Көші - қон үрдістерінің тарихы
Мазмұны
Кіріспе 2
І-Тарау. Көші-қон үрдістерін зерттеудің теориялық негіздері 3
1.1 Халықтың көші-қоны – демографиялық үрдістердің қалыптасу негізі
1.2 Көшіп-қону үрдістерін зерттеуге арналған түпнұсқаларды талдау 5
ІІ-тарау. Қазақстан Республикасының демографиялық жағдайы 10
2.1 Қазақстан халқының демографиялық үрдістерінің өзгерістері (санақ өткізілген
2.2 Көші-қон үрдістерінің тарихы 17
ІІІ-тарау. Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі көші-қон үрдістері 23
3.1 Қазақстан Республикасының қазіргі кезеңіндегі көші-қон қозғалысының ерекшеліктері
3.2 Қазақстан Республикасындағы көші-қон қозғалысының кемшіліктері мен жетістіктері
Қорытынды 28
Қолданылған әдебиеттер тізімі 29
Кіріспе
Қазақстан Республикасының ауқымы 2724,9 мың шаршы
Халықтың саны жөніндегі ғылыми теория еңбек ететін халықты
Ал, халықтың миграциясына (көші-қонына) келетін болсақ, Миграция дегеніміз
Тәуелсіздік тұғырына ту тіккен тұстағы егемендігіміздің елеулі шараларының
Ғасырлар бойы аңсаған егемендікке қолымыз жетті қазағым, енді
Енді қазақтың кең даласын – малға, қаласын –
І-Тарау. Көші-қон үрдістерін зерттеудің теориялық негіздері
1.1 Халықтың көші-қоны – демографиялық үрдістердің қалыптасу негізі
Халықтың көші-қоны тек экономика мен әлеуметтік саланың дамуындағы
Көші-қонның классикалық түрлері сияқты, оның жаңа түрлері де
Қазіргі кезеңде көші-қон сипатын айқындайтын басты қозғауш күш
Миграциялық үрдістер бұзушы сипатқа ие болмай, біріктіруші қызмет
Қоныс аударудың мүмкін болатын масштабтарын бағалау кезінде, ең
Қоныс аудару кезінде, босқындарды жаңа жерге орналастыру кезінде
Осыған байланысты қоныс аудару мәселесінің жалпы одақтық бағдарламасын
Біздің елімізде миграция маңызды роль атқарады. Миграция мәні
50-жылдардың ортасынан 80-жылдардың аяғына дейін дәл осы факторлар
Ел өміріндегі либерализация, дүниежүзілік бірлестік арқылы мойындалған адам
Халық миграциясы – тұрақты тұрғылықты жердің ауысуымен байланысты
Халық миграциясын әртүрлі белгілері арқылы жіктеуге болады: миграция
Себептеріне байланысты миграцияны екі негізг топқа бөлуге болады:
Соңғы бірнеше онжылдық ішінде әлемде экономикалық жағдайларға тәуелсіз,
Миграцияның басқа түрлері тұрақты сипатқа иеленбейді. Оларға, мысалы,
Аумақты қамтуы бойынша миграция 3 топқа бөлінеді: а)
Ұзақтығы бойынша миграцияны екіге бөлуге болады: а) тұрақты
Мигранттар құрылымына қарай миграцияларды төмендегідей жіктеуге болады: өндірістік
1.2 Көшіп-қону үрдістерін зерттеуге арналған түпнұсқаларды талдау
60-жылдардың екінші жартысынан басталып, 70-жылдардың ортасына дейін жалғасқан
Әртүрлі ұсақ өзгешеліктерді ескермесек, онда халық миграциясы жөніндегі
Екінші топқа орын ауыстыру және мобилділік сияқты екі
Миграцияны миграциялық қозғалыс бөлігі ретінде қарастырған О.В. Лармин,
В.И. Переведенцев, Т.И. Заславская сияқты, сондай-ақ біздің ғалымдар
Дегенмен, “мобилділік” (оның орыс тіліндегі синонимі – подвижность
“Мобилділік” терминінің алғашқы түсініктерінен бас тартып, 1978 жылы
Алдыңғылар сияқты кең таралған анықтамалардың үшінші тобына халық
60-жылдары жарияланған жұмысында Я. Щепаньский миграцияны географиялық кеңістіктегі
Негізінде, М.В. Курман көзқарасы 60-жылдардың екінші жартысының өзінде
Б.Д. Бреевтің соңғы жұмыстарында көрсетілгендей, бұл көзқарастың ерекшелігі
Үшінші көзқарас жайлы айтқан кезде миграцияны қозғалыстың әралуан
Біршама кең таралып, көптеген зерттеушілер мойындайтын миграция анықтамасының
Миграцияны халықтың тек аумақтық орын ауыстыруы ретінде қарастырған
Миграцияға халықтың алуан түрлі аумақтық қозғалысын кіргізуге болатын
Біріншіден, миграция дегеніміз қозғалыс сипаты мен мақсатына тәуелсіз
Екіншіден, миграцияға тұрғылықты жердің тұрақты немесе уақытша ауысуына
Үшіншіден, миграцияға халықтың кеңістіктік қозғалысының, соңында оның аумақтық
Үш тәсілдің біріне байланысты анықталған комбинация бойынша миграцияға
Бірқатар зерттеушілер миграцияға халықтың аумақтық орын ауыстыруының үш
Ал бірінші тәсілге сүйенсек, онда миграция анықтамасына халықтың
“Халықтың аумақтық орын ауыстыру” түсінігіне толығымен сәйкес келетін
ІІ-тарау. Қазақстан Республикасының демографиялық жағдайы
2.1 Қазақстан халқының демографиялық үрдістерінің өзгерістері (санақ өткізілген
Егеменді еліміздің тарихи-әлеуметтік, саяси-экономикалық және мәдени даму жолдары
Қазақтардың ұлттық мемлекеті қазіргі Қазақстан территориясында ерте кезде,
Қазақстанның Ресей империясының құрамына ХҮІІІ ғасырда кіргені белгілі.
Сонымен қатар, бағдарламада ұлты және халықтың ұлттық
Осы санақтың мәліметі бойынша жалпы қазақ халқының саны
XІX ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басында қазақтардың
Қазақтардың саны қалаларда аз болды. Оның басты себебі,
Ресей империясында 1897 жылы жүргізілген санақ бойынша, қазақ
ХХ ғасырдың басында Қазақстан жеріне шаруалар көптеп көшіп
ХХ ғасырдың басында демографиялық үрдістің негізінің қалануы, өзінің
Қазақстанның демографиялық жағдайы 1920 жылдардың бірінші жартысында қолайсыз
Қазақстандағы қазақ халқының саны мен әлеуметтік демографиялық жағдайларындағы
Қазақстанда халықтың табиғи өсуі 1926-1959 жылдары жалпы КСРО
Қазақтардың арасындағы көші-қон үрдісінің қарқынды болуы нәтижесінде олардың
Ұлы Отан соғысы кезінде Қазақстаннан 1 миллион 202
кесте1
Қазақстан Республикасының халық санының серпіні
(халық санағы өткізілген жылдар бойынша) /5/ мың адам
халық санағының өткізілген жылы және мерзімі Барлық халық
Ерлер Әйелдер Қала тұрғындары Ауыл тұрғындары
28 қаңтар 1897ж.
(1989ж. ҚазССР шекара есебі бойынша)
4333
…
…
303
4030
17 желтоқсан 1926ж. (1989ж. ҚазССР шекарасы бойынша)
6198,4
3174,5
3023,9
519,0
5679,4
17 қаңтар 1939ж.
(1989ж. ҚазССР шекарасы бойынша)
6081,4
3162,0
2919,4
1689,5
4391,9
15 қаңтар 1959ж.
(1989ж. ҚазССР шекарасы бойынша)
9294,7
4415,0
4879,7
4026,9
5267,8
1999 жылғы ҚР-ның шекарасы бойынша
9283,2
4415,1
4868,1
4026,9
5256,3
15 қаңтар 1970ж.
(1989ж. ҚазССР шекарасы бойынша)
13009,3
6257,5
6751,8
6512,3
6497,0
1999 жылғы ҚР-ның шекарасы бойынша
13013,6
6268,2
6745,4
6512,3
6501,3
17 қаңтар 1979ж.
(1989ж. ҚазССР шекарасы бойынша)
14684,3
7075,6
7608,7
7855,2
6829,1
1999 жылғы ҚР-ның шекарасы бойынша
14688,3
7077,7
7610,6
7855,2
6833,1
12 қаңтар 1989ж.
(1989ж.ҚазССР шекарасы бойынша)
16199,2
7846,7
8352,5
9132,1
7067,1
25 ақпан 1999ж.
(1999 жылғы ҚР-ның шекарасы бойынша)
14953,1
7201,8
7751,3
8377,3
6575,8
Индустрияландыруға байланысты, тек Кеңес заманында қалалардың өсуі кеңінен
Сонымен, 1926-1959 жылдары аралығында республика халқының арасында қазақтардың
Осы кезеңде қазақ халқы үшін айтарлықтай өзгерістер болды.
Ұлы Отан соғысы (1941-1945) жылдары Қазақстанға басқа халықтардың
Қазақстанда 1960 жылдардың аяғында көші-қон үрдісі баяулай бастады.
ХХ-ғасырда Қазақстан тарихында көші-қон үрдісінің бірнеше жоғарлаған және
Ең негізгісі 1959-1969 жылдары 740 мыңға жуық адам
Олай болса, 1970-1980 жылдардағы Қазақстандағы көші-қон үрдісінің өсуі,
Кесте 2
Қазақстан халқының ТМД елдерімен халықаралық көші-қоны (1999ж.) /12/
Келгендердің саны Кеткендердің саны Көші-қон сальдосы
Қазақстан 35366 120724 -85358
Әзірбайжан 262 209 53
Армения 44 41 3
Беларусь 387 4712 -4325
Қырғызстан 1214 1155 59
Молдова 84 184 -100
Ресей 24881 108436 -83555
Тәжікстан 400 55 345
Түркіменстан 1323 455 868
Өзбекстан 5373 2264 3109
Украина 1315
-1813
Грузия 83 85 -2
Қазақстан халқы 1989 жылғы санақ бойынша 16 млн.199
Қазақстандағы орыс жұртшылығы 1989-1999 жылдары, айтарлықтай азайды (кесте
ТМД елдерінен Қазақстанға
келушілер (1999ж.)
кетушілер
(1999ж.)
1-ші сурет
Қазақстанда 1999 жылдың басында тұңғыш ұлттық халық санағы
Кесте 3
Қазақстандағы халықтың ұлттық құрамы (санақ өткізілген жылдар бойынша)
Ұлттар 1999 1989
Мың адам % Мың адам %
Барлық халық 14953,1 100,0 16199,2 100,0
Оның ішінде:
қазақтар
7985,0
53,4
6496,9
40,1
орыстар 4479,6 30,0 6062,0 37,4
украиндар 547,1 3,7 875,7 5,4
өзбектер 370,7 2,5 331,0 2,0
немістер 353,4 2,4 946,9 5,8
татарлар 249,0 1,7 320,7 2,0
ұйғырлар 210,4 1,4 181,5 1,1
беларустар 111,9 0,75 177,9 1,1
кәрістер 99,7 0,67 100,7 0,62
әзірбайжандар 78,3 0,52 89,0 0,55
түріктер 75,9 0,51 49,6 0,29
Басқа ұлттар 392,1 2,45 567,3 3,64
Қазақстанда халықтың саны 1989 жылы 16 млн. 199
2.2 Көші-қон үрдістерінің тарихы
Қазақстанда соңғы екі ғасыр аралығында өткен миграциялық процестер
Ресей үкіметіне қосылмастан бұрын қазіргі Қазақстан аумағында қарақалпақтар,
1981 жылдан кейін Ресейдегі шаруаларды басыбайлығынан босату процесі
Санкт-Петербург бейбіт келісімінен кейін 1881-1884 ж.ж. Қазақстанның оңтүстік-шығыс
XX ғасырдың басында халық санының миграция нәтижесінен өсуімен
Қазан төңкерісі мен азаматтық соғыс өлке шаруашылығын едәуір
Айтарлықтай миграциялық қозғалыстар аштық пен 1921 жылғы жұт
Кеңес үкіметі кезінде БОАК пен ХКК-нің “1925-1926 жылдары
1926 жылғы санақ мәліметтері бойынша халықтың ұлттық құрамы
Тарихшылар пікірінше, Қазақстан халқына Кеңес үкіметінің алғашқы онжылдығындағы
Дегенмен, 1928 жылдан бастап мемлекет саясаты өзгеріске ұшырайды,
1926-1939 ж.ж. аралығында республика халқының ұлттық құрамы келесі
Соғыс жылдары Қазақстан халқы зауыттар және фабрикалармен бірге
Соғыстан кейінгі кезеңде соғыс жылдары басталған Қазақстанның қарқынды
1950-жылдардың екінші жартысы мен 60-жылдары нағыз демографиялық
1950-жылдары Қытайдың Шыңжан-Ұйғыр автономиялық ауданынан қазақтардың бір бөлігі
1989 жылғы соңғы кеңестік санақтан кейін халықтың ұлттық
Қазақстанда, сондай-ақ ТМД елдерінде 1990 жылдары көші-қон үрдісі
90-жылдары көші-қон ағыны ерекше болды. 6жыл ішінде (1991-96)
Кең масштабты эмиграция, республикаға келушілердің азаюымен қатар, төрт
Қазақстан халқының этникалық құрамы (15,860 млн. адам) 1997
Негізгі көші-қон ағындары Қазақстан арасында және жақын шет
Көші-қон шығыны Қазақстанның барлық облыстарында болды. Әсіресе интенсивті
1996 жылы эмигранттардың этникалық құрамы төмендегідей болған: орыстар-52,5%,
Эмиграцияның ең жоғарғы қарқыны немістердің арасында болды: 1995
Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің
Мигранттардың әлеуметтік-мамандық құрамын қарастыра айтуға болады, яғни республикадан
Шетелдердегі бауырларымызды ұйымдасқан түрде көшіріп алу үшін мемлекетіміздің
Қазақстан Республикасы Президентінің “Оралмандардың 2003 жылға арналған көшіп
Ал, олардың облыстарға орналасуы Елбасы Жарлығында былай белгіленген
Биылғы көшіп келу квотасымен ТМД елдерінен келіп жатқан
Солардың алдыңғы көші, Моңғолиядан Ақмола облысына жеткізілген 40
Одан бері ұшақтармен Моңғолиядан Ақмола облысына тағы жеті
Биылғы квота бойынша Ираннан келетіндер түгелімен Маңғыстау облысына,
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы бойынша “Халықтың көші-қоны туралы”
ІІІ-тарау. Қазақстан Республикасының қазіргі кездегі көші-қон үрдістері
3.1 Қазақстан Республикасының қазіргі кезеңіндегі көші-қон қозғалысының ерекшеліктері
2003 жылдың 1 желтоқсанындағы еліміздегі халық саны алдын
2003 жылдың қаңтар-қарашасындағы халықтың табиғи өсімі 92558 адам
2004 жылдың 1 қаңтарындағы еліміздегі халық саны алдын
2003 жылдың қаңтар-желтоқсанындағы халықтың табиғи өсімі 100492 адам
Республика бойынша сыртқы көші-қон айырымы 2003 жылдың қаңтар-желтоқсанында
Қаңтар-желтоқсандағы халықтың сыртқы халықаралық көші-қоны.
адам
Келгендер саны Кеткендер саны Көші-қон айырымы
2003ж. 2002ж. 2003ж. 2002ж. 2003ж. 2002ж.
Сыртқы көші-қон 65308 58162 74370 120150 -9062 -61988
соның ішінде:
ТМД елдері 60555 54159 49661 85258 10894 -31099
ТМД-дан тыс елдер 4753 4003 24709 34892 -19956
2003 жылдың қаңтар-желтоқсанында ТМД елдерінен және ТМД-дан тыс
Осы уақыт аралығында Қазақстаннан Шетелдерге 74370 адам (2002
Мемлекетаралық көші-қон байланысы тек ТМД елдерінің арасында жақсы
Мигранттардың этникалық құрамы жағынан орыстар, қазақтар және немістерге
2003 жылдың қаңтар-желтоқсанында елдің ішінде мигранттардың саны 292158
Қаңтар-желтоқсандағы халықтың ішкі республикалық көші-қоны
Облысаралық көші-қон Облыстық көші-қон
Келгендер саны Кеткендер саны
2003ж. 2002ж. 2003ж. 2002ж. 2003ж. 2002ж.
Қазақстан 107891 103881 107891 103881 184267 165041
Елдің ішінде аумақаралық халықтың қоныстануы 16,1% -еңбекке жарамды
Қазақстан Республикасының Статистика жөніндегі агенттігі таратқан мәліметтерге қарағанда,
3.2 Қазақстан Республикасындағы көші-қон қозғалысының кемшіліктері мен жетістіктері
Өз заманында ұлы Абай халқының басына түскен қиыншылық
Тәуелсіздік тұғырына ту тіккен тұстағы егемендігіміздің елеулі шараларының
Қазақстан Республикасы Президентінің 1997 жылғы 8 желтоқсандағы Жарлығымен
Республикамыздың Көші-қон және демография жөніндегі агенттігі “Қазақстан-2030” стратегиясын
Осы цифрларға көз жүгірте отырып, қандастарымыздың тарихи отанына
1999 жылы көшіп келу квотасына сәйкес ұйымдастырылған түрде:
1999 жылы тұрғын үй сатып алу үшін бөлінген
Дегенмен, оралмандарды тұрғын үймен қамтамасыз ету мәселесінде Қазақстан
Оралмандардың балаларына ерекше назар аударылып отыр. Көп балалы
Агенттіктің ұсынысы бойынша Білім және Ғылым министрлігімен бірлесіп,
Көші-қон процесінде біздің елімізден көшіп кетушілердің демографияға теріс
1) “Халықтың көші-қоны туралы” Қазақстан Республикасының Заңына тиісті
2) көшіп келудің жыл сайынғы квотасын жасау мәселесін
3) 1999 жылғы 18 тамызда Қазақстан республикасы үкіметінің
Аз уақыт ішінде Агенттік бірталай жұмыс атқарса да,
Қорытынды
Соңғы ұлттық санақтың нәтижелері бойынша халқымыздың саны 14
Тағдырдың талай тауқыметін көріп, жат жерден жатып келген
Қазақта “ Елден ел көшсе – жұт, елге
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Абайдың нақыл сөздері
Асылбеков М.Х., Галиев А.Б. Социально- демографические процессы в
3. Баранский Н.Н.Экономическая география. Москва, 1986.-
Демографический статежегодник Казахстана. - Алматы: Агентство Республики Казахстан
Жумасултанов Т.Ж., Ибраев А.Т. Население Казахстана с древнейших
Зайончковская Ж.А. Миграция населения. Москва, 1992.-243с.
Искаков У.М. Учет и перепись населения мира и
Қазақстан Республикасының конституциясы (11 бабында)
Назарбаев Н.Ә. “Қазақстан 2030”бағдарламасы
Переведенцев В.И. Методы изучения миграции населения. Москва, 1975.-231с.
Региональный статистический ежегодник Казахстана. -Алматы: Агентство Республики Казахстан
Демографический статежегодник Казахстана. -Алматы: Агентство Республики Казахстан по
Региональный статежегодник Казахстана. 1995-1998гг. -Алматы: Агентство Республики Казахстан
Рыбаковский Л.Л. Миграция населения: прогнозы, факторы, политика. Москва,
Садовская Е.Ю. Миграция в Казахстане на рубеже XXІ
16. Садовская Е.Ю. Внешняя миграция в Казахстане и
17. Статистическое обозрение Казахстана. Алматы, 1997г.
18. Итоги миграции населения по Республике Казахстан за
1
Урбанизация туралы
Қазақстандағы қазіргі миграциялық үрдістер
КӨШІ - ҚОН ҮРДІСТЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
Кеңестік психологияның дамуы
Қазақстан Республикасының демографиялық жағдайы туралы
Қазіргі көші - қон процестерінің мәселелері
Миграциялық процестердің Қазақстан Республикасының демографиялық эволюциялық дамуға әсері
Қазіргі кездегі демографиялық проблема
Қазақстан – көпұлтты мемлекет
Психология ғылымының кеңестік кезеңдегі даму тарихы