Қысқа мерзімді несие

Мазмұны
Кіріспе 2
1.Банктің несиелік портфелін қалыптастыру және сапасын бағалаудың теориялық негіздері
1.1. Банктің несиелік портфелі: мәні және құрылымы 5
1.2. Банктің несиелік портфелін басқару 26
2.Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің несиелік портфелін қалыптастыру және
2.1. Банктің несиелеу тәртібі 35
2.2 Банктің несиелік портфелін бағалау 50
3. Банктің несиелік портфелінің сапасын жетілдіру жолдары 57
3.1 Проблемалық несиелермен банктердің жұмысы 57
3.2 Несиелік тәуекелді басқару әдістері 68
Қорытынды 74
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 76
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының коммерциялық банктерінің қызмет ету сапасы
Сөйтіп, несие қазіргі кездегі банктік жүйенің ең маңызды
Бітіру жұмысының мақсаты: Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердің несиелік портфель
Бітіру жұмысының міндеттері:
-банктің несиелік портфелінің мәні мен құрылымына теориялық жағынан түсініктер
-банктің несиелік портфелін басқаруда теориялық негізде түсініктер беру;
-банктің несиелеу тәртібіне талдау жасау;
-банктің несиелік портфелін бағалауға теориялық және тәжірибелік материалдар негізінде
-проблемалық несиелермен банктердің жұмысын анықтау;
-несиелік тәуекелдерді басқару әдістерін анықтап беру.
Бітіру жұмысының объектісі. Екінші деңгейлі банктердің несиелік портфелі.
Бітіру жұмысының теориялық және әдістемелік негізі. Қазіргі кездегі отандық
Статистикалық және ақпараттық база ретінде Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің
Бітіру жұмысының құрылымы: :кіріспеден, үш тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспеде тақырыптың өзектілігі, бітіру жұмысының мақсаты мен міндеттері негізделген.
“Банктің несиелік портфелін қалыптастыру және сапасын бағалаудың теориялық негіздері”
“Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің несиелік портфелін қалыптастыру және
Үшінші тарау “Банктің несиелік портфелінің сапасын жетілдіру жолдары” деп
Қорытындыда бітіру жұмысының нәтижелерінен шығатын түйіндер мен ұсыныстар тұжырымдалған.
1.Банктің несиелік портфелін қалыптастыру және сапасын бағалаудың теориялық негіздері
1.1. Банктің несиелік портфелі: мәні және құрылымы
Несиелік портфель белгілі күнге коммерциялық банктің балансы бойынша несиелік
Отандық тәжірибеде несиелік портфельді несиелік сипаттаманың мәмілесі бойынша жасалынған
Несиелік портфель – бұл белгілі критерийлер бойынша жіктелінген
Банктік несие – бұл банктік мекемелерден қарыз алушыларға ақшалай
Банктік несие – бұл экономикадағы кеңінен тараған несиелік қатынастардың
Банктік несие – бұл банктердің, арнайы несие қаржылық мекемелерінің
Банктік несие сферасы коммерциялық несие сферасына қарағанда несиені қолдану
Банктік несие әмбебап болып келеді, өйткені банк арқылы қайта
Банктік несие өзінің маңызды ерекшеліктерін сақтай отырып, сандық және
Банктік несиенің шамасына ақшалай-чектік эмиссиямен толтырылған нақтылы ресурстардың көлемі
Банктік несиелер әртүрлі белгілеріне байланысты жіктелінуі мүмкін:
I.Несие беру мерзімі бойынша:
қысқа мерзімді;
орта мерзімді;
ұзақ мерзімді.
Қысқа мерзімді несиелер – қарыз алушының уақытша қажеттіліктерін қанағаттандыру
Өндірістік мақсаттағы несиелер шикізаттарды сатып алуды қаржыландыру үшін берілетін
Сауда-делдалдық операцияларға несиелер қысқа мерзімді сипатта болады және клиенттің
Уақытша қажеттіліктерге несиелер клиенттің қажеттілігін ақшалай қаражаттарда қысқа мерзімді
Орта мерзімді несиелер – бір жылдан бес жылға дейінгі
Ұзақ мерзімді несиелер елдің экономикасында маңызды рөл атқарады. Ұзақ
Ұзақ мерзімді несиелер – бес жылдан жоғары мерзімге берілетін
Несиелердің мерзімі несиелік тәуекелге және банктің өтімділігіне әсер етеді.
Қазіргі кезде ұзақ мерзімді несиелер банктік тәжірибеде дамып отырған
несиелеу үшін сәйкес ресурстың жоқтығы;
несиелік тәуекелдің жоғарылығы;
несиелеу қағидаларының сақталмағандығы;
несиені өтеу көздерінің дұрыс таңдалмауы;
несиелеу механизмінің жетілмеуі.
II.Қарыз алушылардың түрлері бойынша:
кәсіпорындар мен ұйымдарға несиелер;
жеке және заңды тұлғаларға несиелер;
банкаралық несиелер.
III.Экономика салалары бойынша:
өнеркәсіп салаларына;
ауыл шаруашылығына;
құрылыс;
көлік;
байланыс.
Өнеркәсіп саласына берілетін несиелер – бұл кәсіпорындар мен ұйымдарға
Ауыл шаруашылығына берілетін несиелер – бұл фермерлерге, шаруа қожалықтарына
IV.Тағайындалу және пайдалану сипатына қарай:
негізгі қорларға жұмсалатын;
айналым қаражатына жұмсалатын.
V.Қамтамасыз ету дәрежесіне қарай:
1.Қамтамасыз етілген:
кепілхатпен;
кепілдемемен;
кепілдікпен.
2.Сақтандырылған.
3.Қамтамасыз етілмеген:
сенім несиесі.
VI.Қайтарылу дәрежесіне қарай:
1.Стандартты несие – қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ қайтуында ешқандай
2.Күмәнді несиелер – қайтарылу уақыты кешіктірілген, мерзімі ұзартылған және
3.Үмітсіз несиелер – қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі өткен несиелер
VII.Валютамен берілуіне қарай:
ұлттық валютамен;
шетел валютасымен.
VIII.Берілу шартына қарай:
1.Тұтыну несиесі – бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып
Тұтыну несиесінің басты тағайындалуы халыққа тауарлар сатуды ынталандыруға бағытталады.
Несиенің бұл түрі әр түрлі елдерде әр түрлі дәрежеде
Экономикалық мазмұны жағынан тұтыну несиесі банктік несиенің бір бөлігі
Сондай-ақ тұтыну несиесі жеке тұлғаларға тұрғын үй сатып алуға
2. Ипотекалық несие – бұл қозғалмайтын мүліктерді (тұрғын үйді,
Ипотека несиені қамтамасыз етудің сенімді әдістерінің бірі болып табылады.
Қазіргі кезде ипотеканың дамуын ұстап тұрған фактор – бұл
Ипотекалық несиелендірудің дамуының жақын келешегі Қазақстандағы жылжымайтын мүлік нарығының
Біріншіден, бұл өте үлкен сиымдылық: бүгінгі күні сатылуға арналған
Екіншіден, оның қатысушыларының кәсіби біліктілігі өсті. Енді жылжымайтын мүлік
Үшіншіден, көпқырлылығы. Қазіргі кезде жылжымайтын мүлік нарығында пәтерлер, тұрғынсыз
Ипотеканың басты артықшылығы – бұл жерде адамдар тұрғын үйлерін
Ипотекалық несиелендірудің ұзақ мерзімді проблемаларын шешудің негізгі жолдары –
Қазақстандық Ипотекалық Компаниясының жұмысының барысында қызмет етіп жатқан заңдардың
Ипотекалық несиенің негізгі проблемасы болып – ипотекалық несиелендіруге қаражат
Осыған байланысты қаражаттарға ішкі нарықтан Қазақстандық Ипотекалық компаниясымен қамтамасыз
Қазақстандағы ипотекалық несиелендірудің дамуына кедергі жасайтын фактор – бұл
Қазақстандағы ипотекалық несиелендірудің дамуына әсер ететін, шешілуге қажетті проблемалар:
салық салу жүйесі, мысалы, ипотекалық бағалы қағаздар бойынша инвесторлардың
ипотекалық несие көмегімен тұрғын үйді сатып алу үшін мәмілелерді
бағалы қағаздар эмитентінің жойылу жағдайында ипотекалық бағалы қағаздардың инвесторларын,
Бұл проблемалардың жиынтығын шешуі ипотекалық несиелендірудің көлемін өсіруге мүмкіндігін
Сонымен қатар ипотекалық несиені сақтандыру жүйесін құру арқылы да
Ипотекалық несие – бұл массалық өнім емес, ол тек
3.Овердрафт несиесі – клиенттің шотынан қаражатты шегеру, дебеттік қалдық
Бүгінгі күнге овердрафт – клиенттердің бөлек категориялары үшін несиелендірудің
Овердрафттың мақсаты – кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметі кезінде пайда болған
Овердрафт түріндегі несиелік шығындар көлемінің есеп айырысу шотына түскен
Овердрафттық қаржыландыру (несиелендіру) – банкпен алдын-ала келісілген банктегі клиент
Овердрафт – бұл клиент шоты бойынша, банк шотындағы қалдықтан
Клиент “овердрафт” формасындағы несиелендіруді қажеттілігіне байланысты қолданғандықтан, мерзімді несиеге
Қарыз алушы банкке ұсынылатын овердрафт режимінің шарттарына:
“клиент-банк” статусы;
овердрафттың рұқсат етілген лимиті;
овердрафт бойынша пайыз мөлшерлемесі;
овердрафт мерзімі;
несиенің валютасы.
“Клиент-банк” статусы – коммерциалық банк овердрафт
Овердрафттың рұқсат етілген лимиті – бұл алдын-ала банктің келісім
Банк – бұл несие бойынша пайыздарды күн басындағы нақты
Егер қарыз алушы ссуданы уақытылы өтемеген жағдайда банк қарыз
Овердрафттың мерзімі – бұл жалпы түсінік, оны үш бөлімшеге
несиелік келісімнің жалпы мерзімі, яғни бұл мерзім ішінде лимит
несиені беру мерзімі (бұл лимитті қолдану күнінен бастап негізгі
пайыздарды өтеу мерзімі (күнделікті есептелініп отыратын пайыздардың сомасы клиенттің
Несиенің валютасы түрінде келесілер қолданылуы мүмкін:
несиеленетін шоттың (есеп айырысу шоттының) валютасы, яғни Қазақстан үшін
Шетел валютасы (АҚШ доллары, евро);
Валюталық қоржын.
Әдетте клиентке овердравт лимиттін ашу үшін банктер қамтамасыз етуді
Қазіргі кезде овердрафтты тәжірибеде қолданған кезде алдымен заңи проблемаларды
4.Овернайт несиесі – өтімділікті қолдау мақсатында бір түнге берілетін
5.Онкольдық несие – кредитордың алғашқы талабы бойынша өтелетін қысқа
6.Банкаралық несие – банктердің бір-біріне беретін несиесі.
Банкаралық несиенің ролі мен орны коммерциялық банктердің тарихи қалыптасқан
ағымдық (есеп айырысу) шоттарына және мерзімді салымдарға қаражат тарту;
төлемділік, мерзімділік және қайтарымдылық қағидаларына сәйкес қаражаттарды ссудаларға беру;
есеп айырысуларды жүргізу.
Жалпы банкаралық несиенің несиелік қатынастар жүйесіндегі орны ерекше, сондай-ақ
Банктердің ақшалай қаражаттарды тарту және орналастыру операцияларын жүргізудің спецификасы
Банкаралық несиенің негізгі сипаттамасы – несие субъектілері арасындағы ресурстарды
Банкаралық несиенің функционалдық ерекшеліктері өндіріс саласын несиелендіру үшін ресурстық
Қазіргі кезде материалдық өндіріс саласын несиелендіру үшін ресурстық базасын
Банкаралық несиенің несие мультипликациясының жеделдету ерекшелігі, керісінше, банкаралық ссудалардың
Қаржылық нарықтың сегменттері арасында банктік ресурстарды қайта бөлу ерекшелігі
Егер банк банкаралық несиелер нарығында кредитор ретінде шықса, банк
Несиелендіру үш бір-бірімен байланысқан бағыттары бойынша қабылданған шешіммен байланысты
қарыз алушыға баға;
несиелендіру объектісіне баға;
несиені қамтамасыз етуге баға.
Банк-қарыз алушының бағасы келесі бағалардан құрылады:
банк-қарыз алушының қаржылық нарықтағы жағдайы және мемлекеттік органдар мен
берілген құжаттар бойынша, қаржылық жағдайының талдауы бойынша банк-қарыз алушының
бұрын алынған несиелер мен олар бойынша есептелген пайыздарды өтеуінің
Банкаралық несиелендіру негізінен қысқа мерзімді болып келеді, сондай-ақ келісім
7. Ломбардтық несие – екінші деңгейдегі банктерге қысқа мерзімді
Ломбардтық несие Ұлттық банктің ақша-несие саясатын жүзеге асырудағы бірден
Ломбардтық несиелер Ұлттық банктен банктік операцияларды жүргізуге алған рұқсат
Ломбардтық несиеге деген сұраныс Ұлттық банктің бір айлық белгілеген
8. Лизингтік несие – құрал-жабдықтарды жалға алумен байланысты
“Лизинг ” термині ағылшын “to lease ” сөзінен аударғанда
1)Қатысушы субъектілеріне байланысты болады, яғни аренда екі қатысушы (жалға
Жалға беру объектілеріне байланысты болады, яғни лизингте көбінесе құрал
Лизинг дегеніміз – лизингтік фирмалармен жүзеге асырылатын машиналар
Біздің елімізде лизингтік қатынастар 2000 жылдың 5 шілдесінде қабылдаған
Лизингтік келісімге қатысушылар ретінде лизингке беруші, лизинг алушы және
Лизинг беруші – бұл өзіндік және сырттан тартылған қаражаттар
Лизинг алушы – лизингтік келісім-шарт негізінде кәсіпкерлік мақсат
Лизинг беруші лизинг алушыға негізгі капитал элементтерін келісім-шартта
Жалпы айтқанда, банктердің лизингтік операциялары несиелік операциялармен ұқсас болып
Сонымен, қаржылық лизинг банктік несиелеудің балама түрі болып табылатын
Сонымен қатар, лизингтің жалпы қызметіне байланысты оның артықшылықтары
1) лизинг көмегімен кепілге беретін мүлкі жоқ ұсақ кәсіпорындарды
2) лизинг 100%-ға дейін неселеуді ұсынады, яғни ірі қаржылық
3) Салықты лизинг беруші төлейтіндіктен, лизинг алушы салықтан босатылады.
Маусымдық және күтпеген өндірістік мәселелері шешудің жеделдігі;
5) Банк мекемесі лизинг бойынша көрсеткен қызметі үшін белгіл
Ал кемшіліктеріне :
лизинг алушы құрал – жабдықтан қалдық құнының жоғарлауынан (әсіресе
ұйымдастырудың күрделілігі;
3) лизинг құны несиеге қарағанда жоғары, бірақта ескірген құрал-жабдықтан
Жалпы лизингтік компаниялардың басым көпшілігі лизингті қолданудың тиімділігін
Қазіргі кезде, Қазақстанда лизинг 4 жолмен дамып отыр:
1.Аймақтың көтерме–делдал фирмалар мен Қазақстан келісім–шарт корпорацияларындағы компаниялардың басқаруындағы
Коммерциялық банктердің лизингтік операциялары;
Жаңадан құрылып жатқан маманданған лизингтік фирмалар;
Халықаралық лизинг формаларының дамуы.
Тағы да бір айта кететін жағдай, республикамызда көрсетілген лизингтік
Тағы да осыған қоса айта кететіні – бұл лизингтің
1. “Стандарт” лизинг, яғни жабдықтаушы қаржыландырушы қоғамға мәміле объектісін
Қайтарылатын лизинг (lease-back), яғни құрал-жабдықтардың немесе қондырғылардың иесі оларды
Компенсациялық лизинг, яғни лизинг алушы арендалық төлем ақысын жалға
Қайта қамтамасыз етілетін лизинг, яғни лизингтік мәміледе алдын ала
Экспорттық лизинг, яғни лизингтік фирма қондырғыларды ұлттық фирмадан сатып
Импорттық лизинг, яғни лизингтік фирма қондырғыларды шетел фирмасынан сатып
Қорыта келгенде, лизинг ұғымы Қазақстан экономикасына жаңадан келген ұғым.
9. Рамбурстық несие – шикізаттарды ішке алып кіру және
10. Сенім несиесі – банктің сеніміне кірген, төлем қабілеті
11.Маусымдық несие – жабдықтаушының қаржыландыру уақыты мен түсімді алу
12.Консорциалдық несие – ірі жобаларды несиелеу мақсатында банктердің өзара
Нарықтық қатынастарға өту кезінде несиелік қатынастар саласындағы ерекшеліктер мен
1.2. Банктің несиелік портфелін басқару
Несиелік портфельді басқару – бұл банк қабылдауға дайын болып
Несиелік портфельді басқаруды іске асырудың ортақ алғы шарттарына жататындар:
нақты қарыз алушылар мен олардың топтары үшін несиелеудің ішкі
несиелік рейтингпен байланысты болатын, жекелеген қарыз алушылардың тәуекел деңгейін
әр түрлі салалар бойынша несиелеуді диверсификациялау;
төменгі тәуекел деңгейі бар ең маңызды салаларды анықтау;
жоғарғы тәуекел деңгейі бар салаларға қатысты несиелік саясатты қатаңдату;
несиеге баға белгілеу саясатын дайындау.
Несиелеу лимиттерін белгілеу – несиелік портфельді құруға бақылау жасауда
Кез келген тәуекел түрлерін шоғырландыру үшін төлем қабілет зиянынан
Тұрақты пайданы қамтамасыз ету және шоғырландыруды қысқарту мақсатымен несиелік
Несиелік портфельді басқару – бұл несиелік портфельдің барлық тәуекелдігін
Несиелік портфельді қалыптастыру және басқару – банк қызметіндегі негізгі
Оңтайлы несиелік портфельді құру үшін банк өзіне маңызды және
Несиелік портфельді басқарудың ең маңызды элементі – несиелік саясат
Несиелік саясат – банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және
Кең мағынада, несиелік саясатты несие беруші банк пен қарыз
Тар мағынада, несиелік саясат – бұл несиелік процесті ұйымдастыру
Несиелік саясат банктің несиелік жұмысын, оның жалпы стратегияларына сай
Жалпы несиелік саясат мынадай сипатта болуға тиіс:
нұсқаулық емес, яғни директивті нұсқауларды қамтиды;
несиелеудің мақсаттарын нақты және мағыналы анықтауға мүмкіндік береді;
нақты мақсаттарды іске асырудың бірнеше ережелерін қамтиды;
оны іске асыруды қамтамасыз ететін стандарттар мен нұсқаулықтарды қамтитын
Несиелік саясат банктің стратегиясын, оның тәуекелді басқару облысындағы саясаттарын
несиенің берілуіне және несиелік портфельді басқаруға жауап беретін банк
несиелеу облысындағы стратегиялық шешімдерді қабылдайтын тұлғалардың басты іс-әрекеттерін;
сыртқы аудит қызметтерінің жұмысын және банктегі несиелік қызметтің сапалығын;
ішкі бақылау қағидаларын.
Несиелік саясат банк қызметін диверсификациялаудағы іс - әрекеттердің тізбектелуін
Несиелік саясаттың маңызды элементі банктегі бақылауды ұйымдастыру болып табылады
Ішкі несие саясатын жасау банк жетекшілерінің несиелеу мақсатын қалыптастыруды
Несиелік саясат несиелік портфель үшін мынандай көрсеткіштер белгілейді:
1. Банктің қандай ресурс үлесі несиені беру үшін қолдануы
2. Несиенің қандай тұрпаты берілуі мүмкіндігін;
Берілген несие тұрпаты қандай несие портфелінің құрылымын құру мүмкіндігін;
Жеке салалар мен қарыз алушылар бойынша несиені шоғырландыру мүмкіндігін;
Бизнестің негізгі географиялық аймағын анықтау мүмкіндігін;
Несиені алу үшін қажетті лимитті бекіту мүмкіндігін.
Несиелік саясат несиелеу лимиттерін, тәртібін, кейде несиелеу бойынша жекелеген
Несиелік саясатта несиелік комитет туралы ереже де қамтылады. Несиелік
Отандық банктер тәжірбиесіндегі несиелік комитеттің шешетін мәселелері мынадай:
несие алуға берген клиенттің өтінішін және несиелік қызметтердің несие
несие беру немесе одан бас тарту туралы шешім шығарады;
несиелік тәуекелдерге байлансты несиелеу формаларын анықтайды;
несие сомасы мен мерзімін анықтап, пайыз мөлшерлемесін бекітеді;
несиені қайтаруды қамтамасыз ету тәсілдеріне талаптар белгілейді;
несиелей шартын бекітеді (несиелік лимит, несиелік желі);
берілген несиелерге мониторинг жүргізу тәртібін бекітеді;
банктің несиелік стратегиясын жасайды;
несиелеу бойынша бөлімшелердің жұмысын талдайды;
несиелік комитеттің мәжілісінің хаттамаларына қол қояды және хаттамаларды тіркеу
Несиелік саясатта қарыз алушылардың негізгі қызметіне байланысты тәуекелдігі жоғары
Несиелік саясатпен банк қызметкерлерін таныстыру, оларды соған сай келетін
Несиелік қызметтің басты бағыттарын анықтайды. Оларды, өз кезегінде, несиелік
несиелік қызметті ұйымдастыру;
несиелік портфельді басқару;
несиелеу бақылау жасау;
құзіретті бөлу принциптері;
несиелеуді таңдаудың жалпы критерийлері;
несиелеудің жекелеген бағыттары бойынша шектеулер;
несиелермен жасалатын ағымдық жұмыстардың принциптері;
несиелер бойынша зиян шегу жағдайларына резерв жасау.
Іс жүзінде несиелік саясатты іске асыру тәсілдері мен әдістерін
1. несиелеу саясаты;
2. несиелеу стандарты;
3. несиелеу нұсқаулықтары.
Сондай-ақ аталған үш құжатта – “Несиелік саясат бойынша жетекшілік
Несиелеу саясатында несиелеуді жүзеге асыратын бөлімшелер жұмыскерлерінің қызметтерін нақтылайтын
Несиелеу стандарты – бұл банкте несиелік қызметті жүзеге асыратын
Несиелік нұсқаулық несиелеу процедураларын іске асырудың жалпы алгоритімін
Жалпы, несиелік саясатта қарыз алушы туралы қажетті ақпараттар жинау
Несиелік саясат мынадай қызметтерді атқарады:
банктегі несиелеу процесін ұйымдастыруға бақылау жасауға негіз ретінде болу;
несиелеуді жүзеге асыратын бөлімдердің қызметкерлері үшін анықтама материал және
несиелік бөлімдердің жетекшілері үшін несиелік нұсқаулықтардың талаптарының орындалуына бақылау
несиелік талдау және аудит бөлімі жұмыскерлерінің тексеруді жүзеге асыруына
Несиелік процесті ұйымдастыру деңгейінің маңызды элементі – несиелік портфельдің
Несие сапасының көрсеткіш деңгейі несиенің тәуекел деңгейімен үйлесімді. Яғни,
Кез келген банктің қызметінің табыстылығы банктің берген несиелерінің сапасына,
Несиелік тәуекел – бұл қарыз алушының банктен алған несиесі
Несиелік тәуекелді басқару жүйесінің негізгі элементтеріне жататындар:
несиелік қызметті ұйымдастыру;
лимиттер белгілеу;
несиелік ұсынысты бағалау және қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау;
несиелік тәуекел деңгейіне байланысты несиелерге рейтинг қою және белгіленген
несиелер бойынша мүмкін болар зияндарды есепке ала отырып, сыйақы
несиелік шешімдерді қабылдау барысында құзіретті бөлу – несиелерді авторизациалау;
несиелік мониторинг;
несиелік портфельді басқару;
проблемалық несиелерді қалпына келтіру.
Несиелік портфельдің басқару жүйесі келесі элементтерден тұрады:
Несиелік портфельді құрайтын несиенің сапасын бағалау.
Несие сапасы негізінде портфельдің құрылымын анықтау.
Несие портфель құрылымы негізінде несиелер бойынша залалдарды жабу үшін
Несиелік портфельдің жіктелуі – несиені қамтамасыз ету сапасынан, қарыз
1-кесте
Екінші деңгейдегі банктердің несие бойынша провизияларды
құру мен заңды және жеке тұлғаларға ұсынылған
несиелердің жіктелінуі
Несиелердің жіктелінуі Негізгі қарыз сомасы Соның ішінде несие бойынша
1 2 3 4
1.Стандартты
0
1 2 3 4
2.Күмәнді:
- 1 категория
2 категория
3 категория
4 категория
5 категория
5
10
20
25
50
3.Үмітсіз
100
*ҚР ҰБ-нің несиелерінің жіктелуі туралы ережесі.
Мұндағы:
Стандартты несие – бұл қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ қайтаруында
Күмәнді несие – бұл қайтарылу мерзімі ұзартылған (3 күнге
Күмәнді 1 категория – қайтарылу мерзімі 30 күнге дейін
Күмәнді 2 категория – қайтару мерзімі 30 – 60
Күмәнді 3 категория – қайтару мерзімі 60 – 90
Күмәнді 4 категория – қайтару мерзімі 90 – 120
Күмәнді 5 категория – қайтару мерзімі 120 – 150
Үмітсіз несие – бұл қайтару мерзімі 180 күнге дейін
2.Қазақстан Республикасының екінші деңгейлі банктерінің несиелік портфелін қалыптастыру және
2.1. Банктің несиелеу тәртібі
Банктің несиелеу тәртібі несиелеу механизмі арқылы жүзеге асырылады.
Несиелеу механизмі – бұл несиенің берілу және қайтарылуы әдіс-тәсілдерін
Несиелеу механизімі бұл несиені пайдалану механизімін білдіреді. Несиелеу механизімі
несиеге деген өтінішті қарау;
несиелік қабілетін талдау;
несиелік келісімшарт жасасу;
несие беру;
несиелік мәміленің орындалуына бақылау жасау.
I кезең. Банкке келіп түскен несиеге деген өтінішті қарау.
Кез келген несиелік операциялар осыдан басталады. Мұндай құжаттарда қарыз
құрылтайшылар құжаттардың, жарғының, жалға алу шарттарының, тіркелген куәліктерінің немесе
соңғы екі жылдық қарыз алушының балансы және оған қосымша
несиеленетін шаралардың рентабельдік деңгейін және оның қайтарылу мерзімін сипаттайтын
несиеленілетін мәмілелерді растайтын, келісімшарттар көшірмелері (материалдық құндылықтарды жабдықтауға және
басқа банктерден алған несиелер туралы мәліметтер (шоттар бойнша
қамтамасыз ету мақсатында кепілге берілген мүлікке қарыз алушының меншік
несиені қайтаруға байланысты міндеттеміні куәландыратын құжаттар;
қызметін жаңадан бастаған, яғни қаржылық есептер және басқа да
II кезең. Қарыз алушының несиелік қабілетін талдау кезеңі.
Қарыз алушының несиелік қабілеті – қарыз алушының алған несиесі
Қарыз алушының несиелік қабілетіне талдау жасау барысында мынадай факторлар
1)Несиеге қатысты қабілеттілігі. Қарыз алушыға несиені бере отырып, қарыз
2)Қарыз алушының іскерлік беделі. Несиелік мәмілеге тиісті беделі деп
3)Табыс алу қабілеті. Банк қарыз алушының несиені қайтаруға жеткілікті
Қарыз алушының табыс алу қабілетін анықтау барысында сату көлеміне,
III кезең. Несиелік және кепіл туралы келісімшарттар жасау. Қазіргі
Несиелік келісімшарт екі жақтың өзара міндеттемелерін және жауапкершіліктерін анықтайды.
несиелеу мақсаты және объектісі;
несиенің мөлшері;
несиені беру мерзімі және қайтару шаттары;
несиені қамтамысыз ету формасы;
несие үшін төленетін сыйақы мөлшерлемесі;
несиенің қозғалысын және клиеннтің қаржылық жағдайн бақылау үшін қарыз
несиелеу процесіндегі банктің бақылау қызметі;
несиелік келісімшарттың мазмұнын келісуші жақтардың өздері анықтайды.
IV кезең. Несие беру кезеңі. Бұл кезең ағымдық шот
Несиенің көлеміне бйланысты әр түрлі берілу тәсілдері болады. Біріншісі
Несиенің мөлшері оны беру барысында несиелеу ережелеріне сәйкес анықталады.
V кезең. Несиені қайтару және оған сыйақы төлеуіне бақылау
Несиенің берілуі сияқты несиені қайтарудың бірегей жасалған үлгісі жоқ.
Іс жүзінде несиені қайтарудың төмендегідей көптеген варианттары болады:
мерзімді міндеттемелер негізінде эпизоттық қайтару;
меншікті қаражаттрардың жинақталуының және несиеге деген есеп айырысу шотына
алдын ала белгіленген сома негізінде жүйелі түрде қайтару;
түскен түсімді бірден несиелік қарызды жабуға есептеу;
несиенің қайтарылу мерзімін созу;
мерзімі өткен қарызды “Мерзімі өткен несиелер” шотына аудару;
банк резерві есебінен мерзімі өткен несиелерді шегеру.
Жалпы заңды тұлғаның несиелік қабілетін талдауда, ең алдымен заңды
несиені өтеу үшін нақты ресурстардың болуы;
несиені өтімді кепілмен қамтамасыз ету;
жобаны қаржыландыруда меншікті қаражаттарының қатысуы;
қатаң қаржылық тәртіпті ұстау;
кәсіби менеджмент.
Содан кейін заңды тұлға міндетті түрде мынадай құжаттарды тапсыруы
несие алуға өтініш;
бизнес-жоспар немесе техникалық-экономикалық негіздеме;
қарыз алушының суреті бар анкетасы;
кәсіпорынның қаржылық құжаттары (№1,2,3 формалары);
дебиторлық және кредиторлық қарыздардың, тауарлар мен қызметтердің тізімі, пайда
ссудалық міндеттемелердің болуы немесе болмауы туралы анықтаманың түпнұсқасы;
бюджет алдындағы қарыздардың болуы немесе болмауы туралы анықтаманың түпнұсқасы;
құрылтайшылық құжаттарының нотариалды түрде куәландырылған көшірмесі;
құрылтайшылардың несиені алу туралы жиналысының шешімі.
Заңды тұлғаларға қойылатын талаптар мен тапсырылатын құжаттардың орындалуынан кейін
Қарыз алушының несиелік қабілетін талдаудың негізгі мақсаты – бұл
Осыған байланысты қарыз алушының несиелік қабілетін бағалау және қаржылық
ЖАҚ “Азамат”
Жобаны қаржыландыру түрі:
Қысқа мерзімді несие
Қысқа мерзімді несиенің көрсеткіштері:
Қарыз алушының аты-жөні: ЖАҚ “Азамат”
Жобаның мақсаты: айналым қаражатын толықтыру
Сомасы: 15 000 000 теңге
Мерзімі: 3 ай
Сыйақы мөлшерлемесі: 17%
Қамтамасыз етудің бағалау құны мен түрі:
№ Атауы
1 Компанияның ағымдық шотына түсетін ақшалай қаражаттар.
2 Жайлауов Ж.Ж. өзіндік кепілгерлігі.
3 Ешеева К.Б. өзіндік кепілгерлігі.
Ақпарат көздері: кәсіпорынның қаржылық және құрылтайшылық құжаттары.
I-бөлім. Қарыз алушы компания туралы ақпарат
1.Пайда болу тарихы:
Тіркелу күні: Қазақстан Республикасының Әділет министірлігінде 1999 жылы 2
Заңи мекен-жайы: Алматы қаласы, Абай даңғылы,77.
Негізгі құрылтайшылары мен олардың жарғылық капиталдағы үлесі:
Акционерлер үлесі:
Жайлауов Ж.Ж. - 1 021 800 теңге
Ешеева К.Б. - 626 600 теңге
Жеке тұлғалар - 1 648 400 теңге
Меншігінің құрылымы:
Жарияланған жарғылық капиталы - 10 000 000 теңге
Шығарылған жарғылық капиталы - 1 950 000 теңге
2.Компанияның басшылығы туралы мәліметтер:
Қызметі Аты-жөні Білімі Жұмыс стажы
Бас директор Жайлауов Ж.Ж. жоғары ЖАҚ “Азамат” құрылғаннан бері
Бас бухгалтер Ешеева К.Б. жоғары ЖАҚ “Азамат” құрылғаннан бері
3. Компанияның негізгі қызметі: құрылыс жөндеу жұмыстары
Қарыз алушы ұсынған құжаттардың барлығы зерделегеніп (изучение), қажетті құжаттар
2-кесте
ЖАҚ “Азаматтың” балансы
млн. теңге
Көрсеткіштері 01.01.04ж. 01.01.04ж. Ауытқу
сома %
1 2 3 4 5
АКТИВ
1 бөлім. Негізгі құралдар және басқа да айналымнан тыс
Негізгі құралдар және күрделі қаржы жұмсалымы 3 570 000
Ұзақ мерзімді қаржы жұмсалымы 0,0 0,0 0 0
Басқа да айналымнан тыс активтер 0,0 0,0 0 0
Барлығы: 3 570 000 3 570 000 0 0
2бөлім. Ағымдық активтер
Ақшалай қаражаттар 2 564 000 480 -2 084
Дебиторлармен есеп айырысу 21 599 000 132 692 000
Босалқы қор және шығын 38 721 000 36
Басқа да активтер 0,0 240 000 240 000 0
Барлығы: 62 884 000 169 513 000
БАЛАНС: 64 454 000 173 083 000 106
ПАССИВ
1 бөлім. Меншікті капитал
Меншікті қаражаттар қоры 1 950 000 1 950
Резервтік капитал 326 000 326 000 0,0 0
Бөлінбеген пайда 5 268 000 8 826 000
Меншікті қаражаттардың басқа да көздері 0,0 0,0 0,0
1 2 3 4 5
Барлығы: 7 544 000 11 102 000
2 бөлім. Тартылған капитал
Ағымдық міндеттемелер 58 910 000 161 981 103071
с.і. банктің несиелері 0,0 0,0 0,0 0
кредиторлық қарыз 58 910 000 161 981 103071 000
Ұзақ мерзімді міндеттемелер 0,0 0,0 0,0 0
Барлығы: 58 910 000 161 981 103071 000
БАЛАНС: 66 454 000 173 083 000 106
*ЖАҚ “Азамат”-тың қаржылық құжаттарынан құралған.
Кесте мәліметтері бойынша негізгі құралдар мен басқа да айналымнан
Ал баланстың пассивін талдауда меншік капиталы 3 558 млн.теңгеге
Баланс валютасының көбеюі 2003 жылы жұмыс көлемінің өсуі мен
Баланстың өтімділігін анықтау үшін баланстың активі мен пассивін салыстыру
Егер активтің бірінші үш тобы пассивтің
3-кесте
Баланс өтімділігін талдау.
млн.тенге
АКТИВ 01.01.04. 01.04.04. ПАССИВ 01.01.04. 01.04.04.
1 2 3 4 5 6
1.Ерекше өтімді активтер 2 564,0 480,0 1.Ерекше тез міндеттемелер
2.Тез өтетін активтер 21 599,0 132 692,0 2.Қысқа мерзімді
3.Жай өтетін актмвтер 38 721,0 36 101,0 3.Ұзақ мерзімді
4.Қиын өтетін активтер 3 570,0 3 570,0 4.Тұрақты міндеттемелер
БАЛАНС 66 454,0 172 843.0 БАЛАНС 66 454,0 173
4-кесте
ЖАҚ «Азаматтың » кредиторлық қарызы
Атауы Сомасы Үлесі Құрылу күні Өтелу күні Пайда болу
1 2 3 4 5 6
ЖШС “БАОС-Дизайн” 34 961 971 22,34 02.2000 2004
жұмыстар
ЖШС “Строй-Сервис” 633 750 0,42 09.2003 12.2004 Орындаған
жұмыстар
ЖШС “Стройматериалы” 646 915 0,41 11.2003 04.2004
1 2 3 4 5 6
ЖШС “ЯРД БФП” 354 975 0,22 12.2003 04.2004
ЖШС “СПМК-плюс” 405 080 0,25 11.2003 04.2004 Материалдар
ЖШС “Техноцентр” 7 948 0,001 09.2003 12.2004 Материалдар
ЖШС “Sonic” 37 572 0,02 09.2003 09.2004 Материалдар
ЖШС “Марс” 40 093 0,02 06.2003 04.2004 Материалдар
ЖШС “КонкретПлюс” 93 000 0,05 06.2003 04.2004 Материалдар
ЖШС “МетроПлюс” 2 327 119 1,48 09.2003 04.2004
ЖШС “УМР-2” 1 356 672 0,84 01.2004 09.2004
ҚР Туризм және спорт агенттігі 81 336 000 51,97
ЖК Тұйақбаев 18 046 002 9,61 01.2004 09.2004 Орындалған
ЖК Рахимов 1 001 084 2,55 01.2004 09.2004 Орындалған
Барлығы: 156 491 181 100,00
*ЖАҚ “Азамат” –тың қаржылық құжаттарынан құралған.
Жоғарыда көрсетілген кестеге сәйкес ЖАҚ “Азамат” 2004 жылдың желтоқсан
5-кесте
ЖАҚ «Азаматтың» дебиторлық қарызы
млн.теңге
Атауы Сомасы Үлесі Құрылу күні Өтелу күні айда болу
1 2 3 4 5 6
ҚР Туризм және спорт агенттігі 111 093 932 83,72
Жамбыл аудандық Әкім аппараты 5 915 275 4,46 2000
ЖШС “Девятка” 3 332 010 2,51 2003 2004 Орындалған
ЖШС “Монтажник” 2 342 198 1,77 2003 2004 Орындалған
ЖШС “КоммекСтрой” 1 756 014 1,32 2002 2004
ЖШС “ДЭПС” 1 431 034 1,08 2003 2004
ЖШС “УМС-В” 1 326 672 1,00 2003 2004 Қызметтері
ЖШС “Ақ-Бұлт” 1 075 000 0,81 2003 2004 Материалдар
ЖШС “БАОС-Дизайн” 1 069 033 0,81 2003 2004 Материалдар
Алматы облыс басқармасы 833 207 0,63 2003 2004
Құрылыс департаменті 84 648 0,06 2003 2004 Орындалған
ЖШС “Медремстрой” 267 690 0,20 2003 2004 Орындалған жұмыстар
1 2 3 4 5 6
ЖШС “ОПС-Сервис” 293 535 0,22 2003 2004 Орындалған жұмыстар
ЖК Новиков Б.В. 500 000 0,38 2003 2004 Материалдар
Автоколонна 3035 202 012 0,15 2004 2004 Автоқызметтер
ЖШС “АЛОР” 170 577 0,13 2004 2004 Материалдар
ЖШС “Стройкомплект” 267 515 0,20 2004 2004 Материалдар
ЖШС “Д-Плюс” фирмасы 731 666 0,55 2004 2004 Материалдар
Барлығы: 132 692 018 100,00
*ЖАҚ “Азамат” –тың қаржылық құжаттарынан құралған.
ЖАҚ “Азамат”-тың дебиторлық қарызы 132 692 018 теңгені
Қорта келгенде, ЖАҚ “Азамат”-тың кредиторлық қарызы дебиторлық қарызына қарағанда
Жалпы қарыз алушының несиелік қабілетін талдағаннан кейін банк қарыз
Жобаны қаржыландыру түрі:
Қысқа мерзімді несие
Қысқа мерзімді несиенің көрсеткіштері:
Қарыз алушының аты-жөні: ЖАҚ “Азамат”
Жобаның мақсаты: айналым қаражатын толықтыру
Сомасы: 15 000 000 теңге
Мерзімі: 3 ай
Сыйақы мөлшерлемесі: 17%
Төлем кестесі
Негізгі қарыз Сыйақы мөлшерлемесі
1.06.03.5 000 000 1.06.03. 216 573.75
1.07.03. 5 000 000 1.07.03. 139725
1.08.03. 5 000 000 1.08.03. 72 191.25
Барлығы: 15 000 000 Барлығы:428 490
2.2 Банктің несиелік портфелін бағалау
Банктің несиелік портфелін талдауға жатады: қарыз алушылар бойынша несиелік
Несиелік портфельдің бағасының негізгі критерийлері – бұл оның диверсификациялануы,
Несиелік портфельді бағалау үшін несиелердің жалпы көлеміндегі мерзімі өткен
Несиелік портфельдің сапасын бағалау бойынша негізгі шаралар келесіні төмендетуге
әрбір нақты несие бойынша несиелік тәуекелді;
банктің несиелік портфелі деңгейінде несие бойынша шығындарды.
Бірінші жағдайда, несиені беруді және қолдануды бақылау туралы айтылған,
Екінші жағдайда – портфельді оның әртүрлі категориялары бойынша жіктеу.
Несиелік портфельдің сапасын анықтауда несиелік порфельдің бір жыл ішіндегі
Коммерциялық банктердің несиелік қызметіндегі несиелік портфельдің талдау мен бағасы
Банктердің несиелері экономиканы тұрақтандыруда ең маңызды фактор болып табылады.
6-кесте
Банк ЦентрКредиттің несиелік портфелінің құрылымы
мың тенге
№
Несиелердің жіктелуі Нақты қарыз Ауытқуы Нақты құрылған провизиялар
01.01.03. 01.01.04. сомасы % 01.01.03. 01.01.04.
1 2 3 4 5 6 7 8
1 Стандартты
үлесі, % 10 838 243
78,6 6 243 200 58
2 Күмәнді:
үлесі, % 3 872 659
1) күмәнді 1-ші категория
үлесі, % 2 191 835
31,7
2) күмәнді 2-ші категория
үлесі, % 12 497
2,4
3) күмәнді 3-ші категория
үлесі, % 1 297 042
1 2 3 4 5 6 7 8
4) күмәнді 4-ші категория
үлесі, % 281 134
0,9 -241 086 -86 70 284 14,4
2,3
5) күмәнді 5-ші категория
үлесі, % 90 151
0,7 -59 109 -66 45 076
9,2 15 521
3 Үмітсіз
үлесі, % 81 807
Барлығы: 14 792 709 21 712 278 6
*Банк ЦентрКредиттің жылдық есеп мәліметтерінен құралған.
Кесте мәліметтеріне талданып отырған несиелік портфельдің құрылымы 2003 жылдың
Қазақстан Республикасының Ұлттық банк талаптарына сәкес күмәнді және үмітсіз
Мұндағы:
Стандартты несие – бұл қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ қайтаруында
Күмәнді несие – бұл қайтарылу мерзімі ұзартылған (3 күнге
Күмәнді 1 категория – қайтарылу мерзімі 30 күнге дейін
Күмәнді 2 категория – қайтару мерзімі 30 – 60
Күмәнді 3 категория – қайтару мерзімі 60 – 90
Күмәнді 4 категория – қайтару мерзімі 90 – 120
Күмәнді 5 категория – қайтару мерзімі 120 – 150
Үмітсіз несие – бұл қайтару мерзімі 180 күнге дейін
7-кесте
Экономика салалары бойынша берген банк несиесі
мың теңге
№ Экономика салалары 01.01.2003 01.04.04. Ауытқу %
1 2 3 4 5 6
1 Ауыл шаруашылығы
үлесі, % 25 766 0,26
2 Құрылыс
үлесі, % 255 008
3 Бөлшек сауда
үлесі, % 993834
3,5 -396 784 -39,9
4 Көтерме сауда
үлесі, % 2 879 844
5 Жеңіл өндіріс
үлесі, % 20 586
0,2 44 201
6 Тамақ
үлесі, % 365 785
7,4 874 780 239,1
7 Қонақ үй, мейрамхана, кафе
үлесі, % 17 519 0,17
8 Химиялық немесе мұнай-химиялық
үлесі, % 634 342
0,6 -520 341 -82
1 2 3 4 5 6
9 Ипотекалық несие
үлесі, % 72 333 0,73
0,9 79840 110
10 Басқалар
үлесі, % 4 576 066 46,4 9 098
Барлығы: 9 841 083 16 721 354 6 880
*Банк ЦентрКредиттің жылдық есеп мәліметтерінен құралған.
Кестеде көрсетілген мәліметтеріне қарап, банктің экономика салалары бойынша берілген
Ипотекалық несие мен құрылыс несиесінің өсуі арасында тікелей байланыс
Қонақ үй, мейрамхана және кафелер алған несиелердің көлемі 8
Химиялық және мұнай-химиялық саласы алатын несиелердің көлемі 520 341
Банк ЦентрКредит Европалық Даму және Қайта құру банкінің несиелік
Азиялық Даму банкі мен дүниежүзілік банкінің агенті болып табылғандықтан,
Сонымен қатар Қазақстан Даму банкісімен және мемелекттік азық-түлік корпорациясымен
Банк ЦентрКредит халыққа ипотекалық несиені өзінің жеке және Қазақстан
Қорта айтқанда берілген несие көлемінің өсуі ең алдымен шетел
8-кесте
Мерзімі бойынша берілген несиелер
№ Несие түрі 01.01.03. 01.01.04. Ауытқу %
1 Қысқа мерзімді несиелер
үлесі, % 7 634 695
53,2 -4505488
-24,5 59
2 Орта мерзімді несиелер
үлесі, % 1 886 717
7,2 17,5
3 Ұзақ мерзімді несиелер
үлесі, % 293 905
17,3 305
Барлығы: 9 815 317 5 877 009 -3938308
*Банк ЦентрКредиттің жылдық есеп мәліметтерінен құралған.
Берілген несиелердің мерзіміне қарай үлесін анықтасақ, қысқа мерзімді несиелер
Жалпы коммерциялық банктер қысқа мерзімді несиелерді беруге тырысады, яғни
Нарыққа өтудің қазіргі даму сатысында тұрақсыз экономика жағдайының бар
Нарықтың пайыздық ставкалармен байланысты тәуекелдерге тәуелді болуының төмендігі.
Қысқа мерзімді ссудалардың жоғары өтімділігі және олардың айналымдылығы.
Сондай-ақ, бұрынғы кезде Қазақстан Республикасының көптеген кәсіпорындар мен ұйымдардың
Ал орта және ұзақ мерзімді несиелерді беру үшін банк
3. Банктің несиелік портфелінің сапасын жетілдіру жолдары
3.1 Проблемалық несиелермен банктердің жұмысы
Отандық ғалым Мақыш С.Б-ның “Коммерциялық банктердің операциялары” әдебиетінде проблемалық
несиелік келісім-шартта көрсетілген уақытта қайтарылмаған, уақыты кешіктірілген және қосымша
сақтандыру, кепілхат немесе кепілдемелеп қамтамасыз етілген несиелер бойынша сақтандыру
несиелерге есептелетін пайыздың несиелік келісім-шартта көрсетілген күннен 30 күн
Ал шетел әдебиеттерінің көбісінде, яғни Эдвин Дж Доллонның “Ақша,
Жалпы банк несиелік келісім-шарт бойынша клиент міндеттемесінің орындалуын қатаң
Несиелік мониторинг – несие бойынша мәселе туындай қалған жағдайда,
Несиелік мониторинг – бұл несиенің берілу мерзімінен бастап, оның
Мониторинг қарыз алушының несиені өтеудегі қиыншылықтарын алдын-ала анықтау үшін
Мониторингтің негізгі түрлері:
несиелік ресурстарды мақсатты қолдану мониторингі;
ағымдық мониторинг;
терең мониторинг.
Несиелік мониторингті жүзеге асыру барысында, яғни несиенің өз мерзімінде
Несиелік ресурстарды мақсатты қолдану мониторингін несиелік офицер жобаның жүргізілу
Ағымдық мониторинг – бұл төлем кестесі негізінде қарыз алушының
Терең мониторинг – бұл қарыз алушының төлем кестесі боынша
Баланс көрсеткіштерін талдағанда пайда болатын өзгерістер себебін анықтау керек.
Пайда және зиян, ақшалай қаражаттардың қозғалысы туралы есепті талдаған
Қарыз алушының тауарлы-материалдық құндылықтарының болуы негізінде олардың нақты болу
Терең мониторинг кезінде кепілдікті мүліктің техникалық жағдайы мен нақты
Терең мониторингті жүргізу нәтижелері мониторингтік есепте көрсетіледі.
Мониторингті жүзеге асырудың тәсілдері:
тікелей – телефон немесе қарыз алушыға тікелей бару
жанама – клиенттің қаржылық жағдайы туралы үшінші тұлғалардан, яғни
Мониторингтің басты міндеті – қауіпті белгілерді (тревожный
Қауіпті белгілердің қаржылық және қаржылық емес белгілері болады. Қаржылық
Қауіпті белгілер мынадай жолдармен анықталады:
қаржылық есепті талдау;
қарыз алушымен жеке қарым – қатынас;
үшінші тұлғамен қатынас;
басқа да ақпараттар көздері;
Қаржылық есепті талдауда келесідей тревожные сигналдарды анықтауға болады:
операциялық қызметтерден пайда болған зияндарды;
ақшалай ағымдардың төмендеуі немесе болмауы;
сату көлемінің төмендеуі;
дебеторлық қарыздардың тез арада көбеюі;
Босалқы қолардың айналымдылығының баяулануы;
Қаржылық коэффиценттердің төмендеуі.
Қарызды өтеу мерзімі келген кезде, яғни негізгі қарыз немесе
несиенің кешіктірілу себептері;
қарыз алушының мерзімі өткен төлемдерді өтеу мүмкіндігі;
келешекте қарыз алушының төлем кестесін дұрыс орындау мүмкіндігі.
Несиелік мониторингті жүргізу барысында несиелік офицер проблемалық несиелерді байқаған
қарыз алушы несиені өтеу уақытында төлем қабілетсіздік зияндары үшін
қарыз алушының қарызды өтегісі келмеген жағдайы. /3/
Проблемалық несие анықталған жағдайда бастапқы шара болып терең мониторинг
Мониторинг есебінің нәтижесі бойынша проблемалық несиелер несиелік комитетке қарастыруға
Проблемалық несиелермен банктердің жұмысы екі бағытта жүргізіледі:
қарыз алушының қаржылық реабилитациясы (құқығын қалпына келтіру);
ссудалық берешекті төлеттіру;
Қарыз алушының қаржылық реабилитациясы – несиелік келісім шарт талаптарын
Ссудалық берешекті төлеттіру – бұл сот немесе соттан тыс
Проблемалық несиелермен жұмыс кезінде келесідей факторлар ескерілуі керек:
қарыз алушының банк алдындағы міндеттерінің бұзылуы бойынша кері әсері;
проблемалық несиелердің пайда болу себептері: форс-мажор немесе нарық конъюнктурасының
қарыз алушының іскерлік беделі және несиелі тарихы;
кепілдік мүлікті өткізу арқылы ссудалық берешекті өтеу мүмкіндігі;
кепілдік мүлікті өткізу кезінде ссудалық берешекті өтеу нәтижесі туралы
қарыз алушыға қосымша қамтамасыз етуді ұсыну.
Қарыз алушының қаржылық реабилитациясы – бұл қарыз алушының қаржы-шаруашылық
мерзімді ұзарту (пролонгация) – қарыз келісім-шарт мерзімін ұзарту;
құрылымын өзгерту (рестуктуризация) – қарыз келісім-шарт талаптарын, қосымша бөлінген
қайта қаржыландыру (рефинансирование) – жаңа несие алу несмесе үшінші
Несиенің мерзімін ұзарту және құрылымын өзгерту шарты негізінде мыналар
несие бойынша қосымша қамтамасыз етулерді талап ету;
қарыз алушының өндірістік-қаржылық қызметінде қолданылмайтын активтердің бір бөлігін өткізу;
шығындарды қысқарту бағдарламасын әзірлеу.
Проблемалық несиелермен жұмыс кезінде қайта қаржыландыру тәсілі ұсынылмайды, бірақ
қарыз немесе кепілдік шарттарын рәсімдеу кезінде қателер анықталса;
қарыз алушы міндеттерін үшінші тұлға өзіне қабылдау мүмкіндігі.
Қарыз немесе кепілдік шарттарын рәсімдеу кезінде қателерді қарыз алушы
Несие бойынша міндеттерін қабылдауға құқығы бар үшінші тұлғаларға мыналар
қарыз алушының қосымша тұлғалары;
қарыз алушының өнімдері немесе қызметтеріне мұқтаждық ететін компаниялар, яғни
консорциум бойынша қарыз алушылардың серіктестері;
басқа да тұлғалар.
Ссудалық берешекті төлеттіру кезінде ең алдымен кепілдік мүлікті сату
банктің бақылауымен кепілдік берушінің мүлкін сату;
банктің сенім тұлғасымен кепілдік берушінің сенімі бойынша мүлікті сату;
несие бойынша талаптарды үшінші тұлғаға беру құқықтары.
Сонымен қатар кепілдік мүлікті өткізу жаңа қарыз алушыға ипотекалық
Кепілдік мүлікті өткізуді соттан тыс жүргізу мүмкін емес немесе
Соттық тәртіптегі ссудалық берешектерді төлеттірудің жолы болып кепілдік мүлікті
Қорыта келгенде, банк несиелік келісім шарт бойынша клиент міндеттемесінің
1) Қарыз алушының қаржылық реабилитациясы;
2) Ссудалық берешекті төлеттіру.
Сонымен қатар проблемалық несиелермен жұмыс соттық және соттан тыс
Жалпы проблемалық несие пайда болған жағдайда несиелік офицер несиелік
Егер кепіл ретінде жылжымайтын мүлік болған жағдайда несиелік іс
Егер қарыз алушының несие бойынша төлемдері 5 күге дейін
Қарыз алушыға міндеттерді орындамау туралы хабарламаны жібергеннен кейін 30
Сауда-саттық жүргізу туралы хабарлама жіберілгеннен кейін, мүлікті сату үшін
Кепілдік мүлікті сату бойынша аукцион нетижиелері туралы хаттама. Хаттамада
Сауда-саттықта жылжымайтын мүлікті сатып алуы туралы куәлік. Бұл куәлікте
3.2 Несиелік тәуекелді басқару әдістері
Қазіргі банктік жүйе дамыған мемлекеттердің ұлттық шаруашылығының маңызды саласы
Несиелік қатынастар несиелік тәуекелдердің пайда болуымен қатар жүреді.
Несиелік тәуекел – қарыз алушының банктен алған несиесі бойынша
Несиелік тәуекел – банктің басты және базалық тәуекелі болып
Несиелік тәуекел – бұл қарыз алушының банк-кредитор алдындағы несиені
Несиелік тәуекелдің құрылу себептеріне:
1.қарыз алушының адалсыздығы;
2.қарыз алушының болашақ ақша ағымының түсуін қамтамасыз ете алмауы;
3.банк басқармасының қателіктері;
4.іскерлік және экономикалық айналада көзднлмеген жағымсыз өзгерулер;
5.саяси тұрақсыздық;
6.қарыз алушының іскерлік беделінің төмендеуі;
7.несиеге салынған кепілдің сапасының болашақ құнына сенімсіздігі.
Сонымен қатар ішкі себептер болуы мүмкін: қызметкерлердің төменгі жіктелуі,
Несиелік тәуекелдің негізгі мақсаттары және жалпы қағидалары:
-банктік бизнес үшін табыстылықты кеңейту, әрбір несие тәуекелдің мүмкін
-қайтарымдылық және төлемділік;
-несиелік өтініштердің бағалануы;
-қайтаруында күмән бар несиелерді басқару;
-өнеркәсіптің әртүрлі салалары бойынша несиенің концентрациясын шектеу;
-нарықтық қатынастардың құрылуына құрылуына көмектесу, клиенттердің экономикалық және қаржылық
Банктік қызметте несиелік тәуекелдің келесідей деңгейлерін бөлу керек:
-бөлек келісім бойынша несиелік тәуекел – қарыз алушының нақты
-бүкіл портфельдің несиелік тәуекелі – несиелік портфельдің барлық келісімдері
Сандық көзқарас бойынша несиелік тәуекел қарыздың және қарыз алушының
Несиелік тәуекел өмірлік циклдегі несиелік өнім негізінде басқарылыды, яғни
Әрбір банк өздерінің тәуекелдерін төмендету керек. Тәуекелдерді төмендету негізінде
Несиелік тәуекелді басқару – бұл банк қабылдауға дайын болып
Несиелік тәуекелді басқарудың негізгі тәсілдері:
тәуекелдері төмендетуді анықтау (қарыз алушының қаржылық тұрақтылығына тәуелді несиелердің
тәуекел үшін төлемдерді анықтау (тәуекел деңгейі бойынша несиенің бағасын
несиенің қайтарылмауы негізінде мүмкін болатын зияндарды өтеу үшін белгілі
Несиелік тәуекелді басқару – бұл процесс және күрделі жүйе
Бұл процесс белгілі кезеңдерден тұрады:
1. банктің несиелік саясатының мақсаттары мен міндеттерін әзірлеу;
2. несиелік тәуекелді басқару және шешімдерді қабылдау жүйесі үшін
қарыз алушының қаржылық жағдайын талдау;
қарыз алушының несиелік тарихын талдау;
несиелік келісімді әзірлеу және қол қою;
несиенің қайтарылмау тәуекелдерін талдау;
несиелік портфелдегі қарыз алушының несиелік мониторингі;
мерзімі өткен және күмәнді несиелерді қайтару бойынша шараларды әзірлеу.
Банктерде несиелік тәуекелдерді басқаруда көптеген қиыншылықтар бар. Үкімет жағынан
Несиелік тәуекелді тиімді басқарудың негізгі кілті болып: несиелік саясат
Қазақстан банк жүйесінің қызмет етуінен бастап несиелік тәуекелді тиімді
Дамыған нарық жағдайында банктің серіктес сенімділігіне объективті бағаны желі
Несиелік тәуекелдерді басқару – бұл тәуекелді минимизациялайтын әдістердің жиынтығы.
Несиелік тәуекелдерді басқару әдістері:
- диверсификация;
- лимиттер жүйесі (шектеу);
-өзін-өзі сақтандыру;
-сақтандыру;
-сапаны басқару
Диверсификация – бұл тәуекелді төмендетудің ең көп таралған әдісі,
Портфельді диверсификациялау – бұл қамтамасыз етудің әртүрлі түрлерін қолданумен
Географиялық диверсификация – бұл әртүрлі мемлекеттерден немесе географиялық аймақтардан
Өтеу мерзімі бойынша диверсификациялау – бұл несиелерді әртүрлі
Лимиттеу, яғни банк операцияларының тәуекелін басқару мақсатында банк операцияларының
Кейбір коммерциялық банктердің лимиттердің келесі түрлерін бекітеді:
- өтімділік бойынша лимиттер – жоғары өтімді активтердің минималды
- пайыздық тәуекел бойынша лимиттер – тарту мерзімі бойынша
- валюталық тәуекел бойынша лимиттер – банк жұмыс істейтін
- салым түрлеріне байланысты лимиттер – активті операциялардың негізгі
Өзін-өзі сақтандыру кезінде банктің міндетті түрде өзіннің банктік табысынан
Банк міндетті түрде Қазақстандық “Жеке тұлғалардың салымдарын сақтандыру қорының”
Сапалы басқарудың негізі болып білікті мамандардың бар болуы табылады.
Қорыта айтқанда, банк осы әдістерді тиянақты түрде қолданса, онда
Қорытынды
Қазақстан Республикасы экономикасының қарқынды өсіп дамуы қаржы мекемелерінің қызметтерімен
Қорыта келе біз банктің несиелік портфелін және оның сапасын
Бітіру жұмысын зерттей отырып мынадай түйіндерге келдік:
1.Несиелік портфель дегеніміз – бұл белгілі критерийлер бойынша жіктелінген
2.Несиелік портфельді басқару – бұл банк қабылдауға дайын болып
3.Банктің несиелеу тәртібі несиелеу механізмі арқылы жүзеге
4.Банктің несиелік портфелін бағалау банктің несиелік портфелінің құрылымы,
5.Проблемалық несиелер дегеніміз – бұл кез келген мерзімі кешіктірілген,
6.Несиелік тәуекелді басқарудың негізгі әдістері:
-диверсификация;
-лимиттер жүйесі;
-өзін-өзі сақтандыру;
-сақтандыру;
-сапаны басқару.
Осы түйіндерге келесідей ұсыныстар ұсынамын:
1.Банктің несиелік портфелін басқаруда ең алдымен оның сапасын
2. Жалпы несиелердің көлемін ұлғайту үшін келесідей шараларды жүзеге
-макроэкономикалық тұрақтылықты, төмен деңгейдегі инфляцияны;
-халықаралық деңгейде бірнеше несиелік бағдарламаларды қабылдау және жүзеге асыру,
- банктің несие жүйесіне байланысты халықтың сенімін
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. “Қаржы лизингі” туралы ҚР заңы. 05.07.2000жыл
2. Положение Нацбанка РК от 16.11.2002. №465 “О классификации
3. Положение Банк ЦентрКредита “О порядке мониторинга кредитов”.
4. Положение Банк ЦентрКредита “О работе с проблемными кредитами”.
Банк ЦентрКредиттің жылдық есебі. 2003 – 2004.
6. Банковское дело / Под ред. Г.С.Сейткасымова. – Алматы:
7. Коммерциялық банктер операциялары / С.Б.Мақыш. – Алматы: “ИздатМаркет”,
8. Ақша айналысы және несие / С.Б.Мақыш. – Алматы:
9. Межбанковский кредит: дилинговые операции на рынке “Коротких денег”
10. Управление рисками коммерческих банков / Под ред А.Б.Садвакасова,
11. Банковское дело / Под ред. О.И.Лаврушина. – Москва:
12. “Ақша, несие, банктер” Г.С.Сейтқасымов. – Алматы, 2001.
13.“Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау” / К.Ш.Дүйсенбаев, Ж.Г.Жумагалиева. – Алматы:
14.Банктік тәуекелдер / К.О.Шаяхметова. – Алматы: “Қазақ Университеті”, 2004.
15. Банковское дело / Под ред. Г.Г.Коробовой. –
16. Банки и банковские операции / Под ред. Е.Ф.Жукова.
17. Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред. В.Платонова,
18. Банки Казахстана №1, Алматы 2004.
19. Финансы и Кредит 23 (113), Москва 2002.
20. Управление кредитным риском / Вестник КазГУ №6 (40)
21. ЖАҚ “Азамат”-тың қаржылық құжаттары, 2003-2004.
2




Ұқсас жұмыстар

---

Қысқа мерзімді несие

---

Банктің несиелік операцияларын басқару және талдау

---

Қысқа мерзімді қарыздар және оны ұйымдастыру

---

Қаржылық емес агенттерге берілетін несие

---

Қысқа мерзімді несиелендірудің қазіргі тәжірибесі. Қысқа мерзімді несиені ұсыну және өтеу тәртібі

---

Қысқа мерзімді несиенің қажеттілігі мен мәні

---

Қазақстан Республикасындағы шаруашылық субьектілерін несиелендіруді талдау («сика» ақ мысалында)

---

Ұзақ мерзімді міндеттемелердің есебі КазТемір Құрылыс

---

Қазіргі таңдағы қысқы мерзімді несиелендірудің Қазақстандағы рөлі және оны жетілдіру

---

Экспортың несиелер

---