Мақта қызбен мысық ертегісінен көрініс
Кіріспе
Халықтардың ежелгі педагогикасы мен бала тәрбиелеу дәстүрі олардың
Ерте кезде қазақ халқында бала тәрбиелеуге арналған қоғамдық
Оқу, сызу өнеріне машықтанбаса да, бір естігенін қалтқысыз
Тақырыптың өзектілігі: Ертегілерді оқыту жолдары және әдіс тәсілдері.
Зерттеудің мақсаты: Ертрегілерді оқытудың негізгі әдіс-тәсілдері, жолдары арқылы
Зерттеудің әдістері: жинақтау, топтастыру, түсіндіру, бақылау әдістері.
Курстық жұмыстын құрлымы: Жұмыс кіреспеден, негізгі бөлімнен ол
1.1.Ертегі және оның түрлері
Көркем шығармалардың бір түрі-ертегілер. Ертегілер-ауыз әдебиетінің ықылым заманнан
Ертегілер өтірік болғанымен, мағынасыз болмайды. Көбінесе ішкергі астарлы
Ертегілер адам баласының еңбек-кәсібі, тұрмыс-тіршілігіне байланысты туған. Онда
Қиял-ғажайып ертегілері. Бұл топқа кіретін ертегілер ескі заманда
Хайуанаттар жайындағы ертегілер. Бұл топтағы ертегілердің де алғашқы
Тұрмыс-салт ертегілері. Қазақ ертегілерінің ішінде тақырыбы мен оқиға-әңгімелерінің
Бұл топқа кіретін ертегілерде ескі заманнан бастап, соңғы
Шыншыл ертегілер. Шындық өмірден алып ауызша шығарған қазақ
Ертегілер түрлері
Қиял-ғажайып
ертегісі
Жануарлар ту-
ралы
Тұрмыс-салт
ертегісі
Шыншыл ерте-
гілері
«Жалмауыз кемпір»
Қиял-ғажайып ертегілері
«Алтын шашты
Қыз»
«Ер Төстік»
«Ұшқыш кілем»
«Құламерлен»
Шыншыл ертегілер
«Аяз би»
«Атымтай жомарт»
«Қырық өтірік»
«Тоғыз тоңқылдақ,
Бір шіңкілдек»
Хайуанаттар жайындағы ертегілер
«Дүмше молда»
«Қасқыр мен жігіт»
«Байғазы»
«Сырттандар»
«Ақ қасқыр»
«Түлкі мен маймыл»
«Түлкі,түйе,қасқыр»
«Құйышық»
«Шудалы торғай»
«Молда мен би»
«Үш қу»
«Зар жылатқан
Зарлықбай»
Тұрмыс салт ертегілері
«Ақылды әйел»
«Үш өсиет»
«Жеті шаян»
«Үш ауыз сөз»
«Өнеге»
«Білгір адам»
1.2.Ертегілердің зерттелуі.
Бертін келе, экономиканың ілгері дамуы, қоғамдық қарым қатынастардың
Бұл секілді жағдайларды қазақ ертегілері де басынан кешірген
Ертегілердің құрылысы. Ауыз әдебиетінің басқа эпостық түрлері
Ертегілер ауызша айтылатын көркем әңгіме болғандықтан, оған әрбір
қызықтыра түсу жағын ойлайды, кейде ертекші әңгімесін:
Ертек ертек ерте екен,
Ешкі жүні бөрте екен,
Қырғауылы қызыл екен,
Құйрық жүні ұзын екен,
Мұзға жығылған екен,
Сирағы сынған екен, -деп, немесе:
Бар екен, жоқ екен,
Бөрі бөкеуіл екен,
Түлкі жасауыл екен…-
деп тақпақтай жөнеледі. Осыдан әрі қарай негізі әңгіме
2.1.Ертегілердің дамыту функциялары
Ертегілердің бала дамуындағы танымдық-адамгершілік және эстетикалық міндеттерінің маңызы
Ертегінің қанша деп сұрағанда керектігіне қарай жауап беріледі.
Ертегіден халықтың әр кездегі тұрмыс-тіршілігі, қоғамдық өмір, ой-арманы,
Халық өзінің ертегілерінде, қиял түрінде болса да, қоғам
Әрине, ел арасында айтылып , сақталып келген ертегілердің
халықтық арманы мен мүддесі тұрғысынан зерттеу, жазу керек»,
Эстетикалық қызметте түрлі мазмұндағы өнер түрімен таныуды, ауызекі
Мәтінді түсініп саналы түрде оқу.
Халық ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеті шығармаларынан жанырына
Өз ана тілін жетік білуіне, меңгеруіне, тіл тазалығы,
Оқушылардың ойлай, қиялдай, армандай білуіне, танымдық қасиетін, шығармашылық
Диологтық, монологтық сөйлеу дағдыларын, өз сөзін, ойының дұрыс
Әдебиеттік оқумен байланысты болып, оқу жылдамдықтарын арттырады,
Мәтін мазмұнын өз көзқарастарымен пікірін білдіруге әңгімелей біле
Ертегілер мазмұнымен танысып, қойылымдар қойылу арқылы көркемдік
Қазақ балалар поэзиясының ұлттық көркемдік дәстүр мен өзге
Қазақ балалар поэзиясын құрайтын үлкенді-кішілі ертегілерді мазмұны мен
биіктіктерін айқындай бағалауға болады.
Қазақ балалар ертегілерінің көркемдік-эстетикалық және тәрбиелеушілік деңгейін айқындайтын
Ішкі түрге бөле қарастыру қазіргі балалар ертегілерінің біртұтас
2.2. Ертегілердің оқытылу жолдары
Ертегінің әсерін тыңдап, эмоционалды тұрғыда қабылдап және кейіпкерлердің
Ертегіні мәдени шикізат ретінде қолдану арқылы мұғалім
Оқушылардың ертегілерге қызығушылықтарын шыңдау жалықтырып алмау ушін жүргізілетін
Ертегі желісі бойынша салынған суретті қорғау. Мұнда әр
Ертегілер бойынша қойылымдарды сахыналау. Белгілі бір ертегіні орындау
жетекшілері кеңінен қолданады.
Ертегілерден үзінді жатқа айту. Мұндай жұмыс түрлері белгілі
Ертегі құрастыру. Балалардың өз бетімен ертегі құрастыруға деген
Ертегілер еліне саяхат ұйымдастыру. Ертегілерді оқу арқасында оқушылар
байқаймыз, көптеген оқушылардың оқу жылдамдықтарының артқаны байқалады. Әртістік
дамығанын, олардың ана тілі бойынша да білім сапасының
Ертегілердің дамытушылық мүмкіндіктерін жүзеге асыру үшін мұғалімнің бірлескен
Ертегіні оқу барысында бұл ойдан шығарылған өмірде кездеспейді
Оқушларды кейіпкерлерге қарапайым мінездеме беруге үйретуге ертегілердің пайдасы
Қара сөзбен жазылған ертегілер текске жақын үлгімен мазмұндалады.
Жануарлар туралы ертегілерді оқығанда дайындықтың онша керегі жоқ.
Баланың даму мүмкіндіктерін, жас ерекшелігін ескере отырып, баланың
Ертегі мәтінін қабылдауға мұғалім өзі тарапынан балалармен әріптестік
Сабақ барысында балалардың тыңдау еркі сақталып, ықтиярлы
беріледі.
Екі көлемді ертегілер оқу аралығында шағын туындылар пайдалануға
Ертегінің композициялық ерекшеліктеріне қарапайым түрде бақылау жүргізіп үйрету
Ертегіні оқып болған соң, талдауды бастап кетуге болмайды.
ықылас танытқан жағдайда мұғалім ертегі мазмұнын одан кейінгі
Бағдарлама бойынша « Атамұра » баспаынан
Сауат ашу кезеңі, әліппеден кейінгі кезең: «
1-сыныпта: « Сауысқан мен көкек », « Арыстан
2-сыныпта:
3-сыныпта: « Ажалдан құтқарған асыл сөз », «
4-сыныпта: « Ғайып бақ », « Түс көрген
Ертегілерді оқыту әдіс тәсілдері
Оқулықтарда ертегілердің қара сөзбен жазылған түрлерімен қатар, өлеңмен
Ертегілерді оқытуда ең басты мына мәселелерге көңіл бөлу
- Ертегілердің жанрлық ерекшілігін таныту яғни
- Сюжет пен композициоясындағы жымдастық, тұтастық, өзіндік ерекшеліктерді
- Тіл құрылысы ұйқсаспен, тақпақпен келуі, баяндау,
- Ертегі негізінде халқымыздың асыл арманы, ұшқыр
адамдық биік мінез-құлқының, тыныс-тіршілігінің айнымай көрінуі. Қай ертегі
Ертегілерді оқытуда қандай әдіс-тәсілдер, оқу формалары, сабақ типтері
Ең алдымен, оқушыларға ертегіне оқыту, мазмұнын толық меңгерту
Ертегі мазмұнын толық меңгерту, мәтінді оқыту мақсатында, әрі
Оқу, талдау барысында сол бөліктерге оқушыларға ат қойғызады.
Ертегінің мәтінін оқу да бірнеше әдіс-тәсілмен жүргізіледі. Мұғалім
Ертегі мәтінін мазмұндату жұмыстарының бірнеше әдіс-тәсілдермен жүргізуге болады.
а) Мәтінге жуық толық мазмұндау;
ә) Эпизодтарға байланысты басты оқиғаларын теріп мазмұндау;
б) өздеріне ұнаған оқиғаларды ғана мазмұндау.
в) мұғалім сұрағына жауап-мазмұндау.
Мазмұнын толық меңгерткеннен кейін, ертегіге әдеби талдау жүргізіледі.
Бастауыш класс оқулығында бірнеше ертегі беріледі. Оларды оқып,
Халық ертегілерімен қоса, оқулықта әдеби ертегілерге де орын
Әдеби ертегінің халық ертегісінен басты –басты айырмашылығы (авторының
Ұқсастық, үндестік жақтары;
Көтеретін негізгі мәселелер;
Көркем поэтикалық тілі;
Ертегінің маңызды тәрбиелік мәні;
III.Практикалық бөлім:
Мен, тәжірибе өту барысында балалрға көптеген ертегілерді оқыттым.
Сыныбы:
Пәні:
Тақырыбы:
Мақсаты:
кеңіне мағлұмат беру, ертегідегі
кейіпкерлермен таныстыру,
оқушыларды еңбекқорлыққа,
тазалыққа тәрбиелеу.
Міндетті:
Білімділік:
білімдерін кеңейту, ертегілердің
өзіне тән ерекшелігі болатының
білгізу.
Дамытушылық:
сөйлеу тілін, шығармашылығын,
әртістік қабілетін дамыту.
Тәрбиелік:
ертегі кейіпкерлер арқылы оқушы-
ларды тәрбиелеу.
Жұмыстың барысы:
Ұйымдастыру бөлімі.
Түсіндіру
Негізгі бөлім.
Ертегі туралы көрініс.
Қорытынды.
Сұрақ-жауап.
І.Ұйымдастыру бөлім.
Жургізуші: Сәлеметсіздер ме оқушылар? «Ертегілер әлемі» атты саяхатымызға
Бүгінгі біздің тоқталатын ертегіміз «Мақта қызбен мысық». Енднше
Кейіпкерлер: Мақта, кыз, сиыр, тал, қыздар, дүкенші, тауық,
ІІ. Негізгі бөлім.
«Мақта қызбен мысық» ертегісінен көрініс.
Жүргізуші: Бір күні мақта қыз үйін жинап жүріп
Мысық: -Мені неге шақырдың –дейді.
Мақта қыз: -Мейіз тауып алып едім сен келмеген
Мысық: -Қатықты төгіп тастайды.
Мақта қыз: -Оның құйрығын жұлып алады.
Мысық: -Құйрығымды берші?
Мақта қыз: -Қатығымды әкеп бер, сосын құйрығыңды қайтарам.
Мысық: -Сиырға барып, сиыр маған қатық берші?
Сиыр: -Маған жапырақ әкеп бер.
Мысық: -Талға барып, тал маған жапырақ берші?
Тал: -Маған су әкеп бер.
Мысық: -Келе жатып шелегі бар қыздарды көріп: Қыздар
Қыздар: -Бізге сағыз әкеп бер.
Мысық: -Дүкеншіге барып, дүкенші маған сағыз берші?
Дүкенші: -Маған жұмыртқа әкеп бер.
Мысық: -Тауыққа барып, тауық жұмыртқа берші?
Тауық: -Маған жем әкеп бер.
Мысық: -Басы салбырап келе жатып тышқанның інін көріп
Тышқан: -1 қап жемім бар.
Мысық: -Жеміңді маған бер, -дейді
Тышқан: -Жемін мысыққа береді.
Тауық: -Оған жұмыртқа береді.
Мысық: -Жұмыртқаны дүкеншіге апарып береді.
Дүкенші: -Оған сағыз береді.
Мысық: -Сағызды қыздарға апарып береді.
Қыздар: -Оған су береді.
Мысық: -Суды талға апарып береді.
Тал: -Оған жапырақ береді.
Мысық: -Жапырақты сиырға апарып береді.
Сиыр: -Оған қатық береді.
Мысық: -Қатықты мақта қызға апарып береді.
Мақта қыз: -Мысықтын құйрығын салып береді.
Жүргізуші: Өйстіп ертегі аяқталады.
ІІІ. Қорытынды :
Жургізушы: Балалар, сендер көп ертегі білесіндер және ондағы
(Оқушылардың жауаптары)
Ертегілерден көрініс қою арқылы біз оқушылардың коптеген шығармашылықтарын
Театрландырылған ойындар сюжеттік-рөлдік ойындар сияқты өзіне тән белгілердік:
Сонда сахналандырылған ойын түрінің қандай маңызы бар?
-Сахналандырылған ойындар балаларды әр уақытта қуанышқа бөлейді. Одан
Соның бейнесін беретін бет перде, костюмін киеді. Яғни,
-Кейіпкерлер сөйлейтін сөздерді атау үстінде сөздің мағынасын, әдеби
-Баланың түрлі-түсті безендіруді жасауға қатысуынан эстетикалық талғамы оянады,
-Ең соңында баланың адамгершілік-имандылық мінезі қалыптасады. Ол тіршілік
ІV.Қорытынды
Біз жоғарында, шолу түрінде болса да, қазақ ертегілерінің
Халықтың жазу-сызу өнері, болмаған кезде тұған ертегілер мен
Қазақ халқының ерте заманнан келе жатқан ертегілерінің ең
Оқушылардың ертегілерге қызығушылықтарын шыңдау жалықтырып алмау ушін жүргізілетін
Ертегі желісі бойынша салынған суретті қорғау. Мұнда әр
Ертегілер бойынша қойылымдарды сахыналау. Белгілі бір ертегіні орындау
Ертегілерден үзінді жатқа айту. Мұндай жұмыс түрлері белгілі
Ертегі құрастыру. Балалардың өз бетімен ертегі құрастыруға деген
Ертегіні оқу барысында бұл ойдан шығарылған өмірде кездеспейді
Оқушларды кейіпкерлерге қарапайым мінездеме беруге үйретуге ертегілердің пайдасы
Қара сөзбен жазылған ертегілер текске жақын үлгімен мазмұндалады.
Баланың даму мүмкіндіктерін, жас ерекшелігін ескере отырып, баланың
Ең алдымен, оқушыларға ертегіне оқыту, мазмұнын толық меңгерту
Ертегі мазмұнын толық меңгерту, мәтінді оқыту мақсатында, әрі
Оқу, талдау барысында сол бөліктерге оқушыларға ат қойғызады.
Ертегінің мәтінін оқу да бірнеше әдіс-тәсілмен жүргізіледі. Мұғалім
Баланы өмірге, іске, әрекетке баулу, ойлы да саналы
Пайдаланған әдебиеттер
М.Ғабдулин: Қазақ халқының ауыз әдебиеті, «Алматы»- 1974;
2.С.Рахметова: Қазақ тілін оқыту методикасы, «Ана тілі»-1991;
3.Журнал: «Қазақ тілі және әдебиетті оқыту»-№6,2006жыл;
4.Журнал: «Бастауыш мектеп»-№4,2008жыл;
5.Журнал «Тәрбие құралы»-№2,2007жыл;
6.Журнал: «Бастауышта оқытудың педагогикасы мен әдістемесі.
Педагогика иметодика начального образования»-№9,2006жыл;
21
Тұрмыс салт ертегілері
Адамгершілікке тәрбиелеудегі қазақ ертегілерінің әсері
Әдебиеттік оқу сабақтарында ертегілерді оқыту жолдары және Әдіс- тәсілдері
Мектеп жасына дейінгі балаларды еңбекке тәрбиелеудің әдістемесі
Ұлттық мазмұнды логикалық есептерді шығару жолдары
Қазақ ертегілерін зерттей отырып, олардың ұлттық сипатын ашу
Мектепке дейінгі мекеме балалары
Бейнелеу іс-әрекетінің негізгі міндеттері, әдістері мен жұмыс тәсілдері
Балалар театрының түрлері
От пен судың ертегі жанрындағы қызметі