тәрбиені"
б) "оқушы мүмкіндігі мен ынтасын" 45
29
26
11 "Екі" деген бағаны қандай жағдайда қоясыз? а)
ә) "тапсырманы орындамаған жағдайда"
б) "білім сапасының деңгейі төмен жағдайда" 29
53
18
Барлығы 2012 мұғалім қатысты
Кестеде көрсетілгеңдей, сауалнама нәтижесін қорытындылай келе, біз мұғалімдерде
Ш.А.Амонашвилидің: "Мұғалім өз сабағын сүймесе, оған өзі сүйсіне
2.2. Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытудың әдістемелік жүйесі
Соңғы онжылдықта әдістеме ғылымында оқушының адамгершілігін дамыта оқьпу
Тарихи деректерге сүйенсек, ежелгі патша сарайларыңда балаларды тәрбиелегеңде,
«Әдебиет адамдардың өзін-өзі тануына, олардың өз сенімін нығайтуға,
Жалпы зерттеу барысында ана тілі сабағында жеке тұлғаның
Ол — жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытудың әдістемесін
— жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту арқылы бастауыш
— ана тілі сабағында жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта
— ана тілі сабағында жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта
Соған орай, жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуға бағытталған
Бұл элективті курстың бағдарламасы тұлға бойыңда жалпыадамзаттық құндылықтарды
Бұл курс бастауыш сыныптардағы ана тілін оқытудың деңгейін
Ұсынылып отырған курстың бағдарламасы бастауыш буындағы 1—2-сыныптарға арналған.
Бағдарламаның мақсаты — бастауыш сыныптардағы ана тілі сабақтарының
Бұл мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылды:
а) оқушының сана-сезім, ақыл-ой қызметінің дамуына, қалыптасуына ықпал
ә) оқушыны оқыған шығармалардың, басты кейіпкерлердің іс-әрекеттерінің жағымды
б) мәтіннен кейіпкерлерге берілген авторлық коңіл-күйді табу;
в) балалардың бағдарлама бойынша алған білім, білік, дағдыларын
г) оқушылардың өздерін сөйлету арқылы кейіпкерлердің іс-әрекетін салыстыру
ғ) оқушының өзін-өзі тануына, өзіндік Менін оятуға бағдар
Осы міндеттерді жүзеге асыру үшін бағдарлама мазмұнын құрайтын
"Адамгершілік сабақтары" атты таңдау курсының бағдарламасы 51 сағатқа
Сонымен қатар жеке тұлғаның рухани-адамгершілігінің даму бағытын анықтау
"Туған жеріңе деген сүйіспешпілігіңді қалай білдірер едің?"
"Сәлем беру арқылы адамның қаңдай қасиеттері көрінеді?"
"Әдептілікке қатысты сөздерді ата."
"Туған жер туралы бір өлеңді жатқа, мәнерлеп айтып
"Ақылдылыққа қалай қол жеткізуге болады?"
"Жолдастық көмекке нелер жатады?"
"Ана мен бала арасындағы сүйіспеншілікті қалай түсінесің?"
"Еңбекпен тапқан нан тәтті дегенді қалай түсінесің?"
"Табиғаттың адамға сыйы қандай?"
"Табиғатқа сүйіспеншілік қалай пайда болады?"
"Өзіңнің мінез-құлқыңды табиғат құбылыстарымен салыстырып көрші?"
"Күн сүйетін өсімдік" пен "Ананың сүюі" деген мәтіндердегі
"Қасиетті ағаш" пен "Сақина" атты әңгімелердің мазмұнындағы ұқсастықтарды
Мағынасы жақын сөздерді топқа бөл: "Жақсы көру, сүйіспеншілік
Ал сауалнама үлгілері төмендегіше жүргізілді:
"Өзіңде барды ең алдымен кіммен бөлісер едің?"
"Досыңның қаңдай болғанын қалайсың?"
"Ата-ананды не үшін жақсы көресің?"
"Ініңе, қарындасыңа қандай ақыл айтар едің?"
"Мақал-мәтелдердің ішінен қайсысын жиі айітқанды жақсы көресің? және
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамытуға ықпалы зор дидакгикалық ойындар
Сол сияқты оқушылардың ойын тұжырымдап, нақты жауап беруге
а) долана
"Ең қасиетті жеміс" деген ертегідегі ең асыл жемісті
а) алма
"Құмырсқа және бидай дәні" мысалындағы құмырсқа қандай жәңдік?
а) жалқау
Бейнетке бату дегеніміз не?
а) тер тегу
Тест тапсырмалары бөлімдегі өткен тақырыптар мазмұнын салыстыра отырып,
Жоғарыдағы сұрақ-тапсырмалар, тест және сауалнама сұрақтары нәтижесінен байқағанымыз:
біріншіден, жеке тұлғаның өз бетінше ізденіп, шығармашылық іс-әрекетін
екіншіден, өзара қарым-қатынас барысында мінез-құлықтарындағы өзіндік ерекшеліктері айқын
үшіншіден, жеке тұлға өзін қоршаған ортадағы қоғамдық пікірмен
Оқушы сезіміне әсер етіп, олардың оқуға, білуге ынтасын
Кез-келген мұғалімнің мәнерлеп оқуға икемі бола бермейтіні педагог
Соңдықтан мұғалім үйде сыныпта өтілетін мәтінді бірнеше рет
Мұнда кейіпкерлердің мінезін, іс-әрекетін мұғалім қимыл-қозғалысы, мимикасы, дене
Сондықтан оқушыларға мәтін мазмұнын игертуде сахналау әдісі басым
Жеке ролдерді орындау, екеуара немесе бір топ оқушы
Осындай жаттықтыру жұмысын әлденеше рет қайталап жүргізгеннен кейін,
Барлық оқушының жан-жақты тәрбиелену аясына әсер етуші (тура
Әрине, бұл әрекет өзінен-өзі жүзеге асырылмайды, оны жүйелі
1. Өзіңнің өміріңде өте қатты қиналған, ұмыта алмайтын
2. Өзің басыңа түскен қиыншылықты біреумен бөліскің келе
3. Оңдай жағдайда кімге бардың? Кіммен бөлістің?
4. Достарың қалай қатысты?
5. Достарың өзің ойлағаңдай болды ма?
6. Өз өміріңде ең қатты қуанған сәттеріңді есіңе
7. Алғашқы тілегің қалай болды?
8. Қуанышыңды кіммен бөліскің келді?
9. Осыдан кейін қандай ой түйдің?
Аталған сұрақтарға жауап бере отырып, оқушыға шағын шығармашылық
Оқушының осы шағын шығармасына талдау жасай отырып, мұғалім:
Осындай ұйымдастырылған сабақтар мен сыныптан тыс жұмыстардағы қолданылған
Сонымен, жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту мақсатын және
Әдістемелік жұмыста қолданылған әдіс-тәсілдердің қолданылуындағы ерекшеліктерге тоқталатып болсақ,
— білімдік;
— дамытушылық;
— тәрбиелік;
— қозғаушы;
— бақылау-түзетуші.
Түрлі әдістердің атқарушылық қызметі оқу процесінің өн бойыңда
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту әдістерін және олардың
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта окытудың тиімді әдіс-тәсілдері мен
Ана тілі сабағын келтірілген әдістерді түрлендіре отырып, сезімге
— актерлардың, ақын-жазушылардың мәнерлі оқуында таспаға жазылып алынған
— мәтінді мәнерлеп оқу арқылы оқушы ойына
— мәтінді талдау үстінде түсіндірме сөздікпен жұмысты көбірек
— әңгімені, өлеңді мазмұнына қарай ролдерге бөле
Осы әдіс-тәсілдерді әр сабақта қажеттілігіне қарай кешенді қолданған
Қай сабақта қай әдісті кеңірек қолдану керектігін оқушылардың
Қорыта келгеңде, жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта окытудың логикалық
Қандай да болсын құбылысты нақты жөне дәйекті талдау
Тәрбие жүйесін модельдеу ісімен 1970—1980 жыддары А.В.Мудрик, ал
Сонымен, жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту моделін жасауда
— жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту — бұл
— жеке тұлғаның өзіндік дамуына педагогикалық көмек жасау.
"Жеке тұғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту жүйесін модельдеу жобасы
Сонымен бірге модельдеудің неше түрлі формалары бар. Педагогикалық
Соңдықтан да жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту жүйесін
1. Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту процесінің заңдылықтары.
2. Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытудың мақсаты мен
3. Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуды ұйымдастыру
4. Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері.
Қорыта келгенде, жоғарыдағы талаптарды ескере отырып, жеке тұлғаның
заңдылықтары Оқыту түрлері Ұйымдастыру формалары Мақсаты Міндеттері
1. Дидактикалық Проблемалық ¥жымдық. Оқу-тәрие 1) оқушының
топтық, үрдісіндегі өзіндік
2. Гносеологиялық Багдарламалық жеке тиімді әдіс- белсенділігін,
Тәсілдерді танымдык,
3. Психологиялық
қолдана шығармашылық қабілетін
4. Ұйымдастыру
-шылық
отырып, жеке арттыру;
тұлғаның 2. окушының
5. Әлеуметтік
рухани- кұндылық
6. Лингвистикалық
адамгершілі- бағдарын
гін дамыту қалыптастыру
Тиімді әдіс-тәсілдері
Модельде корсетілген зандылықтардың мәнін түсіңдіретін болсақ, дидактикалық заңдылық
Гносеологиялық зандылық (танымдық) мұғалімнің басшылығымен оқушының объективті шындықты,
Психологаялық зандылық жеке тұлғаның оқу процесіндегі рухани дүниесін,
Әлеуметтік заңдылық оқу процесіндегі тұлғалардың өзара қатынасын қамтиды.
Ұйымдастырушылық зандылық оқу процесін интеллектуалдық еңбек тұрғысынан бейнелейді.
Лингвистикалық зандылық тіл білімінің соңғы жетістіктерінің, лингвистикалық мәліметтердің
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігінің дамуы өзін-өзі тану, өзін-өзі анықтау,
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігінің дамуы
I, II, III, ІҮ тармақтар түсінікті. Ү процесс
Демек, өзіндік даму — өзіндік ерекшелігімен өзгешеленетін процесс.
Ө з і н д і к
Өзіндік даму жеке процесс ретінде
Өзін-өзі тануға ұмтылу
Өзін анықтау
Өзгелермен бірге даму
Сол сияқты жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуда тұлғаның
Енді тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытуда негізгі рол атқаратын
Өзіңді таны!
Бейнеле!
Өзіңді таныт!
Бірлесе шеш!
Өзің үшін өзіңді өзгерт!
Мысалы, "Өзінді таны" циклі бойынша — мұғалім берген
— өзінің орындаған жүмысын бағалау;
— көршісінің немесе досының орындаған тапсырмасын тексеріп, бағалау,
— сыныптағы басқа окушылардың орындаған жұмыстарын сабақтан соң
"Бейнеле!" циклі бойынша:
— шығарма кейіпкерлерін суреттеу;
— қоршаған ортадағы құбылыстарды суреттеу;
— кейіпкерлерді суреттеу, салыстыру және тұжырым жасау;
— сыныптағы оқушыларды сипатау;
— әңгімедегі кейіпкерлерді суретеу;
— оқиғаны суретпен байнелеу.
"Өзінді таныт!" циклі бойынша:
— әр түрлі қиындықтағы тапсырмаларды, сондай-ақ жұмысты
"Бірлесе шеш!" циклі бойынша:
— продуктивтік деңгейдегі жұмыстарды орындау, сахналау, топтық ойындар,
— бірлесе шешетін шығармашылық ойындар;
— басқа топ орындаған тапсырманы бірлесе отырып, бағалау.
"Өзің үшін өзіңді өзгерт" циклі бойынша:
— өз еркімен үйге қосымша тапсырма алу;
— өз еркімен өзі орындаған жұмысты бағалау;
— өз еркімен баға койқойылмаған тапсырманы таңдау.
Сонымен қорыта келгенде, мұндай типтегі тансырмаларды жүйелі беріп
Сөйтіп жоғарыда көрсетілген оқытудың тиімді әдіс-тәсілдерін өз орындарында
ҚОРЫТЫНДЫ
Эксперимент кезінде сауат ашу кезеңінен енді ғана өтіп
Ал 2-сыныпта жеке тұлғаның рухани-адамгершілігінің дамыта оқытудың бағытын
Анықтау эксперименті кезеңінде оқушылардың таным қабілеті мен адамгершілік
Оқыту процесіңде жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыту үшін мынадай
1) әрбір тақырып мақсатына сәйкес оқытушының интеллектуалдық және
2) оқушының тақырып мазмұнына сәйкес алған білімін салыстыра,
3) мұғалім оқушының таным қабілеттерін арттыра отырып, оның
4) мұғалім әр тақырыпты оқытуда оқушының сөйлеу мәдениетін
5) мұғалім оқушының жас және жеке ерекшеліктеріне сәйкес
1-сынып оқушылары үшін өзіндік пікірін білдіру мүмкіндігі мұғалімнің
Жеке тұлға бойындағы рухани-адамгершілік қасиеттерді айқыңдауда Й.Йерасек, Лемберг,
— белсенділігі төмен (байқау, іс-әрекетті сандық және сапалық
— белсеңді (жобалау, тестілік, социометрикалық және сауалнамалық әдістер).
Бақылау уақытына қарай:
— бір мезеттік (сауалнамалық, тестілік және басқа да
— ұзақ мерзімді (мақсатқа бағытталған бақылау, биографиялық әдіс
Өткізілу орнына қарай:
— сабақта және сабақтан тыс;
— үйдегі оқу орны.
Тұлғаны зерттеу мақсатына қарай:
— эксперименттік емес (байқау, сауалнамалық, әңгіме, іс-әрекет нәтижесін
— диагностикалық (шкалалау, тестілік, педагогикалық консилиум және т.б.)
— құбылысты түсіндіру (табиғи, модельдік эксперимент);
— даму мүмкіндіктерін анықтау (қалыптастыру эксперименті).
— Эксперименттің алғашқы кезеңдерінде ұжымдық, топтық, жекелей жұмыстар
Онда мынадай типтес сауалнамалар берілді:
Мысалы, таным қажеттілігін анықтау мақсатындағы сауалнама:
1. оқушының ақыл-ой еңбегімен ұзақ уақыт айналысуы қалай?
а) жиі
2. Бала тапқырлығын тексеруге берілген тапсырмаға қалай қарайды?
а) қиналса да, жауапты өзі тапқысы келеді
ә) әр кезде әр қалай
б) басқалардан дұрыс жауабын сұрап алады
3. Бала қосымша әдебиетті көп оқи ма?
а) көп оқиды
4. Өзі үшін қызықты ақыл-ой жұмысымен байланысты тапсырмаға
а) көтеріңкі көңіл күймен ә) әр кезде
5. Сұрақты жиі қоя ма?
а) жиі
Ескерту: жауаптар а) — таным қажетгілігінің күшті байқалғанын;
1. оқушының қызығушылығы болашақта алға қойған мақсатымен байланысты
а) өте тығыз ә) байланысты, бірақ
2. Оқушы қосымша әдебиеттермен жұмыс жасай біле ме?
а) ылғи
3. Бірнеше күн немесе айларды қажет ететін үздіксіз
а) жүйелі және міндетті түрде орындайды
б) ұнатпайды және орындамайды
4. Ақыл-ой еңбегімен айналысу қажеттігі туғанда демалыс және
а) әрқашан керек болған кезде
Ескерту:
б) — төменгі деңгейді керсетеді.
Ата-аналармен, педагогакалық ұжыммен әңгіме жөне сұхбат жеке тұлғаның
Мәселен, 7 сұрақтан тұратын сауалнамалық парақты 30 сыныптың
Ата-аналарға берілген тест сұрақтары:
1. Балаңызбен сырласасыз ба?
2. Балаңыздың қандай азамат болып өскенін қалайсыз?
3. Балаңыздың бойында қандай қасиеттердің болғанын
4. Балаңыздың жеке өскенін қалайсыз ба?
5. Оқу үлгерімінің жоғары болуын талап етесіз бе?
6. Балаңыздың бойында өзіңіздің қаңдай қасиеттеріңіз бар? және
Педагогтарға берілген сауалнамалық сұрақтар:
1. Оқушыңыздың әділ пікіріне қалай жауап берер едіңіз?
2. Сыныпта басшылық жасағанды ұнатасыз ба?
3. Сыныпта ұйымшылдықтың болмауы неде деп ойлайсыз?
4. Ата-ананың сенімсіздік танытуына қандай себеп айтасыз?
5. Баланың сеніміне ену дегенді қалай түсінесіз?
6. Ата-ана — оқушы — мұғалім байланысында кімді
Алынған жауаптарға талдау жасай келе, мынадай тұжырым жасалды:
— жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқытудың өзектілігі
— ата-ана, мұғалім, оқушы арасындағы байланыстың ғылыми-әдістемелік
Сонымен, бастауыш мектептегі оқыту мазмұнында жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Игенбаева Б.Қ. Адамгершілік сабақтары. — Алматы: Дәуір,
2. Сухомлинский В.А. Балаға жүрек жылуы. -
3. Ушинский К.Д. Человек как предмет воспитания. Соб.соч.
4. Сухомлинский В.А. Ұлыма хат. Үш томдық таң.пед.шығ.
5. Мұқанов М. Педагогикалық психология очерктері. -Алматы:
6. Рахметова С. т.б. Ана тілі. 2-сынып.
7. Әуелбаев Ш. т.б. Ана тілі. 1-сынып.
8. Амонашвили Ш. Мектепке алты жастан. Педагогикалық ізденіс.
9. Игенбаева Б.Қ., Дәулетбекова Ж. Т. Таза сөз.
10. Горький М. Әдебиет туралы. — Алматы, 1954.
11. Бейсенбаев 3., Игенбаева Б.Қ., Әріпова Г.
12. Игенбаева Б.Қ., Ерешева К.Қ. Дыбыстық таспа жазу.
13. Бабанский Ю.К. Оптимизация процесса обучения. —Москва: Просвещение,
14. Азаров Ю.П. Искусство воспитывать. —М.: Просвещение,
15. Фридман Л.М. Жеке тұлғаны және ұжымды зерттеу
16. Рахметова С. Бастауыш класс оқушыларының тілін дамытудың
17. Игенбаева Б.Қ. Бастауыш сыныптарда жеке тұлғаның рухани
86
ӘДІС-ТӘСІЛДЕР
білімдік
әңгіме
әңгімелесу
дискуссия
Үйрету-бақылау
ә д і с т е р д
Тәжірибелік жұмыс
демонстрация
Кітаппен жұмыс
жаттығу
иллюстрация
танымдық
дамытушылық
Тәрбиелік
оқытушылық
Бақылау-түзетушілік
Таспадан тыңдату, бейнематериал көрсету, сурет, кесте, альбом, көрнекі
Мәтінді, өлеңді мазмұнына қарай
рөлдерге бөлу, сахналау, бейнелеу,
шағын мәтін құрау
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыту оқытудың жүзеге асырылуы
Мәтінді мәнерлеп оқу арқылы оқушы ойына қозғау салу,
Түсіндірме сөздікпен жұмыс, сөзбе сөз тіркесінің мәнін ашу,
Жеке тұлғаның рухани-адамгершілігін дамыта оқыту
МОДЕЛІ
А қ п а р а т т
П р о б л е м а
Т ү с і н д і р
Р е с п р о д у
Өзіндік меніне, мүмкіндігіне, іс-әрекетінің нәтижесіне деген қызуғышылығы
Іс-әрекетін, бағытын, өзінің даму мүддесіне қатынасын таңдауы
өзінің шығармашылық және тұлғалық мүмкіндігін таныту
өзгенің дамуы арқылы өзін дамытуы
өзінің психикалық және физиологиялық күйін реттеуі және бағалауы
өзін-өзі тануға ұмтылу
өзін-өзі анықтау
өзін-өзі тануға талпыну
өзгелермен бірге дамуға
өзін-өзі бағалауға үйрену
Жеке тұлғаның рухани - адамгершілігін дамыта оқытудың зерттелу жайы
Оқушылардың адамгершілігін дамыта оқытудың зерттелу жайы
Бастауыш сыныпта ана тілі сабағы арқылы жеке тұлғаның рухани адамгершілігін дамыту
1 сынып Ана тілі оқулығының құрылымы мен құралысы
Оқушының білімге деген ынтасына оқытушы әсерінің сәйкестігі
Бала мінезінің қалыптасуы және оны тәрбиелеу жолдары
БАСТАУЫШ МЕКТЕП ЖАСЫНДАҒЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ АДАМГЕРШІЛІК САНА СЕЗІМІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ХАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫНЫҢ РОЛІ
Курс жұмысының зерттеу әдістері
Әдебиетті оқыту сабағында танымдық қызығушылықты арттыру
Дамыта оқытудың қажеттілігі