Ақша қаражаттар
Ақша қаражаттар есебi және iшкi аудитi
Мазмұны
Кiрiспе 3
I БӨЛIМ. АҚША ҚАРАЖАТТАР ЕСЕБIНIҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГIЗДЕМЕСI 5
1.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәнi мен
1.2 Есеп айырысу шоты операцияларының есебi 6
1.3 Валюталық шот операцияларының есебi 11
1.4 Касса операцияларының есебi 16
1.5 Банктердегi арнайы шоттардағы ақшалай қаржылар есебi 20
1.6 Төлем карточкаларының есебi 26
1.7 Ақша қаражаттар қозғалысының есебi 29
II. Ақша қаражаттар есебiнiң iшкi аудитi 33
2.1 Аудиттiң әдiстемелiк тәсiлi 33
2.2 Касса есебiнiң аудитi 37
2.3 Есеп айырысу шотының аудитi 44
2.4 Банктегi арнайы шоттардағы және жол үстiндегi нақты ақша
Қорытынды 57
Пайдаланған нормативтi – құқықтық актiлер және арнайы әдебиеттер 60
Кiрiспе
Бухгалтерлiк есеп нарық қатынастары жағдайында шаруашылық жүргiзушi субъектiлерде ерекше
Есепке алу мәлiметтегi кәсiпорынның және оның құрылымдық бөлiмшелерiнiң қызметiн
Бухгалтерлiк есептi халықаралық стандарттардың талабына сай жүргiзу қазiргi кезде
Ақша қаражаттардың есебiн зерттеп бақылай отырып кез – келген
Бұл жерде тағы маңызды бiр нәрсе – банк мекемесi.
Жоғарыдағы айтылып кеткен мәселелер менi қызықтырды, сондықтан бухгалтерлiк есептiң
Бiтiру жұмысын жазудағы менiң басты мақсатым ақша қаражаттар есебiнiң
Тәжiрибелiк мәселелердi тiкелей өндiрiстiк iс – тәжiрибе өткен кәсiпорында
Серiктестiктiң атауы жазылған мөрi, дербес балансы, банктерде есепшоттары бар.
Серiктестiк қызметiнiң мақсаты қатысушының мүддесiне шаруашылық қызметтi жүзеге асыру
жарнама бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы қызмет;
жарнама компанияларын жоспарлау және өңдеу саласындағы қызмет;
имидждер мен бейнелердi өңдеу саласындағы қызмет;
жарнама өнiмдерiн өндiру;
теледидар және радиобағдарламаларды өндiру, көшiрмелерiн жасау, дыбыстандыру, тарату және
Серiктестiктiң бухгалтерлiк есебi «1С Бухгалтерия» компьютерлiк бағдарламасы бойынша
I БӨЛIМ. АҚША ҚАРАЖАТТАР ЕСЕБIНIҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГIЗДЕМЕСI
1.1 Ақша қаражаттар операцияларын есепке алудың мәнi мен
Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлiгi жанындағы «Бухгалтерлiк есеп және аудит
Барлық шаруашылық жүргiзушi субьектiлерде өндiрiлген өнiмдi сату барысында, сондай-ақ
Осындай кәсiпорындар мен ұйымдардың, фирмалардың арасында алашақ және
1) ҚР Әдiлет министрлiгiнде тiркеуден өткен заңды тұлғаларға есеп
2) Шетелдiк валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есепке
3) Бюджеттiк мекемелерге, олардың бюджеттен тыс қаражаттары бойынша, қоғамдық
4) Республикалық бюджетте тұрған мекемелерге бюджеттiк шоттарды;
5) Ұлттық банк мекемелерiндегi екiншi деңгейдегi банктерге корреспонденттiк шоттарды
Ақшалай қаржылармен есеп айырысу операцияларының бухгалтерлiк есебiн жүргiзу мен
1) Ақшамен есеп айырысу операцияларын толық және уақтылы
2) Субьектiдегi ақшалай қаржылардың түгелдiгiн және оларды дұрыс, тиiмдi
3) Есеп айырысу, төлеу тәртiбiн бақылау, кәсiпорынның, ұйымның немесе
Ақша қаражаттарының бухгалтерлiк есебiнiң мiндеттерi:
1) Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол
2) Ақша қаражаттарының қолда бары мен қозғалысын және есеп
3) Бөлiнген лимиттерге, қорларға және сметаларға сәйкес ақша қаражаттарын
4) Белгiленген мерзiмдерге ақша қаражаттары мен есеп айырысудың жағдайына
5) Кассадағы, есеп айырысу шотындағы және банктегi басқа шоттардағы
6) Есеп айырысу – төлем тәртiбiнiң сақталуына, материалдық құндылықтар
1.2 Есеп айырысу шоты операцияларының есебi
Барлық шаруашылық субъектiлер ақша қаражаттарын банктердiң сәйкес мекемелерiндегi шоттарда
Корреспонденттiк шоттар – (банктер мен ұйымдардың) банктiк операциялардың жеке
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – жеке және
Есеп айырысу шоты мынадай құжаттардың негiзiнде ашылады:
шотты ашу жөнiндегi өтiнiш;
қойылатын қол таңбалары мен мөр таңбаларының үлгiсi бар
субъектiнiң салықтық есепке қойылу фактiсiн растайтын салық органының анықтамасы;
мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiктiң көшiрмесi;
жарғы мен құрылтай шартының көшiрмесi (егер құрылтайшылар саны 1-ден
Есеп айырысу шотын ашқан шаруашылық субъектiсi оның иесi болып
Ақшаларды қабылдауды, берудi және аударуды банк мынадай құжаттардың негiзiнде
Қолма- қол ақшаларды кассадан есеп айырысу шотына енгiзген кезде
Әртүрлi мақсаттар үшiн кассаға алынғанда–чек ресiмделедi. Чек ресiмделуi
Басқа субъектiлермен есеп айырысқанда төлем тапсырмасы жазылады. Төлем тапсырма
Субъект босатылған өнiмдердiң, орындалған жұмыстар мен қызметтердiң құнын сатып
Шаруашылық iстерi жөнiндегi комиссияның бұйрығы, сот органдарының атқарушы қағаздары
Субъектiнiң шотынан барлық төлемдер есеп айырысу құжаттарының банкке түсуiне
Банктiң көшiрмесi есеп айырысу шоты бойынша талдамалы есептiң тiркелiмiн
441 – шот бойынша төмендегiдей шаруашылық операциялары жүргiзiледi:
Өнiмдер, жұмыстар мен қызметтер және сатып алушылар мен тапсырыс
Төлеу мерзiмi басталғанда вексель берушiнiң вексельдi өтеуi Д-т 411
Еншiлес заңды тұлғалар берешектi өтеген Д-т 441 К- т
Жал, займ, қарыздар бойынша алынған % сомасына Д-т 441
Дебиторлық берешек өтеген кезде Д-т 441 К-т 333, 334
Аккредитивтердiң, лимиттелген чек кiтапшаларының пайдаланылмаған сомалары есеп айырысу шотына
Д-т 441 К-т 421, 422
Ақшаны кассадан есеп айырысу шотына өткiзгенде Д-т 441
Жарғылық капиталға салым ретiнде құрылтайшылардан қолма-қолсыз ақша қаражаттары келiп
Алынған несиелер мен займдардың сомасы есеп айырысу шотына келiп
Аванс алынды Д-т 411 К-т 661,662
Алдағы кезеңдер есебiне алынған ақы Д-т 441 К-т 611
Акцияларға, облигацияларға салымдар жасалды Д-т 141-144, 401-403 К-т 441
Болашақ кезеңдер үшiн жалдық ақыны төлеу Д-т 342 К-т
Аванс берiлген кезде (алдын ала төлем) Д-т 351 352,
Аккредетивтерге қаражаттар есептелдi, чек кiтапшасы ашылды Д-т 421, 422
Чек бойынша есеп айырысу шотынан қолма қол ақшалар алынды
Займдар мен несиелердi қайтару (өтеу) Д-т 601-603 К-т
Акциялар бойынша дивиденттердi төлеу Д-т 621-622 К-т 441
Бюджетке салықтар аударылды Д-т 631,633,634 К-т 441
Еншiлес, тәуелдi, бiрлесiп бақыланатын тұлғаларға, жеткiзушiлер мен басқа кредиторларға
Несиелер , қарыздар жалдау шарттары бойынша % төлендi Д-т
Айыппұлдарды, өсiмақыларды, тұрақсыздық айыптарын төлеу Д-т 821
441- шотта көрсетiлген операцияларды есепке алу үшiн №2 журнал
№2 ведомостьке бiртектес жинақтамалы шоттар бойынша сомаларды жазудан басқа,
Есеп айырысу шотын жабу оның иесiнiң өтiнiшi бойынша:
- есеп айырысу шотын ашу үшiн тiптi болмағанда бiр
- субъектiнi құрған органның шешiмi бойынша;
- 3 ай бойы шотта қозғалыс болмаған кезде
Шот жабылған жағдайда, сондай-ақ субьектiнiң атауы өзгерген кезде шоттың
Төлем тапсырмалары арқылы есеп айырысулар.
Төлем тапсырмалар тауарлы материалдық құндылықтар, орындалған жұмыстар және көрсетiлген
Төлеушi белгiленген нысан бланкiлерiнде тапсырманы банкке ұсынады. Тапсырмадан басқа
Төлем тапсырманы толтырған кезде келесi реквизиттерi көрсетiледi:
төлем тапсырма номерi;
төлем тапсырма күнi;
жеке идентификациялық код (ИИК) – аударушы мен бенефициардың банктiк
ақша аударушы коды (КОд) және бенефициар коды (Кбе) –
бенефициар – ақша қаражаттарды алушы;
ақша аудару жөнiнде клиенттен тапсырма алатын банк аударушының атауы
банк бенефициар – ақша қаражаттарды келiсiм-шарт негiзiнде
қабылдаушы банк;
аударушының банктiк идентификациялық коды (БИК)
филиалдар арасындағы айналымдар коды (МФО)
төлем мақсатының коды – ҚРҰБ нормативтi – құқықтық актiлерiмен
бюджеттiк сыныптау коды – салықтардың (төлемдердiң) қайтарылуы жүзеге асатын
валюталау күнi – бенефициар банктiк шотына ақша қаражаттардың кiрiске
Төлем құжатында еш бiр түзетулерге жол берiлмейдi. Егер олар
1.3 Валюталық шот операцияларының есебi
Резиденттер арасындағы операциялар бойынша нормативтi актiлермен қарастырылған жағдайлардан басқа
100 мың АҚШ доллар эквиваленттен асатын сомада мүлiктердiң Қазақстан
120 күннен астам резидент еместерден несие алу;
экспорт-импорт мәмiлелерiн резидент еместермен несиелеу;
Қазақстан Республикасына резидент еместердiң тiкелей және портфельдi инвестициялар түрiнде
Интеллектуалды меншiк объектiлерiне түгел құқықты иемденуiне резидент еместердiң
Жылжымайтын мүлiкке меншiк құқығына иемденуiнiң резидент еместердiң ақысын төлеуi;
Аталған операциялардың тiркелiмi сәйкес келiсiм-шартты (кредиттiк немесе инвестициялық мәмiле,
Заңды тұлғалар – резидент емес тұлғалармен заңды тұлға –
экспортты валюталық түсiм;
жарғылық капиталға үлес;
резидент еместердiң қаржылық көмегi (гранттар);
өкiлеттi банктердiң, шетел банктердiң, қаржылық ұйымдардың және басқа да
өкiлеттi банктер мен өкiлеттi ұйымдар арқылы iшкi нарықта теңгеге
Орындалған жұмыстар мен көрсетiлген қызметтерге шетелдiк валюта, яғни шетелдiң
Шаруашылық субьектiлерi ақша қаражаттарын пайдаланады және әртүрлi мынадай валюталарда:
ұлттық;
еркiн айырбасталатын (шетелдiк басқа валюталарға еркiн және шектеусiз айырбасталатын);
тұйық (айырбасталмайтын) валютада (жақын шетел мен дамушы елдердiң ұлттық
клиринг валютасында (қарсылама талаптар мен мiндеттемелердi өзара есепке алу
ҚР Ұлттық Банкi Басқармасының 1997 жылғы 2 мамырдағы №
Шотты ашу үшiн заңды тұлғалар төмендегi құжатты тапсырады:
Валюталық шотты ашу туралы өтiнiш;
Құрылтай құжаттарының нотариалды расталған көшiрмесi;
Өкiлеттi тұлғалардың қойған қолдары мен мөртабан белгiсiнiң үлгiлерi;
Мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiк;
Салық төлеушi ретiнде есепке қойғаны туралы салық органының анықтамасы.
Резидент заңды тұғалардың валюталық шотты, жүргiзуi және жабуы «Клиенттердiң
9- «Шетелдiк валютадағы операцияларының есебi» БЕС–ына сәйкес валютадағы операциялар
Мүлiктi (тауарлы –материалдық қорларды, негiзгi құралдарды және т.б. айналым
Төленуге немесе алынуға тиiс сомасы шетелдiк валютада белгiленген несиелердi
Өзгедей жолмен активтердi шетелдiк валютаға сатып алады немесе сатады,
Заңды тұлға – резиденттерге валюталық операция бойынша есеп айырысуды
Шетелдiк валютамен есеп айырысу әдетте мынадай нысандарда жүргiзiледi:
Банктiк аударым-бұл бiр банктiң төлем тапсырмасының басқа банкке пошта
Құжаттамалық инкассо – бұл импортшыдан (төлеушiден) ақша сомасын немесе
өз банкiне берген талсырмасы;
Құжаттамалық аккредитив – бұл-импортшы клиентiнiң талсырмасы негiзiнде экспортшының пайдасына
Валюталық шоттар бойынша операциялар мынадай құжаттармен ресiмделедi:
қолма-қол валютаның (түсiм, пайдаланыпмаған сома, есеп беретiн сомалар және
қолма-қол валютаның берiлуi (шығысы) –валюталық шығыс касса ордерiмен (тапсырмамен);
шетелдiк жүрген бенефициарға (алушыға) валюта қаражатын аудару аударым өтiнiшiмен
Валюталық шоттар бойынша операциялардың есебi төмендегi активтiк шоттары бойынша
431-«Ел iшiндегi валюталық шоттардағы қолма-қол ақшалар»
432 «Шетелдегi валюталық шоттардағы қолма-қол ақшалар. 432-шотты шетелдегi банктерде
431 – шот бойынша төмендегiдей шаруашылық операциялары жүргiзiледi:
Экспортқа жөнелтiлген өнiмдер мен көрсетiлген қызметтер үшiн шетелдiк сатып
Әртүрлi шетелдiк дебиторлардан берешектiң келiп түсуi Д-т 4312 К-т
Бұрын берiлген аванстардың түсуi (қайтарылуы) Д-т 431 К-т 351,
Шетелдiк валютадағы шоттан ел iшiндегi валюталық шотқа келiп түскенi
Құрылтайшылардың жарғылық капиталға салымы шетелдiк валюртамен түскен кезде Д-т
Шетелдiк валютамен несие, займ алу Д-т 431 К-тр 601-603;
Шетелдiк валютамен аванс алынғанда Д-т 431 К-т 661,661;
Тауарлы материалдық қорларды жеткiзуге, жұмыс және қызмет үшiн шетелдiк
Шетелдiк валюта аккредетивке есептелдi Д-т 421 К-т 431;
Банктерден қолма қол шетел валютасын алу Д-т 452 К-т
Несиелер, займдар берешек өтелдi (қайтарылды) Д-т 601-603 К-т 431;
Шетелдiк жеткiзушiлердiң шотын төлеу Д-т 671 К-т 431;
Өзге кредиторларға берешектердi өтеу Д-т 687 К-т 431;
Еншiлес, тәуелдi және бiрлесiп бақыланатын заңды тұлғаларға берешектердi өтеу
Терiс бағамдық айырма Д-т 844 К-т 431;
Есеп айырысу мен валюталық шот боынша операциялардың есебiн келесi
Есеп айырысу мен валюталық шоттар операцияларын есепке алудың сызбасы.1
№1 сызба
Ақшалай чектер
Нақты жарнаға хабарландыру
Төлем тапсырмасы
Төлем талап тапсырмасы
Банк көшiрмесi
431,432,441 дебетi бойынша №2 ведомость 431, 432,
Бас кiтап
Қаржылық есеп беру
1.4 Касса операцияларының есебi
Қолма қол ақшаларды қабылдау, сақтау және жұмсау үшiн шаруашылық
Кассир ақша қаражаттарын банк мекемелерiнен ақша чектерi бойынша алады.
Кассалық ордерлер кассадағы ақшалай операциялар бойынша негiзгi бастапқы құжаттар
Кiрiс касса ордерi және оның квитанциясы, сондай-ақ шығыс касса
Касалық операциялардың есебiн кассир КО №4 нысанындағы Касса кiтабында
Екiншi даналары жыртпалы болады және кассирдiң есеп беруiне қызмет
Тауар кеңселерiнiң, пристаньдардың және пайдаланудағы учаскелердiң, аялдама, өзен өткелдерiнiң
451-452 шоттар бойынша шаруашылық операциялры
Кассаға сатып алушылар мен тапсырыс берушiлерден ақша қаражатары түстi
Вексель бойынша түстi Д-т451,452 К-т 302
Алынған қарыздар бойынша келтiрiлген залал үшiн жұмсалмаған есеп беру
Еншiлес кәсiпорындардан және өзге серiктестерден берешектiң түсуi Д-т 451,452
Банк шоттарынан қолма қол ақшаның түсуi (чек бойынша) Д-т
Қолма қол ақшалардың құрылтайшылардан түсуi Д-т 451, 452 К-т
Займдар қолма қол ақшамен алынды Д-т 451, 452 К-т
Жалдық ақы, байланыс қызметi түсiмдерi және осы кезеңде басқа
Өнiмдердi, құжаттарды, қызметтердi, тауарларды қолма қол ақшаға сату Д-т
НҚ,МЕА, БҚ қолма қол ақшаға сату Д-т 451, 452
Акциялар бойынша дивидендтер келiп түстi Д-т 451, 452 К-т
Оң бағамдық айырма Д-т 452 К-т 725
Алынған айыппұлдар, өсiмақылар, тұрақсыздық айыптары Д-т 451, 452 К-т
Есеп беретiн сомалар кассадан берiлдi Д-т 333, К-т 451,452
Сақтандыру полистерi сатып алынды Д-т 341 К-т 451,452
Болашақ кезеңдер үшiн төленген жалдық төлемдер Д-т 342, К-т
Аванстар берiлдi Д-т 351, 352 К-т 451,452
Қолма қол ақша банктегi шотқа өткiзiлдi (қолма қол салуды
Займды қайтару Д-т 602, 603 К-т 451,452
Дивидендтердi төлеу Д-т 621, 622 К-т 451,452
Жеткiзушiлердiң, мердiгерлердiң шоттары қолма қол ақшамен төлендi Д-т 671
Жалақы берiлдi Д-т 681,682 К-т 451,452
Терiс бағамдық айырма Д-т 844, К-т 452
Кассаға түгендеу жүргiзген кезде анықталған ақша қаражаттарының жетiспеушiлiгi Д-т
1) егер кiнәлi адам анықталмаса немесе сот оны өтеп
2) егер кiнәлi адам табылса Д-т 333 К-т 334
Кассаның кiрiсi бойынша операциялар №1 санды журнал-ордердiң ведомосында, ал
Жоғарыда айтылып кеткен барлық кассалық операциялардың есебiн төмендегi №2
Кассалық операциялардың есебiнiң сызбасы. №21
Ақша чектерi
Кiрiс касса ордерi
Төлем ведомосi
Шығыс касса ордерi
Нақты жарнаға хабарландыру
Кiрiс және шығыс касса документтерiн тiркеу журналы
Кассалық кiтап
Кассалық есеп беру
451, 452 шоттар дебетi бойынша №1 ведомость
451, 452 шоттар кредитi бойынша №1 журнал-ордер
Бас кiтап
Қаржылық есеп беру
1.5 Банктердегi арнайы шоттардағы ақшалай қаржылар есебi
Кәсiпорындар ұйымдар, фирмалар өздерiнiң ақшалай қаржыларын сақтауға банк мекемесiнен
Аккредитивтермен есеп айырысу. Шаруашылық субъектiлер 421- «Аккредитивтердегi ақшалай қаржылар»
Аккредитив-сатып алушыға қызмет ететiн банк мекемесiнiң осы кәсiпорынды немесе
Аккредитив тек бiр ғана жабдықтаушымен есеп айырысуға арналады. Ал
Төлеушiнiң тапсырмасы бойынша аккредитивтi ашқан банктiң (банк имитенттiң)
Аккредитивтiң түрi және оның орындалуы мен пайдалануының әдiсi мен
Аккредитив бойынша қаржы (ақша) алу үшiн жабдықтаушының өзiне қызмет
Тауарларды, материалдарды тиеп-жөнелткеннен немесе жұмыстарды, қызметтердi орындағаннан кейiн құжаттардың
Басқа да керектi құжаттар мен шарттар.
Аккредитивтердiң «өтелiнген» (депоненттелген) және «өтелiнбеген» (депоненттелiнбеген) - деп аталатын
Тапсырыс берушiнiң өзiнiң шотындағы ақша қаражаты есебiнен немесе оған
Ал сатып алушы кәсiпорын мен жабдықтаушы кәсiпорындарға қызмет көрсетушi
Аккредитив ашу жайлы келiсiм-шартта қарастырылған келiсiмдердi өзгертуге, жоюға тек
Аккредитивтi ашу үшiн төлем төлеушi кәсiпорын өзiне қызмет көрсететiн
Жабдықтаушы шаруашылық субъектiсiнiң аты.
Аккредитив ашылатын келiсiм-шарттың көшiрмесi.
Аккредитив ашылатын банктiң аты.
Аккредитивтiң орындалатын уақыты және жерi.
Аккредитивтен төлем төлеуге қажет болатын құжаттардың толық және нақты
Аккредитивтiң түрi.
Аккредитивтiң қандай тауарға, затқа немесе орындалатын жұмысқа төлем төлеуге
Аккредитивтiң сомасы.
Аккредитивтен қаржы алу үшiн жабдықтаушы кәсiпорын тауарды тиеп жiбергеннен
Төлқұжат немесе оның орнына жүретiн басқадай құжаттар.
Аккредитив ашқан кәсiпорын берген iс-сапарлық куәлiк пен сенiмхат.
Өзiнiң қолтаңбасының үлгiсi.
Жабдықтаушысының банкiсiнде аккредитив мынадай жағдайларда жабылады:
Аккредитивтiң мерзiмi бiткенде.
Аккредитивтi жабу туралы жабдықтаушының берген арызы бойынша.
Аккредитив жабылған уақытта пайдаланылмаған сома сатып алушының (төлеушi субъектiнiң)
Чектермен есеп айырысу. Есеп айырысудың бұл нысаны бойынша шоттың
Чек кiтапшасын алу үшiн банкке өтiнiш берiледi. Лимиттелеген чек
Чектермен есеп айырысу есебi активтiк 422 «Чек кiтапшаларындағы ақша
Лимиттелген чек кiтапшасын онда көрсетiлген лимит сомасында алған кезде
Банктен алынған чек кiтапшалары бойынша сомалар субъект берген чектердiң
Пошта-телеграф шығындары чекпен төлендi Д-т 821 К-т 422
Iссапарға жiберiлген адамдар үшiн жол жүру билеттерi сатып алынады
Чек кiтапшасы лимитiнiң пайдаланылмаған қалдығы қаражаттар депоненттелген шотқа есептелдi
422, 423 –шоттардың кредитi бойынша және 42-бөлiмшенiң басқа шоттары
Жолдағы аударымның және банктегi арнайы шоттардағы қаражаттардың есебi. Аударылған,
Саудадан немесе басқа да операциялардан түскен түсiмдi банкiнiң қабылдағанын
Почта бөлiмiнiң ақшаны қабылдағаны жайлы квитанциясы.
Басқа кәсiпорындардан олардың ақша аударғаны жайлы берген авизасы (бұл
Кәсiпорынның, ұйымның және фирманың бухгалтериясы аударылған жолдағы ақшалардың банктердегi
Кәсiпорындар мен ұйымдарда, мекемелерде нақты ақшамен қатар почта маркалары,
1.Әлеуметтiк мекемелердi ұстауға пайдаланушылардан келiп түскендерi Д-т 423 К-т
а) электр энергиясын, жылуды, суды, отынды жеткiзу қызметiн төлеу
б) ТМҚ, инвентарь сатып алу Д-т 201-206, 208, 125
Ұзақ мерзiмдi инвестицияларды қаржыландыруға алынған және инвестордың өтiнiшi бойынша
Атқарушы билiк органдарының демеу қаржысы (субсидия) Д-т 423 К-т
Вексель қаражаттарының есебi. Вексель (қарыздық қолхат, мiндеттеме) –бұл вексель
Вексель-бұл вексель айналымы жолымен берiлетiн коммерциялық несиенiң түрi (вексельдiң
Жай вексель-оны борышкер жазып бередi және оған қол қояды.
Аудармалы вексель (тратта) – бұл вексельде көрсетiлген соманы белгiленген
Банктегi арнайы шоттағы ақша қаражаттар бойынша операциялар есебiн төмендегi
Банктегi арнайы шоттар бойынша операциялар есебiнiң сызбасы
№31
қаражатты депонирлеудiң төлем тапсырмасы
Аккредитивтi ашуға өтiнiш
Басқа да алғашқы құжаттар
Банк көшiрмесi
Кредитi бойынша №3 журнал-ордер және 411, 421, 422, 423,
Бас кiтап
Қаржылық есеп беру
1.6 Төлем карточкаларының есебi
Инкассация шығындарын төмендету, бухгалтерия жүктемесiн азайту, Қазақстаннан әлемнiң кез
Төлем карточкаларының төмендегiдей түрлерi бар:
Дебеттiк – осы карточканы ұстаушыға карт – шоттағы (төлем
Кредиттiк – банктiк заемдық келiсiм–шарт негiзiнде төлем карточкасын шығаруды
Сонымен қатар, кәсiпорын iс–сапар, кеңсе, үстеме шығындарын төлеу үшiн
Корпоративтi карточка – банк пен заңды тұлға – карт-шот
Бүгiнгi таңда 2 млрд. астам карточкалар әлемнiң барлық елдерiнде
Қазақстан Республикасының территориясында төлем карточкаларын ҚР Ұлттық Банктiң карточканы
төлем карточкаларын беру шарттары;
төлем карточкасын қолдану арқылы төлемдi жүзеге асыру шарттары;
қосымша карточка берiлетiн тұлғалар тiзiмi немесе тұлғалар тiзiмiне сiлтеме;
төлем карточкасын жою шарттары;
төлем карточкасы жөнiндегi келiсiм – шарттың мерзiмдерi;
екi жақтың құқықтары мен мiндеттерi;
екi жақтың жауапкершiлiгi;
Төлем карточкаларын қолдану арқылы жүретiн төлемдер төлем құжаттары мен
Егер төлем басқа валютада, ал карт – шот басқа
Төлемдi жүргiзудiң алдында кәсiпорын төлемнiң авторизациясын жүргiзу қажет. Авторизация
Авторизация – төлем карточкасын қолдану арқылы төлемдi жүзеге асыруға
Карточка қолдану арқылы төлем жүзеге асқанда, төлем құжаты ресiмделедi.
Төлем құжаты – сатып алынған тауарлар немесе көрсетiлген қызметтер
Эквайер – төлем карточкасы бойынша қолма – қол ақшаның
Қазақстан Республикасында тауарлар мен қызметтердiң ақысының төлем карточкасын қолдану
Слип – қағаз бетiнде ресiмделеген төлем құжаты. Ол үш
Төлем құжатында келесi реквизиттер болу керек:
төлем құжатының номерi, оның ресiмделу күнi, айы, жылы;
операцияны жүзеге асырып жатқан ұйымның және банктiң толық атауы;
төлем карточкасының реквизиттерi;
төлем сомасы;
төлем валютасы;
карточка ұстаушының қолы;
эквайер немесе өкiлеттi тұлғаның қолы;
төлем мақсатының коды;
Қағаз бетiнде құрылған төлем құжаттарында еш бiр түзету рұқсат
Төлем карточкаларын қолданумен жүзеге асқан операциялар карточка ұстаушының карт
Мысал. VISA халықаралық корпоративтi карточкасын шығару мен қолдану жөнiнде
Карт – шоттағы орналасқан ақшалар 423 “Банктегi арнайы шоттағы
Төлем карточкалары арқылы ақша қаражаттарды шығысқы шығару 423 шот
333 «Қызметкерлер мен басқа да тұлғалардың борышы» - iс
821 «Жалпы және әкiмшiлiк шығындар», 811 «Өткiзу бойынша шығындар»,
821 «Жалпы және әкiмшiлiк шығындар» - Банк комиссиясының сомасына
20 бөлiмше «Материалдар», 222 «Сатып алынған тауарлар» - карточка
Карт - шот бойынша көшiрмеде екi күн көрсетiледi.
«шот бойынша күн» - шотта операцияның шотта көрсетiлу күнi
«күн» - операцияның нақты орын алған күнi.
Шоттар корреспонденциясын құрайық
банкоматтан кеңселiк шығындарды жабу мақсатында қолма қол ақша алынды:
валюталық шоттан карт – шотты толтыру үшiн ақша қаражаттар
Д-т 423; К-т 431;
Астана қ. қонақ үйiнде тұрудың 1 күннiң ақысы төлендi:
Карт –шоттағы депозит бойынша проценттер есептелдi:
Д-т 423; К-т 724;
банк комиссиясы кәсiпорын шығындарына жатқызылды: Д-т 821; К-т 423;
Валюталық шот бойынша бағамдық айырым көрсетiлдi: Д-т 423; К-т
1.7 Ақша қаражаттар қозғалысының есебi
Ақша қаражаттар қозғалысының есебi №4 БЕС сәйкес жасалынады. Есеп
Ақша қаражаттар қозғалысы туралы есебi ақпарат қолданушыларға кәсiпорынның қаржылық
Операционды қызмет – заңды тұлғаның табыс табу мақсатындағы негiзгi
Инвестициялық қызмет – ұзақ мерзiмдi активтердi сатып алу және
Қаржылық қызмет – нәтижесiнде меншiктiк капитал мен заемдық қаражат
Операционды қызметтен түскен ақша қаражаттардың қозғалысын кәсiпорында тiкелей және
Тiкелей әдiс ақша қаражаттардың келiп түсуi мен төлемдердiң негiзгi
Тiкелей әдiстi қолданған кезде операционды қызмет нәтижесiнде ақша қаражаттардың
Жанама әдiс – бұл тәсiлдi қолданған кезде
Тәсiл баланстағы және қаржы – шаруашылық қызметiнiң нәтижесi бойынша
Таза табыс (зиян) түзетулерi
Таза табысты түзететiн операциялар Түзетудi жүргiзу операциялары
Негiзгi құралдар мен материалды емес активтерге тозуды есептеу
Ағымдағы активтер сомаларының өзгерiсi: дебиторлық борыш, қорлар, болашақ кезең
Ағымдағы мiндеттемелер (қысқы мерзiмдi банк несиелерiн қоспағанда) кредиторлық қарыз,
Инвестициялық және қаржылық қызмет.
Инвестициялық қызмет – ұзақ мерзiмдi активтердi алу және сату,
материалды емес активтердi, негiзгi құралдарды басқа да ұзақ
қаржы инвестициялярын сатып алу; басқа кәсiпорындарға заемдар ұсыну; басқа
Инвестициялық қызмет бухгалтерлiк баланста ұзақ мерзiмдi активтердi енгiзетiн бөлiмшеде
Қаржылық қызмет – нәтижесiнде өзiндiк капитал мен заемдық қаражаттардың
Оған жататындар:
акция және басқа да құнды қағаздарды шығарудан түскен ақша
банктiк және банктiк емес ақша қаражаттардың шығысталуы, өз акционерлерден
Кәсiпорын ақшалай емес инвестициялық және қаржылық операцияларды жүзеге асыру
материалды емес активтердi, негiзгi құралдарды ұзақ мерзiмдi несие есебiнен
кредиторларға акция мен басқа да құнды қағаздарды беру арқылы
басқа кәсiпорындардың акциясын оларға эквиваленттi дайын өнiм мен сатып
Ақша қаражаттар қозғалысы туралы есебiн жасағанда арнайы өңделген таблицалар
алдыңғы жыл және есеп беру жылы бойынша баланстар, олар
қаржы шаруашылық қызметiнiң нәтижесi бойынша алдыңғы жыл мен есептi
Мәлiметтердi салыстыру арқылы ақша қаражаттардың келiп түсуi немесе шығысын
Операционды қызметтiң нәтижесiндегi ақша қаражаттардың қозғалысын тiкелей әдiспен анықтаған
II. Ақша қаражаттар есебiнiң iшкi аудитi
2.1 Аудиттiң әдiстемелiк тәсiлi
Жалпылама түрде әдiс нақты шынайылықты зерттеуге жасалған қадам амалын,
Аудиттiң әдiснамасы жалпы және iшiнара болуы мүмкiн. Аудиттiң жалпы
Теорияда аудиттiң әдiсi болып ең алдымен аудит обьектiлерiн зерттеудiң
Талдау (грек тiлiнен аударғанда – бөлек қою, бөлшектеу)
Синтез (грек тiлiнен аударғанда – бiрiгу, жалпылану), ол зерттелетiн
Тағы бiр негiзгi жалпы ғылыми әдiстер индукция және дедукция.
Соңғы кездерi аудитте жалпыға белгiлi абстракция сияқты жалпы ғылыми
Әдiстемелiк тәсiлдердiң жиынтығы аудиттiң әдiсi болып табылады. Аудиттiң әдiстемелiк
есептiк-талдау;
құжаттық;
жалпылау;
Есептiк – талдау тәсiлдерi – бұл экономикалық талдаудың дәстүрлi
Құжаттық әдiстемелiк тәсiлдер - бұл ақпраттық модельдеу, нормативтiк –
ақпараттық модельдеу – зерттеу объектiсi туралы мәлiметтер жиынтығы.
нормативтi-құқықтық реттеу – заңмен, стандарттармен, нормативтi құжаттармен, мiндеттердi бөлудiң
есеп регистрлерiн тексеру – шаруашылық операциялардың шынайылығын, мақсаттылығын және
Жалпылау әдiстерi – ақпараттың шығуына әсер ететiн құбылыстар мен
«Аудиторлық қызмет туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес аудиторлық қызметтiң
мiндеттi аудит;
бастамалы аудит;
iшкi аудит;
сыртқы аудит.
Жыл сайынғы мiндеттi аудит
банктерге;
кредиттiк серiктестiктерге;
банк опреацияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдарға және қызметiн
сақтандыру ұйымдарына, жинақтаушы зейнетақы қорларына, зейнетақы активтерiн басқару жөнiндегi
табиғи монополия субъектiлерiне;
шетелдiң қатысуындағы кәсiпорындарға;
ашық акционерлiк қоғамдарға қатысты жүргiзiледi.
Бастамалы аудит аудиттелетiн субъектiнiң бастамасы бойынша аудит жүргiзуге арналған
Сыртқы аудит – тек тәуелсiз аудиторлық компаниялармен немесе жеке
Iшкi аудит – экономикалық субъектiнiң құрылымы буындарының қызмет тиiмдiлiгiне
Аудиттiң ең маңызды принциптерi:
Тәуелсiздiк
Кәсiпқойлылық
Объективтiлiк
Шыншылдық
Құпиялылық
Аудиторлық қызметiнiң тәуелсiздiгi аудиторлық фирмалар мен жеке тұлғалы аудиторлар
Кәсiпқойлылық квалификациялық комиссияға емтихан тапсыру фактiсiмен қамтамасыз етiлу қажет.
Шыншылдық – аудитор өзiнiң жеке ой-пiкiрiне ие болу керек
Құпиялылық – клиенттiң келiсiмiнсiз-ақ коммерциялық құпияны сақтау мiндетi.
Аудитор жұмысы – бұл қатаң түрде ұйымдастырылған процесс, оның
Аудитордың клиентпен танысуы аудиттi жүргiзуден көп уақыт бұрын басталады.
Аудит аудитор мен тапсырыс берушi арасындағы келiсiм-шарт негiзiнде жүзеге
тексеру жүргiзу пәнi;
аудит жүргiзу мерзiмi мен жерi;
төлем ақының мөлшерi мен тәртiбi;
жақтардың жауапкершiлiктерi.
Жұмыстың өте маңызды кезеңi жоспарлау болып табылады. Аудит бойынша
Аудитор жұмыстың сипатын, көлемiн және уақыт шарттарын клиентпен ақылдасып,
Кәсiпорын құжаттарымен жұмысты бастаудан бұрын аудитор аудиторлық тексерудiң бағдарламасын
Аудиторлық тексерудiң жоспары
клиент қызметi жөнiнде бiлiм алу;
есеп саясаты мен iшкi бақылау жүйесiмен танысу;
iшкi аудитке деген күтiмдi сенiмдi анықтау;
қызмет көлемi жөнiнде дұрыс мағлұмат алып, олардың еңбек сыйымдылығына
Аудит жүргiзу үшiн мамандарды жинау;
Шынайы ақпарат алу;
Аудиторлық тәуекелдi бағалау;
Аудит бағдарламасын жасау;
Аудиторлық компания өз тәуекелiн сақтандыру қажет. Тәуекел дәрежесi клиент
Аудиторлық тәуекел
Өзiндiк тәуекел
Iшкi бақылау тәуекелi
Таба алмау тәуекелi
Аудиторлық тәуекел – аудитор өзiне қабылдауға дайын тәуекелдiң субъективтi
Өзiндiк тәуекел – iшкi бақылау жоқ болған жағдайындағы қаржылық
Iшкi бақылау тәуекелi – есеп және iшкi бақылау жүйесi
Таба алмау тәуекелi – iшкi бақылау қызметiнiң жiберген қателiктерiн
Тексеру бағдарламасында аудит барысында тексерiлетiн жұмыс аудандары көрсетiледi. Кәсiпорынның
2.2 Касса есебiнiң аудитi
Кассадағы сақталынып жатқан ақша-қаражаттар 451 «Ұлттық валютадағы кассадағы ақша
Ақша қаражаттарының операциялары, әсiресе олардың ең қозғалмалы бөлiгi -
№1 Кесте. Кассалық оперцияларды аудиторлық тексеруiнiң
бағдарламасы
№ Аудит процедурасы Ақпарат көзi Аудит жүргiзу мерзiмi
1 2 3 4
1 Кассадағы ақша қаражаттар мен басқа да құндылықтарға түгендеудi
2 Опреациялардың дұрыс құжатталуын тексеру Кассалық құжаттар (КО-1,
3 Қолма қол ақшалардың дұрыс, уақтылы және толық
4 Қаржылардың дұрыс жұмсалынуын тексеру КО-1, КО-2, КО-3,
5 Бухгалтерлiк есеп шоттарында операциялардың дұрыс көрсетiлуiн тексеру
6 Кассалық операциялар аудитiнiң нәтижелерi бойынша қорытындылар мен ұсыныстар
Жүргiзiлген тест нәтижесi бойынша шаруашылықта кассалық тәртiптерiнiң сақталуы және
кассадағы бүкiл нақты ақшаларды және басқа да құндылықтарды
шаруашылықта тексерудiң белгiленген әкiшiлiктiң бұйрығының жоқтығы;
кассаның тексеруге қалай болса солай бұрық жасалғаны, тексеру комиссияның
кассаға тексерiлу жүргiзiлетiнiн кассирдiң алдын ала бiлiп, оған дайындық
шаруашылықтың төрағасының бұйрығында көрсетiлмеген кiрiс және шығыс құжаттарына бас
кассирдi алмастырған, жұмыстан босатқан кезде кассаға үстiртiн тексеру жүргiзу;
штатта кассирлiк қызмет қаралмай, шаруашылықтың төрағасының жазбаша өкiмiмен бұл
кассирдiң толық материалды жауапкершiлiгi туралы шарттың болмауы;
кассирдiң кассаны тексеруге дайындауға дағдыланбағандығын дәлелдейтiн күнделiктi орындалуға тиiстi
Кассаны және кассалық операцияларды аудиторлық тексеру негiзiнен үш бағыт
нақты ақша қаражаттарын түгендеу;
ақша қаражаттардың толық, уақтылы кiрiске алынуын тексеру;
таратылған, берiлген ақшалардың дұрыс шығысқа шығарылғандығын тексеру;
Кассаға түгендеу жүргiзу аудитордың тексеру орнына келген мезетiнде-ақ жүргiзiледi.
Аудитор кассаны түгендеудi жүзеге асырғанда мына талаптарды сақтауға мiндеттi:
кассаға түгендеу жүргiзу комиссиялық құрамында мiндеттi түрде шаруашылықтың бас
шаруашылықтың төрағасы тағайындаған тұрақты жұмыс iстейтiн комиссияның мүшелерiнiң қатысуымен
кассаны тексеру кезiнде кассаға басқа тұлғаның кiруiне рұқсат етiлмейдi;
тексеру кезiнде бүкiл кассалық операциялар тоқтатылады.
Аудитор кассаға түгендеу жүргiзгенде мынадай талаптардың сақталуын қамтамсыз етуге
кассаны тексеру мүмкiн болмағанда немесе шаруашылықта бiрнеше касса болса,
кассир түгендеу комиссиясының мүшелерiнiң қатысуымен соңғы күннiң кассалық
кассирдiң жасаған есебiне шаруашылықтың бас бухгалтерi қолын қояды;
ораны бұзылған бос ақшаны және банк белгiсi соғылған ораны
Ақша құжаттарының аудитi кезiнде бұлардың нақты қолда барын, олар
ақшаны және құндылықтарды санап болғаннан кейiн нақты мәлiметтерiн бухгалтерлiк
Аудитор ақша-қаражаттардың тексеруiн жүзеге асырып, олардың сақтау орнының жағдайына
Кассадағы нақты ақша қаражаттарын тексерудiң нәтижелерi түгендеу актiсiмен рәсiмделедi
Жетiспеушiлiк анықталған жағдайда аудитор оның пайда
берудi ұсынады.
Мүмкiн болатын тәртiп бұзушылық пен қызметтi асыра пайдалануды, оны
Кассалық операцияларды iске асыру процессiнiң ережелерiн бұзудың амалдарына қарай
- ақша қаражаттарды рәсiмделген құжаттар мен қол жазбалар арқылы
- кiрiс ордерлерi арқылы банктен, әр түрлi тұлғалармен ұйымдармен
- бiр құжаттарды қайталап, екiншi рет қолдану;
- кассалық құжаттар мен кассалық есеп берулерде нәтижелердi қате
- сомаларды негiзсiз жалған құжаттар арқылы шығысқа шығару;
- шығысқа шыққан сомаларды заңды түрде рәсiмделген құжаттарда ұлғайтып
заңды түрде әр түрлi тұлғалар мен ұйымдарға есептелген қаржыларды,
Ақша қаражаттардың тiкелей ұрлануы кассадағы қолма қол ақшаны түгендеу
Ақшаның жетiспеушiлiктерi бөтен адамның кассаны бұзып ұрлаудың салдары ғана
Касса бойынша қаржыларды кiрiске алмау, алынған сомаларды шығысқа шығарумен
Банктегi есеп айырысу шотынан алынған ақша қаражаттарды толық
Аудитор банктен түскен әр бiр чек бойынша ақшалардың толық
Кассалық операцияларды жүргiзу ережелерiне сәйкес кәсiпорындар кассаларымен қолма қол
Қызмет ақысын төлеу, қарызды өтеу, материалдар ақысын төлеу, кварталдық
Басқа кәсiпорындардан алынған ақша қаражаттарды өз қалтасына салумен күрес
Мүмкiн болатын тонаушылықты анықтау үшiн кассалық тәртiптiң бұзу жағдайларына
Басқа кәсiпорындардан ақшалай сомаларды алу сенiмхаттарының тiркелiмi мен олардың
Ақша қаражаттарды шығысқа шығарудың кассалық операциялары мүмкiндiгiнше тексеруге жатқызылатын
Сонымен қатар, кассалық құжаттардың толтырылуына да көңiл бөлу қажет:
Ақша қаражаттарының келiп түсуi мен шығысқа шығуы бойынша барлық
Ондағы беттер саны кәсiпорын басшысы мен бас бухгалтердiң қолдарымен
Бiр документтер бойынша сомаларды екiншi рет кассадан шығысқа шығару
Ең алдымен кассалық есеп берудi қараған кезде олар барлық
Аудиторлық тәжiрибе көрсетiп отырғандай тәртiп бұзып ұрлаудың ең көбi
Төлем ведомостары бойынша ақшалардың төленуiнiң дұрыстығын тексерген кезде енгiзiлген
2.3 Есеп айырысу шотының аудитi
Ақша қаражаттар - кассадағы және банктердегi шоттардағы ақшалар болып
Ақша қаражаттардың аудиторлық тексеруiнiң бағдарламасы №1 кестеде берiлген. Баланстағы
№2 кесте. Ақша қаражаттар аудиторлық тексеруiнiң бағдарламасы.
№ Аудит процедурасы Ақпарат көзi
Аудит жүргiзу мерзiмi
1 Баланс көрсеткiштерiнiң Бас кiтап мәлiметтерiмен сәйкестiгiн тексеру 401-403,
2 Жинақтамалы және талдамалы есептердi жүргiзудiң дұрыстығын тексеру Жоғарыда
3 Кассаға түгендеу мен кассалық операциялардың тексеруiн жүзеге асыру
4 Банк операцияларын тексеру Есеп айырысу шотының банк көшiрмелерi
5 Есеп айырысудың аккредитивтiк нысанын дұрыс және заңды қолдануын,
6 Жолдағы ақша қаражаттардың сомалардың дұрысытғын тексеру №3
Ақша қаражаттар аудитiнiң кезiнде банктiк операцияларының тексерiлуiне көп көңiл
Iске асып жатқан заңға сәйкес кәсiпорындар өз ақша қаражаттарын
Ақша қаражаттарды есеп айырысу, ағымдағы, валюталық және басқа да
№3Кесте. Банктiк операцияларды тексерудiң аудиторлық бағдарламасы
№ Аудит процедурасы Ақпарат көздерi Аудит жүргiзу мерзiмi
1 Банктердегi кәсiпорындар дың есеп айырысу, ағымдағы, валюталық және
2 Банктегi ақша қаражаттар шотының операцияларының заңды екенiн, шынайылығын,
3 Ақша қаражаттар шотына түскен қаржылардың дұрыс, толық және
4 Қаржылардың дұрыс, толық төленгендiгiн және төленуге тиiстi шотқа
5 Салықтардың бюджетке, мiндеттi төлемдердiң бюджеттен тыс қоларға уақытысында
6 Банктен алынып, кассаға кiрiстелген қаржыларды және олардың мақсатты
7 Кәсiпорынның төлем қабiлеттiгiн және әр түрлi кредиторлармен, соның
8 Кәсiпорындармен әр бiр қолма қолсыз есеп айырысудың келiсiм-
9 Құжаттар мен жазбаларда көрсетiлген ақша қаражаттар қозғалысы мен
10 Банктiк операция бойынша берiлген крреспонденциялардың дұрыстығын тексеру
Кәсiпорынды түгел тексеру ме әлде iшiнара тексеру керек па
№4 кесте. Банктiк операцияларды бақылаудың анкетасы
Тест сұрақтары жауаптар қосымшалар
Жа уап жоқ ия жоқ
Кәсiпорынның банктерде есеп айырысу, ағымдағы және басқа да шоттардың
1 Кәсiпорынның есеп айырысу (валюталық шоты) шоты қай банкте
2 Банкте басқа да шоттары бар ма?
3 Заңсыз (есебi жоқ) есеп айырысу немесе басқа
Банктегi ақша қаражаттар шотындағы операциялардың заңды екенiн, шынайылығын және
1 Банк мекемелерiмен шоттардың ашылуы туралы келiсiм-шарттары бар ма?
2 Iшкi бақылау қызметi (аудит) жүзеге асып жатқан операциялардың
3 Iшкi бақылау (аудит) қызметi банк құжаттарының шынайылығын тексере
4 Iшкi бақылау (аудит) қызметi сыртқы экономикалық iс әрекет
Ақша қаражаттар шоттарына келiп түскен қаржылардың дұрыс, толық және
1 Бас бухгалтер есеп айырысу шотының банктiк көшiрмесi, шот
2 Есеп айырысу шотының банктiк көшiрмесi мен оған тiркелетiн
3 Банк шоттарында келiп келiп түскен қаражаттың кiрiске алу
4 Есеп айырысу шотының көшiрмелерi өңделе ме және олар
5 Банктiк құжаттарға басшы мен бас бухгалтердiң қолы қойыла
6 Сәйкес шоттарға түсетiн қаржыларды көрсететiн құжаттарды бас бухгалтер
7 Қаражаттардың шоттардағы сальдосының расталуы мен ай сайын банкпен
Ұсынылған шоттар бойынша төленген қаражаттардың дұрыстығын, толықтығын және сәйкестiгiн
1 Банктiк шоттардағы қаржыларды шығысқа шығару операцияларын
2 Сәйкес шоттардан ақша қаражаттарын шығысқа шығаруды көрсететiн құжаттарды
3 Төлем құжаттары арнайы журналда тiркеле ме?
4 Iшкi бақылау (аудит) қызметi жүзеге асқан операциялрдың келiсiм-шартқа
Банктiк операция бойынша шоттар корреспонденциясын тексеру
1 Құжаттар мен жазбаларда көрсетiлген ақша-қаражаттар мен олардың қозғалысы
2 Бухгалтерлiк есеп шоттарында банктiк операцияларды көрсетудiң жобасы жасалған
3 Аккредитив пен чек кiтапшалрының чектерiмен есеп айырысулар есепте
4 Валюталық операция мен жолдағы ақша қаражаттар бойынша шоттар
Тестiлер анкетасын талдауының негiзiнде кәсiпорында банктiк опреациялардың iшкi бақылауы
Тестiнi өткiзгеннен кейiн ақша қаражаттар шотындағы қалдық сомасын тексерiлiп
Жоғарыда бағдарламада қаралған мәселелердiң ауқымын кеңейте түсу үшiн есеп
Есеп айырысу шоты қай банк мекемесiнде ашылғандығын;
Банк көшiрмесiнде көрсетiлген сомасыныңоған тiркелген алғашқы құжаттар сомасына сәйкестiгiн;
Көшiрмеде тiркелген бастапқы құжаттарда банк белгiлерiнiң соғылғандығын;
Төлемдi табыстауға берiлген келiсiмге байланысты байланыс бөлiмдерi арқылы аударылған
Теңге бағамына байланысты операциялардың есепте дұрыс көрсетiлуiн;
Банктегi операциялар бойынша бухгалтерлiк корреспонденциялардың дұрыстығын тиiстi шоттарда көрсетiлгендiгiн;
Бухгалтерлiк есеп бойынша өндiрiс шығындарына немесе айналым шығындарына шығысқа
Банк көшiрмесiнiң және оған тiркелген құжаттардың толықтығын және дұрыстығын;
Банк көшiрмесiнiң толықтығын олардың бет номерi мен шоттағы қаражаттар
Банктiк көшiрмелердi тексеру банктiк құжаттарды мәнi бойынша зерттеп оқумен
Аудитор жабдықтаушылардың алдындағы қарызды өтеу мақсатында аударылған қаражаттың аударымының
Валюталық шот бойынша операциялар аудитi кезiнде келесi мәселелердi анықтап
валюталық шоттың қандай банк мекемесiнде ашылғандығы туралы
банк көшiрмесiнде көрсетiлген сомалардың оған тiркелген бастапқы құжаттардың сомаға
сыртқы экономикалық қызмет кезiнде есеп айырысу нысанының дұрыс қолданылғандығын
валюталық шот ашқаны үшiн комиссиондық сыйақының дұрыс төленгендiгiн
бағам айырмашылығының дұрыс анықталып көрсетiлгендiгiн
бухгалтерлiк есеп корреспонденцияларының дұрыс берiлiп, шоттарға таратылғанын
транзиттiк валюталық шоттардың орындалуына құқық берiлген банк өкiлдерi болып
ҚР ҰБ рұқсатынсыз шетел банкiлерiнде валюталық шот ашқан фактiлер
Шет елдерге өнiм сатудан түскен шаруашылықтың меншiгiндегi валюта түсiмдерiн
Шаруашылық тауарларды, жабдықтарды шетелден сатып алған кезде келiп түскен
2.4 Банктегi арнайы шоттардағы және жол үстiндегi нақты ақша
Аудитор аккредитивтiк нысандағы есеп айырысу қолданудың дұрыстығына, заңдылығына тексеру
аккредитивтiк нысандағы есеп айырысуды қолданудың келiсiм шартта қаралғандығында
аккредитивтiк нысанда есеп айырысу төлеушiнiң сатып алушыны аккредитивтiк нысанында
аккредитивтiк есеп айырысу нысанының бiр ғана жабдықтаушымен (сатушымен) есеп
аккредитивтiк есеп айырысу нысанының байланыс немесе телеграф арқылы ашылғандығын
аккредитивтiң қолдану мерзiмiн таралтардың келiсiм шартта белгiленгендiгiнде
күшiндегi заң актiлерге қаралған баптарға сәйкес аккредититвтен нақты ақша
аккредитивтi жабу бойынша құжаттарына, нақты қолда бар банк көшiрмелерiне
аккредитивтiк есеп айырысу нысанының жабылатын (депоненттелген) жабылмаған (кепiлдiк берiлген),
аккредитивтiк қаржының субьектiнiң өз қаржысының немесе оған берiлген несие
аккредитивтегi пайдаланбаған қаржының қайтарылу және қайтарылмау тәртiптерiнiң сақталуын
Чек кiтапшаларының ақша қаражаттары бойынша есеп айырысу аудитi кезiнде
чектер түрлерiн;
ҚР банктерi эмиссиялаған чектердiң қабылдану және төлену тәртiптерiнiң сақталғандығын;
Шаруашылықтың чек кiтапшасын алу үшiн банкке берiлген өтiнiмiн;
Клиенттiң қаржы сұранысын бiлетiн банк эмитент белгiленген чек кiтапшаларындағы
Чек кiтапшасында көрсетiлген мерзiмнен кейiн толтырылған чектер төленуге қабылдамағанын;
Чек арқылы тауарлар мен қызметтерге алдын-ала төлем жасалған және
Чек кiтапгшасындағы пайдаланбаған қалдық соманың нақты ақшаға айырбасталғандығын;
Чек кiтапшаларындағы жазылған чектердiң көшiрмелерiнiң бiр iздiлiгiнiң сақталғандығын;
Чектiң төлем сомасы анықталмай тұрып алдын ала жазылғандығын;
Толтырылмаған чек кiтапшаларының банктен қаражат алуға және басқа да
Толтырылған чектердiң деректемелердiң толықтығын;
Чектегi және чек түбiртегiндегi чек ұстаушының атауы және оның
Чектiк жазылған қалдық кiтапша иесiнiң мөр таңбасы басылып расталғандығын;
Чектердi жазып толтырған кезде ешқандай түзету және өшiрулерге жол
Қате толтырылып бүлiнген чекке және оның түбiртегiне қиғашынан бүлiнген
Аудитор банктегi арнайы шоттағы нақты қаражаттарға аудиторлық тексеру жүргiзген
Үкiметтiң жәрдемi ретiнде бөлiнген қаражат;
жергiлiктi бюджеттен мектептерге дейiнгi балалар мекемелерiне бөлiнген мақсатты
мәдени ағарту мекемелерiне, демалыс үйлерiне, ұйымдарының және басқа да
ата-ананың бала бақша мекемелерiне балалары үшiн аударған қаржыларын;
шаруашылықтың өтiнiшi бойынша жеке шоғырландыруды талап ететiн күрделi қаржыландыруға
Шаруашылықтың құрамына кiретiн филиалдарға, бөлiмшелерге жеке балансқа бөлiнген, бөлiнбеген
Кәсiпорын активтерiнiң құрамы мен құрылымы
Көрсеткiштер 2000ж. 2001ж. ауытқу
сомасы үлес салмағы Сомасы үлес салмағы сомасы
I. үзақ мерзiмдi активтер
Материалды емес активтер
12553,67
0,12%
+12553.67
Негiзгi құралдар 431448,16 94,74% 10318441,17 99,7% +9886993
Алдағы кезең шығындары
23916 5,25%
18128
0,175%
-5788
Барлығы (иммобильдi құралдар)
455364,16
14,59%
10349122,84
41,9%
+9893758,68
II. Ағымдағы активтер
Тауарлы материалдық қорлар 234067 8,7% 41192,07 0,28% -192874,93
Ақша қаражаттар
Оның iшiнде: 1198433,43 44,9% 3065373,51 21,39% +1866940,08
Касса 119278,7
14465,69
Есеп айырысу шоты 1079154,73
347163,63
Валюталық шот
2703744,19
Дебиторлық қарыз 1232883,35 46,25% 11224268,3 78,3% +9991385
Берiлген аванстар 200319
Алынуға тиiстi шот 1032564,35
11224268,28
Барлығы (мобильдi құралдар) 2665383,78 85,4% 14330833,88 58% +11665450,1
Барлығы Актив 3120747,94
24679956,7
+21559208,76
Кесте қорытындысы.
Осы кестеге қарай отырып, актив (мүлiк) құны +21559208,76 млн.
Кәсiпорында ақша қаражаттар сомасы көбейдi. Оның себебi валюталық шотта
Осы жерде дебиторлық қарыз мөлшерiнiң көбейуi жақсы көрсеткiш емес.
2001ж кәсiпорында материалды емес активтер пайда болды.
Иммобильдi құралдар үлес салмағының мобильдi үлес салмағына қарағанда төмен
Активтер айналымдылығы
Көрсеткiштер 2000ж. 2001ж. Ауытқу
Сатудан түскен түсiм 22315035,95 182691898,37 +160376863
Барлық активтердiң орташа мөлшерi 3120747,94 13900352,32 +10779604
Активтердiң айналымдылық уақыты (күн) 50,35 27,39 -22,96
Элиминациялау әдiсiн қолдану арқылы активтердiң айналымдылық уақытына факторлық талдау
3120747,94*360/22315035,95=50,35
3120747,94*360/182691898,37=6,15
13900352,32*360/182691898,37=27,39
Ал ендi тiзбек құрайық:
6,15-50,35 = -44,2
27,39-6,15 = +21,24
-44,2+21,24 = -22,96
Өнiмдi сатудан түскен түсiмнiң +160376863 млн. теңгеге артуы активтер
Актив мөлшерiнiң +10779604 млн. теңгеге артуы активтер айналымдылығын +21,24
–44,2+21,24 = -22,96 – бұл осы екi фактордың әсерi,
(–) 22,96 күнге жылдамдады.
Қорытынды
Сонымен, бухгалтерлiк есеп бүгiнгi таңда басқару жүйесiнде маңызды орындардың
Әр бiр кәсiпорын өзiнiң қызметi барысында сатып алынған тауарлар,
Барлық шаруашылық субъектiлер ақша қаражаттарын банктердiң сәйкес мекемелерiндегi шоттарда
Ақша қаражаттардың есебi мынадай алғашқы құжаттардың негiзiнде жүзеге асады:
төлем тапсырмасы;
нақты жарнаға хабарландыру;
төлем талап тапсырмасы;
кiрiс касса ордерi;
шығыс касса ордерi;
ақшалай чектер;
слиптер;
қаражатты депонирлеудiң төлем тапсырмасы;
банктiк көшiрмелер.
Әр бiр кәсiпорын басшылары кәсiпорын қызметiн дұрыс жолға
Аудиттiң ең негiзгi принциптерi: тәуелсiздiк, кәсiпқойлылық, объективтiлiк, шыншылдық, құпиялылық.
Кәсiпорын құжаттарымен жұмысты бастаудан бұрын аудитор аудиторлық тексерудiң бағдарламасын
Аудиторлық тексерудiң жоспары
клиент қызметi жөнiнде бiлiм алу;
есеп саясаты мен iшкi бақылау жүйесiмен танысу;
iшкi аудитке деген күтiмдi сенiмдi анықтау;
қызмет көлемi жөнiнде дұрыс мағлұмат алып, олардың еңбек сыйымдылығына
Аудит жүргiзу үшiн мамандарды жинау;
Шынайы ақпарат алу;
Аудиторлық тәуекелдi бағалау;
Аудит бағдарламасын жасау;
Өндiрiстiк iс – тәжiрибе өткен кәсiпорында iшкi аудит жүйесi
Тексерушi комиссия Серiктестiктiң Қатысушыларының Серiктестiктiң атқарушы органдарының қызметiне бақылау
Тексерушi комиссияның Серiктестiктiң атқарушы органының қызметiне тексеру жасаған кезде
Тәжiрибе өткен кәсiпорында (серiктестiк) iшкi аудит 2003ж. ақпан айында
Жалпы айтқанда, мен қойған мақсатыма жеттiм, яғни ақша қаражаттар
Пайдаланған нормативтi – құқықтық актiлер және арнайы әдебиеттер
Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлiк есепке алу және қаржылық есеп беру
Қазақстан Республикасының «Аудиторлық қызмет туралы» 20.11.1998ж. Заңы
Бухгалтерлiк есептiң Типтiк жоспары, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлiгi, Алматы
Бухгалтерлiк есептiң стандарттары. Алматы, 1996ж.
Қаржылық есеп берудiң халықаралық стандарттары, 2001ж.
Қазақстандағы Аудиттiң халықаралық стандарттары,2001ж.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi (Негiзгi бөлiм, 1996ж.)
Арнайы әдебиеттер:
Айтжанова Ж.Н. «Бухгалтерский учет, отчетность и аудит устойчивого экономического
Абдыкалыков Т.А., Сатмурзаев А.А., «Основы бухгалтерского учета и аудита»
«Аудит». Под редакцией профессора В.И. Подольского Москва 1997г. 432с.
Әбдiқалықов Т.Ә. «Бухгалтерлiк есеп және аудит». Алматы 2000ж. 168б.
Баймұханова С.Б., Балапанова Ә.Ж. «Бухгалтерлiк есеп», Алматы 2001ж., 236б.
Балапанова Ә.Ж. «Аудиттiң теориялық негiздерi». Алматы 2003ж. 93б.
Бернстайн Л.А. «Анализ финансовой отчетности». Москва 2002г. 623с.
Дюсембаев К.Ш. и др. «Аудит и анализ финансовой отчетности».
Дюсембаев К.Ш., Төлегенов Ә.Т. т.б. «Кәсiпорынның қаржылық жағдайын талдау»
Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами»
Кеулiмжаев Қ.Қ., Әжiбаев З.М. т.б. «Қаржылық есеп». Алматы 2001г.
Кодекс РК о налогах и других обязательных платежах в
Международные стандарты финансовой отчетности 2001г. 1242с.
Нидяз Б., Андерсон Х. Принципы бухгалтерского учета Москва 2000ж.,
Радостовец В.К. и др. «Бухгалтерский учет на предрприятиях». Алматы
Савицкая Г.В. «Анализ хозяйственной деятельности предприятия». Москва 1999г.
Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет». Алматы 2000г. 335с.
Стандарты бухгалтерского учета и методические рекомендации 1999г., 609с.
Тасмағамбетов Т.А., Омаров А.Ш. т.б. «Қаржы есебi» Алматы 1998ж.
Шуванова В.М., Абдилсанапов А.А. « Организация бухгалтерского учета и
«Бухгалтерский учет - Аудит» №7 февраль, №3 март 1999г.
http//www.buhgalter.kz
Барлық шаруашылық субъектiлер ақша қаражаттарын банктердiң сәйкес мекемелерiндегi шоттарда
Корреспонденттiк шоттар – (банктер мен ұйымдардың) банктiк операциялардың жеке
Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ шоттары – жеке және
шотты ашу жөнiндегi өтiнiш;
қойылатын қол таңбалары мен мөр таңбаларының үлгiсi бар
субъектiнiң салықтық есепке қойылу фактiсiн растайтын салық органының анықтамасы;
мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiктiң көшiрмесi;
жарғы мен құрылтай шартының көшiрмесi (егер құрылтайшылар саны 1-ден
Банктер мезгiл- мезгiл немесе күн сайын шоттардың иелерiне жүргiзiлген
Банктiң көшiрмесi есеп айырысу шоты бойынша талдамалы есептiң тiркелiмiн
441- шотта көрсетiлген операцияларды есепке алу үшiн №2 журнал
№2 ведомостьке бiртектес жинақтамалы шоттар бойынша сомаларды жазудан басқа,
Төлем тапсырмалары арқылы есеп айырысулар.
Төлем тапсырмалар тауарлы материалдық құндылықтар, орындалған жұмыстар және көрсетiлген
Төлеушi белгiленген нысан бланкiлерiнде тапсырманы банкке ұсынады. Тапсырмадан басқа
Төлем тапсырманы толтырған кезде келесi реквизиттерi көрсетiледi:
төлем тапсырма номерi;
төлем тапсырма күнi;
жеке идентификациялық код (ИИК) – аударушы мен бенефициардың банктiк
ақша аударушы коды (КОд) және бенефициар коды (Кбе) –
бенефициар – ақша қаражаттарды алушы;
ақша аудару жөнiнде клиенттен тапсырма алатын банк аударушының атауы
банк бенефициар – ақша қаражаттарды келiсiм-шарт негiзiнде
қабылдаушы банк;
аударушының банктiк идентификациялық коды (БИК)
филиалдар арасындағы айналымдар коды (МФО)
төлем мақсатының коды – ҚРҰБ нормативтi – құқықтық актiлерiмен
бюджеттiк сыныптау коды – салықтардың (төлемдердiң) қайтарылуы жүзеге асатын
валюталау күнi – бенефициар банктiк шотына ақша қаражаттардың кiрiске
Төлем құжатында еш бiр түзетулерге жол берiлмейдi. Егер олар
Валюта
Резиденттер арасындағы операциялар бойынша нормативтi актiлермен қарастырылған жағдайлардан басқа
Өкiлеттi банктер валюта заңының орындалуын тексеру мақсатында жүзеге асып
жарғылық капиталға үлес;
резидент еместердiң қаржылық көмегi (гранттар);
өкiлеттi банктердiң, шетел банктердiң, қаржылық ұйымдардың және басқа да
өкiлеттi банктер мен өкiлеттi ұйымдар арқылы iшкi нарықта теңгеге
Орындалған жұмыстар мен көрсетiлген қызметтерге шетелдiк валюта, яғни шетелдiң
Есеп айырысу мен валюталық шоттар операцияларын есепке алудың сызбасы.1
№1 сызба
Ақшалай чектер
Нақты жарнаға хабарландыру
Төлем тапсырмасы
Төлем талап тапсырмасы
Банк көшiрмесi
431,432,441 дебетi бойынша №2 ведомость 431, 432,
Бас кiтап
Қаржылық есеп беру
Касса
Қолма қол ақшаларды қабылдау, сақтау және жұмсау үшiн шаруашылық
Кассир ақша қаражаттарын банк мекемелерiнен ақша чектерi бойынша алады.
Кассалық ордерлер кассадағы ақшалай операциялар бойынша негiзгi бастапқы құжаттар
Кiрiс касса ордерi және оның квитанциясы, сондай-ақ шығыс касса
Касалық операциялардың есебiн кассир КО №4 нысанындағы Касса кiтабында
Екiншi даналары жыртпалы болады және кассирдiң есеп беруiне қызмет
Тауар кеңселерiнiң, пристаньдардың және пайдаланудағы учаскелердiң, аялдама, өзен өткелдерiнiң
Инкассация шығындарын төмендету, бухгалтерия жүктемесiн азайту, Қазақстаннан әлемнiң кез
Төлем карточкаларының төмендегiдей түрлерi бар:
Дебеттiк – осы карточканы ұстаушыға карт – шоттағы (төлем
Кредиттiк – банктiк заемдық келiсiм–шарт негiзiнде төлем карточкасын шығаруды
Сонымен қатар, кәсiпорын iс–сапар, кеңсе, үстеме шығындарын төлеу үшiн
Корпоративтi карточка – банк пен заңды тұлға – карт-шот
Бүгiнгi таңда 2 млрд. астам карточкалар әлемнiң барлық елдерiнде
Қазақстан Республикасының территориясында төлем карточкаларын ҚР Ұлттық Банктiң карточканы
Ақша қаражаттар қозғалысының есебi №4 БЕС сәйкес жасалынады. Есеп
Ақша қаражаттар қозғалысы туралы есебi ақпарат қолданушыларға кәсiпорынның қаржылық
Операционды қызмет – заңды тұлғаның табыс табу мақсатындағы негiзгi
Инвестициялық қызмет – ұзақ мерзiмдi активтердi сатып алу және
Қаржылық қызмет – нәтижесiнде меншiктiк капитал мен заемдық қаражат
Операционды қызметтен түскен ақша қаражаттардың қозғалысын кәсiпорында тiкелей және
Тiкелей әдiс ақша қаражаттардың келiп түсуi мен төлемдердiң негiзгi
Тiкелей әдiстi қолданған кезде операционды қызмет нәтижесiнде ақша қаражаттардың
Жанама әдiс – бұл тәсiлдi қолданған кезде
Тәсiл баланстағы және қаржы – шаруашылық қызметiнiң нәтижесi бойынша
Кассалық оперцияларды аудиторлық тексеруiнiң бағдарламасы
№1 Кесте
№ Аудит процедурасы Ақпарат көзi Аудит жүргiзу мерзiмi
1 2 3 4
1 Кассадағы ақша қаражаттар мен басқа да құндылықтарға түгендеудi
2 Опреациялардың дұрыс құжатталуын тексеру Кассалық құжаттар (КО-1,
3 Қолма қол ақшалардың дұрыс, уақтылы және толық
4 Қаржылардың дұрыс жұмсалынуын тексеру КО-1, КО-2, КО-3,
5 Бухгалтерлiк есеп шоттарында операциялардың дұрыс көрсетiлуiн тексеру
6 Кассалық операциялар аудитiнiң нәтижелерi бойынша қорытындылар мен ұсыныстар
Жүргiзiлген тест нәтижесi бойынша шаруашылықта кассалық тәртiптерiнiң сақталуы және
кассадағы бүкiл нақты ақшаларды және басқа да құндылықтарды
шаруашылықта тексерудiң белгiленген әкiшiлiктiң бұйрығының жоқтығы;
кассаның тексеруге қалай болса солай бұрық жасалғаны, тексеру комиссияның
кассаға тексерiлу жүргiзiлетiнiн кассирдiң алдын ала бiлiп, оған дайындық
шаруашылықтың төрағасының бұйрығында көрсетiлмеген кiрiс және шығыс құжаттарына бас
кассирдi алмастырған, жұмыстан босатқан кезде кассаға үстiртiн тексеру жүргiзу;
штатта кассирлiк қызмет қаралмай, шаруашылықтың төрағасының жазбаша өкiмiмен бұл
кассирдiң толық материалды жауапкершiлiгi туралы шарттың болмауы;
кассирдiң кассаны тексеруге дайындауға дағдыланбағандығын дәлелдейтiн күнделiктi орындалуға тиiстi
Кассаны және кассалық операцияларды аудиторлық тексеру негiзiнен үш бағыт
нақты ақша қаражаттарын түгендеу;
ақша қаражаттардың толық, уақтылы кiрiске алынуын тексеру;
таратылған, берiлген ақшалардың дұрыс шығысқа шығарылғандығын тексеру;
Кассаға түгендеу жүргiзу аудитордың тексеру орнына келген мезетiнде-ақ жүргiзiледi.
Аудитор кассаны түгендеудi жүзеге асырғанда мына талаптарды сақтауға мiндеттi:
кассаға түгендеу жүргiзу комиссиялық құрамында мiндеттi түрде шаруашылықтың бас
шаруашылықтың төрағасы тағайындаған тұрақты жұмыс iстейтiн комиссияның мүшелерiнiң қатысуымен
кассаны тексеру кезiнде кассаға басқа тұлғаның кiруiне рұқсат етiлмейдi;
тексеру кезiнде бүкiл кассалық операциялар тоқтатылады.
Аудитор кассаға түгендеу жүргiзгенде мынадай талаптардың сақталуын қамтамсыз етуге
кассаны тексеру мүмкiн болмағанда немесе шаруашылықта бiрнеше касса болса,
кассир түгендеу комиссиясының мүшелерiнiң қатысуымен соңғы күннiң кассалық
кассирдiң жасаған есебiне шаруашылықтың бас бухгалтерi қолын қояды;
ораны бұзылған бос ақшаны және банк белгiсi соғылған ораны
Ақша құжаттарының аудитi кезiнде бұлардың нақты қолда барын, олар
ақшаны және құндылықтарды санап болғаннан кейiн нақты мәлiметтерiн бухгалтерлiк
Аудитор ақша-қаражаттардың тексеруiн жүзеге асырып, олардың сақтау орнының жағдайына
Кассадағы нақты ақша қаражаттарын тексерудiң нәтижелерi түгендеу актiсiмен рәсiмделедi
Жетiспеушiлiк анықталған жағдайда аудитор оның пайда
берудi ұсынады.
Мүмкiн болатын тәртiп бұзушылық пен қызметтi асыра пайдалануды, оны
Кассалық операцияларды iске асыру процессiнiң ережелерiн бұзудың амалдарына қарай
- ақша қаражаттарды рәсiмделген құжаттар мен қол жазбалар арқылы
- кiрiс ордерлерi арқылы банктен, әр түрлi тұлғалармен ұйымдармен
- бiр құжаттарды қайталап, екiншi рет қолдану;
- кассалық құжаттар мен кассалық есеп берулерде нәтижелердi қате
- сомаларды негiзсiз жалған құжаттар арқылы шығысқа шығару;
- шығысқа шыққан сомаларды заңды түрде рәсiмделген құжаттарда ұлғайтып
заңды түрде әр түрлi тұлғалар мен ұйымдарға есептелген қаржыларды,
Ақша қаражаттардың тiкелей ұрлануы кассадағы қолма қол ақшаны түгендеу
Ақшаның жетiспеушiлiктерi бөтен адамның кассаны бұзып ұрлаудың салдары ғана
Касса бойынша қаржыларды кiрiске алмау, алынған сомаларды шығысқа шығарумен
Банктегi есеп айырысу шотынан алынған ақша қаражаттарды толық
Аудитор банктен түскен әр бiр чек бойынша ақшалардың толық
Кассалық операцияларды жүргiзу ережелерiне сәйкес кәсiпорындар кассаларымен қолма қол
Қызмет ақысын төлеу, қарызды өтеу, материалдар ақысын төлеу, кварталдық
Басқа кәсiпорындардан алынған ақша қаражаттарды өз қалтасына салумен күрес
Мүмкiн болатын тонаушылықты анықтау үшiн кассалық тәртiптiң бұзу жағдайларына
Басқа кәсiпорындардан ақшалай сомаларды алу сенiмхаттарының тiркелiмi мен олардың
Ақша қаражаттарды шығысқа шығарудың кассалық операциялары мүмкiндiгiнше тексеруге жатқызылатын
Сонымен қатар, кассалық құжаттардың толтырылуына да көңiл бөлу қажет:
Ақша қаражаттарының келiп түсуi мен шығысқа шығуы бойынша барлық
Ондағы беттер саны кәсiпорын басшысы мен бас бухгалтердiң қолдарымен
Бiр документтер бойынша сомаларды екiншi рет кассадан шығысқа шығару
Ең алдымен кассалық есеп берудi қараған кезде олар барлық
Аудиторлық тәжiрибе көрсетiп отырғандай тәртiп бұзып ұрлаудың ең көбi
Төлем ведомостары бойынша ақшалардың төленуiнiң дұрыстығын тексерген кезде енгiзiлген
2.3 Есеп айырысу шоты
аланстық мәлiметтердi Бас кiтап пен 41 «Жолдағы ақша
Ақша қаражаттар аудиторлық тексеруiнiң бағдарламасы.
№2 кесте
№ Аудит процедурасы Ақпарат көзi
Аудит жүргiзу мерзiмi
1 Баланс көрсеткiштерiнiң Бас кiтап мәлiметтерiмен сәйкестiгiн тексеру 401-403,
2 Жинақтамалы және талдамалы есептердi жүргiзудiң дұрыстығын тексеру Жоғарыда
3 Кассаға түгендеу мен кассалық операциялардың тексеруiн жүзеге асыру
4 Банк операцияларын тексеру Есеп айырысу шотының банк көшiрмелерi
5 Есеп айырысудың аккредитивтiк нысанын дұрыс және заңды қолдануын,
6 Жолдағы ақша қаражаттардың сомалардың дұрысытғын тексеру №3
Ақша қаражаттар аудитiнiң кезiнде банктiк операцияларының тексерiлуiне көп көңiл
Iске асып жатқан заңға сәйкес кәсiпорындар өз ақша қаражаттарын
Ақша қаражаттарды есеп айырысу, ағымдағы, валюталық және басқа да
Валюталық шот бойынша операциялар аудитi кезiнде келесi мәселелердi анықтап
валюталық шоттың қандай банк мекемесiнде ашылғандығы туралы
банк көшiрмесiнде көрсетiлген сомалардың оған тiркелген бастапқы құжаттардың сомаға
сыртқы экономикалық қызмет кезiнде есеп айырысу нысанының дұрыс қолданылғандығын
валюталық шот ашқаны үшiн комиссиондық сыйақының дұрыс төленгендiгiн
бағам айырмашылығының дұрыс анықталып көрсетiлгендiгiн
бухгалтерлiк есеп корреспонденцияларының дұрыс берiлiп, шоттарға таратылғанын
транзиттiк валюталық шоттардың орындалуына құқық берiлген банк өкiлдерi болып
ҚР ҰБ рұқсатынсыз шетел банкiлерiнде валюталық шот ашқан фактiлер
Шет елдерге өнiм сатудан түскен шаруашылықтың меншiгiндегi валюта түсiмдерiн
Шаруашылық тауарларды, жабдықтарды шетелден сатып алған кезде келiп түскен
2.4 Банктегi арнайы шоттардағы және жол үстiндегi нақты ақша
Аудитор аккредитивтiк нысандағы асеп ацырысу қолданудың дұрыстығына, заңдылығына тексеру
аккредитивтiк нысандағы есеп айырысуды қолданудың келiсiм шартта қаралғандығында
аккредитивтiк нысанда есеп айырысу төлеушiнiң сатып алушыны аккредитивтiк нысанында
аккредитивтiк есеп айырысу нысанының бiр ғана жабдықтаушымен (сатушымен) есеп
аккредитивтiк есеп айырысу нысанының байланыс немесе телеграф арқылы ашылғандығын
аккредитивтiң қолдану мерзiмiн таралтардың келiсiм шартта белгiленгендiгiнде
күшiндегi заң актiлерге қаралған баптарға сәйкес аккредититвтен нақты ақша
аккредитивтi жабу бойынша құжаттарына, нақты қолда бар банк көшiрмелерiне
аккредитивтiк есеп айырысу нысанының жабылатын (депоненттелген) жабылмаған (кепiлдiк берiлген),
аккредитивтiк қаржының субьектiнiң өз қаржысының немесе оған берiлген несие
аккредитивтегi пайдаланбаған қаржының қайтарылу және қайтарылмау тәртiптерiнiң сақталуын
Чек кiтапшаларының ақша қаражаттары бойынша есеп айырысу аудитi кезiнде
чектер түрлерiн;
ҚР банктерi эмиссиялаған чектердiң қабылдану және төлену тәртiптерiнiң сақталғандығын;
Шаруашылықтың чек кiтапшасын алу үшiн банкке берiлген өтiнiмiн;
Клиенттiң қаржы сұранысын бiлетiн банк эмитент белгiленген чек кiтапшаларындағы
Чек кiтапшасында көрсетiлген мерзiмнен кейiн толтырылған чектер төленуге қабылдамағанын;
Чек арқылы тауарлар мен қызметтерге алдын-ала төлем жасалған және
Чек кiтапгшасындағы пайдаланбаған қалдық соманың нақты ақшаға айырбасталғандығын;
Чек кiтапшаларындағы жазылған чектердiң көшiрмелерiнiң бiр iздiлiгiнiң сақталғандығын;
Чектiң төлем сомасы анықталмай тұрып алдын ала жазылғандығын;
Толтырылмаған чек кiтапшаларының банктен қаражат алуға және басқа да
Толтырылған чектердiң деректемелердiң толықтығын;
Чектегi және чек түбiртегiндегi чек ұстаушының атауы және оның
Чектiк жазылған қалдық кiтапша иесiнiң мөр таңбасы басылып расталғандығын;
Чектердi жазып толтырған кезде ешқандай түзету және өшiрулерге жол
Қате толтырылып бүлiнген чекке және оның түбiртегiне қиғашынан бүлiнген
Аудитор банктегi арнайы шоттағы нақты қаражаттарға аудиторлық тексеру жүргiзген
Үкiметтiң жәрдемi ретiнде бөлiнген қаражат;
жергiлiктi бюджеттен мектептерге дейiнгi балалар мекемелерiне бөлiнген мақсатты
мәдени ағарту мекемелерiне, демалыс үйлерiне, ұйымдарының және басқа да
ата-ананың бала бақша мекемелерiне балалары үшiн аударған қаржыларын;
шаруашылықтың өтiнiшi бойынша жеке шоғырландыруды талап ететiн күрделi қаржыландыруға
Шаруашылықтың құрамына кiретiн филиалдарға, бөлiмшелерге жеке балансқа бөлiнген, бөлiнбеген
Есеп айырысу мен валюталық шоттар операцияларын есепке алудың сызбасы.1
№1 сызба
Ақшалай чектер
Нақты жарнаға хабарландыру
Төлем тапсырмасы
Төлем талап тапсырмасы
Банк көшiрмесi
431,432,441 дебетi бойынша №2 ведомость 431, 432,
Бас кiтап
Қаржылық есеп беру
Банктегi арнайы шоттар бойынша операциялар есебiнiң сызбасы
№31
қаражатты депонирлеудiң төлем тапсырмасы
Аккредитивтi ашуға өтiнiш
Басқа да алғашқы құжаттар
Банк көшiрмесi
Кредитi бойынша №3 журнал-ордер және 411, 421, 422, 423,
Бас кiтап
Қаржылық есеп беру
Кассалық операциялардың есебiнiң сызбасы. №21
Ақша чектерi
Кiрiс касса ордерi
Төлем ведомосi
Шығыс касса ордерi
Нақты жарнаға хабарландыру
Кiрiс және шығыс касса документтерiн тiркеу журналы
Кассалық кiтап
Кассалық есеп беру
451, 452 шоттар дебетi бойынша №1 ведомость
451, 452 шоттар кредитi бойынша №1 журнал-ордер
Бас кiтап
Қаржылық есеп беру
Есеп айырысу мен валюталық шоттар операцияларын есепке алудың сызбасы.1
№1 сызба
Ақшалай чектер
Нақты жарнаға хабарландыру
Төлем тапсырмасы
Төлем талап тапсырмасы
Банк көшiрмесi
431,432,441 дебетi бойынша №2 ведомость 431, 432,
Бас кiтап
Қаржылық есеп беру
( «Төлемдер мен ақша аударымдары жөнiндегi» № 237-1
2 «Қазақстан Республикасының банктер клиенттерiнiң банктiк шоттарды ашу, жүргiзу
1 Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк Басқармасының 1998ж. 5 желтоқсан
( ҚР Әдiлет Министрлiгiнде тiркелiп, ҚР нормативтi құқықтық актiлердi
1 http//www.buhgalter.kz
1 http//www.buhgalter.kz
1 http//www.buhgalter.kz
( «Т†лемдер мен ајша аударымдары ж†нiндегi» № 237-1
2 «Ѕазајстан РеспубликасыныЎ банктер клиенттерiнiЎ банктiк шоттарды ашу, жҐргiзу
1 http//www.buhgalter.kz
1 http//www.buhgalter.kz
1 http//www.buhgalter.kz
1 http//www.buhgalter.kz
1 http//www.buhgalter.kz
1
51
Ақша қаражаттар қозғалысы
Ақша қаражаттарын басқару модельдері. Ақша ағымдарын басқарудың мәні
«Green House» ЖШС-тің өндірістік шаруашылық қызметі
Кәсіпорындағы ақша қаражатының қозғалысы
Ақша қаражаттар қозғалысы және iшкi аудитi
Компанияның ақшалай қаражаттарын басқарудың мәні мен оңтайландыру әдістері
Ақша қаражаттар қозғалысы туралы жалпы түсінік
Қолма қол ақшаларды кассадан беру
Ақша қаражаттарының мақсаттық қалдығын анықтау
Ақшаның мәні және оның есебін ұйымдастыру ерекшеліктері