Монополиялық бәсеке нарығы және монополиялық билік

Жоспар
Кіріспе..............................................................................................................3
I. Монополия. Монополиялық бәсеке нарығы және
монополиялық билік
1.1. Бәсеке және монополия: ұғымдары, түрлері, мақсаты............................4
1.2. Монополиялық билік: ұғымдары көрсеткіштер, факторлары............... 8
1.3. монополиялық биліктің әлеуметтік бағасы, экономикалық
және әлеуметтік шығындары......................................................................9
II. Монополияның фирмадағы қызметі
2.1 Монополиялық фирманың өніміне сұраныс, шекті жалпы
табыс............................................................................................................12
2.2. Монополиялық фирманың қысқа мерзімдегі пайданы
өсіруі және монополиялық тепе-теңдік.......................................................15
2.3. Ұзақ уақыт мерзімдегі монополиялық тепе-теңдік......................................19
III. Монополияға қарсы саясат.
3.1. Таза монополия нарығын мемелекет тарапынан реттеу...............................22
3.2.Монополияның қызметін реттеу және оның салдары....................................26
3.3. Монополияға қарсы (трестерге қарсы) заңдар және
экономиканы реттеу.....................................................................................30
Қорытынды.................................................................................................33
Қолданылған әдебиеттер .................................................................................34
Кіріспе
Монополияның ролі экономикада екі жақты. Оның жақсы жағы
Жаман жағы монополия рынокта үстемдік етеді және монопольды
Осыны ескере келе, мемлекет бәсекені қолдай отырып, монополизмге
Антимонополиялық заңдар 1880 жылы АҚШ-та қабылданған. Қазіргі антимонополиялық
Қазақстанда 1996 жылы «Бәсеке және сауда рыногындағы монополиялық
I. Монополия. Монополиялық бәсеке нарығы және
монополиялық билік
1.1. Бәсеке және монополия: ұғымдары, түрлері,мақсаты
Рыноктық экономиканың негізгі ерекшелігі болып еркін талдау: өндіруші
Бәсеке (лат, concurred – қақтығысу) – бұл рыноктық
Бәсеке – рыноктық қатынастардың негізгі категориясы, әр түрлі
Бағалық бәсеке таулармен қызметтерді бәсекелестің бағасына қарағанда
Бағалық емес бәсеке техникалық артықшылықтардың арқасында жететін тауарлардың
Рыноктық қатынастардың қатысушыларының өзара қалай бәсекелесуіне
Жеке фирмалардың өнім бағасына (базар нарқына) әсер етуі
Жетілген бәсеке (еркін бәсеке рыногы) дегеніміз рынокта бір-біріне
Жетілген бәсекенің негізгі белгісі: әрбір фирманың үлесі жалпы
Жетілген бәсеке толық түрде болмайды. Оған тек жуық
XIX ғасырдың екінші жартысынан бастап ҒТП-ң әсерінен өндірісті
Монополия (грек – moons – жалғыз, polio –
Монополияның мақсаты – рынокта баға мен өндіріс көлемін
құралы болып орташадан жоғары пайданы қамтамасыз ететін монополиялық
Монополия бірнеше компаниялардың қосылуы арқылы құралады және мынадай
Картель – шығарылып отырған өнім мен өткізу рыногын
Синдикат - өнімі бірлесіп өткізуді ұйымдастыру мақсатымен бірігу.
Трест – монополияға ететін фирмалардың меншік, өндіріс және
Концерн – қаржы орталығы бір, бірақ жалпы техналогиясы
Конгломерат – басты фирманың қызмет өрісімен өндірістік және
Жетілмеген бәсеке деп еркін бәсекенің шарттарының кем дегенде
Жетілмеген бәсеке үш типке бөлінеді: монополиялық бәсеке, олигополия,
Монополиялық бәсеке кезінде рыноктасатушылар мен сатып алушылардың саны
оны басқа бәсекелестің ұқсас тауарларынан айырып тұратын қасиетінің
Осындай артықшылықтарға ие бола отырып, дифференциалданған өнімнің иесі
Олигополиялық бәсеке денеміз бірнеше фирма үстемдік ететін рынок
Олигополияға қарама-қайшы құбылыс болып олигопсоня табылады. Ол рынокта
Таза монополия рынокта ешқандай бәсекелестерсіз бір ғана сатушы
Монополиялық бәсекелес нарықта фирмалар тауарлардың сапасына, түрі мен
Жетілген бәсекелес нарықта стандартты және бір-бірінен айырмашылығы жоқ
1.1.1 сурет. Тауарды өткізу шығындары, жарнама, экономикалық пайда,
D
A
D2
B
MR2
MR1
Q1
-6-
Монополиялық бәсекелес нарықта тауарға жарнама жасау және оны
Фирма ұтымы жарнама жасау арқылы сұраныс қисығын D2
Монополистік бәсекелес фирмаға экономикалық пайда әкелген жарнама ұзақ
1.2. Монополиялық билік: ұғымдары, көрсткіштері,
факторлары
Мнополиялық билік (monopoly power) – бұл фирманың нарықта
Егер нарықта ұқсас тауарларды өндіретін бір емес бірнеше
Моноплиялық биліктің қажетті – фирма тауарының сұраныс қисығы
Монополиялық биліктің сандық түрдегі симаттамасын анықтау үшін төмендегі
1) моноплиялық биліктің Лернер көрсеткіші: L = (P
тауар бағасының оны өндірудегі шығындардан асып
түсу деңгейін көрсетеді. 0 Pk – бағаны жоғары белгілейді;
3) тұтынушыларға монополистермен қарым-қатынасқа түсу
экономикалық тұрғыдан пайдасыз. х – тиімсіздік орын
алады;
4) монополиялық билік ҒТП-ті тежеу мен өндірісті
бюрократизациялаудың тенденциясын қалыптастырады;
5) монополияның іс-әрекеті табысты диффиренция жасауды
күшейтеді, ал бұдан әлеуметтік шиеленістер туындауы мүмкін;
6) монополия салаға кіруге тосқауылды сақтап тұру үшін
шығындар жұмсайды.
Монополиялық биліктің экономикалық және әлеуметтік шығындары. Монополиялық нарықта
Монополист өніміне бәсекелес фирмаға қарағанда жоғары баға белгілейді
Монополиялық нарықтың әлеуметтік-экономикалық шығындарын түсіну үшін тұтынушылар мен
1.3.3 сурет. Монополиялық биліктің әлеуметтік-экономикалық
шығындары
Баға мен
шығындар
MC
С
Pm
AC
Ac
E2
Pб
B
E1
MR
Qm
Тұтынушы ұтысының бір бөлігін (монополияның экономикалық пайдасы –
Экономистердің арасында таза монополиялық нарықтың әлеуметтік-экономикалық шығындарына қарамастан,
II. Монополияның фирмадағы қызметі
2.1. Монополиялық фирманың өніміне сұраныс, шекті
табыс және жалпы табыс
Фирманың нарықта монополиялық билік орнатуы, оның сататын тауар
Сұраныс қисығының жоғарыдан төмен қарай еңкіш болуы, оның
Бәсекелес фирманың шекті табысы тауардың бағасына тең.
MR=ΔTR/ΔQ.
Монополист қосымша өнім сату үшін бағаны төмендетсе, Q1(ΔР)-ға
ΔTR=Р(ΔQ)+ Q(ΔР).
Енді осы теңдікті өнім көлемінің өзгерісіне (ΔQ) бөлсек,
ΔTR/ΔQ=
MR=Р+QΔР/ ΔQ,
мұндағы ΔР/ ΔQ сұраныс қисығының еңкіштігін көрсетеді.
Сұраныс қисығы еңкіш болғандықтан, монополист фирманың шекті табысы
Шекті табыспен сұраныс қисығының еңкіштігінің арасындағы байланыс болса,
Ed=P/Q· ΔQ/ΔР,
яғни, QΔР/ ΔQ= Р/ Q Ed. Осы теңдікті
MR=Р+QР/ QEd= Р+ Р(1/Ed).
Демек, MR=Р(1+1/Ed). Осы теңдік шекті табыстың бағадан аз
Жалпы табыстың арасындағы тығыз байланыстар бар. Оны 2.1.1.
2.1.1 сурет. Монополистің өніміне сұраныс, шекті табыс, жалпы
P,MR
Ed>1
Ed=1
MR
Ed0 MR0 TR өседі
2.Сұраныстың икемділігі бірге тең MR=0 TR ең
3. Сұраныс икемсіз MRATC болса, онда монополист пайдаға ие
¶=(P > ATC)· Q және оны мейлінше арттрады;
- егер AVC

Ұқсас жұмыстар

Мемлекет тарапынан монополияны реттеу бағыттары

Монополиялық фирманың тауарына салық салу

Монополиялық бәсеке нарығының ерекшеліктері

Нарық тауарларды сатып алу сатумен байланысты орын алатын экономикалық қатынастар жиынтығы

Монополиялар

Монополиялық бәсеке туралы

МОНОПОЛИЯНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

Монополияның экономикалық және әлеуметтік салдары

Монополия. Қазақстан Республикасындағы монополиялық реттеу