Жалақының сағаттық қоры
Мазмұны
Кіріспе.................................................................................................................. 9
1 Еңбек ақыны ұйымдастырудың теориялық негіздері.................................... 10
1.1 Еңбек ақының мәні, қызметтері және қағидалары.......................................... 10
1.2 Еңбек ақының формалары мен жүйелері.......................................................
1.3 Еңбек ақыны ұйымдастырудың шетелдік
2 Қазақстан Республикасындағы eңбек ақыны талдау
2.1 Казақстан Республикасының аймақтарындағы еңбек ақыны
2.2 Қазақстан Республикасының экономикасы салаларындағы
27
3 Нарық жағдайында касіпорындағы еңбек ақыны
31
3.1 Еңбек ақыны ұйымдастырудың шетелдік тәжірбиесі.................................... 31
Қорытынды.......................................................................................................... 39
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..................................................................... 40
Нормативті сілтемелер
Осы курстық жұмыста келесі нормативті сілтемелер қолданылған:
1.Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, 1995
2.Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы (Қазақстан Республикасының 1999 ж.
3.«Еңбекақы төлеу әдіснамасы» 2001ж.
Анықтама
Жалақы - еңбек нарығындағы жұмыс күшінің
Еңбекақы қоры - қызметкерлердің жұмсаған еңбектерінің саны мен
Еңбек – ақыны фирма өндіріс
Еңбек нәтижесін бағалау – жұмыстың орындалу тиімділігінің
Белгілер мен қысқартулар
ҚР – Қазақстан
ЖІӨ – Жалпы ішкі өнім
ЖЖМ – Жалпы жиынтық материал
ҚҚС – Қосымша құн салығы
АҚШ – Америка Құрама штаттары
ТМД – Тәуелсіз мемлекеттер достастығы
КБК – Көліктік
ЖШС – Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
АҚ – Акционерлік
ЖЭС – Жалу электр станциясы
СЭС – Су электр
Кіріспе
Курстық жұмыстың тақырыбының өзектілігі. Нарық жағдайында тауар
Еңбек қатынастарын реттеудің нормасы болып тарифтік келісімнің және
Реформада міндетті төлемге жататын мемлекеттік әлуметтік норматив тәрізді
Ең төменгі еңбек жалақысының экономикалық мағнасы
Еңбекшілер табысын кепілденген деңгейін қорғауды жүзеге асыратын бірінғай
Зерттеу пәні Нарық жағдайында
Зерттеу объектісі Еңбек жалақысы бұл
сапасына, санына және шығарған қажетті өнім
Курстық жұмысты орындау мақсаты. Еңбек ақы - еңбек
Жұмыс күші бұл қызметкердің өміріне қажет
Еңбек ақыны ұйымдастырудың теориялық негіздері
Еңбек ақының мәні, қызметтері және қағидалары
Қазақстан Республикасында тұратын халықтың көпшілігі үшін жалақы
Кәсіпорын жұмысшысының табысына өндіріс шығындарына кіретін жалақы,
Нарықтық экономика жағдайында жалақының мәні төмендегі аспектілерден құралады:
- жалақы - еңбек нарығындағы жұмыс
- жұмыс күші бағасының материалдық,
заттарының бағалары (азық-түліктік және азық-түліктік емес тауарлардың, көрсетілетін
- жалақы еңбектің саны, сапасы және нәтижесіне байланысты;
-жалақы ұжымдық еңбектің нәтижесіне де байланысты.
Қазіргі кезде шаруашылықты жүргізуде жалақыны ұйымдастыру төмендегі қағидаларға
-еңбекке қарай бөлу қағидасы (еңбек ақыны, сыйлықтарды және
-өндіріс тиімділігінің артуы негізінде еңбек ақының деңгейін,жағдайын көтеру;
-еңбек ақыны еңбек нәтижесіне және шығындарына қарай төлеу;
-жұмысшыларды еңбек тиімділігін арттыруға материалдық жағынан
ынталандыру;
-еңбек өнімділігінің өсу қарқыны жалақының өсуіне қарағанда артық
болуы.
Сонымен бірге еңбекке ақы төлеу мөлшері барлық жағдайларда
Еңбекке ақы төлеуді құқықтық реттеу екі әдіспен: орталықтанды-рылған
Жалақыны реттеудің мемлекеттік орталықтандырылған әдісі қызметкерлер тобының біліктілігін
Жалақыны номиналды, яғни жалақының ақшалай мөлшері және нақты
Ун
Ур = ----------
Р
Ур - нақты (реальная) жалақы;
Ун - номиналды жалақы;
Р - тұтыну заттары мен көрсетілетін қызметтер
Мұндағы нақты жалақы мөлшеріне сұраныс пен ұсыныстың әсері
Кәсіпорындағы еңбекақының жалпы деңгейі төмендегі негізгі факторларға байланысты:
-кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің нәтижесі, оның рентабельділік деңгейіне;
-кәсіпорындардың кадр саясатына;
-аймақтағы, облыстағы жұмыссыздық деңгейіне, қажетті
мамандықтардағы жұмысшыларға;
-кәсіподақ, бәсекелестер және мемлекеттің ықпалы;
-кәсіпорынның қоғаммен байланыс саясаты.
Еңбекақы - еңбек кілісім шарты негізінде, әрбір
Жұмыс күшіне деген шығындар жалақымен ғана шектелмейді. Кәсіпорынның
Еңбекақы қоры - қызметкерлердің жұмсаған еңбектерінің саны мен
Сараланған (дифферициалды) әдісімен еңбекақы қорын (ЕАҚ) өнеркәсіптік-өндірістік
Жалақының мөлшеріне әсер ететін факторлар.
Бір елдің өзінің ішінде әр қилы мамандықтағы қызметкерлер
Жалақы өндіріс жағдайы мен рыноктық конъюктураға да тәуелді.
Еңбек рыногы рыноктың бір түрі, онда бәсеке жетілмеген
Жалақының мөлшері мен динамикасына еңбекке деген ұсыныс ерекше
Жалақының ағымдағы және жоспарлы қорларының құрылымындағы шығындардың айырмашылықтары
а )
б )
в)
г)
д)
е)
Еңбек ақы қоры ай, тоқсан және жылға анықталады.
1- кесте
Жалақының атқаратын қызметтері
Қызметтердің атауы
Қызметтердің мазмұны
Ұдайы өндірістік Жұмыс күшінің ұдайы өндірісін қамьамасыз ету,
Ынталандыру Өндірістің дамуына ынтаны арттыру, жұмысшының қосқан еңбек
Өндірістік - есептік Өнім бағасының құрылу үдерісінде тірі
Реттеушілік Жұмысшының тауарлар мен қызметтерді, ал жұмыс берушілердің
Әлеуметтік Тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге төлем қабілеті бар
Мотивациялық Еңбекте шығармашылық пен моральдық-өнегелі жағдайды дамытады, жұмысшының
Сонымен, жалақы экономикалық категория ретінде, жұмыс күшін ұдайы
1.2 Еңбек ақының формалары мен
Еңбек ақыны дұрыс ұйымдастыру өндірістік мәселелермен бірдей
-кәсіпорын жұмысшыларының еңбек ақысының формалары мен
жүйелерін анықтау;
-кәсіпорын жұмысшылары мен мамандарының жеке жетістіктеріне
төлемдер төлеу критерийлерін жасау;
-мамандар мен қызметкерлердің лауазымдық жалақы жүйесін жасау.
-қызметкерлерге сыйақы беру көрсеткіштері мен жүйесін негіздеу.
Жалақы формалары және жүйелері, 6 сүретке сәйкес,
Еңбекке ақы төлеу жүйесі - жұмсалған еңбек пен
Жұмысшылардың жалақы формалары мен жүйелері еңбек өнімін
Әртүрлі меншік формасындағы кәсіпорындарда еңбек ақы төлеудің екі
Бұл формалардың қайсысын қолдану әр кәсіпорынның өзінің жұмыс
Өнім өндіру көлемін ұлғайту өнімнің сапасын кемітуге әсер
Кәсіпорынның алдына қойылған міндеттері мен оның технико-экономикалық жағдайларының
Тура кесімді жалақының мәні мынада: жұмысшының жалақысы өнімнің
Кесімді расценка былай белгіленеді (2)
З = Зч х
мұндағы: З - өнім бірлігінің
Зч - жұмыс разрядына сәйкес келетін сағаттық тариф
Т - уақыт нормасы, сағат;
Нв - бір сағатта орындалатын жұмыс
Жұмысшының бір айда немесе басқа есепті кезеңіндегі кесімді
1.3 Еңбек ақыны ұйымдастырудың шетелдік тәжірибесі
Шет елде қолданылатын сый ақы беру жүйесін қолдануға
Хэлси жоспары. Жұмыскер үнемделген уақыттың 50 пайызын алады:
П ( (Вмүм. – В нақт) /2*Р
мұндағы: П- сыйлық;
В мүм. – мүмкін уақыт;
В нақт – жұмсалған уақыт;
Вэ – үнемделген уақыт;
Р – 1сағат бағалауы
Роуана жоспары. Сыйақы мөлшері жұмсалған уақыттың мүмкін уақытқа
П ( (Внақт. /В мүм.) *Вэ *Р
мұндағы: П- сыйлық;
В мүм. – мүмкін уақыт;
В нақт – жұмсалған уақыт;
Вэ – үнемделген уақыт;
Р – 1сағат бағалауы
Сыйақы беру жүйесінің мәліметтері шын мәнінде білікті
Браво Зулу (теңіз белгісі, «өте жақсы орындалған»
Сыйақы соммасын бөлу кезіндегі балдық бағалау:
Қызметкерді бағалау коэффициенті анықталады:
А ( А балы/орташа жалақысы;
Б ( Б балы/орташа жалақы.
Негізі ретінде айлық қызметтік қызмет ақысын алуға болады,
Сыйақы беру кезінде жұмысқа келу коэффициентіне көңіл аударылады.
Жапониядағы өмірлік жалдау жүйесі
Жапониядағы еңбек ақының негізгі тенденциялары және қағидаларын
Бұл жүйенің мәні жапондлық фирмаларда еңбек
Бұрынғы кезде, еңбек ақының дәстүрлі жүйесі қолданылған, яғни
Бұл жүйе бойынша жалақы үш негізгі бөліктен тұрады:
Еңбек ақыда экономикалық өсу жылдары айлық жалақыдағы
Кәсіподақ қысымымен сыйақы жүйесі өз функциясын жоғалтты. Қазіргі
Зейнетақығы жедел шығуы кезінде берілетін бір рет
П ( Тс * Сс.з.
мұндағы:
П- жәрдемақы;
Тс-еңбек стажы;
Сс.з.- жалақының орташа соммасы.
Жапонияда еңбек ақы төлеу механизмі реформалау үдерісінде тулу
Кәсіпкерлер мен жұмыс күшінің қартаюына байланысты, кәсіподақтар зейнетақығы
Кәсіподақтар жасы 50ден жоғары жұмыскерлердің қызметтік ақысының өсу
Жалақы мөлшерлемесін анықтау үшін негізгі белгі жұмыс
Жұмыскер рейтингі келесі формуламен анықталады:
Ре ( Ко*Кр*Кз
мұндағы:
Ко – білім деңгейі, жұмыскердің білімінің және өнертапқыштық,
Кр – бірінші жылы жұмысында кадрлар ағымын төмендетуге,
Кз- мәнділік коэффициенті. Кәсіпорын құрылымындағы жұмыскердің
Бұл үлкен рейтинг алу үшін жұмыскерлер арасында
Жалақыны кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижелерімен байланыстыру
Өндірістік үдеріс динамикасын жақсартуды бақылау мақсатында
З ( Збаз. * Ре * Кп *
мұндағы:
Кп – жұмыскер еңбегінің сандық және сапалық бағасын
Ккт - кәсіпорынның әрекет етіп отырған стандарттардың
Кстр. - жұмыс істеуге қайта кіріскендерге ңбек
Еңбек ақының бұл жүйесінің артықшылығы еңбектің соңғы нәтижесімен
Франциядағы бонустар жүйесі
Еңбек ақы тәжірибесінде бонустар жүйесі таралған және ол
артта қалған жұмыскерлердің де өнімділігін жоғарлатуға мүмкіндік беретін
инфляция индексінен тәуелділіктің болмауы, икемділік өйткені, бонус
сыйақының басқа фрмаларымен үйлесімділігі;
бонустарды топ, ұжым, бригада нәтижесін бағалауда пайдалану мүмкіндігі;
Францияда бонустар жүйесі кеңінен тараған. Мұнда сұрау жүргізілген
Бонустың орташа мөлшері жылына 3тен 4
Бонустарды төлеу әкімшіліктің қол жеткізілген нәтижелеріне
2 Қазақстан Республикасындағы eңбек ақыны талдау
2.1 Қазақстан Республикасының аймақтарындағы еңбек ақыны
Шаруашылық субъектілерінде жұмысшылар мен қызметкерлерге төленетін кейбір төлемдердің
1. Мемлекет немесе қоғамдық міндеттерді атқарған уақыты үшін
2. Қызметтік іс-сапарында болған уақытқа төленетін еңбекақы.
3. Жас сәбилі аналарға демалу және баланы тамақтандыру
4. Жас өспірімдердің қысқартылған еңбек уақытына төленетін төлем.
5. Өндірістен қол үзіп немесе қол үзбей оқитын
6. Амалсыздан жұмысқа шықпаған уақытқа төленетін төлем.
7. Ауыл шаруашылық жұмыстарына (егін жинау, мал азығын
8. Жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбек демалысы немесе пайдаланбаған
9. Зейнетақы, табыс салығы және жылдық жұмыс нәтижесі
Орташа еңбекақыны есептегенде шаруашылық субъектілері пайдаланып жүрген заңдарға
– жұмысшылар мен қызметкерлерге зейнетақы есептеу үшін зейнеткерлік
– жұмысшылар мен қызметкерлерге жыл сайынғы еңбек демалысына
Егер бұл жоғарыда айтылған төлемдерді есептеу барысында жұмысшы-қызметкерлер
Шаруашылық субъектілерінде жұмысшылар мен қызметшілердің кезекті еңбек демалысында
Квалификациялық –қызметтік топ қызмет бойынша еңбек күрделілігіндегі
Ксл = Тср / Тнорм
мұндағы:
Тср – сәйкес қызметтегі жұмыскерлердің дайындығының сан
Тнорм – төменгі қызметтегі қызметкерлер үшін қысқа мерзімді
Еңбек көрсеткіштерін талдау, жалақыны есептеу, қосымшаларды бекіту мақсатында
Жұмысшылардың орташа разряды келесідей формуламен анықталады:
Ржұмыскер═∑Ч * Н / ∑Ч
мұндағы:
Ч- біртекті разрядтағы жұмысшылар саны;
Н- жұмыс разрядының нөмері.
Кадрлар құрамымен байланысты еңбек өнімділігінің өсімінің резервтерін анықтау
1.Егер разряд бойынша еңбеккесиымды жұмысты топтау
Ржұмыс═∑ТРп * Н / ∑ТРр
мұндағы:
ТРп- өндірістік бағдарламаның еңбек сыйымдылығы;
ТРр - әрбір разряд бойынша жұмыстың еңбек сыйымдылығы.
2.Егер жоғарыдағы нұсқа мүмкін болмасы, немесе күрделі болса,
Ржұмыс ═ Рм ═ Тс-Тм /Тб-Тм
мұндағы Рм – аралығында орташа тарифтік орташа мөлшер
Тс-орташа тарифтік мөлшер;
Тм –аралас екі тарифтік мөлшердің кіші шамасы;
Тб- аралас екі тарифтік мөлшердің үлкені,
немесе
Ржұмыс ═ Рб - Тб-Тс / Тб-Тм,
мұндағы Рб- аралығында орташа тарифтік орташа мөлшер болатын,
Орташа тарифтік мөлшерді есептеу кезінде екі әдістеменің бірі
1. Тс═∑Т * Ч / ∑Ч
мұндағы:
Т- бірдей разрядты жұмысшылардың тарифтік мөлшері;
Ч-бірдей разрядты жұмысшылар саны.
Есептеудің бұл әдістемесі жұмысшы –повременщик орташа тарифтік мөлшерін
2. Тс═∑Т * ТРр / ∑ТРр
мұндағы:
ТРр - әрбір разряд бойынша жұмыстың еңбек сиымдылығы.
Осы формула бойынша еңбексиымдылығы белгілі жұмыстың орташа тарифтік
Орташа тарифтік мөлшер орташа тарифтік коэффициентті бірінші
Орташа тарифтік коэффициент келесі формулалалрдың бірімен есептелінеді:
Кс═∑К * Ч / ∑Ч;
Кс═Км+Кб-Км / Рс-Рм ;
Кс ═ ∑К * ТРр / ∑ТРр;
Кс ═ Кб+ Кб-Км / Рб-Рс;
мұндағы:
К – қарастырылып отырған жұмысшылардың разрядқа сәйкес тарифтік
Ч – бірдей разрядты жұмысшылар саны;
ТРр – бірдей разрядты жұмысшылардың жұмысының еңбексиымдылығы;
Кб,Км – арасында орташа разряды болатын екі аралас
Жоғарыарыда келтірілген орташа көрсеткіштер есебі аналитикалық мақсаттар үшін
Жұмыскерлердің еңбегінің соңғы нәтижесінің көрсеткіштеріне және оның
2-кесте
Қазақстан Республикасы өңірлері бойынша орташа айлық жалақы (теңге)
2010жыл 2011жыл 2012жыл
Қазақстан Республикасы
77 785
90 980
98 861
Ақмола 55 338 69 615 72 599
Ақтөбе 68 242 80 450 89 181
Алматы 58 789 70 031 75 682
Атырау 145 816 164 250 174 573
Батыс Қазақстан 79 957 87 124 95 485
Жамбыл 53 164 65 304 71 036
Қарағанды 67 881 79 823 93 259
Қостанай 56 713 71 120 75 845
Қызылорда 69 807 81 853 89 843
Маңғыстау 132 428 141 064 152 199
Оңтүстік Қазақстан 56 631 70 150 71 753
Павлодар 63 801 76 736 84 045
Солтүстік Қазақстан 52 270 68 089 67 972
Шығыс Қазақстан 62 596 77 045 83 462
Астана қаласы 111 298 128 834 141 236
Алматы қаласы 108 063 121 858 130 077
Кестеден көріп отырғанымыздай, Қазақстан Республикасындағы орташа айлық жалақы
Қазақстан Республикасындағы арнайы экономикалық аймақтары. Бүгінгі күні Қазақстан
2009 жылы АЭА-да 73 қатысушы болды және
Жоба бойынша көшбасшылар мыналар:
- «Астана-жаңа қала» АЭА 56 жобаны
- «Инновациялық технологиялар паркі» АЭА 47 жобаны
- «Ақтау теңіз порты» АЭА 5 жобаны
- «Оңтүстік» АЭА 3 жобаны
- «Бурабай» АЭА және «Мұнай-химия технопаркі» АЭА
Жалпы АЭА аумағында 725 млрд. теңгеден астам инвестициялар,
Тартылған инвестициялардың көлемі бойынша «Астана-жаңа қала» АЭА көшбасшы
«Морпорт-Ақтау» АЭА-нда салынған бюджет қаражатының 1 теңгесіне жеке
«Оңтүстік» АЭА-нда салынған бюджет қаражатының 1 теңгесіне жеке
«АТП» АЭА-нда салынған бюджет қаражатының 1 теңгесіне жеке
Көшбасшы болып табылатын АЭА-дың территориясында шығарылатын
- «Морпорт –Ақтау» АЭА 193,4 млрд.тг.,
- «Астана-жаңа қала» 51 млрд.тг.,
- «АТП» АЭА 3 млрд.тг.,
- «Оңтүстік» АЭА 1 млрд.тг. сомаға өнім
Инвесторлар үшін инвестициялық тартымдылық пен шарттарды жақсарту мақсатында
басқарудың халықаралық тәжірибесіне ие кәсіби басқарушы компанияларды тарту;
оңайлатылған тәртіпте шетелдік жұмыс күшін тарту.
АЭА территориясында инвесторларға жеделдетілген тіркеуге және қажетті құжаттарды
қолданыстағы салық жеңілдіктерімен бірге ХҚС, жерге жалдау ақысы,
Белсенді жұмыс істейтін АЭА-тар шартты түрде үш топқа
1) өнеркәсіптік-өндірістік аймақтар – «Морпорт Ақтау», «Оңтүстік», «Ұлттық
2) сервистік – «Бурабай» және құрылыс субаймағындағы «Астана
3) техникалық-енгізу аймағы– «Ақпараттық технологиялар паркі».
АЭА құрылған кезден бастап,олардың территориясында мынадай жобалар іске
«Астана –жаңа қала» АЭА – локомотивтерді жинау, темір-бетон
панельдерін» өндіру бойынша зауыттар, жарық-диодты өнімін өндіруді ұйымдастыру,
«Морпорт Ақтау» АЭА – теңіз металл конструкцияларын өндіретін,
«Ақпараттық технологиялар паркі» – сұйық кристалды теледидарлар
«Оңтүстік» АЭА – мақта-мата иірілген жібін, ылғал жұтқыш
«Ұлттық өнеркәсіпті мұнай-химия технопаркі» АЭА – интеграцияланған
Сонымен бірге, 2011 жылдың аяғында ҮИИД МБ аясында
«Сарыарқа» АЭА – Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы
«Хоргос – Шығыс қақпалары» АЭА – Қазақстан Республикасы
«Павлодар» АЭА – Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы
Жаңа 3 АЭА-тың жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін
2.2 Қазақстан Республикасының экономикасы саласындағы
Нарықтық экономика шартында жалақыны реттеу қағидаларының қажеттілігі тікелей
Қазақстанда экономикасы дамыған елдердегі деңгейлермен салыстырғанда жұмыс күшінің
Минималды жалақының төмен деңгейі – аймақ, жұмыскерлердің кәсіби-білікті
Жалақыны келісіммен реттеудің тиімді механизмінің болмауы.
Қазақстанда жалақыны реттеудің ажырамас бөлігі халықаралық еңбек мөлшерлерінің
Қызметкерлеріне өз жалақысымен еркін үкім етуге жұмыс берушілерге
Қазақстандағы мемлекеттік реттеудің бағыттары:
жалақы сұрақтарында халықты әлеуметтік және құқықтық қорғау;
ең болмағанда минималды өмір сүру деңгейіне сәйкес негізделген
стипендия, жәрдемақы, зейнетақыны есептеу үшін есептік көрсеткішті
кедейшілдік белгісін анықтау және жұмыссыз, кедейшілікпен күрестегі, осы
әр түрлі меншік формасындағы еңбек ақыны реформалаудың заңды
шаруашылық субъектілері жұмыскерлерінің жалақысына салынатын салықтың тиімді жүйесін
жұмыскерлер үшін теріс инфляциялық үдерістерді жұмсарту бойынша шаралар
жалақыны өз уақытында бермегені үшін жұмыс берушіге жауапкершілікті
Мемлекеттік реттеу қағидалары:
заңды және нормативті актілер жасау негізінде, жалақының сатып
жалақының ынталандырушы функциясын орындауға мемлекеттің ықпалын нығайту;
макроэкономикалық үдерістерге ықпалы;
еңбек ақының минималды мөлшерлемесін бекіту.
Қазақстанда еңбек ақы реформасының негізін келесідей заңды актілер
Өмір сүру минимумы қажет:
кедейшілік белгілерін анықтау және деңгейін баағлау;
халықты қолдау бойынша шаралар мен әлеуметтік саясат бағыттарын
жалақының, жәрдемақының, басқада әлеуметтік төлемдердің бекітліген минималды мөлшерлерін
Кедейшілік белгі – адамның минималды қажеттілігін қанағаттандыру үшін
Халықтың ақшалай шығыны – тұтынушылық шығындар, салықтр, жинақтар,
Тұтынушылық шығындар - тұтынушылық тауарлар мен қызметтерді
ҚР аймақтарында жалақы деңгейіне анықтаушы ықпалды
Территориялық аспектіде жұмыс күшін ұдайы өндіру шартында,
материалды игіліктер мен қызметтерді тұтыну құрылымы мен
жекелеген аймақтардағы экстремалды табиғи-климаттық шарттар.
азық түлік және азық түлік емес
Ал келесі кестеде негізгі экономикалық қызметтер бойынша орташа
3– кесте
Негізгі экономикалық қызметтер бойынша орташа айлық жалақы (теңге)
2010жыл 2011жыл 2012жыл
Барлығы 77 785 90 980 98 861
Ауыл, орман және балық шаруашылығы
37 711
58 101
52 822
Өнеркәсіп 92 202 104 262 121 739
Кен өндіру 141 404 159 192 177 483
Өңдеу өнеркәсібі 80 883 89 551 104 864
Электрмен жабдықтау 67 961 79 274 89 544
Сумен жабдықтау 48 958 54 672 61 291
3 –ші кестенің жалғасы
Құрылыс 107 468 108 273 112 447
Көтерме және бөлшек сауда
73 440
84 027
93 095
Көлік және қоймалау 94 959 110 016 125
Тұру және тамақтану бойынша қызметтер
72 373
78 237
81 915
Ақпарат және байланыс 104 209 122 619 133
Қаржы және сақтандыру қызметі
153 445
165 086
175 322
Жылжымайтын мүлікпен жасалатын операциялар
64 239
75 170
87 070
Кәсіби, ғылыми және техникалық қызмет
146 142
177 884
193 181
Әкімшілік және қосалқы қызмет көрсету
95 845
92 276
100 184
Мемлекеттік басқару және қорғаныс
68 988
88 742
92 604
Білім беру 50 432 65 233 66 390
Денсаулық сақтау және әлеуметтік қызметтер
56 683
70 149
72 718
Өнер, ойын – сауық және демалыс
56 982
68 728
76 095
Өзге де қызметтер түрлерін ұсыну
126 987
130 978
146 672
Аумақтан тыс ұйымдардың және органдардың қызметі
222 618
366 847
339 753
Бұл кестедегі мәліметтер бойынша орташа айлық жалақы мөлшері
Жалақыны ұйымдастыру ұжымдық еңбектің тиімділігіне шешуші ықпал етеді.
Ұжымдық мердігерліктің экономикалық мәні жұмыскерлер ұжымы берілген мерзімде
Ұжымдық подрядты қолдану еңбекті ынталандыруды және еңбек ақыны
3 Нарық жағдайында кәсіпорындағы
3.1 Қазақстан Республикасында еңбек ақының
Еңбек жүйесінің маңызды элементі болып оның техникалық мөлшерленуі
Еңбек ақы жүйесін жетілдірудің бір жолы қосымша еңбек
– Мейрам күнінің алдындағы қысқартылған жұмыс уақытына еңбекақы
– Жас өспірімдерге еңбекақы төлеу,яғни әр жастағы балаларға
нақтылап көрсетілген. Себебі жас өспірім балаларға жұмыстың ауыр
– Жас сәбилі аналарға демалу және баланы тамақтандыру
– Мемлекеттік қоғамдық міндеттер мен жұмыстарды атқарған уақытқа
а) соттың мәжілісіне куә ретінде қатысу;
ә) мемлекеттік және қоғамдық ұйымдардың конференцияларына, пленумдарына, съездеріне
б) әскери комисаряттың шақыруына бару және тағы басқалар.
– Түнгі уақытта істеген немесе атқарған жұмыс үшін
– Біреудің орнына жұмыс істегені (атқарғаны) үшін төленетін
– Жұмысшыларға өзіне берілген разрядттан төмен тарифтелген жұмысты
– Жұмысшы-қызметкерлерге қан тапсырған күнге, яғни донорлық міндетті
– Жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыстың тоқтап қалған уақытына
– Өнім өндіру барысында кездесетін ақау үшін төленетін
– Жұмысшы-қызметкерлердің мерзімнен тыс уақытта істелген жұмыстарына, атқаратын
– Жұмысқа амалсыздан шықпай қалған уақытқа еңбекақы төлеу.
– Шаруашылық субъектісіндегі жұмысшы-қызметкерлердің еңбекке уақытша жарамсыздығына және
Еңбек ақы жүйесін жетілдіру жолдары қазіргі кезде Республикамыздың
Еңбек ақыны ұйымдастыруды пайдалану тиімділігі мыналарды қарастырады:
-Кәсіпорын меншігіне белгілі бір нәтиже алып келетін ,
-Қалыптасқан диспропорцияларды жою;
-Жұмысшыны әлеуметтік қорғау;
-Еңбек ақының мөлшерін , жүйесін , нысандарын анықтауда
-Нақты көрсеткіштердің жоспардағы көрсеткіштерден жоғары болуы;
Кәсіпорында еңбек ақыны ұйымдастыру келесі негізгі элементтерден тұрады:
-Еңбек ақы қорын қалыптастыру;
-Еңбекті нормалау;
-Тарифтік жүйені орналастыру;
-Еңбек ақы жүйесін және нысанын анықтау;
Көптеген кәсіпорындарда еңбек ақыны ұйымдастырудың келесі принциптері бар:
Еңбектің саны мен сапасына байланысты ақы төлеу;
Еңбек ақының дифференциациялығы жұмысшының біліктілігіне , еңбек шартына
Реалды еңбек ақының жүйелік көтерілуі;
Орташа еңбек ақының өсу қарқындылығында еңбек өндірісінің қарқындылығын
Әділдік , яғни көрсетілген еңбекке тең еңбек ақы
Ауыр және зиянды еңбек ақыны есепке алу;
Адал және сапалы еңбекке мақсат қойғызу;
Міндетіне , яғни жұмысына жауапкершіліксіз қарағанға материалды жауапкершілікке
Еңбек ақыны ұйымдастырудың әрбір элементтерін жеке-жеке қарастырайық.
«Маңғыстаумұнайгаз» АҚ-да еңбек ақы екі нысанда жүзеге
2008 жылдың 1 маусымынан
Кәсіпорындағы еңбек ақы жүйесі
Экономика жағынан қарастырғанда кәсіпорын жұмысшыларының
Тұтынушыларға қызмет көрсету сапасын арттыру;
Жүк тасу және жүк түсіру жұмысының
Прогрессивті жоғары өнімді техника мен технологияларды
Бірақ осы қарастырған экономикалық факторлардан басқа кәсіпорынның
2008 жылы еңбек өнімділігінің өсуі 2007 жылмен
Жұмысшыларды өндіріс тиімділігінің сапасын арттыруға
Сонымен қатар 2008 жылы кәсіпорында басқа да
Бір айта кететін кемшілік ол атқаратын қызметіне
Кәсіпорында болатын зиян жағдайлар есепке
Кәсіпорынның еңбек ақыны ұйымдастыруда тағы бір айта
Жалпы қарағанда «Маңғыстаумұнайгаз» акционерлік қоғамының еңбек ақыны ұйымдастырудағы
Еңбек қарқындылығы
Еңбек қарқындылығы белгілі бір нышан бойынша жіктелінеді .
Қоғамдық қажетті еңбек қарқындылығы - бұл өндіргіш күштің
Тиімді қарқындылық деңгейі, қызмет етіп жатқан жұмыскерлердің нормативтері
Маркетингтік және экономикалық көрсеткіштер - еңбек қар-кындылығының деңгейін
Оңтайлы еңбек қарқындылығы - бұл кажетті шектеулерді сақтай
Тәжірибеде пайдалану мақсатында жоспарлы және нақты еңбек карқындылығын
Уақыт бірлігінің ұзақтығына қарай еңбек шығынының мөлшеріне қатысты
Еңбек қарқындылығын тұрақтандыру факторлары
Еңбек қарқындылығы мэселесін зерттеу оның деңгейінің өзгеруіне әсер
Еңбек қарқындылығын тұрақтандыратын факторлардың неғүрлым жалпыланған саралануы үш
1. Табиғи-биологиялық факторлар.
2. Әлеуметтік-экономикалық факторлар.
3. Техникалық-ұйымдастырушылык факторлар. Табиғи-биологиялық факторларға жынысы, жасы, денсаулық
Әлеуметтік-экономикалық факторлар екі топтан тұрады: әлеуметтік-тұрмыстық және әлеуметтік-экономикалық
Мерзімді еңбекақы төлеу жүйелері
Мерзімді еңбекақы төлеу төмендегі жағдайларда қолданылады:
- өнім өндіру көлемін арттыру мүмкіндігі
- өндірістік үдеріс катаң реттелінген болса;
- жұмыскердің қызметі - технологиялык үдеріс
- өндірістің ағындық және конвейерлік түрлері
- өнімді артық шығару оның сапасының
Әрбір жеке алган кәсіпорында шығаратын өнімнің сипатына, технологиялық
Кесімді-үдемелі жүйеде жұмыскердің бастапқы база шегінде өндірілген өнім
Кесімді-үдемелі еңбекақы төлеу жүйесін оңтайлы пайдаланудың негізгі шарттары:
1) берілген жүйеге сәйкес ақы теленетін
2) әр жұмыскердің іс жүзінде атқарған
3) өнімнің өзіндік кұнын өсірмеу үшін берілген жүйені
Жанама кесімді еңбекақы төлеу жүйесі өнім шығаруға тікелей
Ұжымдық (бригадалық) кесімді еңбекақы төлеу өндірістік үдерістің
Еңбекке қатысу коэффициенті (ЕҚК) жұмыскердің жеке еңбек өнімділігі
Егер мерзімді еңбекақы төлем жүйесі еңбек өнімділігін арттыруға
Белгілі бір сапалы өнім шығару еңбектің көлемдік нэтижесін
Ең аз мөлшері кепілделінген кесімді еңбекақы төлеу жұмыскерге
Қос мөлшерлі жүйе бойынша разрядты санағанда әдеттегі мөлшер
Еңбекақының жинақтау (синтездік) жүйесі бойынша еңбекақыны төлеу үшін
Қорытынды
Қандайда болмасын кәсіпорында өім шығарудың артуы, соның есебінен
Нарықтық жағдайда еңбек жалақысыға деген көз қарас
Тауарды сатудан түскен қаржылар тауар өңдірушілердің еңбектерінің сандық
Жалақының нысаны мен жүйесі жалақының шамасы, еңбектің саны
Кәсіпорында жұмыс істейтің жұмысшылардың еңбек өнімділігінің өсуі ол
Еңбек ұғымы тауар өндіруде және қызмет
Еңбек жалақысы жөніндегі саясат кәсіпорында
Еңбек жалақысы бұл жұмыскеге оның
Жұмыс күші бұл қызметкердің өміріне қажет
Еңбек жалақысы төлеудің маңызын, қызметкерге
Еңбек жалақысы төлеудің негізінде еңбек жалақысы
Әлуметтік экономикалық категория бойынша еңбек жалақысының
Қызметкер үшін еңбек жалақысы оның жеке
Жұмыс беруші үшін еңбек жалақысы өндіріс
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1 «Кәсіпорын экономикасы» А.Қ.
2 Қ.Ә. Әлімбетов Алматы, экономика
3 «Кәсіпорын экономикасы»
Алматы , экономика 2005.
4 Комментарий к Конституции РФ// Под общей редакцией
5 Н. Абузярова. Трудовое право РК, А, 2003
6 Строгович М.С. Основные вопросы советской
7 Братусь С.Н. Субъекты гражданского права. М,1950, с.7
8 ҚР Конституциясы. 30 тамыз 1995 жыл
9 «Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы » ҚР Заңы,
10 Әкімшілік құқықбұзушылық туралы ҚР кодексі, 30 қаңтар
11 ҚР қылмыстық кодексі, 16 шілде 1997 жыл
12 Строгович М.С. Избранные труды. М, Наука,1990,Т.1,с. 205
13 Морозов П.Е Сравнительный анализ правового регулирования проблем
14 Щебетина М.В. Нарушение законодательства о труде: уголовно-правовое
15 Эмирова И.Е. Уголовно-правовая защита прав женщин и
16 К.Б. Бердалиев «Қазақстан экономикасын басқару негіздері», Алматы
17 Г.С. Смағұлова «Аймақтық экономиканы басқару мәселелері», оқу
18 М.Б. Бисенғазин, А.Ш. Хамитов «Кәсіпкерлік негіздері»
19 Сергеев И.В., Веретенников И.И. Экономика организаций (предприятий).
20 Ниязбекова Р.К., Рахметов Б.А., Байнеева П.Т. Кәсіпорын
21 Экономика предприятия. Учебник. Под ред. Горфинкеля В.Я.,
22 Баканов М.И., Шеремет А.Д. Теория анализа
23 Киреев В.Д., Пронченко А.Г. Экономика предприятия. Ростов
24 Тасыбаева Ш.Б., Назарбекова С.Л., Байболов К С.
4
Еңбеккерлердің еңбек
ақы қоры
Кесімді есеп бойынша жалақы
Кесімді сыйлықақы
Кесімді қосымша төлем
Мерзімнен тыс уақыт үшін қосымша төлем
Мерзімділік сыйлықақы
Тарифтік мөлшерлеме бойынша мерзімдік жалақы
Бос тұрып қалғанға төлемдер
Еңбек өткерген жылдар үшін сыйақы
Үстеме, және басқада төлемдер
(аудандық коэффициент, тегін қызмет көрсету және
Еңбек демалысқа
ақы төлеу
Сурет 1. Еңбеккерлердің еңбек
Кесімді жалақы
ЗКЕС
Мерзімді
жалақы
ЗМЕР
Сағат қорына дейінгі қосымша төлем Дч
Айлық қорына дейінгі
қосымша төлем Дм
Күндік қорына дейінгі
қосымша төлем Ддн
Еңбек ақының тарифтік қоры
ЕАҚТ = ЗКЕС + ЗМЕР
Жалақының сағаттық қоры
ЕАҚС = ЕАҚт + Дч
Жалақының күндік қоры
ЕАҚК = ЕАҚС + Ддч
Жалақының айлық қоры
ЕАҚА = ЕАҚК + Дм
Сурет 2. Жалақының айлық (жылдық) қоры
Жоспарлы
Ағымдағы
Ағымдағы
Кесімді есеп бойынша және жұмыс істелінген уақытқа төлем
Кесімді есеп бойынша және өтелетін жұмыс уақытына төлем
Зияндылық үшін
Шаруашылық есеп бригадасын басқару үшін
Түнгі уақыттағы жұмыс үшін
Шәкірттерді дайындағаны үшін
Прогрессивті жүйе және т.б. бойынша сыйлықақы
Жұмыс жағдайының қалыптыдан ауытқуына байланысты
Төменгі разряд бойынша жұмыс үшін
Басқада
Қосымша төлемдер
Зияндылық үшін
Шаруашылық есеп бригадасын басқару үшін
Түнгі уақыттағы жұмыс үшін
Шәкірттерді дайындағаны үшін
Прогрессивті жүйе және т.б. бойынша сыйлықақы
Қосымша төлемдер
Жасөспірімдерге
Бала емізетін аналардың сағаттары ұшін төлем
Қосымша төлемдер
Сағаттық қор
Жасөспірімдерге
Бала емізетін аналардың сағаттары ұшін
Мерзімнен тыс жұмыс үшін
Ішкі ауысымдық бос тұрып қалу үшін
Басқада
Қосымша төлемдер
Сағаттық қор
Еңбек демалысы төлемі
Мемлекеттік міндеттемелерді орындаағаны үшін төлем
Басқада төлемдер
Қосымша төлемдер
Күндік қор
Еңбек демалысы төлемі
Мемлекеттік міндеттемелерді орындаағаны үшін төлем
Жұмыстан шығардағы жәрдемақы
Пайдаланылмаған демалыс өтемі
Толық күндік бос тұрған үшін ақы
Басқада
Қосымша төлемдер
Күндік қор
Сурет 3. Жалақының жоспарлы және
а) – жалақының жоспарлы сағаттық қоры; б) –
ӨНДІРІСТІК РЕСУРСТАРЫН ПАЙДАЛАНУЫН ТАЛДАУ
Өнімнің өзіндік құнын есептеу
Қазақстанда жалақыны мемлекеттік реттеу
Кәсіпорынның экономикалық және еңбек ақыны ұйымдастыру жағдайларын талдау
Жалақы мәні
Еңбек өнімділігін көп факторлы талдау және болжау
Жалақының мөлшеріне әсер ететін факторлар
Жалақының есебі: түрлері, нысандары мен жүйелері
Жұмыскердің жалақысынан ұстап қалулардың мөлшері
Жанама кесімді еңбек ақы төлемі