Кәсіпорынның өндірістік алаңдары
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 2
I. НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ 3
1.1 Негізгі капиталдың мәні, оның құрамы 3
1.2 Негізгі қорларды бағалау әдістері 6
1.3 Негізгі қорлардың тозуы және амортизациясы 9
II. НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІ ЖӘНЕ ОНЫ АРТТЫРУ
2.1 Кәсіпорының негізгі қорларды пайдалану көрсеткіштерін талдау 14
2.2 Қазақстан Республикасындағы APH group кәсіпорынның негізгі қорларды
2.3 Қазақстан өнеркәсібіндегі негізгі қорларды пайдалану тиімділігін арттыру
ҚОРЫТЫНДЫ 26
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 27
КІРІСПЕ
Қазіргі кезде Қазақстан экономикасы күрделі нарықтық өзгерістер сатысынан
Бұл өтпелі кезінде негізгі қорларды пайдалану тиімділігін және
Өндіріс процессіндегі негізгі қорлардың әрбір бөлшегі туралы, олардың
Осы мәселені таңдау баысында ең бастысы нарықтық қатынастар
I. НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ
1.1 Негізгі капиталдың мәні, оның құрамы
Еңбек құралдары (машина, құрал жабдық, ғимарат, траспорттық құралдар)
Негізгі қорлар бұл материалдық құндылықтың ұзақ кезеңдегі жұмыс
Қолданылып жүрген топтастыруға сай негізгі қорлардың құрамына өндірістік
Өнеркәсіптің негізгі өндірістік қорлары бұл өзінің біркелкілігіне қарамастан
Натуралды заттық құрама принципінде негізгі қорлар мыналардан тұрады:
Негізгі өндірістік қорлардың құнында жабдықтар үлесі жоғары болған
Негізгі қорлардың құрылымы динамикасы өте инерционды болып табылады.
Қазіргі Қазақстан өндірісіндегі негізгі қорлардың құрылымы Кеңес одағында
Негізгі өндірістік қорлар құрылымына әсер ететін ең маңызды
Бірінші фактор әсері ғимарат құнында және көлемінде, транспорттық
Негізгі өндірістік қорлардың құрылым элементтердің жұмыс атқару сапалығын
құрал жабдықтардың сапалығын арттыру және модернизациялау;
машиналар және станоктардың үлестік құнын жоғарлату;
бос алаңдарда қосымша құралдар орнату;
құрылыс проектердің дұрыс құрылуы;
артық және бос құралдарды ликвидациялау.
1.2 Негізгі қорларды бағалау әдістері
Негізгі қорларды есептеу және жоспарлау натуралды және ақшалай
Натуралды бағалау кезінде машиналар саны, олардың өнімділігі, қуаттылығы;
Ал ақшалай есебі кезінде негізгі қорлар бағасы өндіріс
Өндіріс процесіне ұзақ қатысуымен және сатылы тозуымен байланысты
Негізгі қорларды толық бастапқы құн бойынша бағалау еңбек
Қайта құру құны негізгі қорлардың ағымдағы қайта бағалау
Негізгі қорлардың қалдық құны бастапқы немесе толық қалпына
Баланстық құн бойынша бухгалтерлік мәліметтерге қозғалысы негізділген негізгі
Негізгі қорларды қайта бағалау әдістері. Негізгі қорларды қайта
Индекстік әдіс кезінде қайта бағалау объекттің баланстық құны
Мүліктік бағалауды өткізетін ұйымдар. Экономиканың нарықтық кезеңінде, яғни
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде арнайы эксперт бағалаушылар қызметі
Халықаралық стандарттары бойынша объекттердің нарықтық құны әр қайсысы
1.3 Негізгі қорлардың тозуы және амортизациясы
Негізгі қорлардың кез келген объектілері табиғи және сапалық
Табиғи тозу түсінігінің астында негізгі қорлардың тек қана
Табиғи тозу негізгі қорлардың бірдей элементтерінде де бірқалыпты
Негізгі қорлардың табиғи тозуы нақты қызмет ету мерзімінің
Сапалық тозуы бұл машиналар мен жабдықтардың құнының олардың
Сондықтан, негізгі қорларды әсіресе, олардың активтік бөлігінен дүркін-дүркін
Нарықтық қатынастарға өтпелі кезеңінде негізгі қорларды жаңарту шығындарының
Сонымен, амортизация бұл шығарылатын өнімге негізгі өндірістік қор
Нарықтық қатынастар жағдайында амортизациялық аударымның мөлшері кәсіпорынның экономикасына
Екінші жағынан, амортизациялық аударымның кемітілген үлесі негізгі қорды
Амортизациялық аударымды өтелім мөлшеріне және өзінің балансында тұрған
Амортизациялық аударымның мөлшері олардың қызмет мерзімін есепке алғанда
Осыған байланысты амортизацияның мөлшері мына төмендегі формуламен есептеледі:
М А =
Мұнда :
МА – негізгі қорлардың жыл ішіндегі амортизация мөлшері,(
Қбқ – негізгі қорлардың бастапқы құны,
Қж – жойылу құны,
Мқ – негізгі қорлардың қызмет мерзімі.[1,66б]
Негізгі қорлардың толық құнын қалпына келтіретін қажетті амортизациондық
Аа = Ма х Қ
Мұнда:
Аа -амортизационды аударымдар
Ма -амортизация мөлшері
Қ -негізгі қорлардың орташа жылдық құны[2,95б]
Амортизация мөлшері негізгі қорлардың құнын өтеудегі жылдық проценті
Негізгі қорлардың төзімділігі;
Сапалық тозу;
Техникамен қайта жарақтандырудағы келешекке арналған жоспар;
Жабдықтау балансы;
Жаңғырту және күрделі мүмкіндігі.[2,96б]
Кәсіпорын негізгі қорлар жөнінде пайдаланатын есептеу техникаларын, жаңа
Амортизациялық аударымдар практикада екі әдіспен есептеледі: пропорционалды және
Пропорционалды әдіс өзінің қызмет ету мерзімі ішіндегі
амортизациондық аударымдар негізгі қорлардың бастапқы құны бойынша бір
Негізгі қорларды амортизацияның бірдей нормасына ие топтарға бөлу
Негізгі қорлардың топ бойынша орташа жылдық құны
Амортизация сомасын норманың қорлардың орташа балансталған құнына көбейтіндісі
Негізгі қорлардың орташа жылдық құны келесі формула арқылы
Св= С+ Сс * К-
12
Мұнда:
С - негізгі қорлардың период басындағы құны;
Сс - негізгі қорлардың жоспарлы немесе есеп
Св - есеп беру уақытындағы негізгі қорлардың
С выб - есеп беру уақытындағы негізгі қорлардың
К - есеп беру уақытындағы еңбек құралдардың
Бұл әдістің артықшылықтары: амортизациялық қорға түсетін аударымдардың бірқалыптылығы,
Басқа пропорционалдық әдістер еңбек құралдардың бөлек түрлерінің қызмет
Пропорционалдық әдістердің кемшіліктері: олар әрқашанда негізгі қорлардың
Негізгі қорлардың тездетілген әдістердің қолдануына сәйкес амортизацияның ынталандыру
Бірінші әдіс кезінде негізгі капиталдың амортизациондық қорға аудару
Тұрақты пайыз әдісінің мәні амортизация мөлшері негізгі қорлардың
Мысалы: Тұрақты пайыз әдісі бойынша есептелетін құралдар құны
Іс әрекеттегі еңбек құралдардың құны бастапқы жылдарында аударылады,
Кумулятивті әдіс немесе сандар сомасы құрамында бастапқы екі
Мысалы:Кесте 1.1
Кесте 1.1
Қызмет ету жылдары Кері тәртіпте жазылған
жылдар Амортизация нормасы
1 6 6/21
2 5 5/21
3 4 4/21
4 3 3/21
5 2 2/21
6 1 1/21
6 жыл 21 бөлік 21/21
Кумулятивті әдіс амортизациондық еңбек құралдар құндарының олардың нормативтік
II. НЕГІЗГІ ҚОРЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ ТИІМДІЛІГІ ЖӘНЕ ОНЫ АРТТЫРУ
2.1 Кәсіпорының негізгі қорларды пайдалану көрсеткіштерін талдау
Негізгі қорлардың пайдалануын жақсарту өндріс тиімділігн арттыруға бағытталған
Негізгі капитал пайдалануын сипаттау үшін жалпы, құндық, қатынастық
Негізгі қорлардың құрылымы және техникалық деңгей мәліметтеріндегі өнім
Барлық пайдалану көрсеткіштері үш топқа біріге алады:
Негізгі өндірістік қорлардың уақыт бойынша пайдалану деңгейін көрсететін
Өнімділігі бойынша пайдалану деңгейін көрсететін интенсивті көрсеткіштер
Экстенсивті және интенсивті факторлардың жиынтығын есепке алатын интегралдық
Экстенсивті коэффиценті құралдың нақты қызметінің оның жоспарланған қызмет
Кэкст.=t обор.ф/tобор.пл
Мұндағы:
t обор.ф құралдың нақты жұмыс уақыты, сағ.
t обор.пл нормаланған жұмыс уақыты,сағ[2,98б]
Интенсивті коэффиценті негізгі технологиялық құралдардың нақты өнімділігінің оның
Кинт =Вф/ Вп
Мұндағы:
Вф құралдың бірлік уақыттағы нақты өнім
Вп құралдың бірлік уақыттағы
Интегралдау коэфифиценті келесі формула арқылы есептелінеді [2,98б]
К инт.гр= Кэкст* Кинт
Негізгі капиталдың пайдалану деңгейін көрсететін жалпы көреткіштерге қор
Жоғарыда айтылғанға сәйкес қор қайтарымдылық көрсеткіші мына
V
Ққ = ------- ,
Қ
Мұнда:
V – жыл ішінде өндірілген өнімнің құны, заттай
Қ – негізгі өндірістік қордың орташа жылдық құны.[1,68б]
Бұл формула негізгі өндірістік қорды пайдалану деңгейін
Қо
Қ = ----- ,
Өқ
Мұнда, Қо – жыл ішінде өндірілген өнімнің тауарлы
Өқ - негізгі өндіріс қордың орташа жылдық
Қор қайтарымы көрсеткішінің артуы және өнімнің қор сыйымдылығының
Негізгі өндірістік қордың нәтижелілігін арттырудың аса маңызды факторларының
Құралдардың жұмыс істеу сменаларының ауыстыру коэффициенттерін арттыру
Қуаттылық және уақыттың пайдалануын арттыру
Қайтадан енгізілген жаңа қуаттылықтарды игеруді тездету
Қолмен орындалатын еңбекті машинамен ауыстыру
Қайта енгізілген, жөнделген, құрылған қуаттылық бірліктер құнынын төмендеткізу
Сонымен қатар негізгі қорларды пайдалану деңгейі және көлемі
Кәсіпорынның өндірістік өнімділігі бұл уақыт бірлігіндегі барлық өндірістік
Өндірістік өнімділік берілген өнімнің жоспарланған өндіріс бірліктерінде есепьейді
Кәсіпорын өндірістік өнімділік мөлшерін анықтайтын элементтер:
Құралдар құрылымы және түрлер бойынша мөлшері
Машиналар мен жабдықтардың қолданудың технико- экономикалық көрсеткіштері
Жабдықтардың жұмыс істеу уақыт қоры
Кәсіпорынның өндірістік алаңдары
Берілген жабдықтар құрамы кезіндегі өнімнің еңбексыйымдылығына әсер ететін
Жетекші өндірістің өндірістік өнімділігін мына формула арқылы анықтауға
М=n*Фмакс
Мт
Мұндағы: М цех, алаң берілген бірлік өлшеміндегі өндірістік
N цехтағы жетекші құралдардың бірлік саны
Фмакс жетекші құралдың максималды мүмкін болатын жұмыс уақыт
Мт жетекші құралдағы өнімді қайта өндеудегі еңбек сыйымдылығының
2.2 Қазақстан Республикасындағы APH group кәсіпорынның негізгі қорларды
Сонымен көріп отырғанымыздай кәсіпорынның тиімді жұмыс істеуі тікелей
Кәсіпоынның активтерін талдай отырып біріншіден олардың құрамына және
Кесте 2.1
2003-2005 жылдар арлығындағы APH group-тың активтер құрылымы
Кәсіпорын құралдары
2003 ж 2004ж 2005ж
Мың тг % Мың тг % Мың тг
Айналмалы емес активтер 151604.1 78.5 144856.3 65.7 138126.5
Айналымдағы активтер.
Соның ішінде:
А) өндіріс саласында
Б)айналым саласында 41626.3
14004.3
27622.0 21.5
33.6
66.4 75695.6
40701.4
34954.2 34.3
53.8
46.2 117370.5
67740.4
49630.6 45.9
57.7
42.3
Барлығы 193230.4 100 220512.0 100 255497.0 100
Кестенің нәтижелерін қарастырылып жатқан кезең аралығында талданатын кәсіпорынның
Бірінші кезекте, APH group-тың баланста есептелген айналымдағы емес
Жалпы айналымдағы емес капитал құнының 0.7%-ын типографияның материалдық
Жыл сайын негізгі капиталдың орташа жылдық құны 4.5%
Жаңарту, шығарылым коэффицентері, негізгі капиталдың жалпы қозғалысының бағасын
Кесте 2.2
APH group-тың жылдары үшін негізгі қорлардың техникалық жаңарту
Көрсеткіштер Көрсеткіштер деңгейі
2003 2004 2005
Жаңару коэффиценті ,% 2.3 18.2 7.2
Жаңарту мерзімі, жылдар 47.9 5.3 15.8
Шығу коэффиценті,% 13.2 15.7 18.4
Жыл соныңдағы тозу коэффиценті,% 23.9 31.2 42.1
Жыл соныңдағы жарамдылық коэффиценті,% 76.1 68.8 57.9
Кесте мәліметтері бойынша жаңарту коэффиценттерінің ең жоғарғысы 2004
Нәтижеде айналымдағы емес активтердің орташа жылдық құны олардың
Кесте 2 .3
APH group-тың 2003-2005ж.ж айналым капитал құрылымы
Айналым құралдары Орташа жылдық құны
Мың тг. Құрылым,%
2003ж 2004ж 2005ж 2003ж 2004ж 2005ж
Материалдар 13311.0 39041.6 6156.0 32.0 51.6 52.4
ТМҚ 693.4 1659.8 6179.7 1.7 2.2 5.3
Дайын өнім 3921.7 3991.8 3362.4 9.4 5.3 2.9
Дебиторлық борыш 18748.0 26624.2 38281.6 45.0 35.2 32.6
Ақшалай құралдар 4952.2 4338.2 7986.5 11.9 5.7 6.8
Барлығы 41626.3 75655.6 117370.6 100 100 100
Кесте мәліметтерін талдай отырып біраз ауытқуларды көре аламыз.
Тапсырушының қалауын орындау мақсатында кәсіпорын басқа типографиялармен, мысалы
Сонымен APH group-тың технико-экономикалық анализін талдай отырып өндірістік
2.3 Қазақстан өнеркәсібіндегі негізгі қорларды пайдалану тиімділігін арттыру
Қарастырылған полиграфия саласындағы кәсіпорының экономикалық іс әрекетінің талдауы
Жабдықтардың тәуліктік, сменалық әрекетсіздіктің себептері болып жөндеу, бұзылу,
І. Еңбек құралдардың техникалық жетістілігі
Ескірген техниканы ауыстыру, жабдықтарды модернизациялау
Көмекші құралдардың және қызмет ететін өндірістерді механизациялау
Кешенді автоматизация базасында техникалық қайта қаруландыру
ІІ. Машиналар және жабдықтардың жұмыс істеу уақытының артуы
Бос тұрған жабдықтарды ликвидациялау
Жабдықтар жөндеу уақытын қысқарту
ІІІ. Өндістіруді басқару және ұйымдастыруды арттыру
Материалды техникалық рессурстармен қамтамасыз етуді жақсарту
Жұмыскерлерді ынталандыру
өндірісте ғылыми ұйымдастыруды енгізу.[6,124б]
Көріп отырғанымыздай ҒТП жетістіктерін енгізу саясаты, яғни инновациялық
Қойылған масатқа жету инновациялық процестің статистикалық ақпаратсыз мүмкін
Бұл зерттеуде 2000 жылы 105 кәсіпорын қатысты, ал
Талданған мерзім ішінде зерттелген кәсіпорындарда мынадай экономикалық көрсеткіштерді
Алынған нәтижелер келесі диаграммада көрінеді.[7,25б]
Диаграмма 1
Өндіріс салаларында зерттелген нәтижелерін талдай отырып келесі қорытындылар
І топ өндірістік өнімділік дәрежесі 70%-дан асатын кәсіпорындар
ІІ топ енгізу дәрежесі 50-ден 70%-ға дейін (темір
ІІІ топ енгізу дәрежесі 50%-ға жетпейтін кәсіпорындар (өндірістің
Байқалғаны инновациялардың көбісі кәсіпорындардың өзіндік қаражаттары арқылы іс
Кәсіпорындарда отандық және шетелдік ғылыми техникалық жетістіктерді енгізіледі.[8,35б]
Диаграмма 2
Байқағанымыз, егер де 2000 жылы зерттелген кәсіпорындарда отандық
Кәсіпорындарда инновациялық іс әрекетті тежейтін факторлар:
Өзіндік қаржылардың жетіспеушілігі;
Мемлекет тарапынан жеткіліксіз және қаржылық көмек;
Екінші деңгейлі банктерден несие алу қиындығы;
Кәсіпорынның инновациялық потенциалдығының төмендігі;
Жоғары экономикалық тәуекел;
Жаңа технологиялар туралы ақпарат жетіспеушілігі;
Заң және нормативтік құқықтық базаның жетілмеуі;
Кәсіпорындардың консерватизмділігі;
Сонымен алынған нәтижелер негізінде келесі тұжырымдарды шығаруға болады;
Экономиканың инновациялық даму жолына кәсіпорынның бәсекеқабілеттілігін арттыруға бағытталған
ҚОРЫТЫНДЫ
Жалпы айтқандардың барлығын қорыта келгенде мынадай тұжырымдар шығаруға
Өндірістік үдеріске қатысу дәрежесіне қарай негізгі қорлар екі
Пайдалану үдерісінде негізгі өндірістік қорлар табиғи және сапалық
Негізгі қорлардың тозу ысырабын азайту оларды жақсылай пайдалану
Бұл көрсеткіштерді жақсарту ғылыми техникалық прогресс, негізгі қорлар
Жүргізген зерттеулерімізді талдай отырып, кәсіпорынның тиімді қызмет етуі
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Мейірбеков А. Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы:Оқу құралы.-
Экономика предприятия: Учебное пособие// под ред. профессора В.Я.
Экономика предприятия: Учебное пособие// под ред. профессора М.А.
Қаржы Қаражат №
В. Дзекунов. Обследование развития инновационной деятельности на промышленных
Калдыбаев О., Темирбаев А. Экономика предприятия: Учебное пособие.
Ковалев В.В., Волкова О.Н. Анализ хозяйственной деятельности предприятия.
Экономика// под ред. Булатова А. – Москва: «Век».
Экономика предприятия: Учебное пособие // под ред. Профессора
3
Егін шаруашылығы салаларын ұйымдастыру міндеттері
Қоймалардың жобалау негіздері
Қарағанды облысы, Шет ауданы Ақжал кенті Ақжал кенті аппараты әкімшілігі
Кәсіпорындағы логистикалық процестерді жетілдіру ( БП Жамбыл бөлімшесінің мысалында)
Жылжымайтын мүлік объектісінің жіктелуі
Цемент қоймаларын жобалау
Братья Махмадовы ЖШС- гі жайлы жалпы мәліметтер
Жылжымайтын мүліктің объектілерін бағалау
Қонақ үйлер туралы жалпы мағлұмат
Инвестициялық қаржылық экономикалық модельдері